Latin

Яңа Робинзоннар - 1

Total number of words is 4596
Total number of unique words is 2135
37.1 of words are in the 2000 most common words
51.9 of words are in the 5000 most common words
59.6 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
(яшүсмерләр өчен хыялый маҗаралы бәян)
Яңа дуслар
Педагогия колледжының 411 группасында беренче карауда гадәти бер вакыйга булды: кышкы каникуллар үтеп, укулар башлангач, группада ят бер егет барлыгы беленде. “ Фәрит”!- диде ул һәм арткы рәттәге буш урынга барып утырды.
Дәрес башланды, әмма барысының да күзе артка төбәлгән иде. Уртачадан озынрак буйлы, атлетныкыдай тән төзелешле , коңгырт кара чәчле иде ул.
Берничә көн үтүгә, егетләр Фәрит белән яхшылап таныштылар, ә кызлар инде барысы да аңа гашыйк иделәр. Бу хәл группадагы егетләргә ошамады, ләкин Фәрит аларны тиз тынычландырды: ул бер кызга да ныклап әһәмият бирми иде.
Озакламый Фәрит тирәсендә аның иң якын дуслары булып киткән егетләрдән торган түгәрәк оешты: ул үзе, Идрис һәм Расих. Соңгы икесе моны сизмәсәләр дә, Фәрит аларны үзе сайлап алган иде.
Менә инде уку елы тәмамланды. Фәрит барлык фәннәрдән дә яхшы билгеләр генә алды, ә үзе укытучының нинди билге куюына әһәмият бирми иде дә кебек.
Идрис белән Расихны аның күп нәрсә белүе үзенә тартты. Нинди генә темага әңгәмә бармасын, ул үзен судагы балык кебек хис итә иде. Җитмәсә, үзе көнчыгыш көрәшләре буенча да бик маһир икән. Ә инде иң зур сәләте – кешене үз артыннан ияртә белү.
Июньнең соңгы көннәренең берсе иде. Өч дус Фәритнең бүлмәсендә утыралар. Идрис белән Расих бүлмәдәге гаҗәеп нәрсәләрне карыйлар. Нәрсә генә юк монда: зур глобус дисеңме, диңгез секстанты, иске астролябия, корабль компасы, тагын әллә нинди приборлар. Ә китаплары ниндиләр: төрле таблицалар, карталар, океаннар атласы, төрле телләрдәге сүзлекләр һәм башка шундый бүлмә хуҗасына карата ихтирам уятырлык әйберләр.
Идрис бер яктарак гаилә альбомын карарга тотынды. Менә ул альбом битләре арасына салып куелган бер төсле фоторәсемне кулына алды. “Матур кыз”,-дип уйлап куйды ул һәм фотоның арткы ягын әйләндереп карады. “Дустым Фәриткә Алсудан. 2003 нче ел”,- дип язылган иде анда. Идрис Фәритнең үзенә таба борылганын күреп, гаепле кешесыман, рәсемне тиз генә альбом эченә тыкмакчы булды, ләкин ялгыштан төшереп җибәрде.
Фәрит килеп идәндәге фотоны алды да бераз кыенрак хәлдә калган Идрискә карап:
-Бу Алсу,- диде ул.- Без аның белән элек бер шәһәрдә яши идек. Бер мәктәптә дә укыдык. Дискотекаларга да йөреп алырга өлгердек. Мин белгән бер кыз да аның белән тиңләшә алмый иде.
- О-о-о! - дип куйды Расих.- Ничә мәртәбә үбештегез?
- Дөресен әйткәндә, анысына өлгерә алмадык. Без бит гашыйклар исәбендә йөрмәдек, дуслар гына идек. Бу турыда безнең барлык иптәшләр дә белә иде. Ә шулай да Алсу белән аерылу – минем өчен иң зур югалту булды.
-Язышасызмы соң?-дип сорады Идрис.
- Дусларым минем!-диде Фәрит бик сагышлы тавыш белән.- Алсу юк инде.
- Ничек инде юк?
- Ни булды?
- Алсу югалды.
- Кайда югалды? Ничек?
- Тыңлагыз, алай булгач. Былтыр җәй көнне Алсу иптәшләре белән теплоходта круизга китте. Бу сәяхәттә алар Азия илләреннән Малайзия, Сингапур, Вьетнам портларына керергә тиешләр иде. Сингапурда теплоход дүрт көн торган. Өченче көнне Алсу юлдаш кызлары белән шәһәргә чыккан булган. Ләкин ул берүзе әйләнеп кайтмаган: кайдадыр югалып калган. Әлбәттә, аны эзләп караганнар. Ләкин шундый мегакалада кеше тиз генә табыламы соң? Җитмәсә, капитан көтә алмавын әйтеп, тиешле вакытында кузгалып киткән. Соңыннан Алсуны илчелек аша да, төрле оешмалар аркылы да эзләтеп карадылар, ләкин бушка...
Бүлмәдә авыр тынлык урнашты. Нәрсә әйтергә ярый мондый вакытта? Дәшми утыруың иң яхшысы түгелме соң?
- Егетләр!-диде бераздан Фәрит.- Мин Алсуны эзләп китмәкче булам...
- Ничек?!. Кайчан?.. Барып чыгармы соң бу эш? Син акылыңдамы соң?...- дип, чиктән тыш гаҗәпкә калган дуслары Фәритне төрле сораулар белән күмделәр.
- Ә сез, дуслар!-дип сорады ул алардан.- Миңа юлдаш һәм ярдәмче була алыр идегезме?
