Yaña Robinzonnar - 1

(yäşüsmerlär öçen hıyalıy macaralı bäyän)
Yaña duslar
Pedagogiyä kolledcınıñ 411 gruppasında berençe karauda ğadäti ber vakıyga buldı: kışkı kanikullar ütep, ukular başlangaç, gruppada yat ber yeget barlıgı belende. “ Färit”!- dide ul häm artkı rättäge buş urınga barıp utırdı.
Däres başlandı, ämma barısınıñ da küze artka töbälgän ide. Urtaçadan ozınrak buylı, atletnıkıday tän tözeleşle , koñgırt kara çäçle ide ul.
Berniçä kön ütügä, yegetlär Färit belän yahşılap tanıştılar, ä kızlar inde barısı da aña ğaşıyq idelär. Bu häl gruppadagı yegetlärgä oşamadı, läkin Färit alarnı tiz tınıçlandırdı: ul ber kızga da nıklap ähämiyät birmi ide.
Ozaklamıy Färit tiräsendä anıñ iñ yakın dusları bulıp kitkän yegetlärdän torgan tügäräk oyıştı: ul üze, İdris häm Rasih. Soñgı ikese monı sizmäsälär dä, Färit alarnı üze saylap algan ide.
Menä inde uku yılı tämamlandı. Färit barlık fännärdän dä yahşı bilgelär genä aldı, ä üze ukıtuçınıñ nindi bilge kuyuına ähämiyät birmi ide dä kebek.
İdris belän Rasihnı anıñ küp närsä belüe üzenä tarttı. Nindi genä temaga äñgämä barmasın, ul üzen sudagı balık kebek his itä ide. Citmäsä, üze könçıgış köräşläre buyınça da bik mahir ikän. Ä inde iñ zur säläte – keşene üz artınnan iyärtä belü.
İyünneñ soñgı könnäreneñ berse ide. Öç dus Färitneñ bülmäsendä utıralar. İdris belän Rasih bülmädäge ğacäep närsälärne karıylar. Närsä genä yuk monda: zur globus diseñme, diñgez sekstantı, iske astrolyabiyä, korabl kompası, tagın ällä nindi priborlar. Ä kitapları nindilär: törle tablitsalar, kartalar, okeannar atlası, törle tellärdäge süzleklär häm başka şundıy bülmä hucasına karata ihtiram uyatırlık äyberlär.
İdris ber yaktarak ğailä albomın kararga totındı. Menä ul albom bitläre arasına salıp kuyılgan ber tösle fotoräsemne kulına aldı. “Matur kız”,-dip uylap kuydı ul häm fotonıñ artkı yagın äyländerep karadı. “Dustım Färitkä Alsudan. 2003 nçe yıl”,- dip yazılgan ide anda. İdris Färitneñ üzenä taba borılganın kürep, ğayeple keşesıman, räsemne tiz genä albom eçenä tıkmakçı buldı, läkin yalgıştan töşerep cibärde.
Färit kilep idändäge fotonı aldı da beraz kıyınrak häldä kalgan İdriskä karap:
-Bu Alsu,- dide ul.- Bez anıñ belän elek ber şähärdä yäşi idek. Ber mäktäptä dä ukıdık. Diskotekalarga da yörep alırga ölgerdek. Min belgän ber kız da anıñ belän tiñläşä almıy ide.
- O-o-o! - dip kuydı Rasih.- Niçä märtäbä übeştegez?
- Döresen äytkändä, anısına ölgerä almadık. Bez bit ğaşıyqlar isäbendä yörmädek, duslar gına idek. Bu turıda bezneñ barlık iptäşlär dä belä ide. Ä şulay da Alsu belän ayırılu – minem öçen iñ zur yugaltu buldı.
-Yazışasızmı soñ?-dip soradı İdris.
- Duslarım minem!-dide Färit bik sagışlı tavış belän.- Alsu yuk inde.
- Niçek inde yuk?
- Ni buldı?
- Alsu yugaldı.
- Kayda yugaldı? Niçek?
- Tıñlagız, alay bulgaç. Bıltır cäy könne Alsu iptäşläre belän teplohodta kruizga kitte. Bu säyähättä alar Aziyä illärennän Malayziyä, Singapur, Vyetnam portlarına kerergä tiyeşlär ide. Singapurda teplohod dürt kön torgan. Öçençe könne Alsu yuldaş kızları belän şähärgä çıkkan bulgan. Läkin ul berüze äylänep kaytmagan: kaydadır yugalıp kalgan. Älbättä, anı ezläp karagannar. Läkin şundıy megakalada keşe tiz genä tabılamı soñ? Citmäsä, kapitan kötä almavın äytep, tiyeşle vakıtında kuzgalıp kitkän. Soñınnan Alsunı ilçelek aşa da, törle oyışmalar arkılı da ezlätep karadılar, läkin buşka...
Bülmädä avır tınlık urnaştı. Närsä äytergä yarıy mondıy vakıtta? Däşmi utıruıñ iñ yahşısı tügelme soñ?
- Yegetlär!-dide berazdan Färit.- Min Alsunı ezläp kitmäkçe bulam...
- Niçek?!. Kayçan?.. Barıp çıgarmı soñ bu eş? Sin akılıñdamı soñ?...- dip, çiktän tış ğacäpkä kalgan dusları Färitne törle soraular belän kümdelär.
- Ä sez, duslar!-dip soradı ul alardan.- Miña yuldaş häm yärdämçe bula alır idegezme?
