Tarıhıy Irlar, Koşoktor Jana Okuyalar - 05

Kalmak menen birge öskön,
Kara kırgız jamaatı.
Kazak menen kagışıp,
Kalmak menen salışıp,
Jılda, kündö tınçıbay,
Jılkı tiyip alışıp,
Nayzaga kolu karışıp,
Çabuul koyup jarışıp.
Köpçülügü küç menen,
Azçılıgı çabışıp,
Talap-bulap alışıp.
İlim-bilim jogunan,
İt, börüdöy kabışıp.
Köpçülügü zor bolup,
Azçılıgı kor bolup,
Kedeyinin mañdayı,
Kere karış şor bolup.
Jazında egin aydabay,
Jayında tınçıp jaylabay,
Madaniyat jogunda,
Baştagı eldin aybanı ay.
Çabuul çapkan koogasın,
Jaylap, kıştap too başın,
Anda kırgız bilbegen,
Algı-bergi soodasın.
Baatır deşip kıyındı,
Baasın bilbey tıyındı.
Paydası üçün otorçu,
Kalaa salıp jıyıldı.
Kalaa kalkı katıktı,
Kırgız tuzun tatıttı.
Sart üyröttü kırgızga,
Sooda menen satıktı.
Padışaday bolgon dep,
Balbay menen Ormon dep,
Han boluptur kırgızga,
Kartıktay kan sorgon dep,
Sarbagış menen bugusu,
Sayak, solto uruusu.
Moñoldor, çerik azçılık,
Bukara eken munusu.
Sarbagış, bugu jaatı,
Zalımdardın saatı.
Kadimki uşul jaattık,
Kalıptır andan kaatı.
Orustan murun kandaydan,
Ormon menen Balbaydan.
Urukçuluk küröşü,
Kalgan eken andaydan.
Köbü azın jem kılıp,
Manap menen baatırdın,
Kılgan işin em kılıp,
Manap menen baatırı,
Kalkına tuzday tatıdı.
Bukaranın baarına,
Teñdik berbey akırı.
Er öltürüp, kan tögüp,
Karşılık kılgan şart ölüp.
Baytal üçün başın jep,
Baatırlardın artı ölüp.
Manap, baatır zalimder
Kişi bergen kalıñga,
Baytal üçün baatırlar,
Küyüp ölgön jalınga.
Bugu menen sarbagış,
Muruntan berki ar-namıs,
Urukçuluk küröşü,
Oşolordon kalgan iş.
Muruntan beri pul doolap,
Er öltürüp kun doolap.
Ötkön eken oşolor,
Nayza karmap joo joolap.
Jookerçilik ubagı,
Kırk jılga çeyin jubagı.
Emki bolgon jaattık,
İlgerkinin ılañı.
Bayırkı uşunday kalk eken,
Çıbık kıygan ant eken.
Din üyrötkön kırgızga,
Özübek menen sart eken.
Oşolordun kılıgı,
Ubadası çıbıgı.
Çöptün bürün mal jegen,
Akkan şar suu tunugu.
Bürkütünün baldagı,
Börü kuup alganı.
Sarı sayma şım kiygen,
Too tekenin jargagı,
Kılıp ötkön kaadanı.
Saymalagan saadagı,
Madaniyat jogunda,
Baştagı eldin naadanı.
Kelinderi jügünüp,
Başın iyip bügülüp,
Jügünbögön kelinden,
Kelgen jeri tüñülüp.
May çüpürök şam jagıp,
Mazar körsö tañ kalıp.
Bakşı menen moldogo,
Baykuş kırgız aldanıp.
Kılganınan zalımın,
Kızdan jegen kalıñın.
Aytıp turgan uşunday,
Abalkının tarıhın.
Jıl maalını toldu dep,
Norustama1 boldu dep,
Mıltık atıp asmanga,
Kılgan işin oñbu dep,
Kalk çogulup kançası,
Alastagan arçası.
Adat bolup taştabay,
Kele jatat mınçası.