- Син шаяртасыңдыр!-диде Идрис.- Анда барыр өчен ничә мең чакрым юл үтәргә, ничә ил аша чыгарга кирәк. Әле уйлый китсәң...Үзең беләсең бит, тиз генә чит илгә чыгып китү безнең халык өчен гадәти нәрсә түгел. Аның юл хакы гына да күпме тора. Гади кеше ел буена да эшләп ала алмый бездә андый акчаны.
- Дуслар! Ансы мәсьәлә хәл ителәчәк. Алсуның әтисе бу проектны матди яктан тәэмин итәргә булды,- диде Фәрит.- Без анда туристлар төркемендә барачакбыз. Бу бит ул кадәр үк хәтәр сәяхәт түгел. Меңнәрчә россиялеләр ел саен бөтен дөнья буйлап сәфәр итәләр.
Бүлмәдә тынлык урнашты. Фәритнең үтенеченә хәзер чынлап торып җавап бирергә кирәк булачакны барысы да аңлый иде. Киләчәк сәяхәт турында сүз куертып утыру – бер хәл, ә инде үзең шул юлга чыгып китү – бөтенләй башка нәрсә.
Алсуны эзләп
Лайнер кузгалып китү белән үк егетләр иллюминаторларга капландылар Беренче мәртәбә һавага күтәрелү бәхетенә ирешкән дусларның күзләре яна, ә йөрәкләре читлегеннән чыгардай булып тибә. Булачак сәяхәт аларны дулкынландыра да, куркыта да иде. Ерак Сингапурга чыгып китәр өчен аларга ата-аналарына әле озак ялынырга туры килде. Ниһаять, менә алар юлда.
Юл әлләни кызык булмады: лайнер болытлардан югары очканга, аста салкын кышны хәтерләткән күренешләр генә артта кала баралар иде. Ә менә Азиянең таулы урыннарына җиткәч, хәл үзгәрде: Алтай, Тянь-шань һәм Тибетның пычак безе кебек үткен кырлары болытларны кисеп чыгып, күз күреме җиргә тезелгәннәр иде. Алардан соң инде чат аяз һава һәм диңгез күренешләре дә ачылды.
Ә лайнер эчендә гидның - карадан килешле яшь кенә хатынның ягымлы тавышы агыла иде:
- Сингапур – шул исемдәге утраудагы республика. Бездән сул якта күренгән Малакка ярымутравына, ягъни ”Зур җиргә” ясалма дамба аша йөриләр. Монда яшәгән ике миллион ярымнан артык халыкның сиксән процентын кытайлылар тәшкил итә. Калганнары – берничә дистә милләт кешеләре. Шуларның якынча ярты миллионы – малайялылар. Дәүләт теле-шулай ук малайя теле. Ә төп административ тел булып инглиз теле хезмәт итә. Сингапур – халыкара туризм үзәге, сез моны чит ил кешеләренең күплегеннән аңларсыз...
Сингапурда урнашу кыен булмады: туристик компания сәяхәтчеләрне бик уңайлы бер отельгә урнаштырды.
Кичке аштан соң егетләр, ниһаять, тынычланып калдылар. Шуннан соң Алсуны ничек итеп эзли башлау турында әңгәмә башланды.
- Фәрит!- диде Расих.- Башта син безгә аның ничек югалуы турында бөтен белгәнеңне ачып сал. Шуннан соң уйлашырбыз.
- Егетләр! Мин сезгә теге вакытта бар белгәннәремне сөйләдем инде.
- Аның үзе белән акчасы булганмы соң?-дип сорады Идрис.
- Ансы да билгесез.
- Хәер,- дип дәвам итте Идрис,- акчасын алу өчен кешене юк итү хаҗәт түгел; Алсуның югалуының сәбәбе башка булыр кебек...
- Мәсәлән!...
- Мәсәлән, заложник итәр өчен.
- Алсуның туганнарыннан акча төрү өчен әйеме?-дип сорады Фәрит.- Ләкин әле берсе дә мондый таләп белдергәне юк. Синең версияң бармы, Расих?
- Минемчә, аны коллыкка сатар өчен урлаганнар. Яки...
- Яки нәрсә?
- Алсуның чибәрлеген исәпкә алсаң...
- Әйтеп бетер, сузма!..
- Тел әйләнми!-диде Расих.- Син мине гафу ит, Фәрит! Аны фәхишә итеп тотар өчен урлаганнардыр.
Авыр тынлыкны берсе дә бозарга батырчылык итмәде.
Икенче көнне иртә белән туристлар төркеме тиешле мәшәкатьләренә кереште, ә өч дус Алсуны эзләү чарасына тотындылар. Башта шушы округның полиция бүлегенә мөрәҗәгать иттеләр. Анда башта озак кына аларның документларын тикшерделәр. Шуннан соң гына Алсу турында бер яңалык та юк, дип белдерделәр.
-Ничек уйлыйсыз?- дип сорады бүлек башлыгыннан инглизчә яхшы гына сукалаган Фәрит.- Без аны эзләүне нәрсәдән башларга тиешбез?
- Сезме? Бернәрсәдән дә! Бу сезнең эш түгел. Ул гына да түгел, сезгә туристлар төркеменнән башка йөрү катгый рәвештә тыела. Сезне хәзер үзегезнекеләр янына илтеп куячаклар, ә төркем башлыгы сезнең өчен җаваплы булуы турында искәртеләчәк.
Егетләргә төркемнән аерылып йөрү кыенлашты, шуңа күрә Алсу турында башкаларга да сөйләп бирергә туры килде.
Полиция ярдәменнән башка кызны эзләве, дөресен әйткәндә, мөмкин дә түгел иде. Егетләр өч көн буе порт тирәсендә, якындагы базарда, урамнарда көн үткәрделәр, инглизчә белгәннәрдән сораштылар, ләкин бу файдасыз булды. Кич белән арып-талып, Алсуны табудан өметләрен өзеп кайтып егылалар иде.
