Şiğırlär - Yunusov Caudat
BER MİŞAR, İKE MİŞAR...
(cıyıntık)
ŞUNDIY İL BARBelsennär: Mişärstan bar ul, häm anıñ niçä avılı bulsa – şınıñ hatle başkalası bar!
Kartada yuk – denyada bar!
Prezidentı da bulmasın, anıñ karavı, Äziaulınnan Şımakay Äsätläre, Çirmeşännän Kılga
Sirayları, Çüprälektän Çabata Cämilyukları häm tagın ällä kaylardan ällä nindi ällä kemnäre bar.
Däülät gimnı yuk, ämma uram küläre häm tabın yırları bar, şul yırlarnı kiyerelep tırıp yırlap yererlek kiñ uramnarı, irken tugayları, kara urmannarı, traktor kabinasında kısıla-kısıla mıñlanıp yerüçe mişär äziläre bar.
Däülät çige digän närsäse yuk, läkin denyada mişär kerä almagan işek, ber-ike bulsa da äzi yäşämägän tişek taba almassız.
Mişär!
Şılay diyep ber-ber kimsetüle süz ätkän kebek kemnärder çırayların sıtsın, üzen mişärdän esten vä ereräk sanaganday itensen – anıñ işegä äzilärneñ hurlanıp, zarlanıp utırırga vakıtı yuk.
Tatar tele däresendä “şıgasım kilä” diyäse urında Äziaulı balasına “çıkkım keli”,
Çäterännekenä “tsıkmak kelim” digän öçen “ikele”lärne küpme genä çäpäsälär dä, ul barıber berkaya da “şıkmas”. Yuk, vallahidır, çıkmas.
Mişärne usal disennär! Ätsennär! Bit, şındıy bulmasa, mişärneñ kızıgı da kalmas ide.
Tiskäre bulsa da, tıynak bit ul. Kırıs bulsa da, berkatlı häm gadi.
Mişärne häyläkär dä disennär. Disennär! Anısı da maktau gramotası anıñ. Teläsä nindi halıkka birelmi, tatarnıñ kaymagına gına birelä. Berdäm häm böyek tatar milläte
üseşenä kertkän layıklı öleşe öçen.
Mişärne katı küñelle digän bulalar. Zerä alay dilär. Berkem ışanmasın! Berär mişär avılında soldat ızatu mäclesendä, kiçke klub uyınnarında, tuy tabınında, tenge uramda berär äzi küñelen birep yırlagannı tıñnap kara sin – küñele näzek, bägıre tirän,
canı ıçsız-kırıysız kiñ anıñ.
Mişärstan avtonomiyäse digän çüpräk statusı da, yaltıravık kalay gerbı da, käğaz kartada yırtık territoriyäse dä häm başka şunıñ işe yartı-yortı, tişek-toşık, vatık-sınık, yarık-yorık formal atributları da bulmasın – äzilärgä alarnıñ kiräge dä şınıñ gına hätle.
Başka cirlärdä, bütän illärdä bulmagan närsälär bar Mişärstanda: cille dalalar, ışık urman alannarı, mäñge cimerek küperlär, yıl sayın urınnan urınga küçep tıruçı pıçrak yullar, säke tarakannarı, mart maçıları, piç astı çikertkäläre, uñgan äzilärneñ yalkau kürşeläre, çibär señellärneñ divana kavalerları, huş isle mätrüşkäle alannarda sası neft ineşläre, bakça “basuçı” ısta malaylar, kirpeç yandıruda yäisä asfalt-beton yullar saluda eşläp balaların üsterüçe yalgız hatınnar...
Bar, ällä nilär, ällä kemnär, ällä nindi baylıklar, kızıklar bar Mişärstanda!
Kilsennär bu ilgä!
Kürsennär Mişärstannı!
Belsennär mişärlärne!
ARENDA TURINDA DASTAN
Ällä bıltır, ällä bügen
(Borın zamanda tügel),
Kölepmeder, yılapmıdır,
Böten dönyasın sügep,
Tatbulçida adäm zatı –
Ber kart – yäşäp yata di.
Ata-babasınnan kalgan
Kisteklären sata di.
İseme Minaç ikän,
Tamagı gel aç ikän.
Balaları öç bulgan
Üskännär aşap sugan.
Üsep citkäç, uñga-sulga
Taralışkan öç tugan.
Berse kitkän “Çiräm cirgä”
Dalalar “kütärergä”,
Şul yaklarga kitkän cirdän
Sabışkan ansı çirgä.
Çiksez şul dalada kaber
Kazıp kuygan di täqdir.
İkençesen neftä-şaytan
Garip itkän – kıyşaytkan;
Käğaz “berlek” kebek häzer
Pensiyädä baytaktan.