- Sin şayartasıñdır!-dide İdris.- Anda barır öçen niçä meñ çakrım yul ütärgä, niçä il aşa çıgarga kiräk. Äle uylıy kitsäñ...Üzeñ beläseñ bit, tiz genä çit ilgä çıgıp kitü bezneñ halık öçen ğadäti närsä tügel. Anıñ yul hakı gına da küpme tora. Ğadi keşe yıl buyına da eşläp ala almıy bezdä andıy akçanı.
- Duslar! Ansı mäsälä häl iteläçäk. Alsunıñ ätise bu proyıktnı matdi yaktan täemin itärgä buldı,- dide Färit.- Bez anda turistlar törkemendä baraçakbız. Bu bit ul qadär ük hätär säyähät tügel. Meñnärçä rossiyälelär yıl sayın böten dönya buylap säfär itälär.
Bülmädä tınlık urnaştı. Färitneñ üteneçenä häzer çınlap torıp cavap birergä kiräk bulaçaknı barısı da añlıy ide. Kiläçäk säyähät turında süz kuyırtıp utıru – ber häl, ä inde üzeñ şul yulga çıgıp kitü – bötenläy başka närsä.
Alsunı ezläp
Layner kuzgalıp kitü belän ük yegetlär illyuminatorlarga kaplandılar Berençe märtäbä havaga kütärelü bähetenä ireşkän duslarnıñ küzläre yana, ä yöräkläre çitlegennän çıgarday bulıp tibä. Bulaçak säyähät alarnı dulkınlandıra da, kurkıta da ide. Yırak Singapurga çıgıp kitär öçen alarga ata-analarına äle ozak yalınırga turı kilde. Nihayät, menä alar yulda.
Yul älläni kızık bulmadı: layner bolıtlardan yugarı oçkanga, asta salkın kışnı häterlätkän küreneşlär genä artta kala baralar ide. Ä menä Aziyäneñ taulı urınnarına citkäç, häl üzgärde: Altay, Tyan-şan häm Tibetnıñ pıçak beze kebek ütken kırları bolıtlarnı kisep çıgıp, küz küreme cirgä tezelgännär ide. Alardan soñ inde çat ayaz hava häm diñgez küreneşläre dä açıldı.
Ä layner eçendä gidnıñ - karadan kileşle yäş kenä hatınnıñ yagımlı tavışı agıla ide:
- Singapur – şul isemdäge utraudagı respublika. Bezdän sul yakta kürengän Malakka yarımutravına, yağni ”Zur cirgä” yasalma damba aşa yörilär. Monda yäşägän ike million yarımnan artık halıknıñ siksän protsentın kıtaylılar täşkil itä. Kalgannarı – berniçä distä millät keşeläre. Şularnıñ yakınça yartı millionı – malayyalılar. Däülät tele-şulay uk malayya tele. Ä töp administrativ tel bulıp ingliz tele hezmät itä. Singapur – halıkara turizm üzäge, sez monı çit il keşeläreneñ küplegennän añlarsız...
Singapurda urnaşu kıyın bulmadı: turistik kompaniyä säyähätçelärne bik uñaylı ber otelgä urnaştırdı.
Kiçke aştan soñ yegetlär, nihayät, tınıçlanıp kaldılar. Şunnan soñ Alsunı niçek itep ezli başlau turında äñgämä başlandı.
- Färit!- dide Rasih.- Başta sin bezgä anıñ niçek yugaluı turında böten belgäneñne açıp sal. Şunnan soñ uylaşırbız.
- Yegetlär! Min sezgä tege vakıtta bar belgännäremne söylädem inde.
- Anıñ üze belän akçası bulganmı soñ?-dip soradı İdris.
- Ansı da bilgesez.
- Häyer,- dip dävam itte İdris,- akçasın alu öçen keşene yuk itü hacät tügel; Alsunıñ yugaluınıñ säbäbe başka bulır kebek...
- Mäsälän!...
- Mäsälän, zalocnik itär öçen.
- Alsunıñ tugannarınnan akça törü öçen äyeme?-dip soradı Färit.- Läkin äle berse dä mondıy taläp beldergäne yuk. Sineñ versiyäñ barmı, Rasih?
- Minemçä, anı kollıkka satar öçen urlagannar. Yäki...
- Yäki närsä?
- Alsunıñ çibärlegen isäpkä alsañ...
- Äytep beter, suzma!..
- Tel äylänmi!-dide Rasih.- Sin mine gafu it, Färit! Anı fähişä itep totar öçen urlagannardır.
Avır tınlıknı berse dä bozarga batırçılık itmäde.
İkençe könne irtä belän turistlar törkeme tiyeşle mäşäqätlärenä kereşte, ä öç dus Alsunı ezläü çarasına totındılar. Başta şuşı okrugnıñ politsiyä bülegenä möräcäğat ittelär. Anda başta ozak kına alarnıñ dokumentların tikşerdelär. Şunnan soñ gına Alsu turında ber yañalık ta yuk, dip belderdelär.
-Niçek uylıysız?- dip soradı bülek başlıgınnan inglizçä yahşı gına sukalagan Färit.- Bez anı ezläüne närsädän başlarga tiyeşbez?
- Sezme? Bernärsädän dä! Bu sezneñ eş tügel. Ul gına da tügel, sezgä turistlar törkemennän başka yörü katgıy räveştä tıyıla. Sezne häzer üzegeznekelär yanına iltep kuyaçaklar, ä törkem başlıgı sezneñ öçen cavaplı buluı turında iskärteläçäk.
Yegetlärgä törkemnän ayırılıp yörü kıyınlaştı, şuña kürä Alsu turında başkalarga da söyläp birergä turı kilde.
