Berençe Teatr

(komediyä)
Komediyä 1 pärdädä


UYNAUÇILAR:

Hämzä bay - iske fikerle Kazan bayı; başında ak bürek, yäşel käläpüş, östendä namaz tunı, anıñ eçennän bişmät, anıñ eçennän kıska ciñle kam­zul kigän. Çalbar balagın ak tasma belän bäylägän.

G a f i f ä - Hämzä baynıñ kızı.

Väli - Hämzä baynıñ kiyäve.

Häbibrahman - Hämzä baynıñ ulı, añgıra.

Fakihä - Häbibrahmannıñ hatını.

Bibi - Hämzä baynıñ asravı, añgıra kız.

Fatıyh - Hämzä baynıñ kibetçese.

Vakıyga Kazanda, Hämzä baynıñ öyendä.

Bay sımak ber öy. İke yakta ikeşär işek. Türdä täräzälär, täräzä arasında közge. Stena buyında urındıklar. Sul tarafta ber divan. Anıñ aldında östäl. Pärdä açılganda sähnädä Väli kürenä; östenä paltosın kigän, kulına tayak totkan, küñele bik şat, öyneñ ber başınnan ber başına kızu-kızu atlap yöri.

Väli (kıçkırıp). Gafifä! Gafifä!

G a f i f ä (bülmädän suzıbrak). Äü!

Väli. Bulasıñmı inde?

Gafifä. Häzer bulam.

Väli. Tizräk bul! (Halıkka taba karap.) Gafifä di­säñ Gafifä, ber cirgä bara başladıñ isä, keşe kürä dip kotı çıga. Anıñ karşında ir keşe digän süz, yırtkıç canvar digän süz belän ikese bertigez. Barı min genä ul qadär kurkınıçlı canvar tügel. Başta minnän dä kotı oçtı. Kiyäü bulıp kergäç, kurkuınnan kuyan şikelle ber poçmakka posıp tik to­ra. Soñınnan, minem taraftan şul yäşenä citkängä qadär ata-anasınnan işetmägän tämle, tatlı süzlärne işetkäç kenä be­raz caylandı. (Yan işekkä barıp, işekkä başın tıgıp.) Hi, äle tiz genä bulasıñ yuk ikän. Zinhar, tizräk bula kür! Ägär kaynatay kaytıp kersä, annan arı harap eş. Niçek itsä itär, gomerdä teatrga cibärmäs. (Başın bülmä işegennän alıp halıkka taba karap, kulları belän, hatın-kız bite­nä pudra sörtkän tösle itep kürsätep, beraz kölebräk.) Bizänä, miç akşarlagan şikelle itep, bitlären buyap mataşa. Şulay da bulsa, üzenä kileşep tora tagın. Uylap karagız, ägär min şulay itep bitläremne buyıy torgan bulsam, hiç kileşmäs ide bit! Onga töşkän tarakan tösle bulır idem. Bezneñ ber asrau bar, yöze menä näq çuyınnıñ undürtençe kiçäse tösle, kap-kara. Berkönne şul asrau, abıstaları öydä yuk çagında, bargan da minem Gafifäneñ pudraların alıp yagın­gan; bötenläy menä, bigaynihi, ber kom garäbeneñ biten akbur­ga buyagan tösle bulgan. Köleşä-köleşä alcıp bettek. (Bik citdi.) Beläsezme? Ul bit pudra küp keşegä kileşmi, hosu­san, irlärgä ber dä kileşmi. Ä menä minem ber tanış yegetem bar — Ähmätcan, ul här könne öçär märtäbä sakalların kitä­rep, pudralar sörtep yöri. Aña kileşä. Miña ber dä kileş­mi. Ul şul inde ak söyäk näseldän yaratılgan. Ä bezneñ närsä, bez bit mucik! Bezneñ babay suka sukalap üskän. Äti, çabata kiyep, 13 yäşendä kalaga kilgän. Bezneñ şikelle kara ikmäk aşap üskän keşegä kaya inde ul ak söyäk bulu? Ak kına tügel, miña karası da kileşmi. Bervakıt hatın «bik matur bula» digäç, kotırınıp şuşı mıyıgımnı karaga buyagan idem. Niçä könnärgä qadär keşe küzenä kürenergä oyalıp yattım. Citmäsä tagın, mıyıkka sörtäm digändä, bitlärne buyap beterdem. Ä anıñ karası tännän hiç kitmi ikän... Tumıştan matur bulıp tu­magaç, ıspaylangan bulıp mataşu belän genä bulmıy inde ul. (Yan işekkä bara, karıy, töslären bozıp.) Ul nişläveñ in­de ul? Min monda kayçannan birle, kayçan kiyenep betär inde, dip kötep toram.

Gafifä (bülmädän). Yä, yarar la, häzer bulam, pudra ma­tur töşmägän.

Väli. Tizräk bul inde, zinhar! (Başın bülmädän alıp, işekne yabıp, halıkka taba karap.) Menä siña kiräk bulsa, minem inde östemä paltomnı kigängä ber säğat buldı. Ä ul äle haman pudra yagınıp beterä almıy, pudra yämsez töşte, dip yañadan biten yuıp yata. Äle yarıy, közge yämsez kürsätä dip, közgene bärep vatmagan.

Tür yak işektän kulına podnos belän çınayaklar kütärep çıgıp Bibi uzıp bara.

Väli (Bibine kürep). Äy, Bibi, tukta äle!

Bibi (borılıp karap). Närsä diseñ?

