Cimçäçäk - 01

(hikäyälär)
EÇTÄLEGE:
1. TABIŞMAK
2. BER TUSTAGAN VÖCDAN
3. ET SAGIŞI
4. SİÑA KİRÄK AKIL BAR
5. BER SORAU
6. BİYEKLEK
7. ÇOÑGIL
8. ÄKİYÄT
9. KEŞE BULIRGA HAKI BAR
10. AVIL BALALARI
11. BALA KÜÑELE
12. DÖRESLEK
13. GADELCAN BABAY
14. CİMÇÄÇÄK
15. ÖSTÄN KARAP
16. BUŞ SAVIT
17. KEM SEZ
Sadä hislär cırçısı
Lira İbrahim-Välidi Başkortostan yaklarınnan. Baltaç rayonı Nörkä avılında tuıp üskän kız. Kazan däülät mädäniyät häm sänğat institutınıñ recissura bülegen tämamlagan. Çallı kalasında törle eşlärdä eşlägän.
... häm hikäyälär, pyesalar yaza. Talantlı ädibä. Anıñ hikäyälärendä Başkortostanda ğomer itüçe üz tatarlarıbıznıñ söyläm üzençälekläre açık toyımlana, şiğri ahäñgä iyä Liranıñ hikäyäläre. İñ möhime – här hikäyäsendä yazmış bar. Törle harakterga iyä keşe yazmışları. Yäşäeşebezdäge karañgı yaklarnı surätlägändä dä yäş avtor koyaş nurlarına urın kaldıra. Kiläçäkkä ömet belän yäşi, çönki «Härkemneñ keşe bulırga hakı bar». Ul şuşı töp fikerne hikäyädän hikäyägä köçäytä, original çişeleşlär täqdim itä.
«Bala küñele» isemle ğacäep ihlas, ğacäep samimi hikäyäsenä ayırım tuktalasım kilä.
Äbise belän genä yäşäüçe İlgizär häm alma bakçalı Ölfät abzıy... Hikäyäneñ syucetı ğadi genä. Çit keşe bakçasına alma tämlärgä kergän häm kirtägä elägep kalgan malaynı bakça hucası cirgä bastıra. Alga taba moñ turında äñgämä başlanıp kitä. Ğadi malay gına tügel ikän lä İlgizär, küklärdän, tabiğattäge här närsädän ilahi moñ işetüçe ikän lä ul. Tik älege köyne kurayda gına uynau mömkin tügel, serle köy ul, üzgä köy.
Här küreneşkä soklana belüçe, här närsäne yaratuçı malaynıñ menä bu süzlärenä genä iğtibar itegez äle sez: »Keşelär peçän çapkanda urmannıñ şatlanganın yaratam. Urak vakıtında basularnıñ nurlar çäçkänen karap torırga yaratam. Annarı tagın peçän vakıtı ütkäç, urmannıñ çın keşelär kebek köyengänen, yamansulaganın toyıp kızganam».
Hikäyäneñ finalı bik otışlı. Malay küñelendäge maturlık Ölfät abzıynı üzgärtä dä kuya.
Tatar ädäbiyätına keşelär küñelenä igelek orlıkları çäçärgä sälätle prozaik kilde.
Häyerle yul, Lira!
Räşit Bäşär, Abdulla Aliş isemendäge premiyä laureatı.
23.04.2007.


TABIŞMAK
Kiçke tınlıknı yırtıp, äle ällä kaydan, şähärgä yakınlaşıp kına kilüçe ak parohodnıñ güläve işetelde. Yarga suzızılıp yatıp avır çäç tolımnarın su östenä sibep salgan kuyı somgıl agaçlar arasınnan parahod kürenmi dä ide äle.
Fäğıylä küzlären suga töşerde. Rähät ide bit äle şuşı tınlıknı eçüe. Yılga östendä ul da, änä tegendä, yalgız gına ay kaluçı tın köymä genä. Şuşı yılga östendäge ciläs tınlıknı şul köymädäge yat balıkçı belän ikesenä genä büleşälär ide bit äle.
Ni ezläp kilde soñ ul su buyına? Köymäsendä häräkätsez kalgan bu säyer, här Alla birmeş könen şuşı köymädä çaykaluga mohtac balıkçı ni ezläp kilgän? Tege parohodtagılar nilären yullap yörüçelär?
Su östendägelärneñ härberseneñ şuşı köngä töşergän üz tarihı, sere bardır. Minem ber serem dä yuk, säfär kılıp, yözep kenä yörim, diyüçelärneñ dä üzläre dä añlap, çamalap betermägän hacätläre bardır.
Kızık.
Serläremne suga söylärgä töştem, diyärlär ide. Kiräkme gaga sineñ sereñ? Änä bit, töbenä küzläreñne batırıp, tekälep küpme genä karasañ da, töben kürep bulmıy anıñ. Töbendä anıñ üz sere. Üz sereneñ ser ikänlegen üze dä belmi agadır da agadır. Alır ul sineñ sereñne, tik üzeneken dä, sineken dä, şulay çişelmägän kileş kenä, olı diñgezgä iltär dä tügär.
Ä sez, nigä diñgez şundıy ğayrätle, disez?. .
Kızık.
Küñel dä yılga kebek bit. Ällä nilärne üzenä sıydıra. Aykala, çaykalıp tügelä, yarlarına bärgälänä, ürsälänep kaydadır aşkına. Tik bar bärgälänüe, şaulavı barı buşka sıman.