Politsiyä yärdämennän başka kıznı ezläve, döresen äytkändä, mömkin dä tügel ide. Yegetlär öç kön buyı port tiräsendä, yakındagı bazarda, uramnarda kön ütkärdelär, inglizçä belgännärdän soraştılar, läkin bu faydasız buldı. Kiç belän arıp-talıp, Alsunı tabudan ömetlären özep kaytıp yıgılalar ide.
Berniçä kön ütte. Öç dus maksatlarına ireşüdä ber adım da alga kitä almadılar. Menä alar şähärneñ üzägenä yakınrak uramnı da katnarga buldılar. Şulvakıt İdris Färitneñ külmägennän tarttı:
-Tıñla äle, Färit!
- Kayda, närsäne?
-T-s-s-s!
Kaysıdır yortnıñ işegennänme ällä täräzäsennänme muzıka tavışı işetelä ide, läkin ğadi muzıka tügel, çıp-çın tatar köye ide bu. Alarnıñ ayakları ihtıyarsız şul yakka atladılar. Şuşı uramdagı kottedclardan älläni ayırılıp tormagan, tışkı küreneşe buyınça, urta hälle keşelär torgan yort ide bu.
Duslar öyneñ täbänäk baskıçı yanına kilep tuktagaç uk öy eçendä muzıka tındı, Häm işektän citmeş biş- siksän yäşlär tiräsendäge ber kart çıktı. Yaltıratıp kırılgan başına kara tübätäy kigän, çal sakal-mıyıgı pöhtä itep kıskartılgan yagımlı yözle bu babay ös kiyeme, kileş-kilbäte belän şähär keşelärennän ayırılmıy kebek ide.
Kart çıgıp yegetlärgä beraz karap tordı da annan soñ kıtayçamı ällä malayya telendäme sorau birde. Yegetlär başların selkegäç, ingliz telenä küçte:
- Häyerle kön, äfändelär! Öygä rähim itegez!
Busaganı ütkäç, İdris möselmança sälam birde:
-Ässälamegaläykem!
Babay aptıravınnan ber mälgä süzsez kaldı. Başındagı tübätäye nilektänder idängä şuıp töşte. Şunı alıp kigäç kenä ul kunaklarga cavabın birde:
-Väğaläykemässälam!
Şunda uk urındıkka utırıp doga kıldı. Öç dus ta irennären kıymıldatıp alıp bit sıypadılar.
Babay azrak kına yat toyılgan tatar telendä yegetlärdän soraştıra başladı: yağni kemnär alar, nindi yomış belän yörilär h.b. Yegetlär üzläreneñ bik möhim eş buyınça Rossiyädän kilgänleklären äyttelär.
-Eş buyınça! Bik yäş bit äle sez, olannar, eş buyınça çit illärgä yörergä...-dip tezep kitte süzlären babay. Şulay da artık töpçenmäde. Ä yegetlär anıñ belän yakınnanrak tanışırga buldılar. Anıñ iseme Tahir, ä üze Singapurda kırık ike yıl tora ikän.
- Min monda Kıtaydan küçep kildem,-dip söyläp kitte ul,- kıtaylılar belän bergä. Ä tugan ciremnän, Orenburg yagınnan, mine bala çagımda uk alıp kitkännär. Bu häl yegerme tugızınçı yılda bulgan. Minem etiyem tatar zıyalısı, äniyem dä zamanınıñ aldıngı karaşlı keşese balası bulgan. Öslärenä halık doşmanı, dip yala yaga başlagaç, ezärlekläülärdän kaçıp, çit ilgä kitä algannar. Ber dä onıtırlık tügel, märhümnärem, meskenkäylärem ğomergä tugan tufrakka kaytu, şunda cirlänü turında hıyallandılar.
Bez öç bala tugan bulganbız, läkin min genä isän kalganmın. Min tugan ilemne häterlämim, min Kıtayda üstem. Şunda möselman cämğıyateneñ ber bik möhtäräm keşeseneñ kızın üzemä häläl cefet ittem. İllä matur tordık, allaga meñ şöker, balalarıbız buldı, äle dä isännär...
Zur sugıştan soñgı Kıtaydagı bolganular bezne tagın küçep kitärgä mäcbür itte. Nihayät, monda tuktalıp kaldık. Ul vakıtta min yäş idem, därtle çak, şuña avırlıklar bezne kurkıtmadı. Min monda kauçuk agaçı plantatsiyälärendä eşlädem, azrak hällängäç, yort satıp aldım; tormışıbız, hodayga meñ şöker, tügäräklände. İnde onıklarım da üsep cittelär. Alar minem yanıma kilep yörilär. Karçıgım küptän tügel genä vafat buldı, urını ocmahta bulsın balakayımnıñ... Tugan yaklarga kaytasım kilä, läkin kurka töşäm. Äle yarıy atam bezne alıp kitep kotkarıp kalgan. Ägär dä şulay bulmasa, näselebez tamırdan korıy ide bit...
Soñgı yıllrda Räsäydä irkenlek sizelgän kebek bulsa da, ikençe yaktan, söyenergä dä nigez yuk kebek, Miña kalsa, bu aldavıçrak hörriyät. Min inde gäcitlär ukıştıram, allaga şöker, küzemneñ yaktısı da bar äle...Menä bu ekrannan dönyada närsälär bulgannı küzätäm, radioalgıçtan Kazannı totam...Läkin Kazan ni öçender köçleräk stantsiyä kuymıy, bik naçar işetelä. Äle yarıy “ Azatlık” tatarça söyli. Videokassetalarım da küp...