Берничә көн үтте. Өч дус максатларына ирешүдә бер адым да алга китә алмадылар. Менә алар шәһәрнең үзәгенә якынрак урамны да катнарга булдылар. Шулвакыт Идрис Фәритнең күлмәгеннән тартты:
-Тыңла әле, Фәрит!
- Кайда, нәрсәне?
-Т-с-с-с!
Кайсыдыр йортның ишегеннәнме әллә тәрәзәсеннәнме музыка тавышы ишетелә иде, ләкин гади музыка түгел, чып-чын татар көе иде бу. Аларның аяклары ихтыярсыз шул якка атладылар. Шушы урамдагы коттеджлардан әлләни аерылып тормаган, тышкы күренеше буенча, урта хәлле кешеләр торган йорт иде бу.
Дуслар өйнең тәбәнәк баскычы янына килеп туктагач ук өй эчендә музыка тынды, Һәм ишектән җитмеш биш- сиксән яшьләр тирәсендәге бер карт чыкты. Ялтыратып кырылган башына кара түбәтәй кигән, чал сакал-мыегы пөхтә итеп кыскартылган ягымлы йөзле бу бабай өс киеме, килеш-килбәте белән шәһәр кешеләреннән аерылмый кебек иде.
Карт чыгып егетләргә бераз карап торды да аннан соң кытайчамы әллә малайя телендәме сорау бирде. Егетләр башларын селкегәч, инглиз теленә күчте:
- Хәерле көн, әфәнделәр! Өйгә рәхим итегез!
Бусаганы үткәч, Идрис мөселманча сәлам бирде:
-Әссәламегаләйкем!
Бабай аптыравыннан бер мәлгә сүзсез калды. Башындагы түбәтәе нилектәндер идәнгә шуып төште. Шуны алып кигәч кенә ул кунакларга җавабын бирде:
-Вәгаләйкемәссәлам!
Шунда ук урындыкка утырып дога кылды. Өч дус та иреннәрен кыймылдатып алып бит сыйпадылар.
Бабай азрак кына ят тоелган татар телендә егетләрдән сораштыра башлады: ягъни кемнәр алар, нинди йомыш белән йөриләр һ.б. Егетләр үзләренең бик мөһим эш буенча Россиядән килгәнлекләрен әйттеләр.
-Эш буенча! Бик яшь бит әле сез, оланнар, эш буенча чит илләргә йөрергә...-дип тезеп китте сүзләрен бабай. Шулай да артык төпченмәде. Ә егетләр аның белән якыннанрак танышырга булдылар. Аның исеме Таһир, ә үзе Сингапурда кырык ике ел тора икән.
- Мин монда Кытайдан күчеп килдем,-дип сөйләп китте ул,- кытайлылар белән бергә. Ә туган җиремнән, Оренбург ягыннан, мине бала чагымда ук алып киткәннәр. Бу хәл егерме тугызынчы елда булган. Минем этием татар зыялысы, әнием дә заманының алдынгы карашлы кешесе баласы булган. Өсләренә халык дошманы, дип яла яга башлагач, эзәрлекләүләрдән качып, чит илгә китә алганнар. Бер дә онытырлык түгел, мәрхүмнәрем, мескенкәйләрем гомергә туган туфракка кайту, шунда җирләнү турында хыялландылар.
Без өч бала туган булганбыз, ләкин мин генә исән калганмын. Мин туган илемне хәтерләмим, мин Кытайда үстем. Шунда мөселман җәмгыятенең бер бик мөхтәрәм кешесенең кызын үземә хәләл җефет иттем. Иллә матур тордык, аллага мең шөкер, балаларыбыз булды, әле дә исәннәр...
Зур сугыштан соңгы Кытайдагы болганулар безне тагын күчеп китәргә мәҗбүр итте. Ниһаять, монда тукталып калдык. Ул вакытта мин яшь идем, дәртле чак, шуңа авырлыклар безне куркытмады. Мин монда каучук агачы плантацияләрендә эшләдем, азрак хәлләнгәч, йорт сатып алдым; тормышыбыз, ходайга мең шөкер, түгәрәкләнде. Инде оныкларым да үсеп җиттеләр. Алар минем яныма килеп йөриләр. Карчыгым күптән түгел генә вафат булды, урыны оҗмахта булсын балакаемның... Туган якларга кайтасым килә, ләкин курка төшәм. Әле ярый атам безне алып китеп коткарып калган. Әгәр дә шулай булмаса, нәселебез тамырдан корый иде бит...
Соңгы еллрда Рәсәйдә иркенлек сизелгән кебек булса да, икенче яктан, сөенергә дә нигез юк кебек, Миңа калса, бу алдавычрак хөррият. Мин инде гәҗитләр укыштырам, аллага шөкер, күземнең яктысы да бар әле...Менә бу экраннан дөньяда нәрсәләр булганны күзәтәм, радиоалгычтан Казанны тотам...Ләкин Казан ни өчендер көчлерәк станция куймый, бик начар ишетелә. Әле ярый “ Азатлык” татарча сөйли. Видеокассеталарым да күп...
Минем аңлавымча, Россиядә хәлләр мөшкелрәк, хөкүмәт идарәне кулдан ычкындыра бара шикелле. Бездә эш хакын түли алмаган хуҗа бөлә, бөтен нәрсәсеннән буш кала. Сездә алай түгел: күптән банкрот булган хуҗалар дилбегәне кулларыннан ычкындырасылары килми. Кызганычка каршы, Рәсәйдә һәрдаим шулай булды: түрәләр халык алдында һичкайчан җавап тотмадылар, ә киресенчә, көч белән гавам өстендә торып, аның исәбенә симерделәр...
