Tauzar qosağına hıyınıp...

Respublikabızzıñ hozur täbiğätle könsığış töbägendä, mäşhür Ural armıttarı qosağında yatqan bıl yırzärze Şığayğa nigez halğan ata-babalarıbız yuqqa ğına haylamağandır. İsertkes saf hauanıñ, kükkä ıntılğan tau tübäläreneñ, ılıslı häm yapraqlı ağastarğa, yözärlägän tör şifalı ülängä, huş yısle säskägä, yımeş-yıläkkä häm bäşmäkkä bay urmandarzıñ ilahi kös bireüyenä ber şik tä yuq. Oşonda yäşägän yomart häm alsaq küñelle, här saq yarzamğa kilergä äzer, tırış häm eşhöyär, küp şöğölgä häm käsepkä mahir millättäştärebez menän aralaşıu barı tik ıñğay toyğolar uyattı. Säfärem yomağa tura kilgänlektän, mäsettän yañğırağan azan tauıştarı la bıl ilahi täbiğät möyöşöndä üzensälekleräk qabul itelde. Qaytır yulğa sıqqanda «bında tağı ber kiläm äle» tigän uy küñeldä nıqlı urın aldı...

Tarih yazılğan taşına

Kürenekle ğalim Änüär Äsfändiärov «Başqortostan auıldarı tarihı» kitabında bildäläüyensä, XIX bıuat başında Şığay auılında 31 yortta 129 ir-at häm 88 qatın-qız yäşägän. Artaban halıq hanı hizelerlek artqan: tağı la altmış yıldan 56 hucalıqta 780 keşe terkälgän. Ular başlısa malsılıq menän şöğöllängän, Qağı, Qızıl, Üzän häm Rısıqay yılğalarınıñ kürkäm tuğaylıq­tarına yäyläügä sıqqan. Oşo osorza auılda 500-zän artıq yılqı, 300-lägän hıyır, 150 harıq häm ös tistänän aşıu käzä asrağandar, igenselek menän dä daimi şöğöllängändär.

1920 yılda auıldağı 161 yort-hucalıqta yäşägändär 849-ğa yıtkän. Artaban XX bıuat barışında halıq hanı ber artıp, ber kämep torğan. Mäsälän, 1961 yılda urıs telendä näşer itelgän «Başkirskaya ASSR. Administrativno-territorialnoyı deleniye» tigän beleşmä-kitapta Şığayza 491 keşe kön iteüye kürhätelgän. 2002 yılğı halıq isäben alıu 599 ir häm qatındı terkähä, 2010 yılda bıl han 747-gä yıtkän.

Auıl hakimiäte mäğlümättäre buyınsa, bögön Şığayza 773 keşe kön kürä, şularzıñ 400-ö güzäl zat bulha, qalğandarı – ir-at. Mäktäpkäsä yäştäge balalar za, haqlı yaldağılar za – här berehe yözzän küberäk, 18 yäşkä tiklemgelär – 133, hezmät yäşendägelär – 400-zän aşıu. 27 ğailä – küp balalı. Urındağı 232 hucalıqta bötähe 600 baş mal-tıuar, şul isäptän 224 hıyır, 178 at, 230 başqa yaqın harıq-käzä, ike tistägä yaqın yort quyanı qarayzar, 400 baştan aşıu qoş-qort totalar.

Kürşe auıldarzan yöröp uqıusılar ösön internatı bulğan urta mäktäp, feldşer-akuşerlıq punktı, ber nisä magazin eşläy. «Ölkär» başqort mäzäni üzägeneñ äüzem eşmäkär­lege, üzeşmäkärzärzeñ sağıu sığıştarı rayonda yaqşı bildäle.