Ar bir türdüü buruluş,
Özgörüş menen kubuluş,
Kalktın közü açılsa,
Kala beret bul jumuş.
II-door
Orus padışalıgına karagandan kırgız turmuşunun ırı
Çınıbay menen Şabdan dep,
Çınıgı jakşı abdan dep,
Urukçuluk küröşü,
Oşolordon kalgan kep.
Padışaçıl orusu,
Bagındırgan boluuçu.
Ajıdaar sıyaktuu,
Ay aalamdı soruuçu.
Bay, starçın, boluşu,
Beçaraga çoñ uşu.
Kara taman kedeydin,
Kaktap kanın soruuçu.
Çereznay2, tobuçu,
Çır-çatagı boluuçu.
Dobogerge joopker,
Toguz berip kobuçu.
Padışaçıl orustan,
Bay, manap, boluştan,
Arızga kelgen kişiden,
Alıp algan toguzdan.
Padışanın kasabı,
Baarı jurtka azabı.
Kalp jerinen teñdik dep,
Elge içirgen kasamı.
Kalk çogultup duban dep,
Karabagan ubal dep,
Kasam iç dep koluna,
Karmatuuçu kuran dep,
Manap, bay, biy sot degen,
Kedeyge teñdik jok degen.
İş başında olturgan,
Iymam menen pop degen.
Biy olturup bolso top,
Bay, manapka balaa jok,
Bukaranı ıylatkan,
Baliysa3 menen kızıl çok.
Açılgan jurttun arası,
Biylerdin jegen parası.
Ak, karanı ılgabay,
Japkan kara jalaanı.
Barımtalap mal alıp,
Kasam içip jan alıp,
Kalktın baarı buzulgan,
Jurt bolo albay agarıp.
Kök taştay köñül tiygeni,
Istarçın, boluş, biyleri.
At tarttırıp, çapandı,
Ayıpka alıp kiygeni.
At menen çapan ayıpka,
Teñdik berbey zayıpka.
Ölsö dagı köz salbay,
Çolok, munju, mayıpka.
Nar öltürgön pulduuga,
Er öltürgön kunduuga,
Arzın aytıp ıylasa,
Köz salbagan muñduuga.
Bay, ıstarçın zalımı,
Jurttan algan alımı.
Bay, manapka kul bolgon,
Bakır kedey karıbı.
Baylarga bütüm toguz oy,
Kündö mayram, kündö toy.
Bay, manaptın kılganı,
Barımtalap karma, soy.
Kalıñ malı jüzdön koy,
Katın albay kedey boy.
Kız kaçkanda kırk jılkı,
Knegede bütüm oy.
Eki-ekiden top alıp,
Manaptar katın köp alıp.
Kedeydin jalgız katının,
Başın açkan jep alıp,
Kedeydin malın çaçtırıp,
Katındın başın açtırıp,
Birligi jok kedeydi,
Bir-birine kas kılıp.
Eki tarap baştaşıp,
Birin biri taştaşıp.
Joo boluşup özünçö,
Jok jerinen kastaşıp.
Taş salışıp karmaşıp,
Kuran karmap jandaşıp,
Bay, manaptar bir birin,
Bara berip aldaşıp.
Istarçın, elüü baş dep,
Salıştırgan taşı dep,
Sayıp algan jaatı,
Oşol eldin başı dep,
Jaattaşıp bezişip,
Bukaranı ezişip,
Tomayaktın moynuna,
Toguzdan mal kesişip.
Elüü başı elüüsü,
Eki tarap çerüüsü.
Börü tiygen koroodoy,
Bukaranı bölüşü.
Beçaranı zarlantıp,
Biy, boluşka aldantıp.
Çıgım salıp kedeyge,
Bay, manapka jaldantıp.
Jardının jalgız atın jep,
Tamanının akın jep,
Kara taman kedeydin,
Kazanının batın jep,
Biy, ıstarçın elin jep,
Kıbıragan jerin jep,
Malay menen jardının,
Mañdayının terin jep,
Oyunskiy kemender,
Oçokobay4 degender,
Anda jakşı boluuçu,
Adam akın jegender.
