Евгений Онегин - Darwa - 6

Зурхӏябван рурхӏути, хӏулкӏути секӏай,
Гьаларал дебкӏибти иш дила жайчи
Анцӏкьи ва инжитдеш гӏуppa дихулив,
Лерилра секӏал жайс цӏябли кавлулив?
III
Гӏебшнили ибгибти кӏари гӏуppapa
Мицӏирдиъни нушаб хӏекьли хӏейгули,
Декӏси бетахъ нушаб гьанбиркурвара,
Вацӏала вяшличи лехӏихъухӏели;
Яра ил мицӏирси тӏабигӏятличил
Гьамдирахъулрара вай пикриличил
Нушани деркӏибти, дишунти дусми,
Гӏеладяхӏли бекӏлил чархӏелхъул дусми
Белики, поэтла декӏси гьанкӏ-ургар
Ляркьян дургар цархӏил хӏеб пикрилизи,
Илди пикрумани кьакьадешлизи
Нушала уркӏбира хъячӏиу дургар:
Пикрумани цархӏил улкаличила,
Бацличила, пергер дугиличила…
IV
Замана саб: xӏуша гӏяхӏти, азгъинти,
Эпикурлигӏерти — пасихӏдеш лерти,
ХIуша, селичилра къайгъиагарти,
Левшинна жузани айкьур арцанти,
Приамхъалира, шар хӏердирути,
Уркӏила гьав лебти къугъал къуймурти,
ХIебли жидирулра хӏуша шилизи
Дунъя саб вавназиб, ванадешлизиб.
Дугурбира дирар кӏушухъес гӏяхӏти.
Гьанна манзил хасси саб шадиб-гьуйчи.
Гьалмагъуни, хъярхъли, капарайличи!
Гьайда пайтунтачир, гарчли дицӏибти,
Урчачир почтала, яра хӏушала,
Дукьена; батурли урда шагьарла.
V
Гӏяхӏдешличи гьуцӏси хӏу, роман бучӏан,
Пайтунничи айъни, балкьаахъурси,
Бархьбати хӏунира, паргъатдеш хӏейган,
Шагьар, шадлихълизиб яни беркӏибси;
Дила шигӏруличил ваши аркьехӏе,
Вацӏала вяшъала итар дикьехӏе,
У агарси хӏеркӏла чеди аркьехӏе,
Илабси шилизир къунзра дулхъехӏе.
Ил шилизив дила Евгений калун,
Адамтазивадли тамай вердибси,
ХIязани дигуси ва дардикӏуси;
Таняс унраличив яни ил калун;
Аммаки бусягӏят илав агара…
Пашманти къел-хӏерзи чинар датура?
VI
Дубурти-ургарад нуша аркьехӏе;
Шиниша майданкад личӏаббикӏуси,
Вацӏакадли дуцӏси хӏеркӏ чебиэхӏе,
Варача рамчличил цалабиркуси;
ХIебличи гӏяшикьси булбулла далай
Илаб абзур дуги бикӏар ахъли зай;
Илаб низгъарира вавали бирхъур;
Парчбикӏуси урунж тӏамали биркьур.
Кӏел ядала удиб хӏябличиб тӏашси
Цӏелда леб, илизиб ишгъуна белкӏ леб:
— Владимир Ленский ишав кайхьи лев,
Гъабзала бебкӏали жявлил вебкӏибси,
Пуланти гӏямрула, пулан дусмазив,
Жагьил поэт, усен ряхӏятдешлизив.
VII
Цала галгаличи хъарбихьахъунси,
Мява, вавназибад саби барибси,
ХIябличиб савлила дягӏли, сакӏубси,
Гьалаб муртрил бири гьакӏбулхъахъуси.
Цацахӏели бархӏехъ, лебхӏели пурсат,
Бацла шалалиуб кьан-кьанси сягӏят,
ХIябличи башули бири кӏел рурси.
Хъябруцра бикили, къутӏкьули биси.
Амма хъумкартурли саби хӏяб гьанна…
ХIебалули саби гьуни иличи.
Мявара агара ил цӏелдаличиб;
Ца дукикьянацун — чӏукьаси, хӏяна,
Сай ил цӏелдалиув далайикӏули,
Сунела хурдаси дабри бумхули.
VIII, ӏX, X
Дила пякьир Ленский! Рахъхӏи хӏериси
ХIялагарриубли илар гелешмеш.
Гьай-аман! Рурсини, таманни жагьси,
Сунела дардлисра хӏедариб мардеш.
Битӏакӏиб цархӏилли илала xӏeppa.
Ца цархӏил валкьаур илала децӏра
Карцӏайла макрули ряхӏятбиахъес:
Ца улан валкьаур ил ясирруцес.
Уркӏи уланничи гӏяшикьли саби…
Xӏepa, магьар дихьес киласала киб,
Илини урузли бекӏра гӏяшбуциб.
Гьанна уланничил ил тӏашли сари:
Пяшдуциб хӏулбазиб буцӏар цӏаличил,
Кӏунтӏбазиб багьласи пишбяхъниличил.
ХI
Дила пякьир Ленский! Мурхьси хӏяблизив,
Абадла-абадси ахиратлизив
Кьакьавакӏибвара пашман далайчи
Ил ламартриънила вай хабарличи?
Яра Леталичив гьанкӏли вертурли,
Дагьри агриличи хӏекьли муштарли,
Гьанна селичилра кьакьахӏейкӏулив?
Поэтлис дунъяра гӏянцӏлив, гӏекӏилив?