Minem añlavımça, Rossiyädä hällär möşkelräk, hökümät idaräne kuldan ıçkındıra bara şikelle. Bezdä eş hakın tüli almagan huca bölä, böten närsäsennän buş kala. Sezdä alay tügel: küptän bankrot bulgan hucalar dilbegäne kullarınnan ıçkındırasıları kilmi. Kızganıçka karşı, Räsäydä härdaim şulay buldı: türälär halık aldında hiçkayçan cavap totmadılar, ä kiresençä, köç belän gavam östendä torıp, anıñ isäbenä simerdelär...
Tahir babay, söylänä torgaç, yegetlärneñ artık iğtibar belän tıñlamauların sizde.
- Ä- y -yı –yı! Sez äle yäşsez. Bu vakıygalar sezgä turıdan-turı kagılmagannar. Ä sezneñ ata-analarıgız inde eşneñ kaya taba barganın sizgännärder. Sezneñ öçen kızık bulmasa da, vatandaşlarımnı kürgäç, küñelemdä cıyılgannarnı söylämi buldıra almadım. Kiçeregez, balalar!
Ämma Tahir babay, tüzmi, süzne tagın säyäsätkä bordı:
- Şunsı ayanıç, Rossiyä hökümäte halık turında kaygırtunı bötenläy üz cilkäsennän töşerä bara. Anıñ ber genä uyı – niçek itep halıktan kübräk salımnar cıyu. Ä salım cıyılmıy, Ni öçen? Monda ber genä cavap bulırga mömkin: karga küzen karga çukımıy. Yağni ere salım tüläüçelär küptän inde türälärne satıp algannar. Ä alar tülärgä tiyeşlesen ğadi halıktan arttırıp-arttırıp alaçaklar. Cıyılgan akça hakimiyätne, armiyäne häm politsiyäne tuydırırga gına citäçäk. Bötenläy urta ğasırlardagı kebek... Şulay bulgaç, uylagız: elekke hannar-patşalar belän häzerge türälär arasında nindi ayırma bar soñ? Şundıy sorau tua: Räsäy halkı moña küpme tüzep torır ikän? Kimsetelüneñ nindi däräcäsenä citkäç, gavam baş kütärer ikän? Yaña razinnar, salavatlar häm pugaçyovlar kilep çıkmas mikän?...
-Şunsı kızganıç!-dip dävam itte tämam kızıp kitkän kart.- Bu hällärne kiterep çıgargan keşelär barıber ottırmaslar, alarnıñ inde çit il banklarında küp millionnarı cıyılgandır. Ä ildän kaça başlasalar, çit mämläkätlärdä menä digän sarayları äzer toradır...
Kartnıñ süzlärenä baştarak bitaraf bulgan kunaklar inde anı kızıksınıbrak tıñlıy başlagannar ide. Färit hätta bähäskä kerä yazdı.
- Sez artık kuyırtasız şikelle, Tahir babay,- dide ul.- Min şähsän aynık akıl ciñäçägenä ışanam.
- Birsen hoda! Birsen hoda! Şulay gına bulsın. Yäşlär kiläçäkkä härvakıt zur ışanıç belän karıylar. Ömetegez korımasın! Yä yarıy! Min sezne alcıttım bugay. Menä çäy dä citeşte. Üzebezçä çäy eçü – minem öçen bäyräm ul!
Çäydän soñ babay kunaklarına karap äytep saldı:
- Olannar, kürep toram, yözegezgä olı mäşäqät bilgese çıkkan. Çınnan da zur eş belän yörisez şikelle. Äydäñ, söyläp bireñ miñarga. Menä sezgä yartı säğat, şunnan soñ namazga basarga kiräk.
Färit un minut eçendä babayga böten serne açıp birde: üzläreneñ kem ikänen, ni eşläp yörgännären häm Tahir babaydan nindi yärdäm kötkännären.
Akıllı kart bik ozak uyga çumıp utırdı. Nihayät, ul başın kütärde dä:
-Ay avır bulaçak ul balanı tabuı-ı-ı! Ägär dä inde Allahe täğalä yärdäme belän isän-imin bulsa,-dide. - Ä şulay da başıgıznı tübän imägez, inşalla, tabılır, hoday yärdäm itär...
- Menä närsä, balalar,-dip eşlekle tonga küçte,- irtägä irtä belän monda kilep citegez. Min onıgımnı çakıraçakmın, Häsänne. Bulışsa, ul bulışır.


H ä s ä n

İrtägesen säğat tugızlar tiräsendä öç dus Häsän belän söyläşep utıralar ide inde. Üzlärennän bik küp bulsa ike-öç yäşkä olırak bulgan bu yegetne cirle malayya keşesennän ayırıp alıp bulmas ide. Şul uk vakıtta, tatarça söyläşä başlasa, ul üzgärep kitä, küzlärendä şatlıklı çatkılar uynıy başlıy, tän totışı da üzebezneñ millät keşesenä has tıynak bula.
Häsän başta yegetlärgä beraz gına üze turında söyläp aldı:
“Kolledcda advokatlıkka ukıymın, äle ike kurs beterdem. Dürt tel beläm: tugan telemne, malayya, kıtay häm ingliz tellären. Soñgıları monda öçese dä ber hokukta yöri, dip äytergä bula. Häzer inde bez iptäşlärebez belän tagın ber - ike Evropa telenä yabışırga uylıybız...”
Kunak yegetlär, sizdermiçä genä ber-berenä karaşıp kuydılar: tellär üzläşterüdä alarnıñ uñışları, böten rossiyälelärneke kebek ük, küpkä keçkenä ide şul.