Таһир бабай, сөйләнә торгач, егетләрнең артык игътибар белән тыңламауларын сизде.
- Ә- й -е –е! Сез әле яшьсез. Бу вакыйгалар сезгә турыдан-туры кагылмаганнар. Ә сезнең ата-аналарыгыз инде эшнең кая таба барганын сизгәннәрдер. Сезнең өчен кызык булмаса да, ватандашларымны күргәч, күңелемдә җыелганнарны сөйләми булдыра алмадым. Кичерегез, балалар!
Әмма Таһир бабай, түзми, сүзне тагын сәясәткә борды:
- Шунсы аяныч, Россия хөкүмәте халык турында кайгыртуны бөтенләй үз җилкәсеннән төшерә бара. Аның бер генә уе – ничек итеп халыктан күбрәк салымнар җыю. Ә салым җыелмый, Ни өчен? Монда бер генә җавап булырга мөмкин: карга күзен карга чукымый. Ягъни эре салым түләүчеләр күптән инде түрәләрне сатып алганнар. Ә алар түләргә тиешлесен гади халыктан арттырып-арттырып алачаклар. Җыелган акча хакимиятне, армияне һәм полицияне туйдырырга гына җитәчәк. Бөтенләй урта гасырлардагы кебек... Шулай булгач, уйлагыз: элекке ханнар-патшалар белән хәзерге түрәләр арасында нинди аерма бар соң? Шундый сорау туа: Рәсәй халкы моңа күпме түзеп торыр икән? Кимсетелүнең нинди дәрәҗәсенә җиткәч, гавам баш күтәрер икән? Яңа разиннар, салаватлар һәм пугачёвлар килеп чыкмас микән?...
-Шунсы кызганыч!-дип дәвам итте тәмам кызып киткән карт.- Бу хәлләрне китереп чыгарган кешеләр барыбер оттырмаслар, аларның инде чит ил банкларында күп миллионнары җыелгандыр. Ә илдән кача башласалар, чит мәмләкәтләрдә менә дигән сарайлары әзер торадыр...
Картның сүзләренә баштарак битараф булган кунаклар инде аны кызыксыныбрак тыңлый башлаганнар иде. Фәрит хәтта бәхәскә керә язды.
- Сез артык куертасыз шикелле, Таһир бабай,- диде ул.- Мин шәхсән айнык акыл җиңәчәгенә ышанам.
- Бирсен хода! Бирсен хода! Шулай гына булсын. Яшьләр киләчәккә һәрвакыт зур ышаныч белән карыйлар. Өметегез корымасын! Йә ярый! Мин сезне алҗыттым бугай. Менә чәй дә җитеште. Үзебезчә чәй эчү – минем өчен бәйрәм ул!
Чәйдән соң бабай кунакларына карап әйтеп салды:
- Оланнар, күреп торам, йөзегезгә олы мәшәкать билгесе чыккан. Чыннан да зур эш белән йөрисез шикелле. Әйдәң, сөйләп бирең миңарга. Менә сезгә ярты сәгать, шуннан соң намазга басарга кирәк.
Фәрит ун минут эчендә бабайга бөтен серне ачып бирде: үзләренең кем икәнен, ни эшләп йөргәннәрен һәм Таһир бабайдан нинди ярдәм көткәннәрен.
Акыллы карт бик озак уйга чумып утырды. Ниһаять, ул башын күтәрде дә:
-Ай авыр булачак ул баланы табуы-ы-ы! Әгәр дә инде Аллаһе тәгалә ярдәме белән исән-имин булса,-диде. - Ә шулай да башыгызны түбән имәгез, иншалла, табылыр, ходай ярдәм итәр...
- Менә нәрсә, балалар,-дип эшлекле тонга күчте,- иртәгә иртә белән монда килеп җитегез. Мин оныгымны чакырачакмын, Хәсәнне. Булышса, ул булышыр.


Х ә с ә н

Иртәгесен сәгать тугызлар тирәсендә өч дус Хәсән белән сөйләшеп утыралар иде инде. Үзләреннән бик күп булса ике-өч яшькә олырак булган бу егетне җирле малайя кешесеннән аерып алып булмас иде. Шул ук вакытта, татарча сөйләшә башласа, ул үзгәреп китә, күзләрендә шатлыклы чаткылар уйный башлый, тән тотышы да үзебезнең милләт кешесенә хас тыйнак була.
Хәсән башта егетләргә бераз гына үзе турында сөйләп алды:
“Колледжда адвокатлыкка укыймын, әле ике курс бетердем. Дүрт тел беләм: туган телемне, малайя, кытай һәм инглиз телләрен. Соңгылары монда өчесе дә бер хокукта йөри, дип әйтергә була. Хәзер инде без иптәшләребез белән тагын бер - ике Европа теленә ябышырга уйлыйбыз...”
Кунак егетләр, сиздермичә генә бер-беренә карашып куйдылар: телләр үзләштерүдә аларның уңышлары, бөтен россиялеләрнеке кебек үк, күпкә кечкенә иде шул.
-Әлегә ял итәбез,-дип дәвам итте Хәсән.- Дусларым белән күңелле яшибез, төрле илләрдән килгән яшьләр белән очрашабыз. Яхтабыз бар. Әле тагын су асты көймәсе эшләдек, күрсәгез исегез китәр. Диңгезгә чыгабыз... Юк, татар иптәшләрем юк. Танышасым килә. Бәлки менә сезнең белән дуслашып китәрбез...
Таһир бабай Хәсәннең монологын туктатып, кунакларга сүз бирде. Фәрит тагын баштан ахырга кадәр Алсуның тарихын сөйләп бирде.