Nilär citmi soñ küñelgä? Nindi azık citmi? Nidän rizasız? Yılga töbendäge tonık ser kebek, eçtän genä sıza.
Tormış bit kaynap torgan kebek tä üze. Yalgış kına yözeñne tınlıkka boruga, şul añlaşılmagan “närsädänder rizasızlık” bärep çıga da tirän buşlıkka urgıla. Ä buşlık is kitkeç tirän. Anıñ anda töşep citälgäne yuk, härhäldä. Tirän karañgılık eçendä kapşana-kapşana nider ezli. Ezlänä, ezlänä, ezlänä... Nilär yugalttı ikän soñ ul anda? Kay larda, canına ğaziz nilären kaldırdı soñ, haman şunda tartılıp torırlık?
Kızık.
Şul tiränlekkä tiränräk töşkän sayın irkenräk bulgan sıman bit.
Bälki ul anda üz-üzen kaldırgandır? Häm berözleksez üz-üzenä tartılıp toradır berböten bulır öçen. Kaydadır anda ul, anıñ üzäge. Cir koyaş tiräli berözleksez äylängän sıman, ul da üz küçäre tiräsendä äylänäder? Içkınsa – häläkät.
Kızık.
Tın su östenä töbälgän balıkçı da şularnı uylamıy mikän? Bälki, anı da şuşı yalgızlıknıñ rähät tiränlege tartadır.
Kızık.
Täbiğat tä bit tınlık, tiränlek yarata. Bolıtlar da, ülännär dä, cir dä, kük tä, agaçlar da.
Kızık.
Närsäse tagın kızıkmı? İñ kızıgı şunda, ul bit şuşı parohodta kilüçe “dustın” karşı alırga kilde. Kilde dä, buş vokzalda beryalgızı buş küñele belän yözgä-yöz oçraştı. Kötkän keşese küñelenä rizık bula almaganın ul şuşında töşende. Läkin barıber kötte - kaysıdır süzlär äytelgän, nindider väğdälär birelgän...
Çarasızlık.
Karşı alırga, yılmayırga, çaya gına itep kilep bitennän ubep alırga. Küzlärenä karap, anıñ küñele töbennän tagın ber tapkır üzeñä kiräk şul rizıknı ezläp kararga da, ezlägäneñne taba almagaç, anı hıyalıylıgıña mançıp, uydırma nurga kümep, äkiyättäge prints itep küzallarga. Häm üzeñneñ kısır hıyalıylıgıña ärnep küz yäşläre aşa yılmayırga.
Kızık.
Yaratabız dä soñ üzebezne kızganıç hislär korbanı itep toyarga. Niçek gazap çikkänebezne, intekkänebezne çittän küzallap läzzät tababız, kemnänder artıgrak integüebez nindider däräcä östägän kebek his itäbez. Häsrätlär, moñzarlar keşeneñ küñelen bayıta, nıgıta, yänäse. Üzebezne intekterer öçen üzebez uylap çıgargan nigezsez uydırma östennän bügen-irtägä çänçelep töşüdän kurka-kurka ğomer kiçeräbez.
Kızık.
Äyterseñ ul buşlık anıñ küñelendä, tik annan başka yäşi. Vakıt-vakıt ul anı üzenä alıp urlaştırgalıy gına. Anda barı tik yalgızıña gına yul açık.
Kızık.
Bälki, anda parlaşıp sıyarlık keşesen tapmagandır? Hıyalıylıgına manmıyça da, üze balkıp toruçı keşese oçramagandır? Bälki şunı yuksınıp ärnider küñele?
Bilgesezlek.
Bilgesezlek - ğaläm. Yoldızlar belän tulı, barısı da tanış ta, yat ta. Açkıçı da yanında gına elenep toradır bälki, tik tanımıydır. Karañgılık komaçaulıy.
Ällä şulay ciñelräkme?
Fäğıylä, artına borılıp, kön buyına taptalıp, arıp, äle genä tınıp kalgan sukmakka küzen töşerde. Bälki, kire menep kitärgäder? Kalır, ahrı. Şul sukmaknıñ tınlıgın bozmas öçen genäder, ihtimal. Meñ mizgel yalgan yanında ber mizgel yalgan ni ul?
... Ul traptan ciñel genä atlap töşep, tın sukmaktan yar östenä kütärelde dä, artına borılıp ta karamıyça tuktalış yagına yul aldı.

Kapka töbennän ük kaz mayında peşkän täbikmäk isläre taralgan bu yortta bügen kaz yolkalar ide. Yaña gına katıp kitkän kara cir östenä äle yuka, hiç cayın tabalmıy, kileşsez genä yatkan, ara-tirä tişekle-toşıklı kar kelämendä hozurlanıp koyaş nurı bii. Eçendä kaz yolkuçı yäş kızlarnıñ taşıp torgan yaktılıgınnan tulışıp, yalgız gına sälberäyep utırgan munça täräzäse dä balkıp, därt tulı küzlären koyaş nurına kıskalap mataşa. Dönya matur!
- Mähäbbät irekle bula alamı? Tar mañgaylılar uylap çıgargan uydırma bit ul. Mähäbbät niçek irekle bula alsın? Mähäbbät ul buysınu, üz-üzeñne üzeñ teläp kiçereşlär çitlegenä kertü.
