Kart alaşa kolagı

Timerçe Danis abzıynıñ ğadäten onıkları yahşı üzläştergän ide. Töp eşennän kala, bezneñ timerçebez agaç belän dä osta eş itä. Anıñ kulı ällä nindi serle bizäklär tudıra, ğadi äyberne dä ğacäep matur cisemgä äyländerä. Ä ğadäte anıñ bilgele: timer belän eş itsä, ayak astında butalmavıñ häyerle, ä kulına agaç kisäge alıp utırsa, köt tä tor: berär hikmätle närsä söyläyäçäk. Şuña kürä ul üzeneñ yaratkan şögılenä totındı isä, cäy-kış avılda kunakta yatkan onıkları şunduk anı urap alalar, kem idängä, kem urındıkka utırışa da, sorau yaudıra başlıylar.
Uramda tönge karlı buran dulıy, hätta täräzä pıyalası zıñgıldap moñlı köy çıgara. Şuña kürä büränä öy tagın da yaktırak, iske miç tagın da cılırak bulıp toyıla. Danis abzıy, üz uylarına birelep, kulındagı takta kisägen äyländerä, ä balalar ğadättägeçä anıñ tiräli mäş kilälär. Fänüzä belän Läysän — anıñ iñ keçe onıkları — üzara urın büleşä al-
mıy. İkeseneñ dä cılı miç buyında, babası yanında utırası kilä, ä anda ber keşe genä sıyarlık ara.
— Bügen at çanasına utırıp yörgändä dä iñ şäp urın siña eläkte! Sin keçkenä digäç tä,— dip, irenen tursayttı Fänüzä.
— Ä siña atnı aşatırga da röhsät ittelär äle! Ay, çemetmä! — dip, Läysän yılarga uk kereşte.
Azat, Fänüzä, Säyet — barısı da beryulı kıçkırışa başladılar...
— Yä, citte, şaulaşmagız! — dip iskärtte babayları. Balalar şıp tındı, nibarı Läysän genä borın mışkıldatuın dävam itte. Danis abzıy, kinät yomşarıp, anıñ başınnan sıypap kuydı.
— Atta yördegezmeni, kızım? — dip soradı häm, cavapnı tıñlamıyça da, üzeneken söyläp kitte: — Miña da üsmer çakta at cene kagılgan ide. Dus malaylar belän könnär buyı atlar tiräli äylänep yöri idek...
Danis abzıy iren çite belän genä yılmayıp kuydı, küzlären häyläkär kısa töşte. Şul mizgeldä balalar arasında çal çäçle babaları tügel, ä yäşüsmer Danis utıra ide sıman. Bülengän eşenä yänä totınıp, ul söyläp kitte:
— Menä bezneñ avılda ber kart alaşa bar ide. İseme dä kızık, üzenä yatıp tora: Muzey isemle ide ul. Ul şulhätle kart
ide ki, hätta nindi töstä ikäne dä añlaşılmıy ide inde. Yalı da koyılıp betä yazgan. Nu «şäp» at! Yörüen äkren yöri, ä dorfa itep kugalasañ, holkın kürsätä — şıp tuktıy. Üpkäli sıman. Ä tuktasa, kuzgatuları ni tora!
Min at sorap yödätkäç, şul Muzeynı cigep, peçän çabuçılarga rizık yörtergä kuştılar. Äy şatlandım inde! Tik eşlär alay uk şäp kilep çıkmadı bit äle. Tıñlamıy mine bahbay, hurlıgınnan ülärseñ!
Minem, älbättä, açu çıga. Katırak sukkalıy başladım, çıbık-çıbırkı da kullandım. Köç bulgaç — akıl kiräkmi. Ä Muzey minnän dä kireräk bulıp çıktı. Tuktagaç nıgrak eläktersäm, tärtäse-niye belän cirgä cäyelep yata. Näq sıyır inde! Andıy atnı kürgänem yuk ide äle. Menä şulay yatkaç, alaşanı kütäräm dimä ikän: urınınnan selketep tä bulmıy ide. Yä kıynap üter, yä üzeñ şunda yatıp ül! Tulı kärzinnärne kütärep yış kına cäyäü kitä idem. Ä Muzey isä soñrak tora da avılga üze genä kayta.