-Älegä yal itäbez,-dip dävam itte Häsän.- Duslarım belän küñelle yäşibez, törle illärdän kilgän yäşlär belän oçraşabız. Yahtabız bar. Äle tagın su astı köymäse eşlädek, kürsägez isegez kitär. Diñgezgä çıgabız... Yuk, tatar iptäşlärem yuk. Tanışasım kilä. Bälki menä sezneñ belän duslaşıp kitärbez...
Tahir babay Häsänneñ monologın tuktatıp, kunaklarga süz birde. Färit tagın baştan ahırga qadär Alsunıñ tarihın söyläp birde.
Häsän şunduk äytep saldı:
- Fantastika! Bravo, yegetlär! Maktıym! Barı tik şulay gına yäşärgä kiräk. Şunnan soñ dönyada nigä yäşägäneñä dä ükenmäskä mömkin. Min sezgä, älbättä, yärdäm itäçäkmen. Bügen ük iñ yakın duslarım belän söyläşäm. Kurıkmagız, alar satlık can tügellär. Sezdä Alsunıñ fotoräseme bardır bit? Biregez miña. Häzergä huşıgız, min yögerdem. İrtängä qadär!
Yegetlär otelgä ğayät kanatlanıp kayttılar. Kıznı tabu turındagı sürelä başlagan ömet çatkıları alarnıñ küñelendä yañadan kabınıp dörläp yana başlagannar ide. Läkin alar ber-bersen artın söyenmäskä, törle hällärgä äzer tora belergä çakırdılar.
İkençe könne Häsän süzen bolay dip başlap kitte:
- Sez inde Alsu öçen berse dä akça taläp itmäde, dip äytkän idegez. Şuña kürä ansı variantnı alıp taşlıybız.
- Döres fiker,-dide Rasih.
- Bez iptäşlärebez belän ike variant bar, dip isäplibez: Alsunı ya berär utrauga kollıkka alıp kitkännär ya...
- Äytep beter!
- Ya berär şähärgä fähişä itep totar öçen urlagannar. Ägär şulay bula kalsa, bezneñ alda çişä almaslık mäsälä torgan bulır ide. Läkin bez berençe variantnı yaklıybız, çönki monıñ öçen keçkenä genä bulsa da nigez dä bar. Eş şunda. Utraularda , ä bu tirädä alar berniçä yöz, törle halık dönya kürä. Şular arasında cinayätçel elementlar da bar. Menä şular yış kına keşelärne, bigräk tä yäşlärne, urlap alıp kitep, üzlärenä eşlätälär.
Ütkän cäyne, näq Alsu yugalgan vakıtlarda aña ohşagan kıznı kürüçe bulgan. Port tiräsendä yäşäüçe ber keçkenä sukbay anı fotoräsem buyınça tanıdı. Anıñ süze buyınça, ike yäş kenä keşe kıznı köçläp katerga utırtkannar. Tege mesken yärdäm sorap nindider teldä kıçkırıp ta karagan..Läkin kater bik zur tizlektä açık diñgezgä çıgıp kitkän.
Katernıñ töse karasu-yäşel, askı öleşe kara. İseme yäki nomerı yuk. Älbättä inde, andıy sudnolar küpter, ezlärgä kiräk, bezneñ bütän çara yuk. Şunsı da bilgele, yulbasarlarnıñ berse aksıy töşä ikän.
İnde uylıyk. Mondıy katerda bik ük yırakka kitep bulmıy, ä ştorm vakıtında alar bötenläy diñgezgä çıkmıy. Ä şulay da tugız-un säğatlek yulga çıgarga hällärennän kilä, ä bu inde öç yöz-öç yöz ille mil digän süz. Ä andıy yıraklıkta yözlägän utrau bar: Singapur tiräsendä, Linga arhipelagında häm Anambas utraular törkemendä.
Singapur tiräsendägelären isäpkä almasak ta bula: alarnı politsiyä tikşerebräk tora,- dip dävam itte Häsän.- Linga arhipelagı İndoneziyä bilämälärenä kerä, şuña kürä bez anda tiz genä barıp kısıla almıybız. Ä menä Anambas utraularına min iğtibar itär idem, çönki alar bähäsle cirlär, häm alarnı berse dä karamıy. Östävenä, ul tirälärdä ence – märcän küp tabıla. Urlap alıp kitkän keşelärne tirän su töbenä çumıp, ence alıp çıgarga kuşalar. Ul eşne başkarırga öyrätelgän keşelär biş-altı yıldan artıkka çıdamıyça küpläp kırılalar ikän.
- Menä sezgä Anambas utrauları kartası,-dide ahırda Häsän.- Ä kiç belän min sezgä bernärsä kürsätäm, isegez kitär.
Häsänneñ syurprizı - keçkenä genä su astı köymäse bulıp çıktı. Bu bolay buldı: Häsän kulındagı pultnı diñgezgä taba karatıp, küpsanlı knopkalarnıñ bersenä bastı. Berniçä sekundtan soñ nindider hayvannıñ arkası kürende, häm ul yar buyına kilep tuktadı. Öste ütä kürenmäle kalfaksıman kapkaç belän yabılgan akula formasındarak itep yasalgan bu köymä çınnan da tere hayvannı häterlätä ide.
- Bez monı iptäşlärem belän ike yılda tözep beterdek.- dide gorur tavış belän Häsän.- Ä häzer alar monı bezgä birep tordılar. Monıñ tizlege bik zur-kırık biş uzel. Motorı fotoelementlar yärdämendä koyaş energiyäsendä eşli. Hätta su astında da. Karagız, korpusnıñ öske öleşe tulısınça fotoelementlardan tora. Karañgı vakıtta elektromotor akkumulyatordan äylänä. Ä anı şul uk fotoelementlar tulılandırıp tora. Bik zur tizlektä kitärgä kiräk bulsa, östämä benzin motorı tora. Döres, benzin küp alıp bulmıy, läkin anıñ kiräge dä çıkmas, dip uylıym.