Хәсән шундук әйтеп салды:
- Фантастика! Браво, егетләр! Мактыйм! Бары тик шулай гына яшәргә кирәк. Шуннан соң дөньяда нигә яшәгәнеңә дә үкенмәскә мөмкин. Мин сезгә, әлбәттә, ярдәм итәчәкмен. Бүген үк иң якын дусларым белән сөйләшәм. Курыкмагыз, алар сатлык җан түгелләр. Сездә Алсуның фоторәсеме бардыр бит? Бирегез миңа. Хәзергә хушыгыз, мин йөгердем. Иртәнгә кадәр!
Егетләр отельгә гаять канатланып кайттылар. Кызны табу турындагы сүрелә башлаган өмет чаткылары аларның күңелендә яңадан кабынып дөрләп яна башлаганнар иде. Ләкин алар бер-берсен артын сөенмәскә, төрле хәлләргә әзер тора белергә чакырдылар.
Икенче көнне Хәсән сүзен болай дип башлап китте:
- Сез инде Алсу өчен берсе дә акча таләп итмәде, дип әйткән идегез. Шуңа күрә ансы вариантны алып ташлыйбыз.
- Дөрес фикер,-диде Расих.
- Без иптәшләребез белән ике вариант бар, дип исәплибез: Алсуны я берәр утрауга коллыкка алып киткәннәр я...
- Әйтеп бетер!
- Я берәр шәһәргә фәхишә итеп тотар өчен урлаганнар. Әгәр шулай була калса, безнең алда чишә алмаслык мәсьәлә торган булыр иде. Ләкин без беренче вариантны яклыйбыз, чөнки моның өчен кечкенә генә булса да нигез дә бар. Эш шунда. Утрауларда , ә бу тирәдә алар берничә йөз, төрле халык дөнья күрә. Шулар арасында җинаятьчел элементлар да бар. Менә шулар еш кына кешеләрне, бигрәк тә яшьләрне, урлап алып китеп, үзләренә эшләтәләр.
Үткән җәйне, нәкъ Алсу югалган вакытларда аңа охшаган кызны күрүче булган. Порт тирәсендә яшәүче бер кечкенә сукбай аны фоторәсем буенча таныды. Аның сүзе буенча, ике яшь кенә кеше кызны көчләп катерга утыртканнар. Теге мескен ярдәм сорап ниндидер телдә кычкырып та караган..Ләкин катер бик зур тизлектә ачык диңгезгә чыгып киткән.
Катерның төсе карасу-яшел, аскы өлеше кара. Исеме яки номеры юк. Әлбәттә инде, андый суднолар күптер, эзләргә кирәк, безнең бүтән чара юк. Шунсы да билгеле, юлбасарларның берсе аксый төшә икән.
Инде уйлыйк. Мондый катерда бик үк еракка китеп булмый, ә шторм вакытында алар бөтенләй диңгезгә чыкмый. Ә шулай да тугыз-ун сәгатьлек юлга чыгарга хәлләреннән килә, ә бу инде өч йөз-өч йөз илле миль дигән сүз. Ә андый ераклыкта йөзләгән утрау бар: Сингапур тирәсендә, Линга архипелагында һәм Анамбас утраулар төркемендә.
Сингапур тирәсендәгеләрен исәпкә алмасак та була: аларны полиция тикшеребрәк тора,- дип дәвам итте Хәсән.- Линга архипелагы Индонезия биләмәләренә керә, шуңа күрә без анда тиз генә барып кысыла алмыйбыз. Ә менә Анамбас утрауларына мин игътибар итәр идем, чөнки алар бәхәсле җирләр, һәм аларны берсе дә карамый. Өстәвенә, ул тирәләрдә энҗе – мәрҗән күп табыла. Урлап алып киткән кешеләрне тирән су төбенә чумып, энҗе алып чыгарга кушалар. Ул эшне башкарырга өйрәтелгән кешеләр биш-алты елдан артыкка чыдамыйча күпләп кырылалар икән.
- Менә сезгә Анамбас утраулары картасы,-диде ахырда Хәсән.- Ә кич белән мин сезгә бернәрсә күрсәтәм, исегез китәр.
Хәсәннең сюрпризы - кечкенә генә су асты көймәсе булып чыкты. Бу болай булды: Хәсән кулындагы пультны диңгезгә таба каратып, күпсанлы кнопкаларның берсенә басты. Берничә секундтан соң ниндидер хайванның аркасы күренде, һәм ул яр буена килеп туктады. Өсте үтә күренмәле калфаксыман капкач белән ябылган акула формасындарак итеп ясалган бу көймә чыннан да тере хайванны хәтерләтә иде.
- Без моны иптәшләрем белән ике елда төзеп бетердек.- диде горур тавыш белән Хәсән.- Ә хәзер алар моны безгә биреп тордылар. Моның тизлеге бик зур-кырык биш узел. Моторы фотоэлементлар ярдәмендә кояш энергиясендә эшли. Хәтта су астында да. Карагыз, корпусның өске өлеше тулысынча фотоэлементлардан тора. Караңгы вакытта электромотор аккумулятордан әйләнә. Ә аны шул ук фотоэлементлар тулыландырып тора. Бик зур тизлектә китәргә кирәк булса, өстәмә бензин моторы тора. Дөрес, бензин күп алып булмый, ләкин аның кирәге дә чыкмас, дип уйлыйм.
Иртәнге сәгать җиделәр тирәсендә өч дус Хәсән янына ашыктылар. Көймәне әзерләгән, азык- төлек һәм башка кирәк-ярак хәстәрләгән хуҗа аларны көтә иде инде.
