Şiğırlär - Gıyzzetdin İsanbirdin

Tugan il
Äy tugan il, min yaratılgan vä bar bulgan ilem,
İñ berençe kat kına başlap sulış algan ilem.
Änkäyemneñ bik yaratıp, zur bähet, abruy teläp
Täqdim itkän paq söten başlap kına surgan (1) ilem.
Kiñ cihannı şunda min kürdem berençe kat kına,
Şunda başlap al koyaş kölgän vä nur songan ilem.
Şunda häm başlap gafif (2) kızlar, sabıy kızlar belän
Zärrä şaytanlık katışmıy uynagan-kölgän ilem.
Tämle uy tik tap kilep kiçkän gazaplar andagı
Sabrıma, şunlar belän nıklap nigez korgan ilem.
Şunda häm başlap kına sığlıp yäşem tamgan cirem
Min niçek söymim, sagınmıym, äy tugan-üskän ilem!

1 Surgan — «suırgan» mäğnäsendä.
2 Gafif — namuslı, gıyffätle.
Ütte
İnde ütte bu ğomerneñ iñ ciñel häm tın yagı,
Taş töyäp tartkan kebek möşkel monıñ kalgan yagı.
Küp zamannar ütte, min küptörle uylar uyladım,
Küp ömid, tämle ömidlär kiçte minnän, kalmadı.
İnde ul da tik sabıy çakta kürelgän töş kenä,
Ontıp betkänmen al arnı: bik yırak häm bik arı.
Kalmadı yalkın, yöräk salkın häzer bozdan da ul,
Örderä, çirkänderä, anda — buran, yämsez davıl.
Çäç agardı, kaldı ul bik sip-siräk häm karday ak,
İske yäş, toygır köyençä can gına tik kaldı çak.
Käyefeñ kıru
Doşmanıñnıñ kölüennän kırma käyfeñ, äy dahi!
Häzräte Ähmätneñ östennän dä kölgän doşmanı.
İltifat itmä kara eçlärgä — kölsen kölgäne;
Yöz dä çıtma, öleşenä kiñ yulnı bir, kansın däni (1).
Tik tuganlıkka, mähäbbätkä tulı bul här zaman,
Eş häm hissiyät beländer — insanıñ insanlıgı.
1 Däni — tübän.
İğtiraf (1)
Niçä rät täübägä tez çükmädem min,
Niçä rät yanmadım, yäş tükmädem min?
Yavız näfsem, buysınmam, dip tagın ber
Hodaya kem, niçä gahed (2) itmädem min?!
Läkin azdım, haman yazdım yulımnan,
Gönahlar eşlädem, nan (3) kötmädem min.
Öyelgän tau da tau gaibem; isän-sau
Keşe gaiben haman centeklädem min.

1 İğtiraf — ğayepne tanu.
2 Gahed — ant.
3 Nan — ikmäk, sıy.
Ğaläm vä mäşäqät
Kiñ ğalämgä kil fäqät eşlär öçen ciñ sızganıp;
Buş başıña başkalar ikmäk aşatmas toz manıp.
Bik döres, bik zur üzençä üz başıñnıñ qıymmäte;
Başkalarça: nul torasıñ, küz dä salmıy kızganıp.
Çolgap alsın dürt yagıñ eş häm mäşäqät çatkısı;
Çıtma yöz här dämdä (1), bul eşlekle ir häm şat keşe.
Üz-üzennän şulvakıt isbatlanır insanlıgıñ,
Bu mäşäqät çülmägen irlärçä tutıra alganlıgıñ.
1 Här dämdä — här sulışta.
Tabiğattä
Sayrıy koşlar, yañgırıy küklär, havalar — cırlıylar;
Närsä dip sayrıy alar, äyt, kay köy, nindi cır dilär.
Närsä di peşkän başaklar, üzara pışıldaşa (1);
Monda çırlıy bu agımsu, çişmälär — ni söylilär?
Bu kamışlar böglä-sığla närsäkäy dip şaulıylar,
Närsä tıñlıy bu tirän, zur kül, sular — kuzgalmıylar?
Bu yalanda nurlı çäçkä yarışıp üskän närsägä?
Bu koyaştan här tarafka tuktamıy ak nur aga.
Tıñla, bel, tap: närsä buylar, nindi hikmät, nindi ser,
Nindi irken, hör, matur ber patşalık bu üzara!
Anda batmıy hiç tä kön, gel yaktı, kön dä yaktı kön;
Anda mäcles, anda şatlık, mäñge görläü tön vä kön.
Tañ kalırlık — bu ğacäep serlärne azrak uylasañ,
Sin dä äyterseñ: tabiğat — «alma, çäçkä, al da göl».

1 Pışıldaşa — kitapta: pışkıldaşa.
Min telärmen
Närsä «yazmış» yazmagandır, närsälär yazmas, diseñ:
Närsä kilmäs, närsä kitmäs, närsälär bulmas, diseñ.
Bu ozın tormış yulı — mihnätle yul bu, min ışanam,
Älegä çikle tüzgänem tösle ük tüzärmen min haman.
Alda (1) bulgan idealım çiksez çualçık bulsa da,
Küzlärem sukıraysa da, sargaysa da yöz, sulsa da,
Gel bähetsezlek kamap, här yak kırın küz salsa da,
İñ küñel tartkan teläk tä bulmasa, buş kalsa da,—
Min yalıkmam, min haman bik küp telärmen iskeçä,
«Yuk» dimäm, täqdir citep tormış yulımnı kismiçä.
1 Alda — kitapta: anda.
Avıl
Menä bak bu fäqıyr, yarlı avılnı:
Yalangaçlık vä yuklık monda nindi!
Niçek monda tabiğat tä alarça:
Bötenläy iskeçä, aulak, yalança.
Yata tıp-tın, yata cansız, häyätsız,
Kabınmıy häm sugarmıy, eşläminçä.
Tabiğatne cigärgä, tarttırırga,
Tereklektä uñay yaknı alırga
Onıtkannar, bolar yoklıy, bolar tın,
Yıgılgannar tirän bazga, qabergä.
Bolarda yaktı kön yuk, gel tomanlı,
Ayak, kul, baş, muyın — barsı bogaulı.
Kıytga
Yahşımı altın kiyü, kardäş söyü, meñnär cıyu,
Zärrä çaklı bulmasa küñleñdä insanlık söyü?
* * *
Närsä mäğnä hac, namaz kıylgan, ay aç kalgan belän,
Tulsa eç gel kürsäteş, östän karaş, yalgan belän?
Kıytga
Yuk süz ul: «bähte fälänneñ kim, fälängä tiñ tügel»;
Yuk, adäm ayılında tiñ, hörmät tä artık, kim tügel.
Tik häyättä küp nizam (1) rätsez, tupaslıktan naşi (2)
Ber biçaranıñ köçen, bähten ikençelär aşıy.

1 Nizam — tärtip, kanun.
2 Tupaslıktan naşi — tupaslık arkasında.