Väli. Kara äle, ä!..

Bibi. Karıym iç inde!

Väli. Menä närsä.

Bibi. Belmim, nindi närsäder?

Väli. Tfü, çort! Söyläp betergänne köt!

Bibi. Yä, kötäm.

Väli. Menä närsä...

Bibi. Belmim!

Väli (açulanıp). Tıñlap tor, dim min siña!

Bibi. Tıñlıym iç!

Väli. Tıñlasañ şul, menä bez häzer teatrga kitäbez...

Bibi. Kaya?

Väli. Teatrga!

Bibi. Närsä töyätergä?

Väli. Baş töyätergä.

Bibi. Nindi baş?

Väli. Atañ başı! Min siña töyätergä dimim, teatrga dim, añladıñmı, teatrga dim!

Bibi. Yä, añladım inde, teatrga. Ul nindi cir soñ?

Väli. Ansı siña kiräk tügel, bez kitkäç kaynatay kaytır, ul sorar bezne «kayda kittelär?» dip, sin aña äyt: «Kodalarga kittelär», dip, teatrga kittelär dip äytmä!

Bibi. Soramasa nişlärmen?

Väli. Tik torırsıñ!

Bibi. Yarıy. (Kerep kitä başlıy.)

Väli. Tukta äle! (Bibi tuktala.) Sin, añgıra närsä, rätläp äytä dä belmässeñ äle.

Bibi. Nişläp belmäskä!

Väli. Yä, äytep kara, niçek dip äyterseñ ikän?

Bibi. Väli ciznilär teatrga kitmädelär, kodalarga kit­telär diyärmen.

Väli (açulanıp). İşteñ işäk çumarın! Ä min siña alay dip äyttemmeni?

Bibi. Soñ niçek dideñ?

Väli. Min siña, teatrga kittelär dip äytmä, kodalarga kittelär dip äyt didem.

B i b i. Min dä bit kittelär dimädem.

Väli. Fu, cäfa ikänseñ, kayan başıma bäla aldım? Menä, sin yahşı tıñla, ägär dä kaynatay bezne kaya kittelär, dip sorasa, kodalarga kittelär digen. Başka süz äytmä, bar, yulıñ­da bul!

Bibi. Yarıy. (Kerep kitä.)

Väli (üz-üzenä). Menä bäla östenä bäla. Min üzem dä yülär, miña ni eşkä kiräk ide inde aña teatrga dip söyläp torırga, min aña däres äytämme? (İşektän Gafifä çıga. Aña karap.) Nihäl, bulasıñmı inde?

Gafifä. Häzer bulam inde. Närsägä şaulaşasız ikän dip, kararga gına çıkkan idem.

Väli. Änä şul, bar iç äle, ber adäm imgäge, Bibi; şuña süz añlata almıyçı aptırap bettem. «Bez häzer teatrga bara­bız», digän idem. «Närsä töyätergä?» dip minnän sorap yata.

Gafifä. Ul härvakıt şulay, hiç añlamıy ul. Min anı ber könnärne Garifälärgä cibärdem. «Abıstay, Garifäneñ al­dırgan kislotası yuk mikän. Bik küñellärem bolganıp tora. Üzebezdä sodası bar barın da, irlär öydä vakıtta kislota aldırırga onıtılgan», dip äytte, dip sora digän idem, bargan da: «Abıstay, kiyez kataların birep torsınnar la», dip sorap, miña, kislota urınına, kiyez kata kütärep kaytkan. Garifädän şulkadär oyaldım, bötenläy menä cir tişegenä kererlek bul­dım.

Väli. Yä yarar, aların başka vakıtta söyläşerbez. Te­atrga barırga soñga kalabız, bar, tizräk bul!

Gafifä. Häzer bulam. Ä, ni, sinnän şunı gına sorıym digän idem. Ul teatrda keşe küp bulır mikän?

Väli. Hu! Küp bulmıyçı soñ! Beläseñ bit, bügen mösel­mança teatrnıñ berençe başlana torgan köne. Şulay bulgaç, inde anda böten şähär halkı agılır.

Gafifä (borınnarın cıyırıp, irkälängän bala kıya­fätendä). Äy! Äyem! Alay bulgaç min barmıym la, anda keşe küp bulgaç min oyalam.

Väli (üz-üzenä). Menä siña kiräk bulsa! (Aldına ka­rap başın beraz kaşıp.) Niçek bulır ikän soñ? Yuk, mi­nemçä, äle bu kön keşe ul qadär ük küp bulmas. Kübeseneñ kartları cibärmäs. Kaysı berse keşe söylävennän kurkıp kalır.

Gafifä (yänä äüvälgeçä). Alay bulgaç bez dä barmıyk: min dä keşe söyläüdän kurkam. Äti belsä, ul da açulanır.

Väli (bik tirän uyga kalıp, başın kütärep halıkka taba karap). Uttan kotıldım, inde suga töştem. Monnan inde niçek kotılırga? (Gafifägä karap.) Min bit inde an­da barırga dip bilet ta alıp kaytkan idem.

G a f i f ä. Kaytsañ ni! Barmıy kalgan bulgaç, akçañnı ki­re kaytarıp alırsıñ.

Väli. Ber algan bulgaç, kire kaytarmıylar şul inde anı.

Gafifä. Teläsäñ ni eşlä, min barırga kurkam.

Väli. Anda yırtkıç canvarlar yuk, sine aşamaslar.

Gafifä. Aşamasalar da min barmıym, kiräkmi.