Şabdan menen Çınıbay,
Kırgızdı ezip kılıgı ay.
Jazda beş koy, küz on som,
Elden algan çıgımı ay.
Alık-alman el berip,
Bey-beçara sendelip.
Çınıbay menen Şabdanga,
Padışalık çen berip,
Çınıbay, Şabdan çen alıp,
Bagındırıp el alıp.
Han bolduk dep kırgızdın,
Kanın sorup jep alıp.
Bayı menen manabı,
Kedeyge tiygen zalalı.
Toguz mal dep jabuuçu,
Tomayakka jalaanı.
Jalpı kırgız japayı,
Jabırlık körgön dalayı.
Jaş agızıp ıylaçu,
Jardı-jalçı malayı.
Kapkan salgan añçısı,
Egin ekken malçısı.
Jabırlıktı körçü ele,
Jardı menen jalçısı.
Elüü başı, ıstarçı,
El bagınıp kıstalçu.
Çıgım tartıp bukara,
Çındap söögü sızdaçu.
Beçaranın bilbesi,
Bezildegen tilmeçi.
Kedeydi manap, kulaktar,
Moyununa min deçü.
Manap, baydın ildeti,
Akı jegen mildeti.
Nike menen tak dep,
Baygambardın sünnötü.
Iymam menen moldosu,
Oşolordun joldoşu.
Malı jokko katın jok,
Kedeylerdi kordoçu.
Bukaraga bolboçu,
Kuduktay kuysa tolboçu.
Ölüktön tokup at algan,
Iymandardın oljosu.
İlgerkinin tarabı,
Bayı menen manabı.
Padışanın kolunda,
Oşolordun tanabı.
Jandıraalı5, üyözü6,
Jalpı jurttun münözü.
Törölör menen general,
Oşolordun bülösü.
Romandın tukumu,
Törö degen uşunu.
Orusuya jurtuna,
Bolup ötkön uçuru.
Padışanın tukumu,
Baykap tursañ uşunu.
Paydalanıp kedeyden,
Çagıp jegen çuçugu.
Törö degen ak söögü,
Kırgızdan algan at töönü.
Kedeylerin bagıntkan,
Kiyip7 menen Masköönü.
Padışa çoñ too bolgon,
Başına sıymık koborgon,
Kalıstıgı ketkende,
Akırında jogolgon.
Padışa toosu nuragan,
Baarı jurttu suragan.
Akırında padışa,
Añtarılıp sulagan.
Adamzattın akısı,
Alkımına tıgılgan.
Akırında padışa,
Baş kötörböy jıgılgan.
Oşolordon kutulgan,
Orus menen musulman.
Bay, manap, törö söögü,
Başı ketip buzulgan.
Ak padışa başkargan,
Akılınan şaşkandan.
Manap, törö jogoldu,
Başınan sıymık kaçkandan.
Padışası jıgılıp,
Başınan ketti sıymıgı.
Tap küröşü küç aldı,
Kedeylerdin kıymılı.
III-Door
(Özgörüş dooru )
Bedeldin belin sıdırıp,
Turpan menen kıdırıp.
Açarçılık bolgondo,
Ölüp kaldı kırılıp.
On altınçı jıl bolup,
Kırgızga kıyın sır bolup.
Padışası jıgılıp,
Basılbagan çır bolup.
Çarbaların büldürüp,
Şıldıñ kılıp küldürüp.
Kaçkan eldin artınan,
Asker kuup sürdürüp,
Töögö jüktöp çöp alıp,
Iloo, soyuş köp alıp,
Kaçkan eldin mal-mülkün,
Talap-bulap jep alıp.
At jabuu dep kap alıp,
Iloo, soyuş mal alıp,
Kayaşa aytkan dalayı,
Nabaktıga kamalıp,
Kalktın baarı talanıp.