Bay tarihlı Şığayzıñ ar­zaqlı şähestäre ütkän däüyerzär­zän ük yaqtaştarın sittä lä danlağan. Frantsuz ilbasarzarın üz öñönä tiklem qıuıp, batşa hökümäteneñ «1814 yıldıñ 19 martında Paricdı alğan ösön» häm «1812 yılğı Vatan huğışı istälegenä» kömöş mizaldarına layıq bulğan Qucähmät Ğäzikäyiv, Buransı Amangildin häm Äbdelmäcit Qotlombätovtan başlap faşistarzı dömöktö­röüzä tiñhez qaharmanlıq kürhätkän Sovettar Soyuzı Geroyı Şahi Yamaletdinov, tirä-yaqqa şaulağan «Zarya» millioner kolhozı zamanında malsılıqta häm igenselektä fizakär hezmät halğan kolhozsılarğa, yırzäştä­renä belem birgän törlö bıuın tırış uqıtıusılarğa, tanılğan kompozitor Abdulla Hälfet­dinov menän märtäbäle bäyge­lärzä ös tapqır gran-pri yaulağan 73 yäşlek mäşhür quraysı, Başqortostandıñ atqazanğan mäzäniät hezmätkäre Möhämät Tülebayiv ağayğa häm üzzäre haylağan ölkälä aldınğılıq totqan başqa bildäle yaqtaş­tarına tiklem barıhı la – şığayzarzıñ olo ğorurlığı.

Ular şunday bay...

Bıuattar töpkölöndä Şığayğa nigez halıusılarzıñ turanan-tura varistarı häm ularzıñ näsel yıben dauam iteüselär bulğan Äbsälämovtarzıñ bögöngö bıuını – auılda iñ hörmätlelär isäbendä. Ularzıñ iñ ölkäne Mähäzey Bikbay ulı, Böyök Vatan huğışınıñ älege vaqıtta auılda isän qalğan berzän-ber veteranı, 92-se yäşe menän bara. Altı tistä yarım yıl bergäläşep tatıu ğümer kisergän par qanatı Fatima Alsınbay qızı menän ular yıte balağa ğümer birgän. Ös ulı häm ös qızınıñ ğailälärendä veterandıñ yıgerme yıyän-yıyänsäre, yıgerme higez bülä-büläsähe bar.

Qasandır üze halğan yortonda kese qızı Şäürä tärbiähendä yäşägän Mähäzey babay asıq yöz menän yılmayıp, äyzükläp qarşı aldı. Unınsı tistähen vaqlauına qaramastan, hälenä ber nindäy zar beldermäy, yäşlek istälektäre menän urtaqlaştı, hätereneñ äle lä yıterlek kimäldä yaqşı ikänen kürhätte. Ğümerzä tämäke tartmauın, ir qorona ingänse hämerzeñ ni ikänen dä belmäüyen, altmış yäşen tultırğas ta unı bötönläy auızına la almauın olo ğorurlıq menän telgä aldı.

Ğailälä ikense bala bulıp tıuğan Mähäzey babay üz bıuını iñenä töşkän zaman auırlıq­tarınıñ barıhın da tatığan. Atahınıñ säyäsi zolom qorbanı bulıp törmägä ultırtılıuı, ber nisä yıldan äylänep qaytha la, tizzän yaqtı donya menän mäñgelekkä huşlaşıuı, üzeneñ artaban yartı yıtemlektä üseüye üsmer añında olo ez qaldırğan, unı teş qısıp, auır tormoş arbahına bik irtä nıqlap yıgelergä mäcbür itkän. Kürşe auıl urıstarında harıq kötä, huğış aldınan kolhozda at qaray, Sermän mäktäbeneñ yıte klasın tamamlay. 1944 yıldıñ közöndä huğışqa alalar. Dörösöräge, halqıbızğa has nıqışmalılıq menän nıqlı däğüäläşep üze kitä, sönki nasarıraq küreüye häm işeteüye arqahında tabiptar unı ärmegä yıbäreügä qarşı bula.

– Tikşereüze uñışlı ütkän­därzeñ safına barzım da bastım, başta qıuıp qara­ğaynılar, huñınan isemlekkä terkänelär, – tip häterläy üzeneñ sayalığın veteran.

