Ak Äbilär Dogası

(Hikäyä)
Meñ tugız yöz citmeş öçençe yılnıñ cäye bik esse kilep, igen häm ülännär genä tügel, hätta urman häm agaçlar da iyül başınnan sargılt-kızıl töskä kerde. İl östenä açlık kurkınıçı töşep, könnärneñ yäme bozıldı, mallar da cäyläüdä kipkän ülän ezlänep, arıklangannan-arıklana bardılar. Korılık häm açlık bälasennän kotılu mömkin tügel kebek ide inde. Kotkarsa, barı tik moğciza gına kotkara ala. Ul da bulsa — yañgır, atna buyı yavıp torgan yañgır gına...
Korıgan çişmä häm yılga üzännäre komga äverelgän şundıy könnärneñ bersendä ak äbilär tau-sırt östenä cıyılıp Qorän çıga ikän digän häbärdän Düsem avılı tınıp kaldı. Zamanında Äüliyälär ziratı häm Äüliyälär çişmäse belän dan totkan tauda ikän alar!
Bez, malaylar, tau itägenä yögereştek. Moğcizanı üz küzebez belän küräsebez kilä ide. Mäktäptä «Alla yuk!» dip, öyrätsälär dä, öydä «Allahı äkbär!» dip, östäl yanında amin totıp üskänlektän, Allahı täğaläneñ kodrätenä ışana idek bez.
Tau sırtında ak äbilär: Säkinä, Nurlıhoda, İqlimä, Mäülidä häm tagın un-unbiş abıstay, aktan kiyengän, namazlıkların cäyep salıp zeker äytälär häm Qorän çıga idelär.
Bez tau itägennän arı kütärelmädek. Mıştım gına küzätep tordık ta, kire üz oçlarıbızga taralışıp, yañgır kötä başladık. Ak äbilär dogası yañgır yaudıraçak!
Läkin küktä hätta ak bolıt äsäre dä kürenmi ide.
Ak äbilär, könnär buyı uraza totıp, doga kılıp, şul tau başında kıybla tarafına yöz sörtülären dävam ittelär. Ber kön, ike kön, öç kön ütte. Yañgır kilmäde. Bezneñ, avıl malaylarınıñ, küñele ikegä yarıldı. Ber yartısı — dähri, dinsez, ikençese äle haman paq häm imanlı hälendä ide. Moğcizaga bik tä, bik tä ışanası kilä ide.
Dürtençe kön inde. Bez kapka töbenä öyelgän büränälär östendä utırabız. Monnan dogadagı ak äbilär yahşı kürenep tora. Ä küktä isä sıñar bolıt äsäre dä yuk.
Dährilege belän tanılgan ata kommunist, täbänäk buylı, başın peläşkä kırdırgan, ğomer bakıy kultık astına kızıl papka kıstırıp yörüçe Gıylmetdin abzıy bezneñ yanga kilep utırdı häm:
— Yuk eş, işeter, bar, köt. Namaz ukıp, uraza totıp kına yañgır çakırıp bulsa, elektän şulay eşlärlär ide. Ğaräp çüle küptän gölbakça bulır ide,— dip, caylı-caysız söylängäläp kuydı.
Bez endäşmädek. Min genä, berazdan soñ telgä kilep:
— Gıylmetdin abzıy, şulay...— dip süz başlagan idem, yanımda utıruçı abıyım kasıgıma şundıy itep törtep kuydı ki, sınım kattı, telsez kaldım.
«Bu balanı Alla suktı!»— dip, uyladımı, ällä üz süzennän üze örekteme, Gıylmetdin abzıy cähät kenä urınınnan kuptı, bezgä karap kuydı häm aşıgıp üz oçlarına taba kitep bardı.
Ä bez moğciza kötep kala birdek. Küktä bolıt äsäre dä kürenmäde. Ämma ömet belän tulı cannarnı Gıylmetdin abzıy väsväsäse dä şaktıy çaykaldırgan Häm tükkän ide. Küñelebez bozılıp kaldı. Şulay säyersenep utırganda uram buylap cen tuyın yögertä-yögertä cil ütep kitte. Ul tuzına, käğaz vä çüplärne biyekkä-biyekkä böterep kütärä, äle yılanday neçkärep yugarıga aşkına, äle tübänäyep, yuanayıp kitä.
İşetkänebez bar ide, mägäre şuşındıy cen tuyına kilep eläksäñ, kütärep ala da, yırakka-yırakka iltep, üterep taşlıy ikän...
Bez büränälärgä yabıştık. Cen tuyı bezneñ yanıbızga yakın da kilmäde, yugarı oçka taba menep kitte. Ämma ul üze artınnan yañgır ise, dımlı häm ciñel hava kaldırgan ide. Bezneñ sulışlar irkenäyep kitte, avızlar yırıldı.
Ämma ul könne dä yañgır bulmadı. Ak äbilärneñ dürtençe kön uraza totıp, essedä, tau sırtıñda haman da dogada buluları säbäple, alar öçen küñellärebez sızlıy ide. Teläkläre kabul bulmas mikänni? Üteneçlärenä küklär kolak salmas mikänni?