İrtänge säğat cidelär tiräsendä öç dus Häsän yanına aşıktılar. Köymäne äzerlägän, azık- tölek häm başka kiräk-yarak hästärlägän huca alarnı kötä ide inde.
- Bu köymä tügel, bu – hıyal! - dide İdris üz urınına töşep utırgaç. –Aña şundıy isem biräse kalgan.
- “Viktoriyä”dä bik äybät,-dip karşı töşte Rasih.- Bezgä näq şul “ciñü” kiräk tä bit inde.
- Sez äle anıñ “uñganlıgın” alda kürersez. Häyer, köymä äle zur sınau ütmägän... Läkin min aña ışanam,-dip, Häsän rulne diñgezgä taba bordı.
Şulay itep, säyähätneñ hälitkeç öleşe başlandı.

Yulbasarlar ezennän
Başta alar Singapur tiräsendäge ere häm vak utraulardagı katerlarnı karap çıktılar. Monıñ öçen ber kön vakıt kitte. İkençe könne açık diñgezgä çıgıp, Anambas utraularına taba yul aldılar.
- Bolay itäbez,- dide dilbegäne üz kulına alırga ölgergän Häsän,- kartada böten utraular da töşerelgän. Bez alarnıñ härbersen karap çıgıyk häm tikşerelgännären bilgeläp barıyk. Katernı kayda oçratsak, şunda tuktalırbız da uylaşırbız.
Anambas utravına bezneñ eztabarlar kiçkä genä kilep cittelär. Tönne köymädä utkärdelär.
İñ berençe oçragan utrau Gaobao isemle ide. Utrauda keşe küp yäşi ide ahrısı: öylär, mal-tuar kürenä. Yar buyları törle zurlıktagı köymälär, dconkalar, katerlar häm yahtalar belän kaplangan. Läkin vaterliniyädän tübän yagı kara bulgan yäşel kater kürenmi.
Ul könne ekipac undürt utraunı tikşerep çıktı, ä uñış ikençe könne genä kilde: Mindanao utravına kilep tuktauga, yar buyınnan kara aslı yäşel kater kuzgalıp kitte. Häsän anıñ artınnan borılırga telägän ide, Rasihnıñ: “Karagız äle!”-digän tavışı işetelde: yar buyında tagın şundıy uk ber kater dulkınnar östendä çaykala ide.
- Nişlibez, yegetlär?-dip soradı aptırıy töşkän Häsän.
- Bolay itik!- dide Färit.- Mondagısı kaçmas, kartada urının gına bilgeläp kuyabız. Ä inde üzebez tegeseneñ artınnan kuıyk.
- Döres!-dip cöpläde Häsän häm köymäne kiregä bordı.
Küp tä ütmäde, kater belän köymä arası yakınaya başladı. “Viktoriyä”neñ östen yabıp, korpusnı beraz suga batırdılar. Su östenä ütä kürenmäle kalfak kına çıgıp tora ide. Bolay itmägändä, tegelärneñ kua kilüçelärne vakıtınnan alda kürep aluları mömkin. Ä bu isä Färitlärneñ planına kermi ide.
Ber säğatläp bargaç, aldagı kater zur gına ber utrauga kilep tuktadı. Bu – Kituram utravı bulıp, yar buyında şul uk isemdäge şähär dä kürenä ide. Kater yar buyına tuktaluga, annan ber ir belän hatın töştelär dä şähärgä yünäldelär. Bezneñ säyähätçelär, nişlärgä belmiçä, köymädä utırıp kaldılar.Alarnıñ hafalanuınıñ tagın ber mäğnäse bar: älege kater artınnan kilgän çakta, kürşe utrauda tagın da şundıy uk ber sudno kürende. Ul yar buyına bäyläp kuyılgan ide.
- Niçek söyläşkän bulsak, şulay dävam itäbez,-dide Häsän,- barısınıñ da urınnarın bilgelibez, häm härbersen tikşeräbez. Bütän çara yuk.
Kituram tiräsendä kiräkle töstäge biş kater tabıldı. Alarnıñ hucaların açıklau bolay bardı: ikese yarga çıgıp (anıñ berse, älbättä, Häsän), elege kater tiräsendäräk yöreşterälär ide. Şunda oçragan berär keşedän katernıñ hucası turında soraştıralar. Yänäse, alar anı satıp alırga teli, häm näq şundıy sudno alarga kiräk tä inde.
Dürt katernıñ hucaları şikle keşe bulıp çıkmadılar. Alar tirä-yündä bilgele, eşlekle keşelär ikän. Ä menä Kituram utravındagı berse katernıñ hucasın maktamadılar. Şul tirädä auların tözätep mataşkan ber kıtay keşese bolay dide: “Katerın satuın-satmavın belmim. Satsa, bik yahşı bulır ide, çönki köne-töne motor şaulatıp, balıknı kaçırıp beterä. Mehanizmnarın karamıy, mayı agıp, bertuktausız yar buyın pıçrata. Änä nikadärle may tapları yözep yöri, barısı da anıkı. Eşem keşese tügel, ber cilkuar malay. Kayda yäşägänen belmim, şunda şähärdä inde...”
Eztabarlar, beraz kiñäşkäç, köymäneñ hucasın yar buyında gına kötärgä buldılar. Kiräkle keşe, döresräge keşelär, ikençe könne genä kürendelär. Yarga taba ike yäş keşe atlıy, kullarında avır çemodannar. Alarnıñ berse aziat yözle ikäne kürenep tora, ä ikençese evropalıga ohşagan. Häsän kinät Färitneñ kabırgasına törtte: aziat digäne uñ ayagına aksıy ide.