Berense Ukraina frontında elemtäse bula Mähäzey Äbsälämov. Yökmätelgän härbi burıstarzı tırışıp, namıs menän ütäy. Yıñeü könön, kükrägenä bihisap mizal tağıp, Varşavala qar­şılay, tağı la yıl yarımdan artığıraq härbi hezmättä bulıp, 1947 yıl başında ğına tıuğan auılına qaytıp töşä. Äytkändäy, elekke haldat bötä uldarı häm yıyändäreneñ ärme hezmäten namıs menän üteüyen, bögöngö köndä ilebez hağında täüge bülähe Ramazandıñ torouın härbizärsä olo ğorurlıq menän iskä töşörzö.

Veterandıñ artabanğı tormoşo häm hezmäte lä matur ber kitap yazırlıq. Kisäge haldat malsılıqta eşläy, isäpse bula, şulay za ğümereneñ küp yıldarın kolhozdağı iñ tınğıhız vazifağa – brigadirlıqqa birä. Erelätelgän «Zarya» hucalığınıñ higez brigadahınıñ barıhına la siratlap yıtäkselek itä. Buldıra almağanı ösön küserep yörötmäyzär, kirehensä, yuğarı oyoştorou häläte, här yañı yırzä halıqtı döyöm maqsatqa kütärä alğanı ösön şulay gel «qamıt»tıñ auırı tatıy üzenä. Här brigadanı tübän kürhät­kestär «hazlığı»nan aldınğı­lıqqa sığarıuğa ölgäşä...

– Bar yırzä lä ololar menän käñäşläşep, halıq hüzenä qolaq halıp eşlärgä tırıştım, – tip häter yomğağın tağattı elekke yıtäkse. – Ber kemgä lä qatı bärelmänem, urtaq tel tabırğa ıntıldım. Mohtacdarzı yarzam­dan da mährüm itmänem. Şuğa la qul astımdağılar arahınan eştäremä ayaq salıusılar bulmanı, üzem dä ularzan häm östägelärzän gel maqtalıp yörönöm.

Şulay hezmätenän yäm, tormoşonan täm tabıp eşlägän häm yäşägän Mähäzey Bikbay ulı. Ber nindäy maqtauzarğa häm büläkkä ömöt itmäy, häüyetemsä genä tartqan donya yögön. Bildäle bulıuınsa, malsı­lıqta la, igenselektä lä ällä ni yuğarı kürhätkestärgä ölgäşmägän qırıs täbiğätle Beloret taraftarına başqa yaqtarğa has bulğan dan-şöhrät tä ällä ni tatımanı. Şulay za «Zarya» kolhozınıñ uzğan bıuattıñ 70-80-se yıldarında millioner bulıp tanılıuında, ul vaqıttağı iñ yuğarı bahağa – KPSS Üzäk Komitetı, SSSR Ministrzar Sovetı, VTsSPS häm VLKSM Üzäk Komitetı tarafınan birelgän küsmä Qızıl bayraqqa layıq bulıp, unıñ mäñgelekkä oşo hucalıqta qaldırılıuında, älbittä, kommunist Mähäzey Äbsälämovtıñ da ölöşö zur.

Härbi nagradaları menän ber rättän üzenä näq şul osorza birelgän «Sotsialistik yarış aldınğıhı» bildähen häm respublikabızzıñ ul saqtağı iñ olo büläge – Başqort ASSR-ı Yuğarı Sovetınıñ Maqtau gramotahın iñ qäzerlehe itep haqlay huğış häm hezmät veteranı häm bögön ularzı yıyän-yıyänsärzäre, bülä-büläsälärenä zur ğorurlıq menän kürhätä. Şulay za Mähäzey babayzıñ tağı la möhimeräk baylığı – uldarı häm qızzarı. «Min şunday bay!» – tip ularğa hoqlanıuın yäşermäy aqhaqal.