Yugarı oçtan Abzalıy abzıy töşep kilä ide. Başındagı kiyez eşläpäsen salıp, kesäsennän ak çüpräk çıgarıp mañgayın sörtä-sörtä bezneñ yanga kilep utırdı.
— Hällär niçek, uglannar? — dide ul, küñeldägesen telenä çıgarıp.— Radiodan ber dä yañgır bulır dip äytmädelär. İgennär köyä, basular karalıp kilä ikän. Bolayga kitsä, bälase küp bulır,— dip, başın kütärmiçä genä söyläde dä, utırgan cirennän torıp, yulın dävam itte. Yuıla-yuıla agarıp betkän käçtüm-çalbarı, çalbar balakların kıstırıp kuygan oyıkbaşları, yomşak başmakları, kiyez eşläpäse häm dä kızu-kızu adımnarı aña bik kileşep tora ide. Äyterseñ lä yözyaşär kart ul.
Bügen kötü, ni säbäptänder, irtäräk kayttı. Sıyırnı abzar astına kuıp kerttem dä çitän aralarınnan ärekmän cıyıp kayttım. Änkäy:
— Kigäven aşap betergän malkayımnı,— dip, yomşak tavışı belän irkäli-irkäli sıyır saudı.
— İ malkay, söteñ haman kimi, cäyläüdä dä tuklanır äyber yuktır inde,— dide.
Min añladım häm tagın ärekmän cıyarga kittem. Aşasın äle.
Kapçık tutırıp kaytkanda, kiç iñgän ide inde.
— Küp birmä, eçe kitär,— dip äytte ätkäy.— On yalatsañ ide aña!
Mallarga tügel üzebezgä dä on betep kilä inde. Şunlıktan mondıy sıydan malkayıbız mährüm kalaçak. Min monı añlıy idem. Aña beraz ärekmän buşattım da öygä kerdem. Yoklarga vakıt citep kilä ide inde.
— Bügen dä yañgır yaumas mikänni? — dip äytep kuydım min çäy yanında.
— Yañgır cilläre iskäli, bulmas mikän, tönlä yavıp kitär tösle,— dide ätkäy, minem süzemne iğtibarga alıp.
— Yahşı bulır ide. Ozakka kitte bit,— dide änkäy, ätkäyneñ äytkännärenä kuşılıp.
Moğcizanı minem küräsem bik kilä ide. Çäydän soñ işek töbenä, boldırga çıgıp utırdım. Yañgır cile isep kuydı. Yıraktan göreldägän tavış işetelde häm dönya tınıp kaldı. Minem küñelgä kurku yögerde. Nişläp yalgızım gına bolay batırayıp utıram soñ äle?! Abıy ällä kayçan yatkan bit. Öygä kerep, yurgan astına tägärädem. Cılı, bik cılı ide. İzräp yoklap kitkänmen.
İrtägesen min uyanganda, koyaş şaktıy biyekkä kütärelgän ide. Abıy öydä yuk. «Bügen dä yañgır yaumagan ikän!» — dip uylap kuydım. Bitemne yuarga işegaldına çıktım...
Çıktım häm säyersenep kaldım. Tuygançı, tämam señderep häm görläveklär yögertep, böten dönyanı suga batırıp yañgır yavıp ütkän ide. Güyäki cir yözendä barısı da almaştırıp kuyılgan. Hava saf häm çista, koşlar şatlanışıp tavış birä, agaçlar häm kuaklar kabattan yäşäü därte belän turayıp kitkännär. Kiçä sarı bulıp kürengän urmanga da bügen yäm-yäşel ide.
— Hay, moğciza!
Yalanayak kına uramga yögerdem. Büränälär östenä basıp, Äüliyälär tavı sırtın küzättem. Anda keşe yuk ide. Ak äbilärneñ dogası kabul buldı bit!
Berniçä kön rättän kilep şulay yañgır yaudı. Hätta keçkenä-keçkenä bolıtlar da avıl östendä yavıştırıp kitä torgan buldılar.
İgennärgä korılıktan şaktıy zıyan kilgän ikän, şulay da alarga da yañgırnıñ faydası tide, tämam korıp-yanıp betüdän saklanıp kaldılar. Ämma dä bäräñgegä şäp buldı inde. Kükräp üstelär. Mallar da kötüdän tuk kayta başladılar.
Doganıñ kayçan zıyanga bulganı bar? Ak äbilär kürsätkän moğcizadan soñ bezneñ — balalarnıñ da küñelläre nıgıp kaldı. Bu tormışta üzebezgä ışanıçlı teräk barlıgın kürdek. Anı mäñge yugaltmaska ide...
Bu vakıygadan soñ şaktıy küp sular aktı, dönyada olı-olı kisken üzgäreşlär buldı. Ak äbilärneñ kübese inde ahirätkä küçtelär. Ämma alar birgän sabak haman da küñelemdä saklana minem. Alarga rähmätem zur! Ägär dä ul ak äbilärneñ Hodayga yalvaruı belän moğciza bulmıy kalsa, hällär yamanga, bik yamanga çıgaçak ide bit.
1993.