Väli. Yuk inde, barmıy kalırga yaramıy, barabız! Ul bik küñelle bula. Üzeñneñ dä kölä-kölä eçläreñ katıp betär.

Gafifä. Andıy kölkelärne at kämitendä dä bik küp kür­gän inde. Monda da ällä nindi artık cire bulmas, kiräkmi, min barmıym.

Väli. İhtıyarıñ, teläsäñ ni eşlä, barasıñ kilmäsä, köç­lämim, üzem genä baram.

Gafifä. Ä, yarar menä, barır ideñ bugay, kara sin anı, anda yalgız gına kızlar kararga barmakçı bula. Cibärämme soñ min sine, Alla boyırsa, gomeremdä yalgız cibärmim.

Väli. Teläsäñ ni eşlä, min barmıyçı kalmıym. Sin bar­mıysıñ ikän, min üzem genä totam da baram! Huş, sau bul, min kittem. (Çıga başlıy.)

Gafifä (tiz genä Välineñ artınnan barıp tota). Cä, cä, bette. Min yüri genä äyttem. Äydä, min dä baram.

Väli (kire kaytıp). Nu, äydä alaysa, barsañ, tizräk kiyen.

Gafifä. Häzer kiyenäm. (Bülmägä taba bara başlıy. Soñra yänä borılıp.) Kara äle, anda öskä kiyengän köyençä genä utıralarmı?

Väli. Yuk, salıp utıralar.

Gafifä. Äy! Alay bulgaç, bik çiten ikän. Kiräkmi, bar­mıybız.

Väli. Barmıybız dip söylämä, min baram, kittem alaysa. (Çıga başlıy.)

Gafifä. Baram, baram.

Väli (mıskıl itep). «Baram, baram!» Ä üze haman terä­lep tora. (Säğaten çıgarıp karap.) Sin, şulay itep mata­şıp, mine uyınnan kaldırmakçı bula torgansıñ, ahrı. Uyın baş­lanırga barı yartı gına säğat kalgan.

Gafifä. Min häzer bulam. Östemä külmäk kenä kiyäm.

Väli. Nu, bar, zinhar, tizräk bul.

Gafifä (işektän kerä başlıy da, yänä borılıp). Nin­di külmägemne kiim ikän, asılmı, yonmı?

Väli (üz-üzenä). Asılasıñ kilsä asılın inde. (Gafi­fägä.) Zinhar, mine yödätmä. Estädeñ ni ki, asılmı, yonmı, satinmı, batismı, sitsamı, minem öçen bar da ber.

Gafifä. Yarıy, alaysa min zäñgär asılımnı kiyäm. (Ki­tä başlıy.)

V ä l i. Äy yuk, tukta äle, zäñgär asılıñnı kimä, nindi bul­sa da berär yon külmägeñne ki. Sezneñ andıy çaçaklı-çuklı karavat çarşavı şikelle asıl külmäkläregez belän keşegä kölkegä kalır hälem yuk. Bez anda büläk bagarga barmıybız, uyın kararga barabız.

Gafifä. Alay bulgaç, nindi yon külmägemne kiim?

Väli. Telägäneñne ki.

Gafifä. Tege garmon itäkle kızıl yon külmägem niçek bulır?

Väli. Şäp bulır.

Gafifä. Anıñ şul buyı ozın bulgan. Çänçelep betkän cöyçe! Şulkadär äyttem: «Fakihäneke tösle matur bulsın, yahşı itep tek», dip. Bozıp kına birde. Yukka gına dürt täñkä akça äräm ittem. Monnan arı, Alla boyırsa, gomerdä ul hatın­nan tektermäm.

Väli. Yarıy, şulay itärseñ. Bar, tizräk bul.

Gafifä. Soñ, kaysın kiim?

Väli. Başkasın.

Gafifä. Tege buyga buf börgän serıy külmägemne kiimme?

Väli. Ki.

Gafifä. Ul da şul bik kileşep betmi, çabuları bik tar bulgan.

Väli. Alaysa bütänne ki.

Gafifä. Al yon külmägem niçek bulır?

Väli. Bik al bulır.

Gafifä. Kızılı?

Väli. Bik kızıl bulır.

Gafifä. Yäşele?

Väli. Bik yäşel.

Gafifä. Soñ, nindiyen kiim?

Väli. Maturraknı.

Gafifä. Tege şikalat tösle, totaş buylı, bantiklı kül­mägemne kisäm niçek bulır?

Väli (şatlangan bulıp), hu! Menä, ezli torgaç, taptıñ, ahrı, bik häybät bulır. Üze şikalat tösle dä bulgaç, bigräk tä şäp bula inde ul. Çönki şikalat bik tämle närsä.

Gafifä. Min anı kiyär idem kiyüen dä, anıñ şul ciñnäre sak ciñ. Kileşmäs. Üzeñ dä, içmasam, ber keşe tösle çibär külmäklek alıp birgäneñ dä yuk. Ber cirgä bara başladıñ isä, kiyep barırlık hiçber yünle matur külmägem yuk.

Väli. Soñ bit inde anı häzer genä tegep bulmıy labasa, uf Alla! Bar ikän kılanu, ansı da yaramıy, monsı da yaramıy, belmim, bolarga närsä genä yarıy torgandır. Çänçelep betegez şunda, sezne kötep uyınnan kalır hälem yuk. (Çıgıp kitä başlıy.)