- Dimäk!... Şular bulıp çıga!-dip pışıldadı Färit, dulkınlanudan kaltıragan tavış belän.
- T-s-s-s!
Ul arada yulbasarlar tınıç kına kater yanına kilep äyberlären urnaştırdılar da, aşıkmıy gına motornı kabızıp, diñgezgä çıktılar häm könçıgışka taba yünäldelär. Kater yıragaygaç, “Viktoriyä” anıñ artınnan kuzgaldı.
- Bolar kaya barır ikän?- dip, Färit karta östenä iyelde.
-Yalgışmasam,- dide Rasih,- bolar Anambas utraularınıñ iñ yıraktagı törkemenä baralar. Karagız äle, anda unlap utrau bar. Kayberlärendä bötenläy keşe dä yäşämi. Härhäldä kartada bu turıda ber mäğlümät tä yuk.
“Viktoriyä” belän katernıñ arası yakınaya bardı.
- Häsän!- dide Färit, -alarga bik yakınayma.
- Ni öçen!- dip aptıradı İdris.- Bezgä häzer alarnı “alırga” kiräk.
- Barıp çıkmas,- dide Häsän.-Sez alarnıñ korallarına iğtibar ittegezme. İkeseneñ dä pistoletları bar, hätta ere kalibrlı. Annan soñ, alarnı alu äle Alsunı kotkaru digän süz tügel.
- Soñ sin närsä täqdim itäseñ?
- Älegä küzätik kenä. Tüzemle bulıyk. Sabır töbe - sarı altın, di bit minem babam. Kürenmäs öçen, köymäne töpkäräk batırırga kiräk bezgä.
İke säğattän kübräk bargaç, alda utrau kürende.
- Yegetlär bu utraunıñ iseme dä yuk bit kartada !- dip kıçkırıp cibärde Rasih.
-Bu çagıştırmaça yaña utrau. Vulkannan kalgan. Küräsezme, üsemlek dönyası da bik fäqıyr monıñ. Nindi dä bulsa hucalık alıp baru öçen yaraksız ikäne kürenep tora
Tege kater tekä yar kırına kilep citte dä kinät küzdän yugaldı. Färit Häsängä binoklen tottırdı da:
- Kater yukka çıktı!-dip belderde.
- Niçek inde yukka çıktı?- dip soradı İdris.
- Şaytan belsen!
- Tuktıy töşik!- dide Häsän.- Yuksa aulauçılardan aulanuçılarga äylänüebez bar. Hätta, tirängäräk tä töşärgä kiräk äle.
Yarga çaklı äle baytak bulsa da, “Viktoriyä” periskop tiränlegenä töşte häm äkren genä häräkäten dävam itte. Biyek yarga ber kabeltov çaması kalgaç, periskoptan karap bargan Färit:
- İptäşlär! Närsäder küräm,-dide.- Minemçä, kıyanıñ yırıgı bar, östän karasañ, tarlavık bulır ide. Kater şunda kerep yugaldı bugay. Ä bolay köymä fälän tuktarlık urın bötenläy yuk, kıya stenasıman suga qadär töşkän. İnde añlaşıldı: bu-tarlavık. Nişlibez?
- Keräbez tarlavıkka!-dip beravızdan kıçkırdılar İdris belän Rasih.
- Yuk, duslar!- dip, Häsän tagın iptäşlären salkın kan belän eş itärgä öndäde.- Min yıraktan gına küzätergä täqdim itäm häzergä.
“Viktoriyä” kire diñgezgäräk çıktı da, uñaylırak pozitsiyä saylap, yakor töşerde. Şuşı urında irtängä qadär kötärgä turı kilde alarga. Diñgezneñ tınıçlıgı duslarnı bik söyenderde, ä bütän kıyınlıklarga alar inde künekkän ide.
İrtän kön tuıp kına kilgän vakıtta vahtada utıruçı İdris iptäşlären uyattı:
- Karagız äle!
İptäşläre periskoptan utrauga taba küz saldılar: öç kater, tarlavıktan çıgıp, tönyak yünäleşenä borılalar ide. İñ möhime – sudnolarnıñ berse yegetlärgä tanış: karasu-yäşel töstäge nomersız kater ide bu. Öç katerda barısı unbişläp keşe urnaşkan, alarnıñ kayberse korallı ide.
Katerlar zur gına tizlektä tönyakka omtıldılar. Beraz kötkäç, ezärlekläüçelär dä alar artınnan kuzgaldılar, aranı binokl aşa kürerlek kenä itep tottılar.
- Färit!- dide rulne iptäşenä birgän Häsän.- Yakınrak kilsäk tä bula. Bez bit kalfak astında. Ä ul dulkınnar arasınnan bötenläy kürenmi diyärlek.
Dürt säğatläp diñgez telgännän soñ karavan, kinät kenä kursnı üzgärtep, citmeş graduska tönyak – könbatışka borıldı da şul uk tizlektä häräkätne dävam itte. Häsän şunduk kartaga karap: “Siam kultıgına borıldık. Bik kızık!”-dip kuydı.
Yaña kurs belän ozak kına bargaç, katerlar kapıl gına tuktadılar da närsäder kötä başladılar. Alarga qadär ike kabeltov kalgaç, “Viktoriyä”dä tuktaldı häm binokl eşkä cigelde. Kötmägändä Färitneñ küzläre uñgarak töştelär, häm ul kıçkırıp uk cibärde: katerlarga taba könçıgış yagınnan nindider ber zur layner kilä ide.