Balalarınıñ barıhı la tormoşta üz urının tapqan, hörmät häm ihtiram qazanğan. Şığayza yäşägän ölkän qızı Väsilä apay qırq yılğa yaqın ğümeren tuğan mäktäbenä arnağan. Yıtense tistähen vaqlağan veteran-uqıtıusı yaqtı donyanı irtäräk qaldırğan tormoş yuldaşı Färit ağay menän ös bala tärbiäläp üstergän. İke yuğarı belem alğan uldarı Ansar Beloret urman hucalığında maqtalıp eşläp yöröy. İke qızı, Başqort däülät universitetın qızıl diplomğa tamamlap, äsähe yulınan tağı la öskäräk ürlägän: oloho Zifa tıuğan töbäge halqınıñ yäşäyeşenä arnalğan kan­didatlıq dissertatsiyahı yaqlaha, töpsögö Ğälimä üz auılınıñ täbiğät üzensälektären tik­şergän.

Mähäzey babayzıñ ikense ulı Mansur za – uqıtıusı, küp yıldar kürşe Sosnovka auıl hakimiäte başlığı yögön dä tartqan, qatını menän biş balahın olo tormoş yulına sığarğan.

«Äbsälämov» krästiän (fermer) hucalığın da töbäktä yaqşı belälär. Unıñ başlığı Ämin Mähäzey ulı kolhoz osoronda traktorsı bulğan, tözölöş eştä­ren, artaban atahı ölgöhöndä komplekslı brigadanı uñışlı yıtäklägän. Auıl häm rayon Sovettarı deputatı itep haylanıp, yırzäştäreneñ köndä­lek män­fäğät­tären qayğırtqan. Zaman menän bergä atlağan ir-uzaman bögön küñelenä yaqın şöğölgä totonğan: ata-babalarıbız käseben dauam itep, yılqı ürsetä. Maqsatın tormoşqa aşırıu yähätenän qurtımğa yıterlek mayzanda yır alğan, qeüätle tehnika qaytarğan. Barlıq eşkä yaqındarı menän üze yıgelgän. Auıl bilämähendä aldınğı fermer bulıp tanılıu östönä, ber nisä yıl elek «Başqortostandıñ iñ yaqşı yılqısıhı» tigän maqtaulı isemgä layıq bulğan.

Mähäzey babayzıñ qalğan balaları – üz eşen asqan mehanizator ulı Zinnur, küp yıldar feldşer-akuşerlıq punktında sanitarka bulğan qızı Välimä, bögön veterandı hästärlägän töpsögö Şäürä haqında la ıñğay fekerzär genä işettem.

Ordenlı kilen

Sovet zamanında halıq hucalığınıñ törlö tarmağında aldınğılar rätendä hezmät halğandar bögön täü siratta üzzäreneñ basalqılığı menän iğtibarzı yälep itä. Başqalarğa qarağanda küberäk tir tükhälär zä, üzzären ber yällämäy, yuğa­rıraq kürhätkestärgä ölgäşhälär zä, ular bını ğäzäti küreneş tip hanay. Eş ösön birelgän bihisap büläktärgä işaralauğa la ular haran ğına yılmayıu menän yauap birä. Yäşeren-batırın tügel, uzğan bıuatta törlö därtländereü saraları äüzem qullanılha la, hezmät hözömtähe tiz genä kürenmägän uqıtıu­sılarğa ular bik tatıp barmanı şikelle. Orden-mizallı igense häm malsı här auılda bihisap, ä bınday danğa layıq mäğarif hezmätkärzäre totoş rayon buyınsa la barmaq menän genä hanarlıq buldı. Ä Şığay mäktäbendä bındayzar ikäü ikän, şularzıñ berehe – «Poçyot Bildähe» ordenı kavalerı Gerna apay Ömötbayiva.

