Doşman

Anı qıyäfäte başta alay bik kurkınıç tügel ide. Taş baskıçtan cir astına töşkän sayın yöze karala, küzläre, kiresençä, agara bardılar. Menä alar kinät mäçeneke tesle yäşel tös belän balkıp kittelär. Sorı divardan beraz ayırımlanıp şäylänğan gäüdäsenä karamasan, ut bulıp yangan küzläre buyınça keşe tügel, ä ğalämät zur ber yırtkıç töşep bara, dip uylarga bulır ide.
Baskıç töşä dä töşä. Uñda — nindider kara taplarga buyalıp betkän taş divar, sulda — karañı çoñgıl. Çongılnıñ iñ töbendä tonık kına bulıp kızgılt yaktılık şäüläse tirbälä, anda nindider kırgıy, gayre tabiğıy avazlar işetelä. Böten ihtıyarın biläp algan östen köç anı şunda tarta.
Ul belä: anı anda kotoçkıç gazap kiterä torgan läzzätme, çiksez läzzät kiterüçe gazapmı, gäcäyep tanış, läkin bu tormışında äle ber märtäbä dä tatıp karamagan yaña ber halät kötä. Tübändä tirbälüçe kızıl yaktılıknıñ parları anın tänenä, küzänäklärenä ütep kerä başladı inde. Ul adımın tizlette. Läkin, mätälep kitüdän kurkıp, tagın äkrenäyde.
Kinät baskıç uñga borıldı da, divarga terälep tuktap kaldı. Soñgı basma keçkenä genä mäydançık hasil itä ide. Ul şunda töşep bastı, ni öçender artına borılıp karıysı itte. Borılıp karasa — arkası çımırdap kuydı: artında bernindi dä baskıç yuk, böten cihanda kan taplarına buyalıp betkän taş divar häm ul basıp torgan keçkenä genä mäydançık. Asta, küz küreme köçkä citärlek tiränlektä, kuyı kızıl par börkep, ut dingeze kaynıy, tirä-yakta karañgı çiksezlek.
Ul arkası belän salkın divarga sıyındı, canınıñ barmak oçlarında sulkıldavın toydı. Häzer ük uyanıp kitmäsä, anın eşe hörti ide.
Uyanırga, niçek tä uyanırga! Ul belä, ägär kıçkırıp cibärsä, şunda uk bu kurkınıçtan kotılaçak. Läkin tavışı yuk. Anın, tavışı bugazdan aska, üpkädän dä aska — ällä kaya töşep kitkän.
Baş oçında nindider kıştırdau işetelde. Karasa — ike çatlı telen yalt-yolt uynatıp, häşärättän dä häşärät, yuannan da yuan, ozınnan da ozın yılan şuışkanın kürde. Ah!..
Nihayät uyanıp kitte. Kipkän irennären yalmap, torıp utırdı, tabanga yabışıp intekterüçän iske başmagın elep, yuıngıçka taba atladı.
Krannan tutıklı sargılt su kilä ide. Beraz akkannan soñ, su çistarırga tiyeş ide. Läkin anıñ sarı töse kuyırgannan kuyıra bardı.
— Ş-şaytan! — dip sügenep kuydı keşe häm, pıyala tustagan alıp, aña tämam kara-kuçkıl töskä kergän bolgançık su agızdı. — Tona torsın ale...
Ul karavatı yanındagı östälgä küz teşerde, küze belän buş şeşälärne sözep çıktı. Bötenese dä buş ide.
Tukta, säğat niçä soñ äle? Ähä, unikençe yartı ikän. Dimäk, aña üz eşen başkarırga nibarı utız minut vakıt kalgan. Aşıgırga kirak.
Ul aybätläp kiyende, kayışına yaltırap torgan pıçak kıstırdı, bişmät yakasın kütärep tışka çıktı. Uramda döm karañgı, küktä ber genä yoldız äsäre dä kürenmi, läkin, şul uk vakıtta, cil-tın da yuk ide. Іava tınçu, ülät bazındagı şikelle avırsı is kilä.
Ul yortnı urap, anıñ ikençe yagındagı işek yanına kilep bastı. Yak-yagına karangalap algaç, anı sak kına açıp eçkä üzdı. Tege avırsı is tagı da kuyıra töşte.