Öçençese – kız tugan,
Gomergä yalgız kalgan,
Dissertatsı yazam diyep
Akılınnan uk yazgan.
Yazsa da akılınnan,
Kaçmagan avılınnan.
Bersennän berse mäğnäsez
“Hucalar” birgän hoda,
Ber-bersenä tugan, koda
Böten citäkçe mında.
Avıl sovetı räise,
Partorg, profkom häm “başlık” –
Böten bulgan kadrlar şul,
Baylık – yarma ber aşlık.
Monda Minaç ber krestyan,
Dürt hucaga eşçe can.
“Huca”nıñ kızı buhgalter
Bulgan ikän.
Buldırgan:
Kaznasında “sämän” betkäç,
Şähärenä şudırgan.
Skladta – çerek stena,
Ambarda – yarık kına.
Ä fermada ike baş mal
İsäplänä nık kına:
Berse – Käcä, berse – sarık,
Bersennän berse arık.
Tıñlıy kartlaç tranzistordan:
“Mämläkättä hällär yaman!
Avıllarga huca kiräk!
İldä zur krizis tugan!”
Deputat halkı açıkkaç,
Ğalämät zakon çıkkan:
“Ülep betmäs öçen açtan
Üsterergä kıçıtkan!
Betenläygä keşelärgä
Cirlärne öläşergä!”
Minaç bulgan bik hıyalıy,
Uylana: “Eşlim, yarıy!”
Hıyalında akça sanıy,
Barmaklar yalıy-yalıy.
Tege dürtäü kilgännär dä
Kiñäş birep kitkännär:
“Arenda şäp! Riza bulsañ,
Äbizzätelne bir häbär!
Kıskası, eşlä, davay,
Yon citeşter, tapşır may!”
Partorg bik nık tırışkan,
Uzıp kına barıştan
Kıçkırgan reproduktordan:
“Dayış arendu! Dayış plan!»
Partiyägä dä alırbız,
Diyebräk pışıldagan.
Partiyä avtoritetın
Kaygırta ikän haman.
Raykomnan da şunda beräü
Butalıp yörgän, keläü.
Minaç ul perspektivanı
Ällä inde işetkän;
“Uylaşırmın” – digän bulıp,
Kergän-kitkän işektän.
“Kilersez ber atnadan” –
Soñgı süze şul bulgan.
Närsägä ber atnadan –
Anısın añnatmagan.
Şul kerüdän işek yapkaç,
Uyga kalgan di kartlaç.
Prezidentlar uyga batkan...
Ä bu çaknı, kaçıp karttan,
Käcä belän sarık yata
Täräzä açıp arttan.
Üz bişläre biş alarga
(Bula inde añlarga):
Käcä ni dä, arenda ni
Minaçka soñ añarga!
“Bezne ber dä kaygırtmas,
Huca da bula almas.
Bezneñ başka citmäkçe dä
Partiyägä kermäkçe,
Kara sin, ä? Kaçıyk monnan
Pıçak yeze kürgänçe!”
Serläşkännär dä meskennär
Rayonga yünälgännär,
Altmış yäşlek töpçek kıznı
Kisätep: “Ts-s! Ägär-mägär...”
Torgan bit ul karavıl,
Kulga totıp samavır.
Cide säğat bargannar di,
Citkännär yul çatına.
Yul çatında – baş vatarlık,
Yul çatında – bagana.
Ä baganadagı takta
Yulçılarga añlata:
“Sulda – raykom, uñda – ülem,
Ä döreslek – yırakta”.
Ozak uylap torgannar,
Yulnı sulga borgannar.
“Nigä sulga? – digän sarık. –
Äydä turıga barıyk.
Kommunistlarga ışanmıyk,
Döreslek ezläp karıyk!”
Käcä usal, bakıra:
“Äy, nadan sin, añgıra!
Turıga – avıl sovetı,
Küzeñne açıp kara!
Bayragı isänen isän,
Yırtıla tik, ber örsäñ.”
Avıllar barmı rayonda,
Keşe kalganmı anda –
Kaygısı yuk raykomnarnıñ
Üz eş hakı barganda.
Yöz instruktornıñ härberse
(Ştatlar tulgan şıplap)
Protokollar tegüne dä
Politik hälgä sanap
Utırgaç eşsezlektän,
Çın marksist bulıp betkän.
Öç sekretar, yöz instruktor,
Utız bülek mödire,
Härbersendä urınbasar
Bersennän-berse ere.
Cıyılgannar ber zalga
Byuromı uzdırırga,
Plannı ütämägän öçen
Kalhuznı tuzdırırga.
“Başta, - dilär, - tuzdırıyk,
Başkalardan uzdırıyk!