Илкьяйда! Хъумкартни бираргу хӏерли,
Кьакьадарибхӏели кьакьаси хӏябли:
Тӏамара къайдиркур гьалмагъунала,
Душмантала, нуша дигул рурсбала;
Давла-масличила букьуртанира
Бехӏбирхьу усалси дявира-жалра.
Xӏӏ
Камси манзил эргъи Ларинхъа хъулиб
Къайбикиб Ольгала къугъал тӏамара.
Улайчиб чебсири, къуллукъ ихъули,
Полклизи арукьес, рукили илра.
Рурсилизирадли декӏарриркули,
Кьутӏкьути нургъбира гердикӏахъули,
Рухъна неш ца хӏилхӏи мицӏирсиванри,
Амма Таня рисес рирхӏерирулри:
Тяп бебкӏалагъунти рангла пардавли
Пашманти дяхӏ сари кӏапӏкадарили;
Гьаргализи лебил арбякьунхӏели,
Аркьянайла яхши-хуш дирухӏели,
Жагьтала пайтунна мякьлаб тӏашхӏели,
Таняни илди саб гьуниббалтули.
Xӏӏӏ
Дирхьми ургарадван рахъхӏи хӏеррикӏи
Илдас гӏеларадли… Илди арбякьун.
Таня калун цунни, децӏбикӏар уркӏи!
Агь, илала гьалмагъ гьанна арякьун:
Илдицад дусмала уртахъ ахӏерси,
Жагьил лагьа, уркӏи бурес рируси.
Кьисматли гьанна cap гьарахърарили.
Саригу даимлис декӏаррарили.
Дяхӏцӏиван къяйцӏрикӏар ца кьас агарли:
Бара хӏерванрилзан бацӏси анхъличи…
Гъамхӏебирар шаддеш сенкӏал иличи,
Гьамаддешра баргес cap хӏерирули,
Пашмандешла нургъби забван дашнилис:
Пӏякьбикес дигули саби уркӏилис.
ХIV
Ил цундешлизирра, тӏягӏямагарси,
Цӏакьли алки сари илала дигай.
Онегинничила, гьанна гьарахъси,
Уркӏили илизи дуру ахъли гъай.
Юх, кьадархӏебирар кӏинайс ил чеэс;
Чебсигу иличи гьимидухъахъес,
Сунна узи кавшиб хӏила душмайчи;
Поэт алхун, агу ил ванзаличив…
Илкӏун чилилра сай гьанхӏеркахъули,
Гелешмешра сари ца цархӏиллизир.
Гавла гулум кьяйда хьанцӏа заклизиб.
Поэтла у гьанна саб бетахъили:
Иличила биру децӏ кӏел уркӏили,
Амма илизибад се гӏяхӏдеш лебли?..
ХV
Бархӏехъла манзилри. Зак цӏяббирулри.
Дашулри хӏеркӏла шин шивкӏивдикӏули,
Арцанта агурби багьладирулри.
ХIеркӏла итил шайчиб гавли биркьули,
Бялихъчила цӏа леб цӏилцӏилбикӏули,
Авлахъкадли, бацли арцли ракили,
Мурхьти хиялтази гӏеларикили,
Татьяна cap цайли къунзкарикӏули,
Къунзрикӏи, къунзрикӏи! Paxли чебаиб
Музаличибадли талхъа юрт гьалаб;
Ши чебаиб, вацӏа кьякьла удиб саб.
Шалал хӏеркӏла чедиб анхъра чебаиб.
ХIеррикӏули сари-уркӏи чархлизиб
Гӏурра буцӏарбиуб хъярхъси тимхълизиб.
ХVI
Васвасдешли хапли буциб уркӏира;
«Увас, рукьишара, чарриишара?…
Ил ишав агара, ну хӏералара.
Юртличи хӏеррилзас, гӏуp анхъличира».
Муза бархьбатурли, уди карацӏиб.
ХIилхӏи гьигьрикӏули, хӏулби ахъдуциб.
Бареси-батеси балхӏебалули,
Бацӏси азбарлизи cap арицӏули.
Гъямдухъи чедухъун хури иличи.
Хапли уркӏрухъунну, тӏама ахъдариб.
Ил тӏама биштӏати дурхӏнани аргъиб:
Вявличил дугӏеиб хури гьар шайчи;
Чула гьалар къугъал къуймур чераиб.
Илис кумекбарес дурхӏнани чесиб.
ХVII
«Рирусу талхъа юрт нуни хӏербарес?» —
Таняни хьарбаиб. Хъяшаби хъярхъли
Анисьячи бякьун умхьни садухес.
Иша Анисьяра ракӏиб гьалакли;
Илис арацӏахъес унзара абхьиб.
Ил бацӏси юртлизи Таня арацӏиб.
Нушала геройра ца камси гьалав
ХIерирули вири ил юртла ухӏнав.
Татьяна хӏеррикӏар: бамсриихъулри
Бильярдуначиб гьанна тӏерхьали,
Дивайчиб гӏярчумаг леб кабихьили.
Ил цархӏил хъулрази аркьули сари:
Рухънани иб: «Xӏepa, иш цӏабилкь-анкъи,
Иша сайцун кайрес талхъайс дигахъи.
XVIII
Яни хӏери уки иличил ишав
ХIяблавси Ленский, нушала унра.
Наб гӏеларад раши, арацӏи иша,
Ил талхъанна тавха чебиахъисра;
Ишар кофе дужи, ишаб гьанкӏ ихъи,
Сунна къуллукъчичи ишав лехӏихъи,
Савлилизир делчӏес жузи садирхъи.