Fäğıylä kaz mamıgı yabışkan kulları belän borının kaşıp kuydı. Anıñ borın astında hasil bulgan mamık-mıyıklarınnan Ruşaniyä rähätlänep kölergä kereşte:
- Kemgä buysınu? Sine bu fälsäfäñ belän ayga yäşärgä cibärtergä kiräk. Änä siña, küpme kiräk kaz kanatı, berket tä oç. – Ruşaniyä munça läükäsenä sibelgän kanatlarnıñ berniçäsen alıp dustı yagına taşladı.
- Mähäbbät kanunnarına buysınu. Cirdä här närsäneñ üz kanunnarı bar. Kanunnarga buysınmagan keşe genä ul irekle bula ala. Sin niçek añlamıysıñ soñ? - dip, Fäğıylä kaz yolkuınnan tuktap, citdi karaşların dustına kütärde.
- Ni söyliseñ sin? Berni añlamıym.
- Ä sin uylap kara, Ruşaniyä. Menä sin Färiteñne yaratasıñ. Ülä-betä här kaprizın ütiseñ. Sineñ teatrga barasıñ kilä, ä ul sine tönge klubka alıp kitä. Sineñ ay-vayıña ise dä kitmi . Sin anıñ äydä diyüenä karışmıy artınnan çabasıñ. Çapmasañ açulanışırga kiräk. Ä sineñ açulanışasıñ kilmi. Häzer miña äytep kürsät, kayda monda sineñ iregeñ?
- İrekle bulasıñ kilgäç, alaysa ber kemne dä yaratmaska, ber kem belän dä oçraşmaska, ber kemgä dä kiyäügä dä çıkmaska kiräk bula tügelme?
- Hiçşiksez.
- Ä ul keşedän başka yäşäü mäğnäsez bulsa?
- Monısı inde sin üzeñ uylap çıgargan uydırma. Niçek inde sin annan başka yäşi almıysıñ? Annan başka, anıñ tiskäresennän başka siña meñ tapkır ciñelräk bit. Sin tügel, ul yörsen siña tagılıp.
Ruşaniyä kulındagı yartılaş yolkıngan kazın şapıldatıp läükä säkesenä kuydı da, uçların tökrekli-tökrekli itägennän mamık sıpırıp töşerergä kereşte:
- Yöri di minem arttan. İr keşe gorur bulırga tiyeş.
Hatın-kız artınnan yılap yörergä tiyeş tügel. Andıy bulsa min anı yaratmas ta idem. Ä bolay min anı yaratam.
- Menä, kürdeñme? Yaratasıñ. Dimäk buysınasıñ.
Mähäbbätneñ yazılmagan kanunnarına buysınasıñ. Ä başkaça yaramıy. Kemder kemneñder, närsäder närsäneñder korbanı bulırga tiyeş. Menä bu kazlarnı kara. Äni cäy buyı kargalardan saklap, avızınnan özep ipilär aşatıp üsterde inde. Yaratıp üsterdek, söyep. Häzer, menä muyınnarın kırkıp atıp, peşerep aşarga äzerlibez. – dide Fäğıylä şäräyep kalgan kaz tüşkäsenä kulların şapıldatıp salıp.
Ruşaniyä kinät itägendäge ber uç mamıknı dustınıñ östenä taba attı:
- Kit, ni söyliseñ, täübäñne äyt, aşıysı rizık turında şulay söylilärme? Tökeren, täübä, täübä digen, oyatsız.
- Menä küräseñme, şul kanunnarga buysındıru öçen küpme usal kağıydälär uylap çıgarılgan: oyat, namus, vöcdan, iman kağıydäläre. Ä barısı barı ber närsä - Küktän töşkän keşene Cirneke itär öçen, anı yarattırır öçen. Keşedä mähäbbät hise dä barı tik şunıñ öçen.
- Ä başkaça niçek soñ, Fäğıylä? Başkaça niçek yäşärgä soñ? Başkaça yäşäü yuk bit. Başbaştaklık bula bit annarı.
- Äye. Başbaştaklık kına tügel, näticädä Cirdä gomümän tormış bulmayaçak.
- Ä sin närsä täqdim itäseñ?
Fäğıylä tagın kıçkırıp kölep cibärde:
- Min närsä täqdim itä alam inde? Hoday tağälä tügel lä min.
- Äy, utırma inde baş katırıp. -Ruşaniyä kire ürelep alıp kazın itägenä kuydı da, barmakların tökerekläp cähät kenä itep kaz şırpıkaların börteklärgä totındı. – Berärsenä ğaşıyq bulsañ utırmas ideñ inde bu yuk-barnı söyläp.
- Minem başnı cilläterlek keşe bar mikän ul, belmim? Miña şul tile hislärne tatıtıp kararlık berär Supermen oçrasa ide. Tatımıy da kitep baruım ihtimal.
- Karale malay, täübä digen. Avızıña sugam inde häzer.
Küpmeder vakıt alar şulay ber-bersenä endäşeşmi genä kazların yolka birdelär.
- Sin ul turıda azrak uyla Fäğıylä. Mähäbbätkä, sin aña, üzeñ tartılmıysıñ. Sin kiräksenmägäç ul da siña kilergä aşkınmıy. Här oçragan yegetne enä küzennän ütkäräseñ. Yuk-bar kimçelegennän dä borınıñnı cıyırasıñ. Ä mähäbbät diñgezenä aldıñnı-artıñnı karamıy yögerep kilep taşlanırga kiräk. Hislär taşkınına birelergä.