Uzdırsak bez başkalardan,
Birmäslärme başkarak plan.
Tuzdırıyk ta yaña zakon
Kötik bez başkaladan”.
Şulçak monda kilep kergän
Käcä äytkän: “İreksezdän
Kildek äle sorıyk diyep
Döreslek, irek sezdän.
Närsä soñ ul arenda?
Añlatıgız barın da!”
“İptäşlär” kiñäşälär di,
Kilälär di çış ta pış,
“Kayan kilep çıkkan bılar?
Çto za denya? Çto za tırmış?
Byurosı kalıp tırsın!
Cıyik ta konsilium,
Uylaşıyk bu hayvannardan
Niçek kotılu yulın.
Bälki itkä çalırbız da,
Çistayga ozatırbız”.
Aptıraş di mında, imeş,
Kitkän di eteş, törteş.
“Sin çamala – başlı” diyeş tä,
“Yuk, sin belergä tiyeş”.
Sarık sorıy anıñ sayın:
“İptäş pervıy, tugankayım,
Faktlar belän añlat äle,
Avırtmasa mañgayıñ,
Nindi ul ukazlar soñ,
Avıllar tuzgannan sıñ?”
İmeş, ikençe sekretar
Bik başlı nästä, kahär,
“Suyam, kitmäsägez ägär,
Cäğat altıga qadär” –
Dip kıçkırıp tuktatmakçı
Cavaplılıktan kaçıp.
Tik käcä dä başsız tügel –
Cilkäsennän ber kapçık
Töşerep kuygan alga,
Äy, totıngan täqrarga:
“Sezneñ, - dip imeş äytkän di, -
Betenegezne küptän
Tarih çüplegenä itep
Taşlarga vakıt citkän”.
Kapçıgın yuk ta äytäse!
Kalhuz kitaphanäse
Sıynfıy täğlimatları belän
Sıyıp betkän yänäse!
Mondagılar sizenä,
Karanıp mögezenä:
Käcä belän eşlär harap,
Gorbaçev kebek prorab!
Partmäktäp betergänmeni –
Süli Leninga karap.
Barısın da şik baskan,
Kurku kabargan astan:
Niçek monnan çıgıp kitep,
Kotılırga hurlıktan?
Arendanı üzläre dä
İşetkän süzdä genä.
Üzeneken sayrıy käcä,
Ul tagın gayrät çäçä:
“Avtoritet bezneñ şeker,
Hayvan bulsak ta gärçä.
Estegezdän calu yazsak,
Häm Mäskäügä cibärsäk,
Kuıp sezne tuzdırırlar –
Bulır içmasa mäzäk.
Taralırsız kırlarga,
Cir sörergä, tırmarga”.
Hälneñ sizgäç yünäleşen,
Onıtıla byuro-işe.
Kaçu yagın karıy başlıy
Monda bulgan bar keşe.
Sekretarlar çıgıp bara
İşek yagına taba,
“Rezolyutsı yazası bar –
Ezläp kilik, dip, kara”.
Çıkkannar da işektän,
Bolardan cillär iskän.
Mödirlärgä uçırt hazer,
Alar da küptän äzer.
Kaläm kiräk, digän bulıp,
Kaçalar, kilep der-der.
İnstruktorlar annarı,
Kaynap çıkkaç kannarı,
Çıgıp kitä “suınırga”
Sargayışıp sap-sarı.
Utırışlar zalında
Urınbasarlar gına.
Yaña vlast häzer rayonda,
DäüSovet dip atala.
Elekkeçä kiñ massalar
Tarafınnan maktala.
Añlaşıla plakatlardan
(Elekkegelär nadan):
“Raykomnarnı şturmsız algan
Käcä häm sarıkka dan!”
Bolar yañaça eşli:
Berse “bä” di, berse mışnıy.
Rayonnı üzgärtä başlap,
Ätkännär yaña Ukaz:
Ayırım hucalarga cir
Bülergä bıyıl uk yaz!”
Şulay ber kön sarık nadan
Minaçnı iskä algan.
Käcä dä cälläp kuygan:
“Bez şul sıynfıy bertugan!”
Sizälär Minaçtan başka
Utırasını açka.
Ber könnän soñ kartlaçka
Kilep töşä bıyırık:
“Fermerlık turında süz bar,
Äydä, uylaşıp karıyk!
Bezdän bulmıy. Bezdä - koyrık.
Kötäbez. Käcä. Sarık”.
1991 yıl
***
Bezne yıllar, şaulıy-şaulıy,
Dönya buylap kudılar.
Cillär, yörep artıbızdan,
Küptän arıp tuydılar.