Дудешлисра ишав вирес дигахъи…
Алхӏят бархӏи набчил улкьайла удив,
Даршили шишала хӏулби хӏулбачи,
Талхъан виркьусири кагъурта набчил.
Аллагьли матабгу бунагьуназив,
ХIябцси гӏянжилизир, мурхьси хӏяблизир
Лигубира калаб рахӏятдешлизир!»
XӏX
Уркӏецӏили гарчли дицӏиб хӏулбачил
Татьяна хӏеррикӏар хъа ваяхӏличи.
Илис лерил секӏал дурхъатин калзан,
Уркӏиличи декӏси дардра ибкьбилзан:
Уркӏи мицӏирбиру камси шаддешли:
Xӏepa, ит гӏямзилаб тӏашси столли,
Ил столличибси бишун чирагъли.
Иларти жузала ахъси бекӏали,
Кьалтин чебушибси ит кроватьли,
Улкьайкад хӏеръалли чебиул мерли,
Байронна суратли, цӏябси шалали,
Къанч цӏацӏабарибти кӏелра някъличил,
Андаличиб халал пашмандешличил,
Цӏудара цӏегъала биштӏал начили.
ХХ
Ил биштӏаси хъулир Татьяна калун
Рахъхӏи тӏашризурли, хӏяйранриубли.
Амма кьанни саби. Бугӏяр дягӏ бухъун.
Къярд цӏуббиуб. Вацӏа саби бусули,
Дирихьма буцибси хӏеркӏла чедибси;
Дубрибяхӏ кӏунбацӏиб бацра ялкъузси.
Ил жагьил чехьерлис, сирли рашуси,
Манзил саби сунна хъули ракӏесли.
Татьяна, сунела паргъатдеш буъни,
Рахӏятагарриъни дигӏянбирули,
Чебаэсли мурхьси гьигь хӏебалтули,
Ратрихьиб ганзбарес гьалабяхӏ гьуни.
Пурбан тӏалаббариб ил хъули рашес,
Ил хъулир сарицун жузара ручӏес.
XXӏ
Умхьни дихӏянничил къапула гӏелар
Таня декӏаррикиб. Бархӏи-ургали
Савлилизир гӏуppa сари ил ишар —
Ракӏили сунени батурси хъули.
Гьанна саби бацӏси кабинетлизир
Ил калун сарицун мурхь пикрумазир.
Дунъяличирти лерилра секӏал
Хъумартурли сари ил манзиллизир,
Нургъбала варачан саби хӏулбазиб.
Рехӏрихьиб ишар ил хӏердирес жузи,
Тамашаван бизур илди чердикӏни,
Илдигъунти жузи талхъанни дучӏни.
Илди дучӏнилизи таманни ахъиб;
Жуза илис цархӏил дунъя гьаргбариб.
XXӏӏ
Нушабкӏун ашкарси саб: Евгенийли
Диги дердиб жузи дучӏнилизирад,
Амма чумал жузла хӏурмат бирули,
Мурхьли кьярарулри илдала мурад:
Дигахъи Гяур ва Жуан делкӏунси,
Илдачил кӏел-хӏябал цархӏил романра,
Чузибра даршдуслихъ сипатбарибси,
Ишхӏелла адамра чеваахъибси:
Гьеч къалпдеш агарли, дурусдешличил
Яхӏ-адаб агарти уркӏи-хӏялличил;
Адам чеахъибти - сунес сай диган,
Сунела хьуланас гӏелавадиркан;
Сунела гӏясиси гӏякьлуличилра,
Умхси хӏянчилизи вархниличилра.
XXӏӏӏ
Гӏяхӏцада бяхӏяна чузир дихӏулри
Никали дарибти къел, ишараби;
Саркъили илдачи вякьдизурлири
Рахъ черетаибси рурсила хӏулби.
Татьянани гьанна саб чебиули:
Жузлизи белкӏунси чидил пикрили
Тамашаварибал Онегин цӏакьли,
Селичи вирибал кьабулиркули.
Чедаиб кӏапӏрала дублар илини
Илала кьаламли дариб къелани,
Онегинна уркӏи саб иргъахъули
Илди белкӏанара: яра къантӏ девли,
Яра чедирхьнила ишарабани
Яра къямти суал ишарабани.
XXIV
Дила Татьянани гьанна дуб-дубли
Иргъес рехӏрихьиб ил саял сегъунси,
Ил — сунечилара кьяркьси кьисматли
Сари пикририкӏес насиббируси.
Чи саю ил малайк, ил жинд — уктемси
Ил мехӏур чи саю — кахси, пашманси?
Жагьаннабла жану, зубрала саю?
Чи саю ил? Урхӏла гӏердиран саю,
Ил селра ахӏенси къаралди саю,
Гарольдла Плащчев маскавлан саю?
Цархӏил саяхъчибас гьанарул секӏал
Баяндарес гьунар, цӏакь лебси саю?
Ил модный дугьбала словарь саю?
Рахли пародия-мага ил саю?
XXV
Илини чи саял ил вагьурвара?
Илини лайикьси дев баргибвара?
Сягӏятуни дуцӏли cap хъярхъдешличил;
Илини хъумкартур бахъхӏи сунечи
ХIерли биъни хъулиб чаррулхъниличи
Шел унра бакӏили саби илдачи.
Илди Танячила ихтилатбикӏар.
Унрубази рухъна ишкьяйда рикӏар:
— Се бирусив? Таня ахӏен никӏаси, —
Ольга иличирра сарри риштӏаси.
Заманагу ишра хъайчи каратес,
Гӏягӏнилив ишичил гьанна се барес?