Atan töönü dagı alıp,
Padışanın töbösü,
Bargan sayın kararıp.
Arpa çöbün jüktötüp,
Ala kiyiz büktötüp.
Aktardın zalim askeri,
Mıltık atıp düp detip.
Asker tosup boljotup,
Atan töölör komdotup.
Askerinin joluna,
Üy tiktirip oñdotup,
Çarbadardı şordotup,
Malın talap kordotup.
Zambirek menen pilimot,
Kazarmanga ornotup.
Kalgan eldi taap alıp,
Malı, mülkün çaap alıp,
Kırgızdı kamap kırganda,
Kızıl suuday kan agıp.
Jalgan işti çın kılıp,
Kırgızdardı kırdırıp,
Kıyamat kün bolguça,
Unutpaçı sır kılıp.
On jetinçi jılında,
Oşondo boldu Özgörüş,
Ölgönünön kalganı,
Jakşılıktı köz körüş.
Oşolordun koogasın,
Ok atışıp joolaşın,
Tumandatıp körgözböy,
Uruyattın şoolasın.
Karakçılar kamınıp,
Kedeydin tonun jamınıp.
Bayagıday manapka,
Baykuş kedey jamınıp.
Kerenskiyge barılıp,
Kedeydin baarı zarılıp,
Koşo kirgen törölör,
Koy terisin jamınıp.
Kerenskiy çıkkan çamınıp,
Uruyat dep çañırıp.
Ukkan eldin baarının,
Kulak, meesi jañırıp.
Karañgı tüşüp añırıp,
Jarık çıkpay jabılıp.
Kaçan teñdik bolot dep,
Kalktın baarı sabılıp,
Adamdın kanı agılıp.
Zamandarı tarılıp,
Ayrı menen sayganda,
Kırgızdın kardı jarılıp.
Aşıp-taşıp köbürüp,
Tolgondo tolkup tögülüp,
Kalktın baarı kan jutup,
Kabırgası sögülüp,
Adamdın kanı akkanda,
Basmaçı basıp jatkanda.
Arañ boldu jakşılık,
Agarıp tañ atkanda.
Uuru menen karakçı,
Kumar menen arakçı,
Kedeylerdin özünö,
Tarta koyup sarapçı.
Kedeydi kezge ilbester,
Çinovnik menen tilmeçter,
Tuş-tuşunda suradı,
Tuura jolgo kirbesten.
Aralaşkan adamdar,
Azuusu bar kamandar.
Ötüp ketti türdönüp,
Neçen türdüü zamandar.
Muunu jok adamdar,
Munu bilgen adamdar,
Turmuşunan köründü,
Jakşı menen jamandar.
Ar bir türlüü abaldar,
Aytıp jürgön kabarlar.
Bolup öttü boroylop,
Boroon menen şamaldar.
Een talaa elçilik,
Eñ ele jaman kemçilik.
Jañı çarba, sayasat,
Oşondo boldu teñçilik.
Sayasat saktık çarbası,
Açılsın közdün pardası.
Jıyırmançı jılında,
Adamdın ketken argası.
Bolşeviktik baylıgı,
Baarı jurtka jaylıgı.
Dünüyönün jüzünö,
Ketken eken aydıñı.
Baştakı işiñ çorkok dep,
Partiya bolgon ortok dep,
Adamzattın balası,
Bir tuuganday bolmok dep,
Aldına çıgıp ozçu dep,
Batrak menen koşçu dep,
Manap menen baylardın,
Ötközböy aldın tosçu dep.
Aptabı ayday tolsok dep,
Adamdın baarı ortok dep.
Kişinin akın jegenden,
Kommunistter korkot dep.
Açkanda joldun tuyumun,
Partiya, koşçu uyumun.
Beçet8 basıp koygon kol,
Beçaraga açkan jol.
Baarı jurttun başçısı,
Partiya menen komsomol.
Başıbızga kelgen door,
Batraktı kılgan zor.
Joon karın baylardın,
Jolun tosup jaygan tor.