- Dizel – elektrohod “Mekong” bu!-dide Häsän.- Taybeydan Rangunga qadär yöri. Üze Vyetnamnıkı. Tuktagız, närsä bu?! Katerdan laynerga flacoklar belän nindider signallar birä başladılar. Yegetlär, kaysıgız añlıy diñgezçelär älifbasın? Färit sinme? Tot binoklne.
Färit tiz genä binoklne aldı da, signallarnıñ mäğnäsen iptäşlärenä citkerä başladı:
- Ber genä frazanı kabatlıylar: “ Häzer ük tuktarga! Yuksa batıraçakbız”.
Tizlegen az gına akrınayta töşkän layner katerlar yanınnan uza başlagaç, berse katerdan raketa oçıp çıktı da sudnonıñ antennasın sındırıp uzıp, diñgezdä şartladı. Bu inde, älbättä, şayaru gına tügel ide.
- Nişlilär bu vähşilär!- dip teşen kıstı Häsän.- Anda bit ğadi passacirlar, turistlar.
Laynerga tuktarga turı kilde. Passacirlar başta kızıksınıp palubaga çıksalar da, korallı keşelärne kürgäç, kire kayutalarına taralıp bettelär.
Zur katerdan, inglizçälätep, megafon tavışı işetelde:
- Äy “Mekong” tagılar! Bötenläy tuktagız! Bu – halıkara politsiyä. Trap töşeregez! İşettegezme?
Katerlar tuktalıp kalgan layner yanına kilep cittelär, östän trap töşügä unlap keşe, kıska avtomatların öskä karatıp, palubaga mendelär. Palubada ıgı-zıgı kuptı, halık cıyıla başladı. Alarnı yulbasarlar kayutalardan kuıp çıgarıp, ber urınga cıyalar ide bugay.
Un-unbiş minutlar uzgaç, açıklandı: korabnı basıp aluçılar palubadan aska – üzläreneñ katerlarına törle paketlar, çemodannar, kapçıklar töşerä başladılar.
- Keşelärne baştuk tentep çıgargannardır inde,-dip kuydı Rasih.
Baytak äyber töşerelgäç, piratlar üzläre dä töştelär, häm tiz genä tönyakka taba yünäldelär. Layner küzdän yugalgaç, katerlar öçese öç tarafka taraldı. “Viktoriyä” elektän tanış sudno artınnan kitte. Berazdan havada göreldägän tavış işetelde: östä vertolet yöri ide. Ul arı-bire ike- öç tapkır uzdı da yugaldı. Ä tanış kater yünäleşne berniçä märtäbä üzgärtep, ez yäşerep yörgäç, kua kilüçelärne tagın şul uk utrau yanına alıp kilde häm üze tarlavıkka kerep yugaldı.
Eztabarlarga barı da añlaşıldı: bu utrau diñgezdä talau belän mataşkan çıp-çın piratlarnıñ kaçıp yatkan häm talagan äyberlären saklıy torgan urını ide.
Häzer inde nişlärgä? Utrauga niçek ütep kerergä? Şul turıda kiñäşläşep utırganda, Rasih kulı belän yar buyına taba kürsätte:
- Karagız äle, iptäşlär!
Katerlar kerep yugala torgan kıya östendä nider yaltırap – yaltırap kitä ide.
- Bu – binokl obyektivı,- dide Häsän.- Koyaş tübänäygäç, anıñ nurları linzalarda çagılalar. Dimäk, anda küzätçelär bar. Sak bulıyk, yegetlär, köymäne yäşerä töşik.
Kiç bulu säbäple, monda torunıñ inde mäğnäse yuk ide. Karañgıga qadär utraunı tulısınça äylänep çıgu uyı belän, säyähätçelär yar buylap kittelär. Utraunıñ här yagı da tekä kıya bulıp çıktı, hiçber tuktalır cir yuk ide.
- Saylıy belgännär urınnı!-dip kuydı İdris.
Ul kiñleklärdä karañgı bik kinät töşä, şuña kürä alar utraunı urap çıgıp häm uñaylırak urın tabu belän ük yakor töşerep, tön ütkärergä buldılar.
Diñgez tınıç bulsa da, köymäne şaktıy tirbäli, güyä diñgez yegetlärne yoklatırga teli. Läkin dürt dusnıñ küzlärenä yokı kermi. Bu qadär kiyerenke hällär, kötelmägän vakıygalar arıtsa da, yakın kiläçäkneñ tagın da mäşäqätleräk buluın sizü alarnı yarsıta, yöräklären kısa, dulkınlandıra ide.

Yırtkıç oyası
Yaktıra başlau belän ekipac utraunı äylänep çıgıp, tarlavık yanına kilep citte. Köymäneñ tuktavı buldı, tarlavıktan tanış kater çıgıp, Mindanao atavı yagına ırgıldı. Kıyu diñgezçelärgä şunda uk anıñ artınnan kuarga turı kilde. Häsän beraz bargaç iptäşlärenä:
- Bolarnı totmıyça bez berni dä kıra almıybız,- dide.
- Sin haklı,-dip künde Färit.- Küpme utrau tiräsendä äylänergä bula? Läkin alar korallı. Avtomatları da bar şikelle. Niçek “alırga” täqdim itäseñ?
Ozak kına gapläşkäç, köymäneñ kostruktiv östenleklärennän faydalanırga buldılar. Häyer, bu oçrakta bütän mömkinlek yuk ta ide.
“Viktoriyä” iñ zur tizlegendä kater artınnan ırgıldı. Su östendä pulyalarga bireşmi torgan kalın organik pıyala kapkaç kına kürenep bara. Hätta periskop ta eçkä alıngan.