Чискӏал хӏякьяс, рикӏар. Сари децӏлизир.
Вацӏурбазир цунни сари къяйцӏлизир. —
XXVI
«Белики, гӏяшикьли рургар ил?» — Чичи?
Буяновлис рукьес кьабулхӏерикиб.
Илкьяйдали Иван Петушковличи…
Иша гусар Пихтин гӏяхӏладли вакӏиб.
Кабизур Танячи илала уркӏи.
Илис гӏяхӏизахъес гӏергъи дуцӏикӏи.
Юх, хатӏарикира, илра гӏяхӏхӏейзур, —
«Бикибси баэсгу цадехӏ янилис,
«Се бирида гьатӏи? Се сабив сабаб?
Рука Москвализи ил базарличи!
Белики, лайикьси ургид иличи».
— Ита рукасли, мас камси биркур наб, —
«Бикибси баэсгу цадехӏ янилис,
ХIебаалли, лугас нуни чеблалис».
XXVII
Рухънас ил насихӏят-духуси, гӏяхӏси,
Лебгӏеб кьабулбикиб ва пикрибариб:
Яни Москвализи аррукес рурси.
Ил сагаси хабар Танячи баиб.
Кьасбариб рухънани рурси сунела
Дураэс шагьарла гӏяламла гьала.
Илала исбагьи куц чебаахъес,
Чебаахъес шила мезла лугъатра,
Гьаб-убла ислала шила палтарра;
Битӏакӏес москвалан къикъимайтала,
Цирцейхъала вайси хӏулбала xӏeppa…
Ил барес кахдеш саб! Лебгӏеб гӏяхӏсири
Лехӏти вацӏурбазир Таня калалри.
XXVIII
Татьяна берхӏила цаиб нурличил
Авлахъличи рукьес гьалакли сари.
Уркӏецӏили гарчли дицӏиб хӏулбачил
ХIеррикӏули сари, рикӏули сари;
«Даршути къярдани, гӏяхӏли калена,
Тяништи дубурти, гӏяхӏли калена,
ХIушара, тяништи жагал вацӏурби»
Гӏяхӏли каленая, жагати зубри,
Xӏуpa, тӏабигӏятла пергер жагадеш;
Иш рахӏятдеш нуни гьанна барсбирис
Шагьарла дайхъу-хъяш тӏама-гьамалис.
Гӏяхӏли кален хӏуpa, дила азаддеш!
Чина, се барес ну къалабасира?
Иш дила кьисматли наб се хесвара?»
ХХIХ
Таняла къунз сари гӏеркъадилтӏули.
Ишхӏяйзир музали, биштӏаси хӏеркӏли
Жагадешли сари ил ритӏикӏули:
Рахъхӏи тӏашрилзахъа гъамихӏир чучи.
Сунела дузличил ва диркьаличил
Иштяхӏлигу гӏуppa ил лякьирличи:
Тяп сунени бахъхӏи балутачилван,
Амма дуцӏли сари дуцӏрум анцӏилван.
Мургьи рангла гӏебшни шилизи дакӏиб.
Руржули, ранг дуй саби тӏабигӏят,
Кьурбанван ибгили сабгу бусягӏят…
Северра дирхьмачил гӏяхӏладли бакӏиб,
Гьигьбухъун, авбухъун — ва, xӏepa, саби
Янира дуцӏбухъи лябкьули саби.
ХХХ
Бакӏиб, тӏутӏубиуб. Чялла чурмачил
Мигла кьялубачиб жибжиркабухьун;
Хъуми-музурбала зант хъуцӏрумачи,
Барганар кьалтинван, тӏинтӏли кабихьун.
Сунна пушкахъибти пардав-чабначил
Дубани цугдариб тӏашси хӏеркӏличил;
Бугӏярдеш лямцӏбухъун. Шадлира нуша,
Кьабулбиркур кьяркьси янила пиша.
Аммаки хӏериуб Таня хӏулрукӏес,
ХIярякьун чиллалис ил гьунираэс,
Дяхӏра, хъуцӏрумира, михъирра дерцес
Дяхӏили, хӏямамла хъалчла чедибси:
Янила гьуни саб Татьянас кахси.
ХХХI
Аррукьеси бархӏи жявлил кӏунбацӏиб.
Шалгӏеббухъун бегӏла гӏергъил манзилра.
ХIербариб, сагали чӏянкӏили буциб
Бахъхӏи хъумкартурси кӏапӏси пайтунра.
Гӏядатла карбанна хӏябал уркурли
Чула арканачир сари архули:
Хъалла тӏимир-химир, утни ва шунгри,
Мураббала тӏакьни, хъябни ва тӏусри,
Сандукуни, буршми, назбалишуни,
Чула духӏна дагъни катурти тӏакьни;
Архулри илдачиб цархӏил мас-давла,
Тӏама-гьама сари къуллукъчибала,
Хъали гӏелабикиб биса-симкьлизи:
Вецӏну гexӏpa урчи киб азбарлизи.
ХХХII
Талхъанна карбайъу дабгиб урчира.
Поварти беркала барес балбизур;
Уркри гарчли дицӏиб. Гӏярбачибира
Хухубира ишаб вайтӏа бехӏбизур.
Гьаббашан чӏукьаси, чурха ябучи
Валкайкиб муцӏурла вегӏси къуллукъчи.
Кьям-кӏуцӏул ицанти гьалакдешличил
Декӏарбикиб ишаб гӏяшханабачил.
Уркрачи абииб лебил аркьути,
Цӏухӏбухъун пайтунра къапула гӏела,
«Гӏяхӏли калаби хӏу, мер паргъатдешла!