G a f i f ä (artınnan barıp citep, Välineñ ciñennän totıp yalıngan räveştä). Yä inde! Ni eşläveñ inde ul, torasıñ da çıgıp kitäm, dip kurkıta başlıysıñ. Min siña barmıym dip äytmim iç! Äytkäç ni bula soñ inde? Min sin­nän ällä närsä soramıym bit, barı tik nindi külmägemne kiim dip kenä sorıym.

Väli. Min siña äyttem bit inde. Teläsäñ närsä ki, dim. Miña disäñ bötenläy bernärsä dä kimä.

G a f i f ä. Soñ şulay digen anı. Yahşılap kına soraganda totasıñ da açulana başlıysıñ. Alay bulgaç, yarıy torgan bulsa, min bernärsä dä kimim, şuşı östemdäge külmägem belän genä baram.

Väli (yözläre yaktırıp), hay, bäräqalla! Bik yahşı bu­lır, bar. Zinhar, tizräk. Östeñä genä ki dä, häzer kitäbez.

Gafifä aşıgıp kerep kitä.

Uf Alla, canım çıga yazdı. (İşekkä barıp karap.) Yañadan tagı ber-ber närsä tapkan bulıp çıga kürmäsen, ä, yuk ikän. (İşekne yaba.) Kiyenä ikän, ahırında meñ bäla belän köçkä ciñdem. Bu üzenä kürä inde, keçkenä genä, barmak başı qadär genä bulsa da ber revolyutsiyä buldı. Yarıy, ni bulsa da buldı, minem maksatım buldı. (Kulların ugalap.) İh! Hozur! Hä­zer teatrga kitäbez. (Tayagın ike kulınıñ barmak oçları belän genä totıp, süz arasında törle şatlangan häm mäs­härä kılgan kıyafätlärgä kerep cırlıy.)

Bügen teatr bula, trat-ta-ta, trat-ta-ta! Şatlıktan küñelem tula, trat-ta-ta, trat-ta-ta! Kartnıñ käyefe bik kitä, uy-uy-uy, uy-uy-uy! Uynauçılarnı tetä, uy-uy-uy, uy-uy-uy! Baram min teatrga, trat-ta-ta, trat-ta-ta! Hatınım belän bergä, trat-ta-ta, trat-ta-ta! Kaynatay kaytıp kergäç, uy-uy-uy, uy-uy-uy! Bezneñ kitkänne kürgäç, uy-uy-uy, uy-uy-uy! Açulansa da kurıkmıym, trat-ta-ta, trat-ta-ta!

Barıber süzen totmıym, trat-ta-ta, trat-ta-ta! Kaytıp kergäçten tuzar, uy-uy-uy, uy-uy-uy! Böten käyefne bozar, uy-uy-uy, uy-uy-uy! Bozsa bozar käyefne, trat-ta-ta, trat-ta-ta! Häzergä min käyefle, trat-ta-ta, trat-ta-ta!

Gafifä (işektän östenä kiyengän köyençä çıgıp). Yä, bar ikän Hodayım, tagı närsä yülärlänäseñ? Ällä sin dä kämit­tä payaz bulmakçı bulasıñmı?

Väli. Ähä! Buldıñmı äle sin, appagım? Äydä, alaysa kit­tek inde, bılbılım!

(Gafifäneñ kultıgınnan kultıklap çıgıp kitälär.)

Sähnä buş kala. Berazdan, bik kızulanıp, uñ yak işektän Fakihä kilep çıga.

Fakihä (yak-yagına karap). Monda da yuk! Bolar kaya kit­kännär? (İşekne açıp kıçkıra.) Bibi! (Bibi çıga.) Sin beläseñme?..

Bibi. Beläm!

Fakihä. Beläseñ ikän, äyt alaysa: kaya kittelär cizni­lär?

Bibi. Alar sin sorasañ niçek dip äytergä ikänen miña äytmädelär.

Fakihä. Soñ niçek dip kenä äyttelär?

Bibi. Abzıy sorasa, kodalarga kittelär, dip äyterseñ, di­delär.

Fakihä. Ä başka keşe sorasa?

Bibi. Başka keşe kem sorasın? Fatıyh abıy soragan ide dä, min aña äytmädem.

Fakihä. Menä min sorasam?

Bibi. Sin başka keşemeni?

Fakihä. Yä, äyt inde, kaya kittelär?

B i b i. Äy lä, äytmim!

Fakihä. Teatrgamı?

Bibi. Ä! Üze dä belä ikän. Anı siña kem äytte?

Fakihä. Yä, bar. Aldıña kara, eşeñne eşlä...

Bibi kerep kitä.

Şul-şul, teatrga kitkännär. Min üzem dä sizgän idem anı sizüen. Cizni ul bezneke şikelle cebegän avız tügel. İse­nä ber närsä kilep töşte isä, häzer şul minut uk eşli dä ala. Bezneke genä ul tegermän taşı şikelle, hiç kuzgatır häl yuk. Tukta äle, min dä alıp bardırıym äle. Keşe bargan cirdän min genä ni eşläp kalıp torırga soñ? (Bik kızula­nıp sul yak işekkä kerep kitä.)

Sähnä beraz buş tora. Berazdan kıçkırışıp Häbibrahman belän kilep

çıgalar.

Häbibrahman (kulların seltäp). Barmıym digäç, bar­mıym inde! İñ äüväl min anıñ, ul teatrnıñ kayda ikänen belmim.

Fakihä (mıskıl itep barmakların bökläp sanarga kereşä). Bu buldı ber!

Häbibrahman. İkençeläy, kaydan keräsen, niçek kerä­sen belmim.