- Öyrät äle mine şul taşkınga taşlanırga. Häyer, başta ul taşkınnı ezläp tabarga kiräkter. Niçek bar da katlaulı.
- Ul siña gına şulay toyıla. Minemçä böten irek tä şun da – ber ni uylamıy hisläreñe tuarıp atuda.
- Minemçä bu cülärlek.
- Mähäbbät akılsızlıknı yarata.
- ...
Kön buyına bu iske, kara munçanıñ böten idän, stena, tüşämnären yomşak kaz mamıgı belän bizi-bizi, huş isle kayın seberkese isläre señgän säkelärenä cılışıp utırıp gapläşä-gapläşä, köleşä-köleşä kaz yolkıp utıruçı ike Cir kızınıñ äle küz karaşlarında balkıp, äle yılmayulı bit oçlarında biyep, äle idändäge mamık aralarında cılınıp, äle täräzä töbenä suzılıp yatıp parlangan pıyalalarnı sulışı belän örep kipterä-kipterä, Koyaş nurı da tämam arıp bette. Munça täräzäseneñ öske ramına basıp çatkıların çäçep rähät itep ber kiyerelde dä, ofıktagı bayıp baruçı koyaşka taba atıldı. Moñsu ide yöze Koyaş nurınıñ. Bu ğalämdä anıñ burıçı ber – üz trayıktoriyäsen yaktırtu, cılıtu. Koyaş kızı buluı belän çiksez gorurlansa, oçsız-kırıysız ğalämneñ barlık serlärenä bagışlangan bulsa da, anı Cirgä kübräk tarttı. Här kiçke bayışka, Cir fälsäfäseneñ katlaulılıgınnan tämam tuyıp, häyran kalıp, ğacäplänülärdän arıp, kayçak, bälki, başka monda töşmäskä dä antlar itep bayışka taşlansa da, härçak kire äylänep kayttı. Cir tormışı anı kızıktıra, tıyılgısız üzenä tartıp tora ide.
Häzer, ul ofık artına kümelügä cirgä eñger taralır, annarı Karañgılık. Kızlar anda kalırlar. Alar süngän Nurlar kaldırıp kitkän Karañgılıkta adaşmaslar. Çönki, alar belän Söyü kala. Ni ikänen toyımlap ta, asılına töşenep tä betä almıy torgan, läkin keşelärne adaştıra, sataştıra torgan nindider ber närsä ide ul Söyü.

Ä annarı, tormış prozası, tagın ber kat, üzeneñ mäñgelekkä däğvasın isbatlap kürsätte.

... Öy aldında çiläklär şaltıravınnan siskänep kitte İsmäğıyl abzıy. Karañgı işek aldınıñ sözäk baskıçlarına sörtenä-sörtenä kemder öygä kerergä aşıktı. Tañ aldınnan malların karap kergännän soñ, utların sünderep beravık yatıp torgalıy şul ul. Yatagınnan kütärelep, yan täräzädän öy aldına küz salırga da ölgermäde İsmäğıyl abzıy, işek artınnan tübän oç Tekäy Zarifınıñ böyerennän çıkkan tavışı işetelde. Tägäräşkän çiläklär äyterseñ anıñ kilbätsez çalış ayaklarına elägep tügel, ä änä şul köçle tavışınnan kurkışıp stenalarga sikereşälär ide. Menä häzer işek açılıp kitär dä bua taşkını bulıp Zarifnıñ tavışı öygä urgılır. Yäş kenä bulsa da, ällä nikadär küät, därman, ğayrät yäşi ide anıñ kolaç kiñlege kükräk çitlegendä.
İsmäğıyl abzıy, kauşavınnan kuırılıp cılı yurganı astına suırıldı.
- İsmäğıyl abzıy! Torçäle, malay. Tagın spit inde bu yap-yalan ayak. İsmagıyl abzıy, dim, karaçe äle bu, kayda olaktıñ soñ sin, ezläp taba torgan da tügel sine, äy. Tege şifrovannıy bülmäñdäme sin? – dip söylänä-söylänä Zarif ayaklarına uralgan işek astına salgan cılı kiyezlärne tipkäläp atıp, niçek kiñ itep kayırıp açkan bulsa şul uk ğayrät belän işekne görseldätep yaptı da, iteklären dä salmıy türgä yünälde.
- Äy, äydä, türdän uz äle, Zarıyf, ni enem, türdän uz. Min beraz başımnı gına törtkän idem, öy cılıngançı dip.
İsmäğıyl, kıska kunıçlı kiyez itekläre belän yomşak kına atlap bülmäsennän çıktı da, “bismilla”sın äytep, yuıngıç astında bit-kulların çılatırga kereşte.
- Kit monnan, ir keşe şul ğomer yoklap yata meni, tor, yap
- yalan ayak. Min inde monda, ponimaş, inde hatınnı bäbilätterdem. Sin ir başıñ belän yoklap yat imeş.
Zarifnıñ keçkenä genä östälgä şapıldap töşkän kullarınıñ görseldäüennänme, ällä anıñ avızınnan çıkkan ör-yaña yañalıktanmı, İsmäğıyl yuıngıç yanındagı işektän zur citezlek häm ostalık belän ike küzen genä çıgarıp, taza gäüdäse belän keçkenä öy täräzälären tomalap torgan Zarifnıñ kızarınıp tırpaygan zur kolaklarına beravık karap tordı da, tınıç kına eşen dävam itte.