Гӏяхӏли каленая, мер-муса хашти!
Гӏур xӏуша чейъурав?…» Таняла хӏулби
Сукъурдиуб, кавхъи нургъбала хӏуркӏби.
ХХХIII
Гӏяхӏси багьудилис, секӏал балнилис
Дазурби имцӏали тӏинтӏдарибхӏели,
(Философияла таблицабани
Белгибарибсиван — шударш дус гӏергьи).
Гьундури нушачир хӏекьли ункъкайрар:
Замана аркьуцад тамай дарскайрар.
Дайдирхъу дягӏути шагь гьундурани
Халал Россияла лерил мерани.
Цӏегъала гьундури дирар зуздитӏес
Халати хӏуркӏбачир арсавартачил.
Дирехӏе дитӏакӏес дубурти шайчи,
Шинна удир булан къуббаби дарес.
Гьар станциялизир диру дунъяли
Тукенти, дигул держ чузир дужесли.
XXXIV
Нушала гьундури гьанна cap вайли,
Гумурбачи хӏерэс саб хъумкартурли,
Заядирули cap илди дерхӏили.
Вокзалтазив цӏикна ва къандабани
Цакамси манзилра хӏелта усаэс;
Тукенти агара ишар держ держес.
Халати гъайличил, аммаки умхси,
Багьнала сияхӏ леб чебяхӏкахъибси.
Дугӏшайчиб бикайчи иштяхӏ вяшбиру.
Амма шилизибти циклопунани
Багьласи цӏа гьалар урусла кьякьли
Европала вайти уркри ункъдиру.
Илди ункъдирули ватӏа гьундурас,
Хандакьунас илда баркалла буру.
XXXV
Амма янилизиб, хабарлизибван,
Гӏярхӏя бирар хӏекьли дигеси, кункси.
Пикри бугагарси далайлизибван,
Янилизиб гьуни гъалагси бирар.
Пайтунчиби хъярхъти саби нушала.
ХIяблихъуни сари думсхӏедумсути.
Ерсла тӏулри, xӏeppa батбулхъахъули,
Тяп чяливан дирар шалгӏердулхъули.
Ларина аркьулри кьакьаракӏили
Ябнас халал багьа сасесгу или,
Сунела саркъира, почтала ахӏи.
Нушала рурсили кеп чебиули,
Сари ил гьунчибси анцӏбукьнилизиб.
Верхӏел дуги-хӏери илди батбихьиб.
XXXVI
Гъамбикӏули саби аркьул мерличи.
Цӏуба къаркъубала Москва саб гьалаб.
Алки cap дахъхӏила ахъти бургачир,
Цӏала демжри кьяйда, къанчри мургьила.
Агь, узби! ХIулкӏудеш халалри дила,
Унхърала, кӏялгӏнала, киласабала
Байхъу-мява хапли, хабарагарли
Дила хӏулбас гьалаб гьаргбиубхӏели!
ХIечивад гьарахъти декӏти бурхӏназив,
Сирбикӏуси дила вай кьисматлизиб,
Москва, бирусири хӏу уркӏилизиб!
Москва… дахъал секӏал дурхъал улизир
Урусла уркӏилис лер дархдикили!
Чумра жилис жаваб бедиб ил девли!
XXXVII
Иш Петрла къала, жагадешличил
Сунна мигла дузли алавбарибси;
Гьалабван сархибси чедибдешличи
Хумарли, пашманни пахру бируси.
Гӏергъиси талихӏли хӏулукӏахъибси
Наполеон ишав нехӏакьри хӏерси
Москва лябкьян ил кьукьмусбикили,
Бахъхӏила Кремильла умхьнира хили.
Юх, мукӏурбакӏили гьала хӏябякьун,
Москва икрамличил дурахӏебухъун.
Сяхӏбатра, савгъатра хӏядурхӏедариб,
Сабурагар гъабзас цӏа хӏядурдариб.
Ишавад сунела вай пикрумачил
ХIерикӏуси сайри кахти цӏаличи.
ХХХVIII
ХIурмат бетахъибси гьунарла бикьри,
Xӏу гӏяхӏли калаби, Петрла къала!
Гьу! Тӏашмалзад. Гьайда! Чейули сари
Шагьарла дубларти тӏулри къаркъала.
Тверскойкадли дуцӏли саб пайтун,
Мякьларад лямцӏдухъи шалгӏерра духъун:
Будкаби, тукенти, биштӏати дурхӏни,
Унхъри, аптекаби, къугъал юртани,
Панарти, балконти, хьунул адамти,
Киласаби, хъуми, ахъти миммарти,
Гӏяйми, бухарланти ва базриганти,
Къазакъуни, хъулри, мурул адамти,
Къапула чедирти арслан къапланти,
Хъирхъаби къунчрачи цӏуцӏкадиибти.
XXXӏX. XL
Саби анцӏбукьеси ил шадиб-гьуни
Замана зузбитӏи ихъусин бизур;
Харитоньев кьакьа баргиб пайтунни,
Ца юртла къапула гьала тӏашбизур.
Бакӏиб гьанна илди нешла рузичи.
Авал дусцад сарри чахоткаличил.
Илди бакӏниличи разидеш бариб.
Кьяли-кьяйчи илдас унза гьаргдариб.
Зибкьнар минтавчевси, хӏулби даршибси,
Някълизиб динд лебси хӏяна калмыкли.
Бакьиб илда тӏама князьла хьуна,
Тавхалар тахличи карихьи лерси.