Fakihä. İke, öç.

Häbibrahman. Anda kergäç tä nindi urınga utırır­ga?

Fakihä. Şunıñ belän bula dürt! Zinhar, içmasa, inde eçendäge bar serläreñne söyläp beterep keşene köldermä. Keşe işetsä, «monıñ belgän närsäse bar mikän», di başlar­lar. Keşe cayın tapkannı, bez genä tabarbız äle.

Häbibrahman. Kiräkmi, barmıybız, min kurkam.

Fakihä. Çü, çü, kurkuıñnan yıgılıp kitä kürmä! Şul ka­där zur gäüdäñ belän kurkam dip äytergä siña keşedän oyat!

Häbibrahman. Kiräkmi, barmıym!

Fakihä. Nindi barmagan da, nindi nitmägän! Keşe bar­gan cirdän bez genä kalıp torırga! Äydä, äydä, barabız! Ciz­nilär äle alar ütkän atnanı plaşkiga da çıktılar. Bez anda da avızıbıznı kütärep kaldık, kiyäve belän kızı bargan bul­gaç, ätkäy dä ber süz dä äytä almas. Äydä, totabız da barabız. Närsägä soñ bez genä ul qadär kurkıp torırga!

Häbibrahman. Barmıym digäç, barmıym inde.

Fakihä (yumalarga kereşep). Cä inde dim! Barıyksana inde! Harap bulgan ikän! Gomeremä ber märtäbä ber cirgä barıyk digänmen ikän inde, şunı da tıñlamıysıñ. Ätkäydän kurkıp torırga sin keçkenä sabıy bala tügel iç inde!

Häbibrahman endäşmi.

Cä dim inde, nigä endäşmiseñ? Orışsa, kaytkaç ber orışır da betär. Anıñ öçen sine aşıy almas bit ul. Ägär dä bik katı dulıy başlasa, hiç bulmaganda, min üzem köçläp alıp bardım diyärmen. Orışsa, mine orışır, sine orışmas.

Häbibrahman (başın kaşıp). Belmim şul, niçek bu­lır ikän? Minem üzemneñ dä ber küräsem kilä kilüen ul teatr digän närsäne. Äle min sin yödäterseñ dip äytmägän

idem, Gaynulla ciznineñ kiyäve Gapterähimnär dä barabız di­gännär ide.

Fakihä. Soñ alay bulgaç, tagın ni kiräk inde? Keşe barmıy torgan cirmeni ul? Keşe bargaç, bergä-bergä küñelle dä bulır. Äydä, östeñä kiyen dä barabız. Min dä häzer kiyenep çıgam. (Kızulanıp uñ yak işekkä kerep kitä.)

Häbibrahman (işekkä taban karap, üz-üzenä). Min äle baram dip äytep beterergä dä ölgerä almadım, ä ul kiyener­gä dä kerep kitte. Nişlärgä ikän inde, şulay uk barırga turı kiler mikänni? Äti orışmas mikän? Bez çıgıp kitkän­çe kaytıp kersä genä yarar ide. Barmıy kalır idek. Hatın ul — ätineñ ğadäte naçar ikänen belmi. Berkönne Gali haci Gapterahmanı belän çäygä kergän öçen dä kolagımnı şulay itep borıp aldı. (Borıp kürsätä.) Küzläremnän utlar kürende. Anı keşegä söyläp yörep bulmıy. «Äti kolaknı bor­dı», dip hatınga äytsäñ, hatın häzer ul: «häy, näni bäbi! Şul başıñ belän kolagıñnı bordırıp torasıñmı?» dip mıskıl itärgä totına. (Kesäsen kapşap.) Barabız baruın da, äle kesädä barırlık akça bar mikän? (Portmonetın alıp ak­çaların östälgä buşatıp sanıy.) Unbiş tiyen dä, unbiş tiyen, utız tiyen; tagın unbiş tiyen, bula kırık biş tiyen. Ta­gın biş tiyen, buldı ille tiyen; ille tiyen dä, yegerme tiyen, bula citmeş tiyen. Tagın ille tiyen... (Barmakları belän isäp­lärgä kereşep.) yöz, yöz un, yöz yegerme, buldı ber sum da yeger­me tiyen. Busı öç täñkä, barsı bula... (Yänädän isäpläp.) İke, öç, dürt sum da yegerme tiyen. (Portmonetına sala) Öç täñ­käsenä bilet alsak, kaladır ber sum yegerme tiyen. Ansı barırga-kaytırga bulsa, häyer, citä ikän citüen, tolke ber dä bara­sı kilmi şul. İçmasa, äti dä kaytmadı. Ällä barmıym mikän? Niçek itep barmıy kalırga? Ä, buldı! Menä monda kaçıp utı­ram da, äti kaytkaç kına, torıp çıgam. (Divan başına ba­rıp posıp utıra.)

Fakihä kilep çıga.

Fakihä (üz-üzenä). Äle haman tege ucım bozavı kiye­nep çıga almagan ikän. Nişläp tora ikän inde tagın? (Sul yak işekkä kerep kitä.)

Häbibrahman (başın beraz kütärep karap, bik şat­lanıp). Allaga şöker, kotıldım, kürmäde. Äti kaytır inde.