Kedeylerden ketti şor,
İş bilalbay bolgon kor.
Tuura joldon adaşsa,
Tüşüp ketçü kazgan kör.
Saramjalı, düynösü,
Balto, şinel, kürmösü.
Tübü tereñ zındanday,
Tüşüp kalsa türmösü.
Jerinen aytıp bereyin,
Jeti-Suunun kedeyin.
Alçı, taası jelip,
Çike tüşkön egeyin.
Alçıdan tüşkön çükösün,
Abaylasañ bilesiñ,
Akıl menen oylonup,
Tuura jolgo kiresiñ.
Kedeyge ökmöt karaşkan,
Batrakka bak açkan.
Başçı bolup dalayı,
Tuura joldon adaşkan.
Aydagan egin aştıgı,
Adaşıp ketti baştıgı.
Ubalına kaldı da,
Urukçuluk kastıgı.
Urukçunun jaatı,
Başına tiydi saatı.
Statya, zakondon,
İş bilbegen kaatı.
Partiya jolun biz bilbey,
Baştıgıbız iş bilbey,
Jırtıgıbız jamalsa,
Bolobuz bir kün bütündöy.
Tört şkoldu bütürböy,
Zakon bilip kütünböy.
Armanduu boldu kee biröö,
Oozunun buusu tütündöy.
Jarmaday içken aragı,
Jalpı jurtka tarabı.
Çeberlebey iş kılıp,
Çinovnik, tilmeç, manabı.
Kızmat kılgan adamı,
Kırgızdı kılgan tarabı.
Eki tarap baştıgı,
Başına tiydi zalalı.
Sarbagış, bugu, soltodon,
Tarap çıkkan ortodon.
Künöö tüşüp moynuna,
Jaatçıldar ontogon.
Solto menen tınayı,
Suu tunbagan ılayı.
Tanabınan tartıldı,
Tarapçıldın dalayı.
Tarap bütsö jan tındı,
Partiya jolu artıldı.
Bukaranı ezgender,
Buçkagınan tartıldı.
Jırgadı çarba, dıykandar,
Zakon menen miyzam bar.
Alçı, taası jelip,
Çige tüştü kıtandar.
Partiyaga kirildi,
Tuura jolu bilindi.
Tuura joldon çıkkandar,
Tuzakka moynu ilindi.
Baatır bolup çıkkandar,
Mayın eldin sıkkandar,
Jön tüşö albay bir birin,
Buttan alıp jıkkandar,
Birin biri süröşüp,
Kedeydin bulun ülöşüp,
Tap sezimin taanıbay,
Tarap bolup küröşüp,
Adamdın akın alışıp,
Urup tokmok salışıp,
Tarap bolup bir birin,
Buttan alıp çalışıp,
Jobolonduu joolaşıp,
Joo boluşup doolaşıp,
Kiyin kalgan kedeyge,
Orun berbey oolaşıp,
Kommunist beret küç kolgo,
Kedeyler tüşsö tüz jolgo,
Partiya jol körsötöt,
Başıbızda çoñdorgo.
Partiya jolun tuuralap,
Buzuktun baarın kubalap,
Joolaşkandın baarısın,
Joopko tartıp suramak.
Kapkanga tüşöt kaçanaak.
Partiya jolun tazalap,
Kara jürök zalimden,
Kalk irenjip kapalap.
Buzukka saldı tıyuunu,
Toktottu elden jıyuunu.
Kalıñ berip, mal alıp,
Zordop nike kıyuunu.
Şıpıldagan şıluunu,
Jogottu çıgım kıluunu.
Tarap baştap jürgöndör,
Tamırı çirip kurudu.
Aldap mandat algandar,
Ayılga bülük salgandar,
Bopboz bolup tim jüröt,
Boşonup işten kalgandar.
Baatırlar işten boşonup,
Bekerge kalıp bozorup.
Taraptın baarın taratıp,
Başıbızdı koşoluk.
Taraptın baarı taştalsa,
Birlik jolu baştalsa.