Бухънаби нургъбачил хъябруцра бикиб,
Яхши-хушла кьикӏа ирзес бехӏбихьиб.
XLI
«ХIурулгӏин,
mon ange!»-«Pachette!» — «Алина!»
«Чис гьанбиркусири?» — «Дахъхӏи хӏекӏира!
»
«Сецадхӏейс
дакӏилра?» — «Рузикьар дила!
»—
«Карии — хӏябилра гӏяхӏил барилра!
Ил анцӏбукь — ца бутӏа саби романна…»
«Иш дила рурсигу, сари Татьяна», —
«Агь, Таня! Гъамрии дила мякьлара.
Гьанкӏлизир гъапулта ругьусиванра…
Рузикьар, Грандисон? …гьа, Грандисон!
«Чидил Грандисон? … гьа, Грандисон!
Гӏе, гӏe, валас, валас. Чинав саю ил? —
«Москвализив лев, Симеонничил.
Динна байрамличи набчи гьаввакӏиб.
Циила гьалавван урши хъавариб.
XLII
Амма ишаб… кӏинайс лерил дурехӏе,
Буруси бархьсигу? Жягӏял нушани
Таня тухумлизи чериахъехӏе.
Амма рашес агу дила цӏакьани,
Тӏашризес рирулра хӏилхӏи кьяшмачир.
Инжитидиубли дургуда гьуйчир;
Дашира аркьехӏе барх бамсриахъес.
Михъирлис дигули саби баргбердес…
Пашмандешцун ахӏи, ишхӏяйзиб шаддеш
Дила декӏси кьаркьайс саби кьакьадеш,
Бетхӏерар набзибад гьеч багаладеш.
Рухънариухӏели иза зумадеш…»
Илхӏяйзир илала ахъри-хӏял дитӏун,
Нургъби гердухъахъи, мурхьли хъехӏрухъун.
XLIII
Татьяначи асар биру халаси
Хъябшсила лявлира разидешлира;
Амма биштӏал хъайчи бурсириубси
Илис гӏяхӏхӏебизур сагал тавхара.
Кӏазла пардавлиуб, сагал ухьалаб
Гьанкӏра уббитулхъан хӏулбала гьалаб.
Савлилизир зянкъла зантти тӏамали
Гьанкӏлизирад сари тӏатӏрулхъахъули.
Цӏябдешра чирхьбикӏар, берхӏи гӏяйбирар.
Аммаки ишарад гьанна илини
Чехӏейу сунела тӏинтӏ авлахъуни,
Шилизирхӏеливан хӏулбала гьалар.
Гьалар сари: азбар балхӏебалуси,
Гунер, хӏяри ва дярхъ урчи дихӏуси.
XLIV
Тухумли Татьяна гьар бархӏилизир
ХIерейсла беркайчи тӏалабрирахъу.
Хала нешанази, дудешунази
Зягӏипти азгъиндеш черадиахъу.
Гьарахъларад чучи гӏяхӏлад ракӏибси
Гӏяхӏил кьабулриру ил тухум рурси.
ХIурмат-кьимат биру, гъайбикӏар шадли.
«Таня гьанна сари халараили!
ХIед у бихьибсира бииши нуни!
Нуни хӏу руцири дукла чуйнара!
Нуни зуздарира хӏела лихӏбира!
Xӏу рахес дарира чуйнара къяжни!»
Лебилра хухуба саби бурули:
«Нушала дусми cap хъярхъли арцурли!»
XLV
Аммаки илдазиб барсдеш агара;
Гьариллизир урла лишанти лерал:
Хуху Еленачиб, xӏepa, гьаннара
Ит гьалаб бируси чуткъара лебал;
Дикули лералгу дяхӏ Лукерьяни,
Любовь Петровнара ругьар къунбани;
Гьалавван ахмах сай Иван Петрович,
Гьалавван кьиркьир сай Семен Петрович,
Левал Пелагея Николавнала
Ит гьалавла юлдаш мусье Финмушра,
Лебал биштӏал хяра, увла мурулра;
Ил чеветаибси член сай клубла;
Левал гьалав кьяйда лехӏли ва гӏянцӏли,
Кӏилицад букули, илцад дужули.
XLVI
Илдала рурсбани Таня кӏапӏруциб,
Москавланти жагьил хӏурулгӏинтани
Татьяначи лехӏли, хӏулби цӏивдуциб,
Гӏяхӏил хӏясибдариб чарх-бекӏ илдани.
Гьанбикиб: саригу иш гӏяжаибси,
Гӏелакарухъунси, хантавси, кьяркьси,
Кьаркьайзир чӏукьаси, цӏубкарухъунси,
Или биаллира, ахӏен иш вайси.
Кӏинайс, тӏабигӏятлис, мутӏигӏбакӏили,
Юлдашра бикили, аррику чучи,
Байриру, някъ бурцу малхӏямдешличил,
Гъезра кӏантӏидариб, куй бакӏахъили.
Игьдибар бихьили, гӏячихъра диру,
Уркӏила дигӏяндеш илис гьаргбиру.
XLVII
Гьанна якьиндиру илис рурсбани
Урхӏлара чулара чедибдешуни;
Хьулани, авара ва умутуни;
Гьеч гӏяйиб агарти ихтилатуни
Детурхар кам-гьамти бугьтантачилра;
Чебла черахъахъес, кӏинайс чунира
Хапли тӏалаббиру илизибадра:
Гьаргбарни сунела уркӏи чузира.