- Şulaymı, Zarif enem. Kemeñ bar, kızmı, malaymı?
- Kız inde, kız. Äydä, yaragan bezgä. Öç tile-mile malay üstergänçe, lutşı ber akıllı gına kız üsteräseñ, - dip, nindider eçke rizasızlık belän, işekle-türle yörergä kereşte Zarif.
- Sin minem malaylarga tel tidermä, ni Zarif enem.
- Kitçäle, nigä, avılda sindä genä meni malaylar. Min bit gupçım äytäm.
- Nu, näsel familiyägıznı kaldırırga berär malay mişäyt itmäs ide inde ul, enem.
- Äy, şul tiklem danlıklı familiyä mällä, tökeräyem inde, İsmäğıyl abzıy. Kara, çık äle şul karañgı bülmäñnän, zinhar.
- Küzeñ çıkmagandır bit, min inde küptän torıp, yuınıp bettem iç inde.
- Häy, şulay meni inde? Tege könne Gäläü kodañnı da şuşı konspiratsiyä bülmäñä salıp kotın algansıñdır äle. Mine koda bazına salıp yoklatkan, dip çabıp çıgıp kilä ide, yortıñnan.
- Hi, süz itep söyliseñ, iserek ide iç ul. Kem bazga salsın anı, ul santıynı. Üz ayakları belän kerep yattı bit, nık katı caylı urın taptım äle dip.
- Soñ añladım inde min anı, bazda yoklamaganın. Alay bazadan bik ciñel genä çıga torganga ohşamagan ide hälläre. Ya, yarar, İsmäğıyl abzıy, koda - koda inde ul, alarga bazda da urın haram, äydä kabız äle maşinañnı, kittek rayonga. Sineñ dä karçık balnista dip işettem.
- Şulayrak şul äle menä, Zarif enem. Äle kiçä kiç kenä barıp kayttım. Bügen yörmäm digän idem inde.
- Malay, balnis marcaları küzlären dä yommıy minnän kan birdertmäkçelär. Birmäsäñ, hatınıñ belän kızıñnı çıgarmıybız dilär. Yarar, uylap kararmın dip kaytıp kitkän idem, yuk, bulmıy malay. Birä almam ahırı.
Zarif, tirläp çıkkan mañgayların bürek kolakları belän sıpırıp, cılıtkıç torbalarga teräp kuygan urındıknı ayaklarına eläkterep kenä tartıp kiterde dä, arış kapçıgıday şunda audı. Büregen tez başına kidertep, tagın İsmäğıylgä borılıp ta karamıy, nindider eçke yarsuı belän köräşep, yörägeneñ ärnüennän mölderäp tulgan zur küzlären täräzägä töbäp haman söylänä birde.
- Yözlären dä çıtmıylar içmasam. Küzgä karap şulay dip toralar. Kız alıp kayttı karçıkkayıñ dip mıskıl itep kölüläre genä citmägän tagın alarga kan da bir imeş.
Hatın belän kıznı birmäsälär, barırmın da äytermen, min keşeçä alırga kildem, – birmädegez. İnde üzegez kiterep birersez dip kaytıp kitermen äle menä.
Ul arada İsmäğıyl abzıy gaz plitäse tiräsendä kaynaşırga kereşkän ide inde.
- Häy, Zarif enem, siña kan birü ni tora di, sineñ biteñä genä çirtsäñ dä olı tabak kan cıyıp alırga bula. Bir äydä, savabı bulır üzeñä. Ällä berärse sineñ kanıña tilmerep yatadır.
- Äye, di, menä sosıp kuygannar, di alarga besplat kan.
Üzemneñ hatınga kiräk bulsa del drugoy. Monda teläsä nindi çirmeşter-urıstırga kan äräm itep yatıp bulmıy äle.
- Birgäçten anıñ kemgä eläkkänen ber hoday belä. Tege çirmeş tä äytkän di bit, “bezneñ kiyemnärebez genä türle-türle, üzebez barıbız da ber türle”, dip. Barıbız da ber keşelär inde bez, Zarıyf enem ber ayırması da yuk.
- Ya, äydä tizräk, kaytkaç eçärseñ äle çäyeñne. Nücäli ha – tınıñnı sagınmadıñ?
Tekäy Zarifı ere, nık adımnarı belän inde kuhnya yagına atladı.
- Niyä, çäy dä eçermiseñ meni soñ?
Zarifnıñ kör tavışınnan, täüäkkäl kılıklarınnan yaralıp, köçle ber tayfun sıman üzenä kilep bärelgän küätle dulkınnardan, İsmagıyl tagın keçeräyep kaldı.
- Äydä, tiz bul. Bolay da änä, çäy eçä-eçä küzläreñ akayıp betkän.
- Ällä sinekennän dä zurrak bulganmı? - dip, batırayırga mataştı İsmagıyl. – Çäy eçkängä küz akayamı, tile?
- Çäy eçkännän bulmıy, ällä mäy eçkännänme? Karçıgıñ yuklıktan faydalanıp apparat kormagansıñdır bit? Işanıç yuk siña üze. – dip, söylänä-söylänä, Zarif olı gäüdäsen bu yulı inde citez genä itterep kuhnya östäle artına urınlaştırdı. - Bulsa sal äydä, üzeñ genä çömerep yatma. Zakuskañnı da çıgar, davay.