Dönya kürep kaytıym diyep
Çıgıp kitkän keşelär
Ozagırak yöri bugay –
Eh, ul bezneñ işelär!
Yıllar ütte bez avıldan
Çıgıp kitkännän birle;
Vakıt bezne boralmadı
Gıybräten genä birde.
1986 yıl
KÄYEFBuldı könnär: räsemnäremne min
Yaktı töslär belän bizädem;
Buyaularım miña kölep tordı,
Matur çıktı hıyal bizägem.
Buldı könnär: küñelemdä grafit
Toman kitte kaplap nurlarnı;
Andıy könne sorı tormışımnıñ
Yalgızlıgın gına küraldım.
Buldı könnär: töslärneñ min aldım
İñ karañgı, kilbätsezlären;
Häsrätlärgä kara batkan çakta
Yuanıçlar şunnan ezlädem.
Buldı könnär: belä almıy tordım
Nindi töskä dönyam buyarga;
Yılga urtasınnan kakkan kebek
Äle tege, äle bu yarga...
1986 yıl
SEZNEÑ ÖÇENBu dönyaga yukka gına kilgän bulsam,
“Min dä monda kunak kına” digän bulsam,
Telem! Diyep yanıp yörer idemmeni?!
Yäşäü tamırın tanıp beler idemmeni?!
“Uzıp kına barışlıy” dip kergän bulsam,
Tormış kırın östän genä sörgän bulsam,
Tugan cirem! Tufragım! Dip yörmäs idem,
Gomer buyı şul bähetne belmäs idem.
Al ofıgın, zäñgär kügen yaratmasam,
Här gölenä söyüemne taratmasam,
Tugan ilem! Dip endäşü oyat kebek,
Tuıp-üskän öyem miña çit-yat kebek.
“Bu dönyada yukka gına yäşämädem”
Diyär öçen bar köçemä köräşäm äle,
Tuuım da sezneñ öçen bulgan minem,
Tugan ilem, gaziz halkım, tugan telem.
1990 yıl
SÖLÇÄ BAŞINDAGI KİZLÄÜLÄR
Kaytkan sayın siña, avılım,
Bähet çire belän avırdım.
“Sölçäbaşım!” dip endäşsäm ägär,
İşetämen sıman: “Äü, ulım!”
Tugan yagım – Sölçä buyları,
Kayta-kayta haman tuymamın.
Kaytıp töşkäç igen kırı buylap,
Kizläülärgä taban yul aldım.
Kizläülärdä bura – dürt poçmak,
Cıyim äle çäçäk ber koçak;
Ziratlarga karap su eçkändä,
Moñsu uylar yotıym, dim, kayçak.
Suın eçsäñ, maktap sorarsıñ:
Kem buradı ikän burasın?
Kayın tämen kabat tatır öçen
Yullarıñnı şknda borasıñ...
Kizläü – tarih. Eçäm tarihnı:
“Ällä şunda avıl salıykmı?
Monnan matur urın tabıp bulmas,
Kizläü kazıp ällä karıykmı?”
1988 yıl
TEATRButaforlar “şähär tözi”, “akça suga”,
“Koral koyıp”, öläşälär uñga-sulga.
Karton traktor –
Çıp-çın teatr.
Tämäkene töten ceplärenä sütep,
Baş recisser nervı yota bürtep-bürtep.
Kön – mäşäqat. Tön – psihiatr.
Eh sin, teatr!
“Şürälelär” çäy eçäder grimerkada:
- Kodagıyga bişmäteñ tar, Semen koda!
- Tarıraktır. Bu bit teatr!
“Patşa çirle. Spektal bulmıy, - disä kemder,
Aptırama, Gamlet tere monda, isän Bender,
Pıskıy reyhstag...
İrken teatr.
Tanılgan ber aktrisanı vahter sügä:
- Ayaklarıñ sörtep ker! – di ul kerügä.
Nu, harakter!
Bu da – teatr.
Mestkom, zurlap, kommunalka birep torgan,
Ä ul kergän, fatir sorap, direktorga –
Administrator.
Ah, mesken teatr.
Cıyılışta zur süz tota artist Ravay:
- Arakını doloy! Alkaşizm betsen davay!
Şäp orator!
Teläkläre agın aktır...
Bu şul teatr...
Tamaşaçı, tılsım ezläp, barıp kerde,
Közgemeni – sähnädä ul üzen kürde:
Äle şattır,
Yä oyattır –
Bu bit teatr.
Bügen roleñ ber yäş kenä yeget, imeş,
Ä irtägä “bökreñ” çıgar – yäşeñ citmeş...
Kem niçegeräkter...
Tormış – teatr.
1987 yıl
All texts | Click or select a word or words to search the definition |
---|