Bıyıl yaz tuğızınsı tistähenä ayaq basqan mäğarif veteranı – respublikala bildäle Ömöt­bayivtar zatınan. Atahı Qorban­ğäle Hammat ulı zamanında aldınğı keşe bulğan: uzğan bıuattıñ yıgermense yıldarı urtahında VKP(b) safına alın­ğan, Mäskäüzä Yuğarı partiya mäktäbendä uqığan, törlö yauaplı vazifalarza eşlägän. Ölgölö hezmäte ösön 1944 yılda uq Başqort ASSR-ı Yuğarı Sove­tınıñ Maqtau gramotahına layıq bulğan. Yır-moñğa häm beyeügä mahir, ul üzenä tiñ tormoş yuldaşın da tapqan. Qatını Uçalı rayonınıñ Qotoy auılı hılıuı Nuriyamal Mostafa qızı Öfölä mäzäni-ağartıu mäktäben tamamlağan bula, azaq mäktäptä eşläy. Qızğanısqa qarşı, ös balahın qaldırıp, yäşläy genä vafat bula.

Äsähe ürnägendäler inde, Gerna Qorbanğäle qızı uqıtıusı hönären haylay: yıtense klastan huñ ul saqta tanılğan Temäs pedagogiya uçilişehın, huñınan sittän torop Magnitogorsk pedinstitutınıñ filologiya fakultetın tamamlay. Bında tormoş iptäşen – Şığay yıgete Ähtäm Ğäliullindı osrata. Äytkändäy, ul da ikense bıuındağı uqıtıusı bula, ärme hezmätenä tiklem ük ul vaqıtta Dıuan rayonı üzäge Mäsäğüttä eşläp kilgän uqıtıusılar institutında uqıy. Yäştär, üz-ara kileşeü buyınsa, ösönsö kurstı uñışlı tamamlağandan huñ sästären säskä bäyläy häm tizzän Şığayğa kilep töplänä. «Taş bulıp töşkän» ordenlı kilen – bögön auıldıñ iñ hörmätle ağinäy­zäreneñ berehe.

Dürt tistä yılğa yaqın ğümeren donyalağı iñ märhämätle hönärgä – balalarğa urıs tele häm äzäbiäte serzären asıuğa bağışlağan Gerna apayzıñ hezmätenä alda äytelgän orden, iñ-iñ tırıştar häm äüzem yämäğätselärgä birelgän «Maqtaulı hezmäte ösön. V. İ. Lenindıñ tıuıuına 100 yıl tulıu ayqanlı» häm «Hezmät veteranı» mizaldarı, ällä küpme maqtau qağızzarı – layıqlı baha. Unıñ tağı la ber bülägen – «Äsälek mizalı»n bildälämäü mömkin tügel: Ähtäm ağay menän biş balaların olo tormoşqa sığarğan. Qızzarı Zilä menän Dilä olatay-öläsäyzäre, atay-äsäyzäre eşen dauam itkän, yuğarı kategoriyalı urıs tele häm äzäbiäte uqıtıusılırı, malayzarı Räil, Qadir häm Äğläm irzärgä has qırısıraq hönär haylağan, hoquq haqlau ölkähendä uñışlı eşläp yöröyzär.

– Häybät yäşänem, bähetle buldım, – tip yomğaq yahanı Gerna Qorbanğäle qızı tormoş yulı haqındağı yıntekle hikä­yätenä. – Atayım häm äsäyemdän birelgän yaqşı sifattar ğümer buyı ozatıp kilde. Ähtäm yalan yaqta tıuğan keşene üzenä genä tügel, Şığayzıñ hozur urman-tauzarına la ğaşiq itterze, bigeräk tä täbiğät yänle buldı, unıñ menän matayza tirä-yünde totoş urap sıqtıq. İremdeñ bar kürkämlege balalarıbızğa küskän, ular donyala üz urının taptı, hörmät häm ihtiram yaulanı.

Üze belem birgän meñdän artıq uqıusıhınıñ, ularzıñ ata-äsäläreneñ rähmäte mäğarif veteranı ösön ayırıusa zur ähämiätkä eyä, älbittä. Bayram hayın yılı häm ihlas qotlauzar işetä, häl belergä kileüselär işek-qapqanı yaptırmay ikän – bıl da bähet tügelme ni?!