Bu kötelmägän kunaknıñ bolay uk ärsez kılanuınnan İsmagıylneñ çınlap açuı kilä başlagan ide inde:
- Äydä, bar äle, bar. Mäy siña tagın. Närsä, bäbäyläp yatkan Fäğıyläñ yanına eçep barmakçı bulasıñmı? Kiçä dä, salgan başıñnan kantur töbendä kämit oyıştırıp yata ideñ, - dide ul, östälen yapması belän kaplarga uk kereşep.
- Eçemne poşırıp sin dä şunı isemä töşerep torma äle.
Tulı ide ul arba. Kayda, nämäşläp koyılıp kalgandır ul salam, üzem dä añlıy almıym, menä billähi, İsmäğıyl abzıy.
- Kantur töbenä kilep tuktagançı borılıp karıy almadıñmı, içmasam.
Zarif tagın bürek kolaklarına mañgay tiren ışkıp büregen östäl kırıyına şapıldatıp taşladı da, tuktap kaldı: - Baş katkan inde monda, kemgä kan kiräk, kemgä salam.
Zarifnıñ bu mesken qıyäfäten huplamıy, İsmäğıyl kıırşı kulların Zarifnıñ cilkäsenä saldı:
- Yarar, Zarif enem, iseñ kitmäsen iske çikmängä. Nu, malay cavabına da kesägä kerep tormadıñ, äybit. “Nik salamıñnı arbañnıñ ber yagına gına saldıñ?” dip soragaç, niçek dideñ äle? “Äy, avızın kort çakkırı, tagın başakları ber yakka gına eläkkän“ dideñme äle? Nu, malay şäp äytteñ.
İnde İsmagıyl, urındıkka kirelep utırıp, ayakların kuşıp alga taban suzıp cibärep, itäklärenä salgan ike uçın ber-bersenä ışkıy-ışkıy hihıldap kölergä kereşte.
Tekäy Zarifı, östälgä vakıtlı-vakıtsız kiterep kaplangan yapkıçka küzläreneñ agı belän genä beraz karap torıp, avır sulap urınınnan kuzgaldı da:
- Närsäse kızık inde anıñ? Salamda başak bulmaganın et tä belä inde. Närsä, eşeñ betteme? Salıp birergä isäbeñdä bulmasa, kiyen äydä. Bigeräk küp söyläşä dä başladıñ, kittek. Garacıñ açık bulsa min çıga toram, - dip, İsmagıyl abzıynıñ cavabın da kötmi, çıguga taban yünälde.
Tagın işek töbendäge kiyezlär çitkä oçtı, tagın işek kiyerelep açılıp, rizasız gına çıyıldap tupsaga citep, yabılıp betmi tuktap kaldı, tagın ber-ber artlı çiläklär sikereşte dä, dönya tınıp kaldı. İsmagıyl abzıy östenä kiyenä-kiyenä, täräzägä küzen salganda, Zarifnıñ andatradan tegelep, inde tuzunıñ tege yagına çıkkan büregeneñ kolakları, anıñ garacınıñ kapkası töbendä kanatların cilpilär ide inde.

Kön kiçkä avışkan bulsa da, söygän ireneñ hiçşiksez kilep alasın belä ide Fäğıylä. Şuña bäbilär tabu yortınıñ täräzäsennän küzen almıy kötte. Kilmime soñ anıñ Zarifı? Ägär şulay turı kilsä, ut eçennän alıp çıga, mägär.
İren uylaudan bar canına tulgan bähettän, rähät läzzättän Fäğıylä yılmayıp cibärde. Kilä, kilä! Yaratkan Fäğıyläse ike bulıp kaytaçak bit, kilmi niçek çıdar. Kaydadır yakında gına ikänen ul küñele belän toya bit inde.
Menä şulay, üz vakıtı belän, kötmägändä, uylamaganda, alsu ofıklar artınnan altın atka atlanıp tügel, ä gap-ğadi, ul uylagannan da ğadieräk bulıp karşına kilde Zarifı. Tik bu, Ul ide. Anıñ yözlärendä çınlap ta aña kiräkle ütken karaşlar, karaşlarında näq aña kiräkle irkenlek, kisken lek, tänendä ul yaratkan islär, töslär, häräkätlärendä ğayrätlelek, süzlärendä şayanlık, ğamällärendä çiktän tış ğadilek ide. Bar da aña kiräkçä - ul taratkan dulkınlarga täñgäl, yatışlı. Çın küñelennän yaratıp “irlär näseleneñ soñgı väkile “, dip atadı ul anı. Bu şul tiklem ğadi häm real ide. Äyterseñ ul anı kayçandır belgän dä, berazga gına onıtıp torgan. Menä häzer kire kilde dä, anıñ buş küñelen yänädän aykap aldı.

... Fäğıyläneñ karaşları yıraktan kügärep torgan közge yılga östenä töşte. Yılga öste härvakıttagıça, berençe karaşka önsez, tın toyıldı. Tik, bu yulı, üze kebek yılga agımı da, kayda barıp, nihayat, kayda koyaçagın belgängäderme, nindider tirän mäğnägä iyä sıman toyıldı. Äyterseñ, anıñ yılamsır dulkınnarı da, yırak diñgezneñ ğayrätle yarsu dulkınnarın özelep sagınganday sabırsızlanıp ber-beren etä-törtä, eçke ber yäşeren naz, yarsu, yaktılıkka ömet belän kiläçäklärenä-küräçäklärenä urgılıp agalar ide...