Teñçilik dooru
Boloruna az kalsa,
Baarı jurttun bülösü,
Keñeşter birlik kübösü,
Baykap tursa paydaluu,
Bolşeviktin münözü.
Moynuna arkan süyrötüp,
Azoonun baarın üyrötüp.
Ügüt menen nasiykat,
El içine süylötüp.
Buzuktun baarın jogoltup,
Bukaranı oñoltup,
Elge özünçö erk berip,
Respublika kobortup.
Jatıp içeer çoñ karın,
Kuulup çıktı ol zalim.
Keñeşip bildi jakşı eken,
Kedeylerge jol barın.
Karakol menen Bişkekti,
Kalıs jolun iştetti.
Kalk içinde buzuktu,
Kayda eken dep izdetti.
Tokmok menen Bişkekti,
Toluk kızmat iştetti.
Tim jürbögön buzuktun,
Tizesin baylap izdetti.
Respublika bolot dep,
Buzuktun baarın jogot dep,
Zakon menen ökümöt,
Saptap koygon bolot dep,
Partiya elder uruşçu,
Eki jaat kuruşçu.
Erk algan jan tındı,
İşçi, dıykan, jumuşçu.
Jaattın baarın japşırıp,
Kabırgasın kapşırıp,
Buzuktardın baarısın,
Prokurorgo tapşırıp,
Kelindi kedey oñuna,
Kommunist salgan joluna.
Kerayaktar ilindi,
GPUnun9 toruna.
GPU kedey çebibiz,
Baylagan bekem belibiz.
Partiya menen batırak,
Baş koşuuçu elibiz.
Jazılsa jarpı jadırap,
Partiya, koşçu, batırak,
Manap, baylar jüdösö,
Kedeyge kantip katılat.
Kan sorup kulak batırat,
Toktoso künöö atılat.
Baş koşpogon jaatçıl,
Bay, manapka satılat.
Manap, baydın zulumu,
Baştagan jaat urugu.
Tarapçının dalayı,
Tamırı çirip kurudu.
Kedeyge kılgan jabırı,
Manaptın ketti kadırı.
Üzülüp kalsa el jırgayt,
Özümçüldün tamırı.
Öspöy kiyin jılgandar,
Özümçülük kılgandar,
Tiştey albay tim boldu,
Tişi kıyrap sıngandar.
Bay terektey barkırap,
Jarıgı çıktı jarkırap,
Jaman joldon korkuşup,
Jaatçıldar kaltırap.
Jakşı jolgo sürötüp,
Jaattın baarın tügötüp.
Adaşkandın baarın,
Aydap iydi jüdötüp.
Kagazga kat çiygender,
Kedeydin tonun kiygender.
Jüdötüp jardı, jalçının,
Jürögünö tiygender.
Özünçö dooron sürgöndör,
Ökümötmün dep jürgöndör,
Manap, baydın jaatınan,
Partiyaga kirgender.
Murun jetip kamınıp,
Koy terisin jamınıp,
Kuulup çıktı akırı,
Betine köö jabılıp.
Baştagı doorun sagınıp,
Tuura joldon jañılıp,
Baatırlardın dalayı,
Partiyadan alınıp,
Tuzakka butu çalınıp,
Tuura joldon jañılıp,
Künöö tüşüp moynuna,
Kabaktıga jabılıp.
Kıñırın tezge bastırıp,
Aykın jolun aştırıp,
Kedeylerdin bütümün,
Keñsalarga jazdırıp.
Kıyşıktın baarın tüzötüp,
Tuura joldu küçötüp.
Buzuk joldun baarısın,
Tüzötüügö küzötüp.
Tazaladı kebekten,
Ötközdü dalay elekten.
Tuu kötörgön aldında,
Kızıl bayrak jelekten.
Respublika kılganda,
Buzuktun baarı tınganda,
Jadırap jarpı jazılıp,
Jandın baarı jırgalda.