Hezmät eşmäkärlege barışında agitator, qatın-qızzar sovetı ağzahı, «Belem» yämğiäte lektorı häm unıñ täüge oyoş­mahı yıtäksehe, auıl Sovetı deputatı keüyek yämäğät eştären küp yıldar barışında ber nindäy tänäfeshez başqar­ğan uqıtıusı haqlı yalğa sıqqas ta küñelenä nığıraq yaqın bulğan üzeşmäkär sänğättän ayırıl­mağan. Auıldıñ mäzäni üzägendä sirek bıuat uñışlı eşläp kilgän «Gölnäzirä» halıq folklor ansambleneñ iñ äüzem ağzalarınıñ berehe ul. Afarin, Gerna apay, hezgä nıqlı haulıq yuldaş bulhın!

Yırgä beregep eşlägäs

Auıldıñ hörmätle mehaniza­torzarı arahınan täügelärzän bulıp Ğaysa Sälmänovtıñ isemen atanılar häm «timer yäne qağılğan bit uğa» tip şayartıp östäp quyzılar. Şulayzır. Yuqha, Ğaysa ağay «büläk menän dä, tüläüzär menän dä qızıqhın­manım, mineñ ösön iñ möhime eş ine» tip äytmäs ine. Bähetkä kürä, döyöm hezmät ösön yanıusılar halqıbızza sovet zamanında la küp buldı, äle lä ular az tügel...

Ğümer yıldarı sılbırınıñ higezense tistähen teüälläügä yaqınlaşqan Ğaysa Älipbay ulı­nıñ yazmışı tisterzäre­nekenän ällä ni ayırılmay. Bala sağı auır huğış osorona tura kilgän­lektän, aslı-tuqlı yäşäüze lä kisergän, bik irtä auır hezmätkä yıgelgän, yıte klastan huñ kolhozğa daimi eşkä sıqqan, yılqı kötkän. Auırlıqtarğa ber zä bireş­mägän, saf hauala hoqla­nır­lıq buy yıtkergän. Vaqıtı yıtkäs, ärmegä saqırğandar, ös yarım yıl Baykonurza hezmät itkän. Tehnikağa näq şunda tar­tılğandır za inde auıl yıgeteneñ asıq küñele. Äbyälildä kiñ profille mehanizator hönären üzläşterä häm üzeneñ buraz­nalağı habanturğay yırına kümelgän täüge yazın yıraq 1963 yılda qarşılay. Artaban hucalıqqa qaytqan küp törlö traktorza eşläy, qayza yıbärälär, şunda bara, üzen tırış, ışanıslı itep tanıta: yıren dä hörä, aşlıq ta säsä, mal azığı äzerläüzä lä hınatmay, igen yıyıuzıñ da urtahında qaynay. Ä qıştarın başqa mäşäqättärgä yıgelä. Haqlı yalğa vaqıt yıtä başlap, “qoros at”ın qaldırha la, törlö eştä bula, kelät ösön yauaplılıqtı la üz iñenä yökmäy...

Bılar – totoş hanap kitkändä. Qırıs täbiğätle Şığay taraf­tarınıñ teñkägä teygän ozaylı yamğırzarın, üzäkkä ütkän közgö yıldären, traktor toqanırğa telä­mägän qışqı ıcğır hıuıqtarın häm ber yaqqa la sığarmağan yängä teygän burandarın ber zä ğäyepläp häterlämäy veteran. Tıuğan yaq bit – unıñ alğa kiteüye ösön yılın yılğa yalğap tırışa traktorsı, küptärgä ölgö bula. Üzallı eş başlauına biş mizgel tigändä kolhozda ğına tügel, rayonda aldınğılıqqa kütärelä, bınıñ ösön unıñ kükrägenä täüge olo büläk – «RSFSR auıl hucalığınıñ sotsialistik yarış otliçnigı» tigän bildä tağıla.