- Бу көймә түгел, бу – хыял! - диде Идрис үз урынына төшеп утыргач. –Аңа шундый исем бирәсе калган.
- “Виктория”дә бик әйбәт,-дип каршы төште Расих.- Безгә нәкъ шул “җиңү” кирәк тә бит инде.
- Сез әле аның “уңганлыгын” алда күрерсез. Хәер, көймә әле зур сынау үтмәгән... Ләкин мин аңа ышанам,-дип, Хәсән рульне диңгезгә таба борды.
Шулай итеп, сәяхәтнең хәлиткеч өлеше башланды.

Юлбасарлар эзеннән
Башта алар Сингапур тирәсендәге эре һәм вак утраулардагы катерларны карап чыктылар. Моның өчен бер көн вакыт китте. Икенче көнне ачык диңгезгә чыгып, Анамбас утрауларына таба юл алдылар.
- Болай итәбез,- диде дилбегәне үз кулына алырга өлгергән Хәсән,- картада бөтен утраулар да төшерелгән. Без аларның һәрберсен карап чыгыйк һәм тикшерелгәннәрен билгеләп барыйк. Катерны кайда очратсак, шунда тукталырбыз да уйлашырбыз.
Анамбас утравына безнең эзтабарлар кичкә генә килеп җиттеләр. Төнне көймәдә уткәрделәр.
Иң беренче очраган утрау Гаобао исемле иде. Утрауда кеше күп яши иде ахрысы: өйләр, мал-туар күренә. Яр буйлары төрле зурлыктагы көймәләр, джонкалар, катерлар һәм яхталар белән капланган. Ләкин ватерлиниядән түбән ягы кара булган яшел катер күренми.
Ул көнне экипаж ундүрт утрауны тикшереп чыкты, ә уңыш икенче көнне генә килде: Минданао утравына килеп туктауга, яр буеннан кара аслы яшел катер кузгалып китте. Хәсән аның артыннан борылырга теләгән иде, Расихның: “Карагыз әле!”-дигән тавышы ишетелде: яр буенда тагын шундый ук бер катер дулкыннар өстендә чайкала иде.
- Нишлибез, егетләр?-дип сорады аптырый төшкән Хәсән.
- Болай итик!- диде Фәрит.- Мондагысы качмас, картада урынын гына билгеләп куябыз. Ә инде үзебез тегесенең артыннан куыйк.
- Дөрес!-дип җөпләде Хәсән һәм көймәне кирегә борды.
Күп тә үтмәде, катер белән көймә арасы якыная башлады. “Виктория”нең өстен ябып, корпусны бераз суга батырдылар. Су өстенә үтә күренмәле калфак кына чыгып тора иде. Болай итмәгәндә, тегеләрнең куа килүчеләрне вакытыннан алда күреп алулары мөмкин. Ә бу исә Фәритләрнең планына керми иде.
Бер сәгатьләп баргач, алдагы катер зур гына бер утрауга килеп туктады. Бу – Китурам утравы булып, яр буенда шул ук исемдәге шәһәр дә күренә иде. Катер яр буена тукталуга, аннан бер ир белән хатын төштеләр дә шәһәргә юнәлделәр. Безнең сәяхәтчеләр, нишләргә белмичә, көймәдә утырып калдылар.Аларның хафалануының тагын бер мәгънәсе бар: әлеге катер артыннан килгән чакта, күрше утрауда тагын да шундый ук бер судно күренде. Ул яр буена бәйләп куелган иде.
- Ничек сөйләшкән булсак, шулай дәвам итәбез,-диде Хәсән,- барысының да урыннарын билгелибез, һәм һәрберсен тикшерәбез. Бүтән чара юк.
Китурам тирәсендә кирәкле төстәге биш катер табылды. Аларның хуҗаларын ачыклау болай барды: икесе ярга чыгып (аның берсе, әлбәттә, Хәсән), элеге катер тирәсендәрәк йөрештерәләр иде. Шунда очраган берәр кешедән катерның хуҗасы турында сораштыралар. Янәсе, алар аны сатып алырга тели, һәм нәкъ шундый судно аларга кирәк тә инде.
Дүрт катерның хуҗалары шикле кеше булып чыкмадылар. Алар тирә-юньдә билгеле, эшлекле кешеләр икән. Ә менә Китурам утравындагы берсе катерның хуҗасын мактамадылар. Шул тирәдә ауларын төзәтеп маташкан бер кытай кешесе болай диде: “Катерын сатуын-сатмавын белмим. Сатса, бик яхшы булыр иде, чөнки көне-төне мотор шаулатып, балыкны качырып бетерә. Механизмнарын карамый, мае агып, бертуктаусыз яр буен пычрата. Әнә никадәрле май таплары йөзеп йөри, барысы да аныкы. Эшем кешесе түгел, бер җилкуар малай. Кайда яшәгәнен белмим, шунда шәһәрдә инде...”
Эзтабарлар, бераз киңәшкәч, көймәнең хуҗасын яр буенда гына көтәргә булдылар. Кирәкле кеше, дөресрәге кешеләр, икенче көнне генә күренделәр. Ярга таба ике яшь кеше атлый, кулларында авыр чемоданнар. Аларның берсе азиат йөзле икәне күренеп тора, ә икенчесе европалыга охшаган. Хәсән кинәт Фәритнең кабыргасына төртте: азиат дигәне уң аягына аксый иде.
- Димәк!... Шулар булып чыга!-дип пышылдады Фәрит, дулкынланудан калтыраган тавыш белән.
- Т-с-с-с!
Ул арада юлбасарлар тыныч кына катер янына килеп әйберләрен урнаштырдылар да, ашыкмый гына моторны кабызып, диңгезгә чыктылар һәм көнчыгышка таба юнәлделәр. Катер ерагайгач, “Виктория” аның артыннан кузгалды.