Birigip başın koşkondoy,
Aldına çıgıp ösköndöy,
Jumurtkalap kalat go,
Koy üstünö boz torgoy.
Jırgadı jandın baarısı,
Jaşı menen karısı.
Öz özünçö erk bergen,
Ökümöttün kalısı.
Urgaaçı, erkek, ayalı,
Kızıl jelek tayagı.
Tegizçilik dooru,
Bolot eken ayagı.
Tegizçilik ertebi,
Jogolso eldin tentegi.
Uşul kezde jırgadı,
Urgaaçı menen erkegi.
Kırgızdın baarın tekşerip,
Kızmatçını eskerip,
Jardı, jalçı kedeyge,
Jakşılık tiyçü kez kelip.
Jogottu oor jüktördü,
Joolaşkandı bütkördü,
Partiya menen batırak,
Baarısına küç berdi.
Beybaştın beli büktöldü,
Mal, pul jıyıp kütköndü,
Dalayın saldı tüz jolgo,
Dañkı çıkkan üptördü.
Zıyan kılıp jürbö dep,
Karmalasıñ türmö dep,
Kan sorguçtun baarısı,
Kantala menen bürgö dep,
Kastaşkan joogo külkü dep,
Karışkır menen tülkü dep,
Saramjalı sarı esep,
Kazına kedey mülkü dep,
Kalk dükönü degender,
Kardına jıyıp jegender,
Kursagınan jarıldı,
Kurç tırmaktuu berender.
Jılma sorçu jılandar,
Kurç tırmaktuu kıraandar,
Arılıp emi basılsa,
Ayıkpagan ılañdar,
Urukçul, ılañ arılıp,
Jegendin kardı jarılıp,
Kedeylerge tuura jol,
Kommunistten tabılıp.
Kommuniske kirişip,
Keñeş joldu tuura bilişip.
İlim menen bilimge,
Eldin baarı kirişip.
Kalktın közü açılıp,
Kan sorguçka asılıp,
Tarapçının baarısı,
Tarpı çıgıp basılıp.
Gazetke keesi jazılıp,
Kesirin elden kaçırıp,
Akıykattap körsöttü,
Aybın jappay jaşırıp.
Ala-Too menen Alaydan,
Jardı, jalçı malaydan,
Kırgız kalkı teñdikke,
Emi jetti dalaydan.
Padışanın zamanı,
Manaptardın araanı.
Kedeylerge saluuçu,
Jürögünö jaranı.
Jardılar körgön japanı,
Jabırlık menen kapanı.
Bakırlarga köp ötkön,
Manaptardın kataalı.
Japalardı körgönbüz,
Jabırlıkka köngönbüz.
Azap tartıp al kezde,
Açkalıktap ölgönbüz.
Bolşeviktin çıkkanı,
Manaptardı jıkkanı.
Erk özündö boldu dep,
Emi kırgız ukkanı.
Jazıldı jarpı jadırap,
Korduktan kedey ajırap.
Kedeylerge tuura jol,
Kommunistten tabılat.
Baştagı zaman kataal jut,
Bolşevik bizge küygön kut.
Bala, kızdı okutkan,
Rabfak10 menen institut.
Janın taştap ıraaktan,
Moskva, Leningraddan,
Baldar okup köz açat,
Janıp turgan çıraktan.
Jakın menen alısı,
Jalpı jurttun baarısı.
Keñeşterdin ökmötü,
Kedeylerge kalısı.
Katın menen boy okşoş,
Karışkır menen koy okşoş,
Tegizçilik negizi,
Biyik menen oy okşoş.
Jardı menen bay okşoş,
Jarma menen çay okşoş.
Akır zaman tegizdik,
Asıy menen tay okşoş.
Takır tıydı tentekti,
Tayaktaçuu keltekti,
Uruyatka çakırdı,
Urgaaçı menen erkekti.
Kara neet kişi jok,
Karışkırdın işi jok,
Koy üstünö boz torgoy,
Uyalasa işi jok.
Telegeyi teptegiz,
Aç arıgı sepsemiz.