Fakihä (işektän çıgıp). Monda yuk, ällä kaya kitkän, şundıy çaklarda, atası kıynamasın dip kaçkan balalar şi­kelle, kaça torgan ğadäte bar ide, ber-ber cirdä kaçıp tormıymı? (Ezlärgä totına. Poçmakta tora torgan kreslo artların karıy, Häbibrahman bu vakıtta balalar şi­kelle başın eçkä yäşerä. Fakihä kilep kürä dä, akrın gı­na kölep, divannıñ ikençe başına barıp ayagı belän idän­gä tibep kıçkıra.) häy, bädbähet! Küse bar!

Häbibrahman. Hay! (Siskänep sikerep tora.)

Fakihä (möstähzianä kölep), ha, ha, ha! Anda sin bar ideñmeni? Min belmädem. Ul qadär kurkıtmagan bulır idem. Anda ni eşläp utırasıñ?

Häbibrahman (ni äytergä dä aptırap torıp). Ak­çam töşte. Şunı aladır idem.

Fakihä. Nindi akça?

Häbibrahman. Menä, teatrga barırga akça citä mikän dip, sanap toradır idem dä, berse töşep kitte.

Fakihä. Şul gomerdän birle äle östeñä kiyenmiçe akça sanap tordıñmı?

Häbibrahman. Min häzer kiyenäm. Başıma bürek kiyäm dä, tunımnı gına kiyäm. (Kerep kitä.)

Fakihä (kıçkırıp kala). Kara anı, anda da känäfi başına akçañnı töşermä, anda da küse bulır. (Közge karşı­na kilep şällären, kalfakların tözätä başlap.) Nu! İr soñ! İr dimäsäñ hätere kalırlık bar. (İşekkä karap?) Bi­bi! Bibi!

Bibi çıga.

Ätkäy bezne kaya kittelär, dip sorasa, kodalarga kittelär di­gen.

Bibi. Nik, anda ciznilär kittelär bit. Sez dä şunda barasızmıni?

Fakihä. Bez teatrga barabız, ämma sin şulay dip äyt.

Bibi. Yarıy, äytermen. Baya cizni, sin äytä belmässeñ dip, mine yañadan äytterep karap mataşa.

Fakihä. Äytä beldeñme soñ?

Bibi. Nik belmäskä, beldem.

Fakihä. Yä äle, tagın äytep kara. Bezne kaya kittelär diyärseñ ikän?

Bibi. Ällä belmäs dip beläseñme? Min inde anı Fatıyh abıydan küptän öyränep kuydım. Teatrga kittelär diyärmen.

Fakihä. Hi, añgıra! Cebegän avız! Min siña şulay dip äytergä kuştımmıni?

Bibi. Nik, üzeñ äytteñ iç, ciznilär kodalarga kittelär, sez dä şunda barasızmıni digäç, yuk, bez teatrga barabız dip...

Fakihä. Küp teleñä salınma! Yahşı tıñla! Ägär dä ät­käy sorasa kaya kittelär dip, kodalarga kittelär digen.

Bibi. Yarıy, yarıy, añladım, ikese dä şunda kittelär diyär­men.

Fakihä. Kayda?

Bibi. Kodalarga.

Fakihä. Bar, eşendä bul!

Bibi çıgıp kitä. Häbibrahman tunınıñ yugarıgı töymäsen töymäli-

töymäli çıga.

Häbibrahman. Äydä, buldım.

Fakihä. Äydä, äydä, bulsañ, tizräk atla ayagıñnı. (İşek­tän çıkkanda Häbibrahmannıñ arkasına törtä.)

Häbibrahman. Tukta! Törtkälämä inde ul qadär! Çı­gam iç.

Çıgıp kitälär. Sähnä buş kala. Berazdan Fatıyh kilep kerä.

Fatıyh (yak-yagına karap). Abzıy kaya ikän soñ äle? Keşe bäyräm itä dä itä, min dä beraz bäyräm itep alası ide. Hämmä keşe yöri dä yöri, min genä tik yabılıp yatam. Miña ni bäyräm yuk, ni comga yuk. Bäyräm buldı isä işek töben sakla. Köne buyı bayga kilgän ber keşene öygä alıp ker dä çäy eçert, comga buldı isä, işek aldında utın yar da kar körä! Yuk inde, bulmas bolay itep. Ehem, ehem. (Tamak kıra.) Ällä bötenläy öydä yukmı? (İşeklärne karana.)

Bibi. Ehem, ehem. (İşektän çıga.) Närsä tamak kırıp yörgän bulasıñ?

Fatıyh. Abzıy öydäme?

Bibi. Öydä.

Fatıyh. Ni eşli?

Bibi. Tire cıyıp kün eşli.

Fatıyh. Yä, şayarma äle, çınlap äyt äle, öydäme?

Bibi. Ni eşkä ul siña?

Fatıyh. Kiräk.

Bibi. Äüväle äyt ni eşkä ikänen, annan soñ äytäm.

Fatıyh. Yä, äyt inde, şayarma.

Bibi. Närsä biräseñ, äytäm?

Fatıyh (şayarıp). Äytsäñ sine üzemä hatınlıkka alır­mın.

Bibi. Hi, mähäbbätsez!

Fatıyh. Mähäbbätsez? Min nişläp mähäbbätsez bulıym, kara bu mıyıklarnı. (Mıyıkların borıp kürsätä.) Kızlar­nıñ kalfak çugına yararlık.

Bibi. Yä, küp teleñä salınıp torma monda, bar, çık!

Fatıyh. Nik, şulay uk mine yaratmıysıñmıni? Min si­ne äle abzıydan sorarga mengän idem, anda yalgız gına küñel­sez.

Bibi (borgalanıp), hay, konarsız!