Üzen ber kürhätep, täüge ürze yaulağan ir-at yartı yulda tuqtay­mı ni? Yuq, älbittä. Ğaysa ağay za näq şulay itä. Quşılğandı namıs menän başqara, teyeşle şarttarzıñ barıhın da teüäl ütäy: eş sifatın täü siratqa quya, tehnikahın qaray, yağıulıq-maylau materialdarın yuqqa sarıf itmäy, häüyefhezlek qağizä­lären dä onotmay, qısqahı, ber ni daulamay, hezmäten häüyetemsä dauam itä. Uzğan bıuattıñ 70-se yıldarı başında tağı la zurlayzar yır keşehen: «Hezmät batırlığı ösön» mizalın tağıp yörörgä öyränep tä ölgörmäy, zur zalğa saqırıp, «Maqtaulı hezmäte ösön. V. İ. Lenindıñ tıuıuına 100 yıl tulıu ayqanlı» tigän ikense mizaldı tapşıralar...

Ber nisä yıldan aldınğı mehanizatorzı tağı yañı uñış­tarğa därtländergän vaqiğa bula: kürşe Uçalı rayonınıñ dan­lıqlı «Bayramğol» sovhozı yırzärendä buy yıtkergän, hatıusı hönäre alıp, Şığay magazinına yünältmä menän eşkä kilgän Näsimäne kürep qala. Qoyaşlı köndä lä tügel, yamğır yauıp, traktorı basıuğa inä almay öygä qaytqanda. Şulay itep, ber kiregä ber ıñğay sığa. Aldınğı keşe aldınğı inde, başqalar qız tirähendä uralanğansı, uylağanın tormoşqa aşırıp ta quya: buş qalğan moñhou yalanda huñğı buraznahın halıp qayta la görlätep tuy yahay.

Bına häzer 42 yıl bergä ğümer itälär. Uldarı Röstäm üzzärenä oqşap eşhöyär: törlö hönär üzläştergän, ärme hezmätendä lä yöröp qaytqan, Seber taraftarın da kürep kilgän, hözömtälä atay nigeze qarşıhına töp­längän. Uğa tiklem Äbyälil uñğanı Miläüşäne, teyeşle belem aldırıp, Yılayırzan tabıp alıp qaytqan. Unıhı, Şığayzıñ başqa «taş bulıp töşkän» kilendäre keüyek, şunda uq auıl tormoşona sumğan: höygänenä ös sabıy büläk itkän, öyzä lä ölgörä, däülät eşen dä maqtalıp tarta. Ä ölkändär, ularzıñ yıteş häm tatıu tormoşona hoqlanıp, ike yıyän häm yıyänsären höyä.

...Başlı-küzle bulğas ta, Ğaysa ağay tamsı la üzgärmäy: älege şul kolhoz eşe tip yäşäüyen dauam itä, aldın­ğılıqtı ber kemgä lä birmäy: biş yıllıq aldınğıhı, yıl yarışında yıñeüse bulıp tanıla, 1986 yılda SSSR Halıq huca­lığı qazanıştarı kür­gäzmä­heneñ bronza mizalı menän büläklänä. Veteran-traktorsı basalqı ğına «nagradalar menän qızıqhınmanım» tihä lä, ularzı mahsus hanap sıqtım. Bıl büläktär haqında bögön täü siratta unıñ yıyän-yıyänsärzäre, Şığayzıñ yäş bıuını belergä teyeş. Hoqlanıu häm ğorurlanıu ösön genä tügel, ä iñ ähämiätlehe – ısın hezmät keşehenän ölgö häm ürnäk alıu ösön!

«İñ möhime – keşelärze yaratıu...»