Аммаки Таняни, муэрлизирван,
Илдала, гъай иргъу, селра хӏерикӏар,
Иргъуси хӏебирар. Ил гьуцӏхӏерикӏар
Нургъбала, талихӏла дурхъаси мягӏдан —
Уркӏила дигӏяндеш гӏячихъра барес,
Агарагу чилра ишав ил бурес.
XLVIII
Татьянас лехӏахъес дигули сари
Ихтилатуначи, бахъла гъайличи;
Аммаки гӏяхӏлала хъулир гъай сари
Сеналра гӏягӏнидеш агарти чучи;
Кьадри камти сари илда дурути;
Илар анцӏдукьесли черхьу бугьтанти;
Дуру хъархӏейкибти, адаб агарти;
Шутӏни-къунби сари тамай детӏести.
Гъайла, суалтала духямилизиб
Гьеч пайда агарси бегъубдешлизиб
Ахӏебулкан пикри сагаси хӏезиб.
Пишхӏебирхъур ишаб гӏякьлу бамсурси,
ХIезиб, хамси насаб дукарвяхӏеси
Ахмахдешра ахӏен баргес вируси.
XLIX
Саби архивлизиб бузути жагьти
Кьукьнадли хӏербикӏар Танячи сахъли,
Дигули илизир даргес багьунти,
Саби-ургаб илди ихтилатбикӏар.
Ца даим пашманси пулан саяхъли
Илала жагадеш чедаиб ахъли,
Унза гьалав тӏашли, илис бусягӏят
ХIядурбирули сай дигайла аят.
Анцӏдукьай раргибси нешла рузичир
Таня цугрикили, Вяземскийли,
Сен-сайрил илала мякьла кайили,
Уркӏира битӏакӏес виуб сунечи.
Саяхъла мякьлар ил чераиб гьанна,
Парик убасили, гъайикӏар ухъна.
L
Амма къалабаси Мальпоменала
Зузбитӏунси авла тӏама бикьуйхӏир;
Иштяхӏ бугагарси кьукьяла гьалар
Лямцӏбикӏул халгӏятли ил гьакӏрикӏуйхӏир;
Шадти чябхъалайчи лехӏра хӏейхъули,
Талия багьлали гъапулрируйхӏир;
Жагьил наслу чӏянкӏли Терпсихорачи
Тамашабиубли хӏерра бикӏуйхӏир
(Тяп, xӏepa илкьяйда бири гьалабра,
ХIушала ва дила манзиллизибра),
Иличи хӏерхӏейкӏи ложабазирад,
Кӏантӏити утнала къяяназирад:
Рурсбала хӏясадкар лорнетунира.
Секӏал балантала дурламабира.
LI
Татьяна сарукиб Собраньеличи.
Илаб: гъузгъалдидеш, хъипӏдеш, буцӏардеш,
Шяманала шалми, накьра-кӏухличил,
Жинжирагъван хъярхъти делхъла сакӏубдеш,
Гӏярхӏяла кунк палтар къуймуртачирти,
Кьукьнадванбикили дучӏул далуйти,
Байхъу-мявализиб тӏашти чехьерти, —
Лерил илди сари асар барести.
Бекӏбяхъ къикъимайта илар чейахъу
Чула жилет, лорнет, хӏяя — дердибти.
Гусартани, чули отпуск касибти,
Илабяхӏли гьуни гьалакли ихъу:
Бакӏили кӏухбухъес, хапли лямцӏбухъес,
Рурсби ясирбуцес, гӏуp кӏинайс арцес.
LII
Дуги зубартачил саб давлачебси,
Издагуни бахъал леб Москвализиб;
Закла рузби-ургаб бацгу шаласи —
Гьавала хьанцӏдешла капарайлизиб.
Аммаки — ит сари, дила шигӏрули
Сунела паргъатдеш буэс хӏейруси,
Илар — хьунри, рурсби-ургар, ялкъузли,
Цӏуб арцла бац кьяйда cap лямцӏрикӏуси.
Дихӏули уктемдеш-пахру сунечил,
ХIяйранни кайцӏугу ганз ванзаличи!
Гьайбатдешла лаззат леб михъирлизиб!
ХIяйбатурдешра леб къуймур хӏерлизиб!
Амма диур, диур; дахъал дурригу:
Гӏякьлуагардешла кьимат барригу.
LIII
Тӏама-гьама, дуцӏ-къяйцӏ, икрамти, дапар,
Галоп, мазурка, вальс… Аммаки ишар,
Кӏел нешла рузила ургар, тӏа гьалар,
ХIясибхӏерурили Таня чилилра,
ХIеррикӏар, чебиул агара селра.
Ил хамси кьамличи дулхъан гьимира;
Илис хъипӏли саби… ил хьуланазир
Гьуцӏрикӏар шилизи, ургубализи,
Гӏянцӏси гӏямзилизи къара халкьличи,
Шалал хӏеркӏ вихбикӏул къугъал мерличи,
Сунела вавначи ва романтачи,
Хурла галгубала жагал дузличи;
Илкӏун гьуцӏрикӏули сари, сунечи
Ит музаулхъути мер-мусаличи.
LIV
Гьарахъси мерличи пикрира урцар:
Делхъла хӏязра, хамси кьамра хъумкартур.
Уктемси генерал вахъхӏи хӏерикӏар —
Атӏахъи иличи бугал хӏерла тур.
Нешла рузбанира хӏулби линкӏдариб,
Татьяначи газа някъли къужбариб;
Гьарилли шипӏбариб ишаб илизи:
Къалабали алгъай шайчи хӏерризи. —
«Алгъай шайчи? Чина? Се лебсив илаб?»