Fatıyh. Kızlarnıñ şul bulır inde alarnıñ, alar här­vakıt şulay havalı bulalar. Kızlar alar yäş çagındarak patşaga baram min dip toralar da, di, annan arı sanatka dip äytälär, di, ul da eläkmägäç, aktıgında soldat bulsa da yarar dip äytälär, di.

Bibi. Yä, yä, bar, mıskıl itmä! Bar, çık! Abzıy kaytır, abıstay da häzer menär.

Fatıyh. Küptän sin şunı äyterlär, min sinnän bayadan birle abzıy öydäme, dip sorıym iç. Öydä bulmasa, huş, sau bul. (Çıgıp kitä.)

Bibi (üz-üzenä). Yalganlıy torgandır la ul, mine aldar öçen genä, yüri genä äytä. (Kerep kitä.)

Berazdan Hämzä bay kaytıp kerä. Kürmiçä, işek töbenä cäyep kuygan

palaska sörtenä.

Hämzä (kıçkırıp). Gönah şomlıkları! Ayak astına äl­lä närsä cäyep kuygannar. Mal qaderen belmilär. Tıştan kilep kergäç, küzlek parlana da, bernärsä dä kürep bulmıy. (Küzlegen sörtä.) Berkön mädräsägä kergäç tä äçelektäge baş­maklarga abınıp lakanga yıgılgan idem. (İşek yanındagı urındıkka utırıp.) Äy, kaya, kaysıgız bar anda? Ayaknı tar­tıgız äle.

Bibi kilep çıga. Kaya, kil, närsä terälep torasıñ anda, tart ayaknı!

Bibi saldıra başlıy.

Çü, çü, çü, karap tart! Mäsihemne bozma! Abıstay kaya? (Bibi kiyez itekneñ bersen saldıra.)

Bibi. Aş öyendä.

Hämzä. Nişli anda?

Bibi. Aş peşerä.

Hämzä. Nik, kilen kaya?

Bibi. Alar Häbibrahman abıy belän ni... ni... äy, koda­larga kittelär.

Hämzä. Nıgrak tart! Kulıñ çergän mällä!

Bibi, kinättän tartıp cibärep, Hämzäne yıgıp töşerä.

Başka keşe bulsa min aña kirägen birgän bulır idem bulu­ın, ällä niçek kız balaga sugarga ul qadär kul barıp citmi. (Tunın salıp çöygä elep kuya.) Bügen irtä belän çäç aluçı­ga kergän idem, bötenläy işegennän kerer häl yuk. Cıyın kı­zıl avız kibetçelär tulgan. Baylarına bötenläy äylänep tä karamıylar, çäç aluçı da hiç sanga sanamıy. «Haci, sin äle başka könne dä kererseñ, sin bay keşe, härvakıtta da vakı­tıñ bar; bolar bit bay keşese, comga könnän başka vakıtta vakıtları bulmıy», dip avızın cırıp tik tora. (Çalbar balagın bäyläp kuygan tasmaların çişä.) Aları da şul kibetçelär yaklı, alarga kibetçelär yaklı bulmıyçı yarıymı soñ, kibetçelär bit alarga unar, unbişär tiyenläp yaudıralar. Alarga bay akçası kızganıçmıni... Bibi, Bibi!

İşektän Bibi çıga.

Bibi. Närsä disez, abzıy?

Hämzä. Bar äle, berärsenä äyt äle, mädräsädäge Korän ukıy torgan şäkertne çakırıp çıksınnar. «Abzıy çäç alır­ga çakıra», disennär.

Bibi. Nindi mäçe alırga?

Hämzä. Hay, añgıra, cebegän närsä! Min siña mäçe alır­ga didemmeni?! Çäç alırga dim! Çäç! (Üz çäçen tartkalap.) Menä, menä şuşını alırga dim!

Bibi çıgıp kitä.

Bu qadär añgıra bulırlar ikän. Cıyın añgıra bezgä cıyılgan. Berkön Häbibrahmanga: «Bar, agaç bazarına Hismätkä bar da, anı tizräk monda alıp kayt», dip cibärgän idem. Bargan da ber zur kismäk alıp kaytkan. Menä bu sakalımnı şular gı­na agartıp beterdelär inde. Äle yarıy häzergä üzem isän äle. Üzem ülgäç, bolar dönyada niçek itep kön kürerlär.

Bibi işektän kilep çıga da tik tora.

(Aña karap.) Nihäl, nişläp terälep torasıñ anda?

Bibi. Abzıy, Miñnebay abzıyga äytkän idem, Korän ukıy torgan şäkertne alıp çık, dip, «Nindi şäkert ul, mädräsädäge şäkertlär alar bar da Korän ukıylar, anda äftiyäk ukuçı yuk», di.

Hämzä (ayak tibep), hay, ahmaklar! Ärämtamaklar! Bar, tizräk çıgıp äyt, mäçettä Korän ukıy torgan şäkertne, Gay­fullanı çakırıp çıksın!

Bibi. İkesen dä çakırsınmı?

Hämzä. Nindi ikesen dä?!

B i b i. Korän ukuçını da, Gayfullanı da.

Hämzä. Üläm inde min sezneñ belän, cäfalanıp üläm! Añgıra! Soñ şul Korän ukuçı şäkert belän Gayfulla ikese dä ber läbasa inde! Bar tizräk! Gönah şomlıgı!

Bibi çıgıp kitä.