BER TUSTAGAN VÖCDAN
İşektäge zvonok tavışınnan Gölnur siskänep kitte. Kem bulır? Balalar şifahanäsennän şäfkat tutaşı kötelmägändä şulay kilep kergäli. Tagın ni dip vaksınırga kilde ikän inde?
Tirä-yagına tiz genä küzen taşlap, yulda oçragan çüpräk-çapraklarnı uñga-sulga atkalap işek katına uzdı da, ğomer bul - magannı, kem ikänen dä sorap tormıy, işekne şar itterep açıp ta cibärde Gölnur.
- Sälam!
- ...
Kötkän ide Gölnur! Ber kaytır dip kötkän ide. Kaytır da gafu ütener,tezlänep kiçerüen sorar, aklanır digän ide. Alay gına da tügel, äle üzeneñ nilär dip äytäçägen, anı yılatkançı sügäçägen, gafu itmägän bulıp tilmertep yörtäçägen, tagın ällä nilär dip, niçämä-niçä tönnär hıyallanıp çıkkan ide. Üzen anıñ kaytıp gafu ütenüenä layık sıman toygan ide.
Menä anıñ özelep yaratkan İlyazı inde karşında basıp tora. Ni dip kaytkan soñ ul? Kinät, näq kükräk urtasın nider öşetep töşep kitkändäy buldı da, Gölnur böten täne belän kaltıranıp kuydı.
- Närsä kiräk? – dip soradı ul kop-korı tavış belän.
- Bäräç, miña monda kaytırga da yaramıy meni häzer?
Gölnur anıñ bu bitaraf tavışınnan, ömetsez karaşınnan, şul, avızınıñ çiten genä kıyşaytıp yılmayıp toruınnan ällä nişläp kitte. İlyazına taba ber genä adım yasap, böten bulgan cegären cıyıp, bar köçenä yahşılap yañagınnan sugıp cibärde dä, işekne döberdätep yabıp, bikläp tä kuydı. İrneñ kolaklarına “Küzemä kürenmä!” - digän yämsez pışıldau gına işetelep kaldı.
Tupsanıñ tege yagında uttay yangan yañakların ugalap, aptırap kalgan ir-at belän, bu yakta kaltırangan kulları belän işek totkasına yabışıp, kotsız buran urtasında kalgan yalgız agaç kebek, äle genä yazmışına yabırılıp kergän yätimlegennän sıgılıp yılauçı hatın arasında ber adımlık upkın ide! Üzlärennän ike genä adım çittä, ayak-kulları kısıp bäylängän ak biläüdä bu ikäüneñ kotılgısız hakıykate yatsa da, inde anıñ da bu tormışta hakları barlıgı turında uylarga berseneñ dä başına kermäde sıman.
Gölnur tagın balasınıñ karauatı yanına kilde, narasıyınıñ mamık kebek yomşak, näfis çäçlärennän sıypadı, borını oçlarındagı ak töklärenä kagılıp aldı. Menä ul, çelt itkängä dä açılıp kitärgä äzer, elenep kenä torgan kerfeklären sirpep cibärer dä, karaşların äniseneñ küzlärenä batırıp ğadättägeçä tınıp kalır. Anıñ ällä nilär taläp itkän karaşınnan Gölnur tagın küzlären yäşerer. Ni dip äytsen ul aña? Ni dip väğdä birsen? “Bu balaga min kiräk! Ä ul miña kiräkme?” – dip uyladı ul kurkınıp. Çınlap ta, bügen, bar dönya üzennän yöz çöyergän vakıtta ul kem yagında? Üzenä karşı töşüçelärneñ barsına üç itep,integä-integä taptı inde menä! Ä annarı närsä? Kemgä närsä isbat itte soñ ul? Äti-änisenä, İlyazga närsä isbat itte? Üzen-üze tozakka gına kertte tügelme soñ? Monıñ belän bit ber problema da çişelmäde, kiresençä, alar zuraygannan zurayıp, kurkınıç töskä kerep - kükert miçkäse sıman ike arada utırıp kala birdelär.
Ul tagın tegendä-monda aunap yatkan çüpräklären cıyıştırgaladı, balasınıñ urın ciren kiräk-kiräkmäs cirennän törtkäläde dä, näni agaç karavatınıñ kırıyına totınıp, tuktap kaldı. Tıyılgısız bulıp, bar närsägä tökerep, İlyazınıñ artınnan taşlanası, tuktatası, añlatası, kire borası, kileşäse häm, nihayät, duslaşası kilde anıñ. Tik karavatka yabışıp katkan kulların suırıp alalmadı.