Nihayät, çıdar hälem kalmagaç, olırak yäştäge malaylarga zarlandım. Ä alar, mälgunnär, minem belän şayarıp söyläşälär, imeş. «Sin,— dilär,— anıñ sul kolagın teşlä. Kolagın teşlägän keşegä karata atlar bik tıñlauçan bula».
Yarar, bu süzlärne çınga alıp, min üz kolagıma kirtläp kuydım, läkin atım, nider sizengändäy, berara kirelänmi yörde...
Berkönne şulay tınıç kına barganda, min nigäder kıçkırıp cibärdem. Şöpşä çaktımı şunda, häzer inde häterlämim. Muzey üzen orışalar dip isäpläde bulsa kiräk, yänä torataş bulıp kattı. Bolay da avırtudan cen açularım çıkkan ide, atka berne katı itterep sıdırdım. Ğadätençä at cäyelep yattı. Arba tulı, bötenesen dä üzem genä kütärep barırlık tügel. Şul vakıt, küptän niyätläp yörgänçä, çügäläp Muzeynıñ yomşak kolagın eläkterep aldım!
Başta atım aptırap kaldı bugay, kolagın äkren genä tartıp almakçı ide. Läkin min dä töşep kalgannardan tügel, ıçkınmasın, yänäse, tıñlauçanrak bulsın,— teşläremne katırak batırdım... Kart alaşaga kayan kilgän köç tä därt! Sikerep tä tordı, ber çöyep, atıp ta bärde mine. Ä min kurkudan teşne tagın da nıgrak, çıtırdatıp kıskanmındır, teşlärem böten kaznası belän kuptı dip toram. Menä siña Muzey!..
Soñınnan kölep tä karadılar inde minnän. Nigä alaşa kolagın teşlädeñ, içmasam, berär yäşräk biyä tapmadıñmı?
Muzey häzer sineñ käläşeñ bit, dilär. Elekke zamanda käläş belän kiyäüne ber-berseneñ kolagın teşlätkännär — şundıy yola bulgan.
«Muzey kiyäve» digän kuşamat belän mine äle baytak ürtädelär. Läkin iñ möhime — soñınnan min Muzeem belän duslaştım. Älbättä, kolagında teş äzemne kal-dırgaçtın, ul şaktıy vakıt mine üzenä yakın da kitermäde, min üzem dä atnı ällä kayan uratıp uza idem.
Ämma berkönne malaylar belän ürtäştek tä, käyefem kırılıp yugarı oçka menep barganda, mine İskändär babay çakırıp aldı. Bergäläp utın kistek. Süz arasında İskändär babay: «Can iyäsen usallık belän ciñmilär şul, olan»,— dide. Öygä kaytışlıy min anıñ süzeneñ mäğnäsenä töşendem bugay: minem hatam kirelekkä kirelek belän cavap kaytaruda bulgan ikän läbasa! Şunnan, törle häylälär uylıy torgaç, taptım bit ämälen. (Gärçä tagın böten avılnı köldersäm dä.)
Karmak tayagın at dugasına berkettem: kalın oçı kulda totarlık buldı, ä neçkäräge atnıñ başı aldında salınıp tora. Şul oçka, neçkä çüpräk kapçıkka salıp, ber ipi teleme elep kuydım. At, ipi isen toyıp, anı aşıym dip, alga taba atlıy birä, bargan sayın, anıñ belän bergä, bilgele, ipi dä küçä bara. Säyerräk bulıp toyılsa da, bu ämäl miña bulıştı. Bälki, başka at belän mondıy fokus barıp ta çıkmas ide, kem belä. Muzey bit ul!
Danis abıy eşen tögälläde, söylär süze dä bette, ä onıkları äle dä bulsa küz yaltıratıp karap utıra ide. Äbiläre çıgıp alarnı yoklarga kua başladı. Fänüzä, yokıga talgan señlesenä kürsätep:
— Babay, kara äle, Läysän barmakların selketä, töşendä Muzeyga ipi aşata mikän ällä? — dide.