- Болар кая барыр икән?- дип, Фәрит карта өстенә иелде.
-Ялгышмасам,- диде Расих,- болар Анамбас утрауларының иң ерактагы төркеменә баралар. Карагыз әле, анда унлап утрау бар. Кайберләрендә бөтенләй кеше дә яшәми. Һәрхәлдә картада бу турыда бер мәгълүмәт тә юк.
“Виктория” белән катерның арасы якыная барды.
- Хәсән!- диде Фәрит, -аларга бик якынайма.
- Ни өчен!- дип аптырады Идрис.- Безгә хәзер аларны “алырга” кирәк.
- Барып чыкмас,- диде Хәсән.-Сез аларның коралларына игътибар иттегезме. Икесенең дә пистолетлары бар, хәтта эре калибрлы. Аннан соң, аларны алу әле Алсуны коткару дигән сүз түгел.
- Соң син нәрсә тәкъдим итәсең?
- Әлегә күзәтик кенә. Түземле булыйк. Сабыр төбе - сары алтын, ди бит минем бабам. Күренмәс өчен, көймәне төпкәрәк батырырга кирәк безгә.
Ике сәгатьтән күбрәк баргач, алда утрау күренде.
- Егетләр бу утрауның исеме дә юк бит картада !- дип кычкырып җибәрде Расих.
-Бу чагыштырмача яңа утрау. Вулканнан калган. Күрәсезме, үсемлек дөньясы да бик фәкыйрь моның. Нинди дә булса хуҗалык алып бару өчен яраксыз икәне күренеп тора
Теге катер текә яр кырына килеп җитте дә кинәт күздән югалды. Фәрит Хәсәнгә биноклен тоттырды да:
- Катер юкка чыкты!-дип белдерде.
- Ничек инде юкка чыкты?- дип сорады Идрис.
- Шайтан белсен!
- Туктый төшик!- диде Хәсән.- Юкса аулаучылардан ауланучыларга әйләнүебез бар. Хәтта, тирәнгәрәк тә төшәргә кирәк әле.
Ярга чаклы әле байтак булса да, “Виктория” перископ тирәнлегенә төште һәм әкрен генә хәрәкәтен дәвам итте. Биек ярга бер кабельтов чамасы калгач, перископтан карап барган Фәрит:
- Иптәшләр! Нәрсәдер күрәм,-диде.- Минемчә, кыяның ерыгы бар, өстән карасаң, тарлавык булыр иде. Катер шунда кереп югалды бугай. Ә болай көймә фәлән туктарлык урын бөтенләй юк, кыя стенасыман суга кадәр төшкән. Инде аңлашылды: бу-тарлавык. Нишлибез?
- Керәбез тарлавыкка!-дип беравыздан кычкырдылар Идрис белән Расих.
- Юк, дуслар!- дип, Хәсән тагын иптәшләрен салкын кан белән эш итәргә өндәде.- Мин ерактан гына күзәтергә тәкъдим итәм хәзергә.
“Виктория” кире диңгезгәрәк чыкты да, уңайлырак позиция сайлап, якорь төшерде. Шушы урында иртәнгә кадәр көтәргә туры килде аларга. Диңгезнең тынычлыгы дусларны бик сөендерде, ә бүтән кыенлыкларга алар инде күнеккән иде.
Иртән көн туып кына килгән вакытта вахтада утыручы Идрис иптәшләрен уятты:
- Карагыз әле!
Иптәшләре перископтан утрауга таба күз салдылар: өч катер, тарлавыктан чыгып, төньяк юнәлешенә борылалар иде. Иң мөһиме – судноларның берсе егетләргә таныш: карасу-яшел төстәге номерсыз катер иде бу. Өч катерда барысы унбишләп кеше урнашкан, аларның кайберсе кораллы иде.
Катерлар зур гына тизлектә төньякка омтылдылар. Бераз көткәч, эзәрлекләүчеләр дә алар артыннан кузгалдылар, араны бинокль аша күрерлек кенә итеп тоттылар.
- Фәрит!- диде рульне иптәшенә биргән Хәсән.- Якынрак килсәк тә була. Без бит калфак астында. Ә ул дулкыннар арасыннан бөтенләй күренми диярлек.
Дүрт сәгатьләп диңгез телгәннән соң караван, кинәт кенә курсны үзгәртеп, җитмеш градуска төньяк – көнбатышка борылды да шул ук тизлектә хәрәкәтне дәвам итте. Хәсән шундук картага карап: “Сиам култыгына борылдык. Бик кызык!”-дип куйды.
Яңа курс белән озак кына баргач, катерлар капыл гына туктадылар да нәрсәдер көтә башладылар. Аларга кадәр ике кабельтов калгач, “Виктория”дә тукталды һәм бинокль эшкә җигелде. Көтмәгәндә Фәритнең күзләре уңгарак төштеләр, һәм ул кычкырып ук җибәрде: катерларга таба көнчыгыш ягыннан ниндидер бер зур лайнер килә иде.
- Дизель – электроход “Меконг” бу!-диде Хәсән.- Тайбейдан Рангунга кадәр йөри. Үзе Вьетнамныкы. Туктагыз, нәрсә бу?! Катердан лайнерга флажоклар белән ниндидер сигналлар бирә башладылар. Егетләр, кайсыгыз аңлый диңгезчеләр әлифбасын? Фәрит синме? Тот бинокльне.
Фәрит тиз генә бинокльне алды да, сигналларның мәгънәсен иптәшләренә җиткерә башлады:
- Бер генә фразаны кабатлыйлар: “ Хәзер үк туктарга! Юкса батырачакбыз”.