Häzer, menä şuşı, üze keşe yärdämennän başka yäşi dä almagan, keçkenä canlı töyençekneñ, bar tormışın ayausız ikegä bülep, teläsä dä tözätä almaslık üzgäreşlär kertep, anıñ ğadäti yäşäü ğamälen ber sızık belän genä sızıp atkanga – şuşı hakıykat aldında üzeneñ köçsez ikänlegen añlap, Gölnur kiläçäkkä plannar tözep karadı. Läkin, kinät başına töşkän änilek vazıyfaları belän dönya agışına sıyışa almadı, arıdı, yonçıdı. Nindider katgıy adımnar yasarga ködrätennän kilmäde. Alay da, bötenläye belän bala mäşäqätlärenä çumıp, şulay döres bulaçagına, sabıyına kiräklegenä küñele belän inanıp, bäbi tapkan çıgında üz gömere öçen ülem belän ike arada bärägälänep, ällä nindi köçle ukollar, darular täesire belän, canınnan kaçıp betä yazgan balasına karata bulgan cılılıknı, söyüne kire kaytarırga teläde. Hastahanädä, bäbiyen kullarına kiterep tottırgan könne, şul, üzennän özelep töşkän ğaziz cimeşenä karata kızganudan gayre ber histä kiçerä almaganlıgınnan, bötenläy çit, bitaraf bulganılıgınnan, vayımsız kala alganlıgınnan oyaldı, ürtälde, üzen sükte. Ul şul yugaltularnı tabarga, dönyalıkka zur avırlık belän, telämiçä genä kaytkan hälsez gäüdäseneñ kay cirendäder kurkıp kına posıp yatkan canın äz-mäz üz urınına kaytarıp, äle kaydadır tirändä, mesken genä ber üsente şikelle baş kütärergä tırışkan analık hislären toyıp, şatlanıp, yomşak kına, nazlap kına üsterergä tırıştı.
Nişläp bolay kilep çıktı soñ äle? Bar da äybät, cay gına üz köyenä bargan sımak ide bit äle. İlyaz da, soñgı vakıtlarda, az-maz gına salgalap kaytkalıy başlasa da, gel yanında, ber aldına, ber artına töşep böterelep kenä tora ide. İreneñ tabiğatendä üzgäreşlär kübäysä dä, Gölnur alarnı tiyeşter dip kabul itte. Yäşi-yäşi şulay bula torgandır inde, keşe holkı gel uñay yaklardan gına tormıy bit dip uyladı. Vakıt-vakıt İlyaznı alıştırıp kuygan kebek “ällä nindi” bulsa da, “nik alay” da “nik bolay” dip vakıygalarnı katlaulandırıp, “töbenä toz kuyıp” tormadı.
Cıyıp kına äytkändä - ışana ide ul aña! Çınlap ışana ide.
Menä balalar tabu yortına kilep tä karamavı Gölnur öçen iñ avırı, iñ ğacäpländergäne buldı. Avırga uzuına da karşı kilmägän ide bit, yugıysä. Närsä buldı aña? Nigä şulay kinät üzgärde soñ ul? Nindi säbäplär üzgärtte?
... Şul uyları belän yartı tön ävälänep yattı Gölnur. Yoklap kitkän dä sıman bulıp, ällä nilär belän töşlänergä sataşırga kereşte. İmeş, bakçalarında nindider alaçıkta yata ikän. Alaçık eçe karañgı, ä açık işektän tışta yangan lampoçkanıñ utı töşä ikän. Kinät, şul yaktılıkta nindidider yämsez äbi şäüläse päyda bula da, şul tuzgıgan çäçle kara kiyemle karçık yuan, ilämsez zur tayagı belän kizänep Gölnurnıñ başına sugarga kilä imeş. İnde kiterep suktım digändä genä, şıbır tirgä batıp uyanıp kitte Gölnur. “Hodayım, yarıy töş kenä ikän äle” dip tınıçlanıp, başka alay bastırılmas öçen belgän dogaların ukıştırıp, borılıp yatıp, küzlären genä yomgan ide, bala karavatında nindider yat sullkıldau işetep, kurkınıp, tagın sikerep tordı. Yoklıy da sıman üze, yılamıy da. Tik nigä sulkıldıy soñ ul şulay?
Gölnur yan stenada elenep torgan branı kabızıp cibärde dä, barıp, balası östenä küz taşladı. Hodayım! Ülä iç bu! Gölnur can açısı belän kıçkırıp cibärde:”Ülmä dim, ülmä, zinhar!” Aşıgıç yärdäm çakırtırga kiräk! Tik, balasına kiçektergesez yärdäm kirägen sizenep, kire balası yatkan karavatka taşlandı da, yüeşlänep betkän çüpräkläre belän urınınnan yolkıp alıp, “Mädinä apa ker äle, bala ülä” dip ike fatir arasındagı stenanı töyärgä kereşte. Nişlärgä soñ, nişlärgä? Ülä bit! Annarı, nigä şulay eşlägänen üze dä añlap betermi, kuhnyaga yögerep çıgıp, krannan akkan kaynar su belän balasınıñ bitlären, bizgäktä tatrışkan tännä-ren sıpırırga kereşte. Kaynap torgan sunıñ kaynarlıgın sizmäde Gölnur!
Kinät bala tirän sulış alıp cibärde dä, kügärengän yözlärenä kızıllık yögererlek itep köçänep yılarga totındı.
Ul arada zvonokka bastılar. Tönege tınlıkta kürşeseneñ tavışı işetelde:
- Gölnur! Aç tizräk, min bu!
Ul yarım şärä ber uç balasın kükräklärenä kısıp işekkä taşlandı.
“Ülmä, zinhar, sin bit miña kiräk!”
Anıñ küzenä ak-kara kürenmäde. Barına da tüzärgä riza: çellä börküenä dä, hastahanä sasısına da, keşe küplegenä dä. Tik kızçıgı gına tizräk terelsen dä, monnan isän-sau çıgıp kitärgä yazsın.