Uqıtıusılar ğailähendä üsep, barlıq tuğandarı la mäğarif yulın haylağanda ber üze şäfqät tutaşınıñ aq halatın keygän Filüzä Mihranova menän ozaq qına höyläşep ultırzıq. Yäşlegendä küñelenä oqşağan hönärze üzläşterep, ös tistä yılğa yaqın uğa toğro qalğan, bögön auılda iñ käräkle häm ihtiramlı keşelärzeñ berehenä äylängän zamandaşım äüäs äñgämäse bulıp sıqtı.

– Respublikala köslölärzän hanalğan Beloret meditsina uçilişehın 1989 yılda tamamlanım. Töplö belem birep, ğümerlekkä äylängän eşemä nıqlı höyöü tärbiälägän uqıtıusılarıma rähmätlemen, – tip höyläp aldı ul. – Bögön ihä hönärzäştäremdeñ bar yaqlap ta köndälek yarzamın toyam. Täü siratta Sosnovka uçastka dauahanahınıñ ölkän şäfqät tutaşı Larisa Şäräfetdinova menän ambulatoriya mödire Filiä Timerğälinanı bildälär inem. Qala haulıq haqlau bülegeneñ ölkän feldşerı Alla Kirillova metodik yähättän här saq teyeşle bulışlıq kürhätä.

Şığayzıñ higez yözgä yaqın keşehenä meditsina yarzamı kürhätä feldşer-akuşer Filüzä Salauat qızı. Uqıu yılı barışında mäktäp internatında aznalap yäşägän ille uqıusı balanıñ haulığın qayğırtıu za unıñ östöndä. II häm III törköm invalidtarı, dispanser isäbendä torousılar, olo yäştägelär, sabıyzar häm küp balalı ğailälär, afğan häm çeçen huğışında qatnaşıu­sılarzıñ sälämätlegenä töp iğtibarın bülä. Mohtacdarzıñ berehe lä sittä qalmay. Nindäyzer sir bildäläre kürengändärze kisekmästän dauahanağa yıbäreüze hästärläy, yort-hucalıqtarzıñ sanitar toroşon qararğa la ölgörä. Qısqahı, vazifahın küñel birep häm yırenä yıtkerep ütäy. Uqıtıusı ata-äsäheneñ matur ölgöhöndä häm teyeşle tärbiähendä millätebezgä has matur sifattarzı üzenä heñderep üskän keşe başqasa buldıra la almayzır ul!

– Bezzeñ eştä iñ möhime – keşelärze yaratıu, – tip nıqlap äytte Filüzä äñgämä barışında.

Bığa nizer östäüye urınhız. Üzenä kilgändä inde – tormoşqa ğaşiq şäfqät tutaşı görlätep donya kötä, ğümer yulınan ışanıslı azımdar menän atlay. Yäşeräk sağında üze äzerlägän maskarad keyemdärendä yañı yıl şırşıhı tiräläp auıldaş­tarınıñ küñelen kütärhä, huñğı yıldarza qışqı hozur bizäk­tärgä sumğan urman-tauzarğa sañğıla sığırğa küptärze üz artınan äyzäy. İhatahın tultırıp küzzeñ yauın alıp ultırğan törlö säskälär üsterä, här auıl keşehe keüyek tulı kimäldä hucalıq alıp bara – mal-tıuar tota, bäräñge häm yäşelsä üsterä, yımeş-yıläk yıyıp, qaynatma äzerläy. Öyzäge yaqındarı ösön küñel nazın halıp, teleñde yotorloq qamır aştarı beşereüyen dä östähäñ, unıñ uñğanlığına hoqlanırğa ğına qala. Yır-moñ tıñlap, yaqşı käyef menän başqarğas, könküreş hästärzären ber ni tip tä belmäy. Şiğır yıyın­tıqtarın yä yaratqan äziptäre Färit İsänğolov, Ähiär Häkim, Noğman Musin, yaqtaşı Yanıbay Hammatovtıñ romandarın qulğa alğanda neskä hisle Filüzä bar hästärzärenän yal itä. Nisek ölgö almayhıñ inde şunday zamandaştan?! Kiläsäktä lä uğa şulay matur yäşärgä yazhın.

Beloret rayonı.