Ul kesä fonären kabızdı da, timer basmalarnı avır şıgırdatıp tübän töşä başladı. Ayak tavışına beten şähär uyanır kebek. Şulay da, aşıgırga kiräk. Unike tulgançı eşen başkarıp ölgermäsä, anın, üzen aşayaçaklar.
Baskıçtan töşep citkäç, ul kırt unta borıldı, ayak astında aunagan timer-tomırga abına-sörtenä alga taşlandı.
Menä ul — timer belän tışlangan işek. Bu işek artında anıñ doşmanı yoklap yata.
Ul bişmät kesäsennän ber böyläm açkıç çıgardı, kiräklesen saylap alıp tişekkä tıktı. Tıguı buldı, işek tavış-tınsız gına açılıp ta kitte.
Bülmägä üzdı. Fonaren sündermi genä östälgä kuyıp, doşmanı yatkan karavatka yakınaydı. Doşmanınıñ sabıy balanıkıday gamsez, yokılı yözen kürep, ul azdan gına kıçkırıp kölep cibärmäde. Yuk, kölärgä irtä ide äle.
Bişmäteneñ izuyın ıçkındırıp, pıçagın suırıp çıgardı. Anıñ yözen barmak bitena kaptırıp karadı da, kizänep doşmanının, tigez sulış alıp yatkan kükrägenä batırdı. Doşmanı kıymıldamadı da. Ülgänen sizmi dä kaldı, ahrı. Bolay tiz kiräkmäs ide dä kiräkmäsen. Ul anı gazaplabrak ütermäkçe ide. Nişlisen, yarıy inde. Häzer — iñ möhime.
Kükrägen açıp yörägen alırga häm...
Ütergäç bulsa da, ul anı beraz mäshäräläüdän tıyıla almadı. Doşmanınıñ kaz yomırkasına tartım ozınça peläş başın kisel alıp idängä tomırdı. Baş, küzlären gäcäplänüle açıp aña ber genä karadı da, kire yomdı. Bu küzlärdä ul höyläkär çatkı kürep kalganday buldı. «Mistika», — dip uyladı ul küñelsez genä, häm keçle häräkät belän kükrägen açıp, anıñ yörägen yolkıp aldı. Yöräk kaynar häm, iñ ğacäbe — tere ide. Tamırları özgälänep betügä dä karamastan, yarsıp-yarsıp tibüen dävam itä ide...
Kemder ut kabızdı. Şılt itep ut kabızgan tavışnı işetü belän, ul borılıp karadı häm, tigezlegen yugaltıp, azdan gına yıgılıp kitmäde. İşek töbendä, zangär küzlären häyläkär kısıp yılmaygan häldä, doşmanı basıp tora ide.
— İsänme, Epteri tuganım, — dide ul altın teşlären balkıtıp. — Şulay kötmägändä kilep kerergä yaratam min inde, gafu it.
Äpterineñ sul kulındagı yartılaş buşatılgan hamer şeşäse idängä töşep kitte. Läkin ul vatılmadı, borınınnan bılt-bılt itep kuyı kızıl sıyıkça aga başladı. Bülmägä tanış avırsı is taraldı.
Kunak, Äpterineñ uñ kulındagı ciñelça kaltırangan pıçagına küz sirpep aldı da, östendäge kayrı tunın salıp, anı elär yeçen çöygä ürelde.
Äpterigä şuşı mizgel citte. Ul ber sikeruda doşmanı artına kilep bastı. Tege borılıp kararga da ölgermäde, Äpteri akın başın sul yak kultık astına kısıp aldı da, Ğali päkesedäy ütken pıçagı belän bugazdan sızıp cibärde. Korbanı tämam tıngançıga qadär ul anıñ başın şulay kayırgan häldä tottı. Bülmägä, tagı da ayırmaçıgrak bulıp, tanış avırsı is taraldı. Іaman da bılt-bılt agıp yatkan hämerdän kilä ideme bu is, ayak astında kiñäygännän-kiñäyä barıp cäyelüçe kannan kilä ideme, Äpteri ayıra almadı.
Korbanın ul türgä tabarak söyräp kiterde, ipläp kenä idängä çalkan yatkırdı. Aşıkmıyça gına anıñ külmäk töymälären ıçkındırdı. Pöhtä genä itep izüen kaytarıp bökläp kuydı. Yörägeneñ kaysı tirädä ikänlegen çamalap, barmagı belän kanlı tügäräk sızdı.