— Се лебсил чебиид, гьари вякьризи…
Чехӏейулрив хӏуни ит кьукьялизив?
Леб мундирчебти кӏел илала мякьлаб…
Тяйдивиуб… шалигьавли кайзурси… —
«Чи сая? Генерал вабзси, тазаси?»
LV
Гьанна ишар Таня, дила ахӏерси,
Мубаракрирехӏе чедибдешличил;
Хъумхӏертес ну сунес далайикӏуси,
Шурбалтехӏе гьуни ца цархӏил шайчи.
Дурисра ишар кӏел дев иличила:
Далайикӏулра ну жагьил гьалмагълис.
Илала уркӏила гьарил пикрилис.
Дила халал къиян баркатла бара,
ХIуни, гьайбатла иш шигӏру, ишхӏяйзиб!
Бедлугули марси гӏяйсара набзи,
Малтаба ветхӏелра-сатхӏелра улкӏес,
Биур. Манзил саби махра лайбакӏес!
Классицизмала хӏурматра барра:
Кьанни биаллира, леб бехӏбихьудра.

ГЕХIЪИБИЛ БЕКӏ
Гӏяхӏли кален, нагагь гӏуp цугхӏеркадли!
Абадла-абадлис гӏяхӏли калаби!
Байрон
Лицейла унхъразив паргъатдешлизив
Вавнавирхъухӏели хӏекьли рахӏятли,
Апулейла дучӏес кьас бири набзиб,
Цицерон гъамхӏейри дила уркӏили;
Къугъал къадурбазиб, къуймур хӏеблизиб,
Лехӏдешлизир шинра рябрябдикӏуйхӏиб.
Лебедуна жагал аги бирхъуйхӏиб,
Набчибяхӏли Муза урцес бехӏбихьиб.
Студентла хъали шаларабиуб:
Жагьти хӏязанала сяхӏбат гьаргбиуб,
Музали илхӏяйзиб дезара бариб:
Дурхӏядешла пергер разидешунас,
Гьаб-убла манзилла пергер гьунартас,
Уркӏбала урухти, кьакьал муэртас.
Шадли гьунибаиб илис дунъяра;
Цаибси гьарбизли уркӏичердарра;
Ухъна Державинни нуша чеира,
ХIябла аркьухӏели балгун гӏяхӏдешра…
III
Цабиубси ари гъира -иштяхӏла
Нуни халбарили наб законнизи,
Сабукили набчил ил шигӏру дила,
Вакӏира пикруми дурес халкьлизи.
Ил кира жагьтала, сяхӏбатунала
Тӏама-гьамализи бай дугурбала;
Илини мехӏурти мажлисуначи
Дурхъал савгъатуни дихи сунечил;
Ил, тяп вакханкаван, бири бумхӏули,
Держла шулгӏир гӏяхӏлас дучӏи далуйти;
Илис ардякьунти бурхӏнала жагьти
Гӏелабад хъусбилтӏи гьалак-гьалакли, —
Кагибдеш агарси ил шигӏруличил
Пахрума виркьира гьалмагъуначил.
IV
Гӏелакавхъунрагу къушумлизивад;
Ну хъярхъли вебшира… ил — наб гӏелабад.
Чуйнара малхӏямси дила шигӏрули,
Дигӏянси хабарла караматдешли
Дардра камбиахъуб гӏянцӏси гьунила!
Ил убрахӏебацӏиб мякьлабад дила:
Лусентачибадли хӏяна Кавказла
Набчил барх башули калун тазичиб,
Ленораван, бацла шалала удиб!
Чуйнара дубкадли ит Тавридала
Укира бурхлиув цӏябси дугила:
Лехӏихъахъес илаб хьанцӏ урхьуличи,
Урхьула рурсбала шипӏиръалайчи,
Рамчла далуйтачи — мурхьти, мицӏирти,
Дезначи — Аллагьлис ахъли дучӏути.
V
Гьарахъси тах шагьар, хӏяз-сяхӏбатуни,
Гьанна хъумкартурли шигӏрули дила.
Дуцӏли абицӏули, ихъулри гьуни
Гӏянцӏ мерла хумарси Молдавияла:
Чятиртази даим гечбикӏантала
Дугӏахъилри гьанна гьунар илала;
Хъумартургу мезра Аллагьунала
Лергӏер тамашати, мискин мезанас,
Дигуси авлахъла пергер далуйтас:
Алавчар гьар-секӏал хапли дарсдиуб,
Шигӏрура анхълизи хьуракабиуб:
Шила цӏикуриван бакӏиб ил набчи, —
Шалати хӏулбазиб хумар децӏличил,
Някъбазиб француз мезла жузличил.
VI
Иш ну живарибси шадси туйличи
Бегӏла гьалаб дила Муза лебкулра;
Чекъатла тайпала куц-кабизличи
ХIясадкарли, тирхьли ну хӏерикӏулра.
Аристократуни, дипломатуни.
Гӏяскарла вакилти ва издагуни
Ургабад цӏухӏбухъун. Xӏepa, кабииб,
Илини шалати хӏулби вякьяиб:
Тӏама-гьама лерси кьакьадешличил:
Лямцӏдикӏул хӏевначи, дурул гъайличи,
Жагьил хъа регӏ-алав багьлал гунзрачил,
Гуйра кабуцили, башул гӏяхӏлачи,
Суратла гьалабван, хьунрала гьалаб
Сирли ласбикӏуси мурул кьамличи.
VII
Гӏяхӏдилзули сари шигӏрулис дила:
Ихтилатла къалип давлачеб кьамла,
Рахӏятдеш, паргъатли пахрубирнила,