Тизлеген аз гына акрынайта төшкән лайнер катерлар яныннан уза башлагач, берсе катердан ракета очып чыкты да судноның антеннасын сындырып узып, диңгездә шартлады. Бу инде, әлбәттә, шаяру гына түгел иде.
- Нишлиләр бу вәхшиләр!- дип тешен кысты Хәсән.- Анда бит гади пассажирлар, туристлар.
Лайнерга туктарга туры килде. Пассажирлар башта кызыксынып палубага чыксалар да, кораллы кешеләрне күргәч, кире каюталарына таралып беттеләр.
Зур катердан, инглизчәләтеп, мегафон тавышы ишетелде:
- Әй “Меконг” тагылар! Бөтенләй туктагыз! Бу – халыкара полиция. Трап төшерегез! Ишеттегезме?
Катерлар тукталып калган лайнер янына килеп җиттеләр, өстән трап төшүгә унлап кеше, кыска автоматларын өскә каратып, палубага менделәр. Палубада ыгы-зыгы купты, халык җыела башлады. Аларны юлбасарлар каюталардан куып чыгарып, бер урынга җыялар иде бугай.
Ун-унбиш минутлар узгач, ачыкланды: корабны басып алучылар палубадан аска – үзләренең катерларына төрле пакетлар, чемоданнар, капчыклар төшерә башладылар.
- Кешеләрне баштук тентеп чыгарганнардыр инде,-дип куйды Расих.
Байтак әйбер төшерелгәч, пиратлар үзләре дә төштеләр, һәм тиз генә төньякка таба юнәлделәр. Лайнер күздән югалгач, катерлар өчесе өч тарафка таралды. “Виктория” электән таныш судно артыннан китте. Бераздан һавада гөрелдәгән тавыш ишетелде: өстә вертолет йөри иде. Ул ары-бире ике- өч тапкыр узды да югалды. Ә таныш катер юнәлешне берничә мәртәбә үзгәртеп, эз яшереп йөргәч, куа килүчеләрне тагын шул ук утрау янына алып килде һәм үзе тарлавыкка кереп югалды.
Эзтабарларга бары да аңлашылды: бу утрау диңгездә талау белән маташкан чып-чын пиратларның качып яткан һәм талаган әйберләрен саклый торган урыны иде.
Хәзер инде нишләргә? Утрауга ничек үтеп керергә? Шул турыда киңәшләшеп утырганда, Расих кулы белән яр буена таба күрсәтте:
- Карагыз әле, иптәшләр!
Катерлар кереп югала торган кыя өстендә нидер ялтырап – ялтырап китә иде.
- Бу – бинокль объективы,- диде Хәсән.- Кояш түбәнәйгәч, аның нурлары линзаларда чагылалар. Димәк, анда күзәтчеләр бар. Сак булыйк, егетләр, көймәне яшерә төшик.
Кич булу сәбәпле, монда торуның инде мәгънәсе юк иде. Караңгыга кадәр утрауны тулысынча әйләнеп чыгу уе белән, сәяхәтчеләр яр буйлап киттеләр. Утрауның һәр ягы да текә кыя булып чыкты, һичбер тукталыр җир юк иде.
- Сайлый белгәннәр урынны!-дип куйды Идрис.
Ул киңлекләрдә караңгы бик кинәт төшә, шуңа күрә алар утрауны урап чыгып һәм уңайлырак урын табу белән үк якорь төшереп, төн үткәрергә булдылар.
Диңгез тыныч булса да, көймәне шактый тирбәли, гүя диңгез егетләрне йоклатырга тели. Ләкин дүрт дусның күзләренә йокы керми. Бу кадәр киеренке хәлләр, көтелмәгән вакыйгалар арытса да, якын киләчәкнең тагын да мәшәкатьлерәк булуын сизү аларны ярсыта, йөрәкләрен кыса, дулкынландыра иде.

Ерткыч оясы
Яктыра башлау белән экипаж утрауны әйләнеп чыгып, тарлавык янына килеп җитте. Көймәнең туктавы булды, тарлавыктан таныш катер чыгып, Минданао атавы ягына ыргылды. Кыю диңгезчеләргә шунда ук аның артыннан куарга туры килде. Хәсән бераз баргач иптәшләренә:
- Боларны тотмыйча без берни дә кыра алмыйбыз,- диде.
- Син хаклы,-дип күнде Фәрит.- Күпме утрау тирәсендә әйләнергә була? Ләкин алар кораллы. Автоматлары да бар шикелле. Ничек “алырга” тәкъдим итәсең?
Озак кына гапьләшкәч, көймәнең коструктив өстенлекләреннән файдаланырга булдылар. Хәер, бу очракта бүтән мөмкинлек юк та иде.
“Виктория” иң зур тизлегендә катер артыннан ыргылды. Су өстендә пуляларга бирешми торган калын органик пыяла капкач кына күренеп бара. Хәтта перископ та эчкә алынган.
You have read 1 text from Tatar literature.
Next - Яңа Робинзоннар - 2
  • Parts
  • Яңа Робинзоннар - 1
    Total number of words is 4596
    Total number of unique words is 2135
    37.1 of words are in the 2000 most common words
    51.9 of words are in the 5000 most common words
    59.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Яңа Робинзоннар - 2
    Total number of words is 4697
    Total number of unique words is 2035
    36.9 of words are in the 2000 most common words
    51.4 of words are in the 5000 most common words
    58.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Яңа Робинзоннар - 3
    Total number of words is 209
    Total number of unique words is 175
    54.2 of words are in the 2000 most common words
    64.8 of words are in the 5000 most common words
    68.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.