Bu häräkätlärne ul, niçekter, üzenä ışanmıyçarak başkardı. Nişläpter, doşmanınıñ bu üleme da çın tügelder kebek ide. Menä-menä işektäge kıñgırau şaltırar da, altın teşläre belän balkıp tagın kilep kerer kebek toyıldı. Kabırgaların şıtırdatıp kisä-kisä ul anıñ tagın kükrägen açar, yörägen yolkıp alır. Läkin barısı da yukka bulır...
Çigäsendage tamırınıñ sulkıldap tipkänen toygan häldä, yözen uçlap ul bik ozak utırdı. Annarı, başın kütärep, täräzägä küz saldı. Tañ belenep kilä ide inde.
Torıp kiyende. Çäy kaynatırga utırttı. Dimäk, dip uyladı ul bülmäsendä yörenä-yörenä, min äle haman uyanmaganmın.
Täräzä inde aksıl-zäñgär töskä kerde. Karşı yortlardagı berän-särän yangan utlar tonıklandı. Tübälärdäge hava alıştıru torbalarınnan par kütärelä. Täräzä yarıklarınnan hut salkını sarkıy.
Baş çatnıy. Tel añkauga yabışkan.
Uyandımı ul, yukmı äle?
Borınga tanış avırsı is kilep kerde.
Kulındagı şeşäse ıçkınıp kitkän ikän. Läkin ul vatılmadı, borınınnan bılt-bılt itep kuyı kızıl sıyıkça aga başladı...
...Sul kulındagı yartılaş buşagan hämer şeşäse idängä töşep kitte.
— İsänme, Äpteri tuganım, — dide doşmanı altın teşlären balkıtıp. — Şulay kötmägändä kilep kererga yaratam inde min, gafu it.
İşek töbendä, zäñgar küzlären häyläkär kısıp yılmaygan häldä, doşmanı basıp tora ide...
Şılt itep ut kabızgan tavışnı işetü belän ul borılıp karadı häm, tigezlegen yugaltıp, azdan gına yıgılmıy kaldı...
Kinät kemder ut kabızdı.
Tuktale, nişlep ul anı «Äpteri» dip atadı? Anıñ iseme Äpteri tügel bit. Äpteri bit ul — Gabderahman digen süz... Gabde... Kol... Kol tügel bit ul!
Yuıngıç yanına kilde. Çatnap kipkän irennären yalmıy-yalmıy tustaganga ürelde. Su tongan, tustagan töbendä ber ille çaması timer tutıgı öyelep kalgan.
Yotlıgıp-yotlıgıp eçä. Suı ni salkın, ni cılı tügel. Іava kebek ciñel eçelä üze. Läkin susaunı basmıy. Kiresençä, eçtäge utlı cähännämgä may bulıp tama. Yotkan sayın avızga yalkını börkelä.
Yuıngıç östendäge közgegä karadı. Közge tügel, täräzä ikän. Anıñ doşmanı aşıgıp-aşıgıp närsäder yazıp utıra. Kayçagında şärä mañgayına uçın kuyıp küzlären kısa, äyterseñ, kaydadır yırakta, monnan meñnärçä çakrımnarda nindider tamgamı, sürätme kürä häm, peläş başına çäp itep sugıp, yılmayıp kuya. Ğayrätle kisken häräkät belän urınınnan tora, tamäke kabıza.
Bülmägä kätänä buylı, citdi häm ere qıyäfätle kärlä kilep kerde. Kilep kerde dä, kultık astınnan käğaz alıp döberdek tavış belen şiğır ukıy başladı. Häräkätlären genä kür sin. Buş kulın cäyep, äyterseñ, avır-avır taşlar öyä. Üzenä häykäl sala.
Äpteri teşen şıgırdatıp kuydı. Bülmädägelär aña borılıp karadılar. Kölep cibärdelar. Kärlä sallı-sallı rifmalarnı tezüen dävam itte. Tege doşman üpkäsen tutırıp tämäkesen suırdı da, bolayga taba töten bolıtı cibärde. Äpteri azdan gına tonçıkmıy kaldı. Ul buılıp yütälli başladı.
Çalkan yatkan bulgan ikän. Karavatın avır şıgırdatıp başta uñ, annarı sul yagına borıldı. Läkin yokı kaçkan ide inde. Kipkän irennären yalmap torıp utırdı, tabanga yabışıp intekterüçän iske başmagın elep yuıngıçka taba atladı. Krannan tutıklı sarı su kile ide...