Menä inde söyläş alar belän. İ Alla, i Alla! Ahrı inde dönyada akıllı keşe ük kalmagandır. Niçä yıldan birle öy­rätep tä öygä-çöygä kiterer häl yuk. här kön şulay başımnı katırıp beterälär. Tukta inde, äüväl tizräk çäçemne aldı­rıym da, annan soñ täharät alıp virdläremne ukırmın. (İşek­kä taba borılıp.) Äy! Kaya sez? Başımnı çılatırga sabın, su biregez. (İşektän kerep kitä.)

Berazdan çınayak, podnoslar kütärep Bibi kerä.

Bibi. Üzläre yünläp yomış kuşa belmilär dä, keşene orışalar. (Çäy urını häzerli, östälneñ poçmagına samo­var, podnos, anıñ yanına zäñgär emalirovannıy poloskatel-nıy kuya.) Köne-töne eşliseñ dä eşliseñ, anıñ östenä tagın här kön orış ta talaş. Miña disä kırık çöyläre kırılıp betsen şunda. Häbibrahman abıylarnıñ da, Gafifä apalar­nıñ da teatrga kitkännären äytäm. Mine genä orışmasın äle, alarnı da orışsın.

İşektän Hämzä kilep çıga, başın tämam sabın belän küpertkän. Ber kulına yäşel käläpüşen, ber kulına küzlegen totkan.

Hämzä. Bar, miña muyınga salırga eskäter kiter!

Bibi çıgıp kitä. Hämzä östäl yanına kilep, poloskatelnıy yanına käläpüşen, anıñ yanına küzlegen kuya. Bibi ber karalgan kızıl eskäter kiterep birä.

(Bibigä karap.) Kaya, miña urındık bir äle. (Kızıl eskä­terne muyınına bäyli. Bibi urındıknı kiterep birä. Yänä Bibigä karap.) Bar äle, tege yakta, komut tartmasında, minem blitıvam bardır, şunı monda kiter.

Bibi çıgıp kitä.

(Hämzä urındıkka utırıp.) Zamanalar bozıldı. Äle menä bügen tege urıs sımak närsälär teatr uynap, dinne mäshärä kılmakçı bulıp yörilär. Şunı buldırmaska yörep bügen yäsiğgä bara almıyça kaldım. «Uynatmagız, röhsät yuk», dip Camalıy ündergä äytkän idem. Ul, minem eşem tügel, pristefkä üzenä äytegez, dide. Pristefne öydä turı kiterep bulmadı. Galavaga mengän idek, ul da alar yaklı bulırga kiräk. «Minem eşem tügel, sez palisämistergä barıgız», di. Aña bargan idek, bakzalga kitkän. Gubernatorga da bargan idek, butişnik: «Ul bu vakıtta keşe kertmi, irtägä säğat 12 gä kilegez», dide. Şulay itep, ahrısı, bädbähetlärne tuktatıp bulmadı. Alla boyırsa, ikençe vakıt uynatmabız äle. Pristefne aldan kürep kuyar­bız. (İşektän Bibi kilep kerä, aña karap.) Nihäl, buldımı?

Bibi. Menä buldı. (Britvanı östälgä kiterep kuya.) Korän ukuçı şäkert öydä yuk, di, iptäşläre belän teatrga kitkän, di.

Hämzä (açulanıp). Hoday organ ikän! Yözläre genä ka­ra bulsın. Bar, çakır monda Fatıyhnı!

Bibi. Fatıyh abıy ul sin kaytkançı uk çıgıp kitte.

Hämzä. Kaya?

Bibi. Şunda kitte.

Hämzä (açuı tagın da kabarıp). Kaya şunda?

Bibi. Şunda inde, teatrga kitte.

Hämzä. Ä? Teatrga? Kemnän sorap kitte?

Bibi. Beräüdän dä soramadı. Väli kiyäü belän Häbibrah­mannar da kitkäç, min genä nişläp kalıym, dide dä kitte.

Hämzä (tämam alakaylanıp). Ä, ni diseñ? Väli kiyäü dä kitte diseñme?

Bibi. Kitte.

Hämzä (urınınnan sikerep torıp). Häbibrahman da kitteme? (Bibineñ östenä bara.)

Bibi (kire çigenep). Kitte.

Hämzä (yañadan östenä kilep). Gafifä, Fakihä?!

Bibi (yañadan kire çigenep). Alar da kittelär.

Hämzä, kulların yomarlap, irennären teşläp, «em-m-m-m!» dip Bibineñ östenä kilä başlıy, Bibi çıgıp kaça.

Hämzä (Bibi çıgıp kitkäç, halıkka taba karap, kul­ların suzıp). Yä, äytegez inde, zinhar, nişlätim bolarnı? (Gayrätlänep.) Yuk! Baram da yakalarınnan totıp, österäp alıp kaytam. (Tiz genä östäl yanına kilä dä, poloskatelnıynı alıp kiyä. Anı ırgıtıp bärä dä.) Tfü, çurt! (Kälä­püş alıp kiyä. Anı tiz genä ala da.) Hay, yöze karalar ikän! Akılımnan şaştırasız inde! (Tiz genä eskäterne muyınınnan tartıp alıp kiyemnärgä taba bara.) Min sez­gä birim äle kirägegezne! (Östenä kiyä başlıy.) Kaya kiyez kata? Kiteregez tizräk! Ä, menä monda ikän! Yöze karalarnı. (Aşıga-aşıga kiyä.) Bädbähetlärne, muyını astına kilgän­närne!.. (Çıgıp kitä.)

Pärdä.