Çarbası öskön kedeydin,
Tuup jatat malı egiz.
Erki menen köçtürüp,
Çarbaların östürüp,
Orun alıp kelatat,
Tegizçilik söz jürüp.
Jıldan jılga oñolup,
Jıgılgandı koborup,
Tegizçilik negizi,
Akırında bololuk.
Tegizçilik kılgızdı,
Tepki jegen kırgızdı.
Manap menen baylardın,
Başınan bagı jılbıştı.
Teköörün kayrıp sıngıstı,
Okuuga kedey tırmıştı.
Adam bol dep ündödü,
Artta kalgan kırgızdı.
Bagın baylap baatırdı,
Azat kılıp katındı.
Jarıktıkka çıgardı,
Jardı menen jakırdı.
Kommunist tuura dep bilem,
Kedeydin işi jetkileñ.
Batraktı kutkardı,
Baydan jeçü tepkiden.
Jogottu karmap soyçunu,
Kanın sorup toyçunu.
Jırga dep ündöyt kommunist,
Jılkıçı menen koyçunu.
Butuna kiygen çarıktı,
Bukara menen karıptı.
Akırında selbidi,
Açka menen arıktı.
Toyundurdu açtardı,
Tarbiyalap jaştardı.
Tegizçilik dooru,
Bolooruna az kaldı.
Kiçireytti çoñdordu,
Kedeyge kojo bolgondu,
Çoñdorgo kıldı teñ ana,
Çokoyçon kuur tondordu.
Kedeydin tilep amanın,
Tegizdep jakşı, jamanın,
Jırgagın dep çakırdı,
Jıñaylak kara tamanın.
Süyüngöndön kudaylap,
Kara taman jıñaylak.
Bay, manaptın başınan,
Bagı ketti kıñaylap.
Jañıdan kırgız bölünüp,
Jarıgı aydıñ körünüp.
Üstübüzdön jöö tuman,
Açılıp ketti sögülüp,
Asmanda aeroplandan,
Avtonomiya kuralgan,
Erk alganda bizdin el,
Emi çıktı tumandan.
Jark etip kün açılıp,
Jarıgı jerge çaçılıp,
Masköödön kırgız bölünüp,
Keñsalarga jazılıp,
Kedeydin baarı süyünüp,
Keñsalarga üyülüp.
Azat boldu kırgız dep,
Altın menen çiyilip.
Jakşılıgın jayganı,
Kızıl jelek bayragı.
Erk alganda bizdin el,
Emi kördü paydanı.
Okup jatkan baldarı,
Ak sakalduu çaldarı,
Erkindigin koluna,
Emi kırgız alganı.
Jañı japkan örgöösün,
Jamandıktı körbösün.
Respublika koñşulaş,
İrettedi öñgösün.
Kazakstan, Özübek
Kalkka nuska sözü dep,
Baarın jakşı karagan,
Bolşeviktin közü dep,
Örgö aydaçu külüktön,
Özübek, tajik, türkmön.
Az mildetti kutkardı,
Ar bir türdüü bülüktön.
Arabasın jıldırıp,
Respublika kıldırıp.
Az uluttun baarısın,
Erk özündö tındırıp.
Alıska kolun sundurup,
Az mildetti tundurup,
Avtonomiya, obulus,
Respublika kurdurup.
Jogotup eldin kastıgın,
Jolgo salıp baştıgın.
Kırgızga sonun erk berdi,
Köñülgö alıp azdıgın.
SSSR tobu dep,
Lenin çapkan jolu dep,
Arıluuçu uşul kez,
Az uluttun şoru dep,
Kırgız eldin koru dep,
Bütölsün jırtık tonu dep,
Kedeyleri teñ ata,
Kiçine menen çoñu dep,
Abalkı zaman debe dep,
Adam akın jebe dep,
Az ulutka köz salıp,
Köp ulutka teñe dep,
Adam akın alba dep,
Ayılga çıgım salba dep,
Az uluttu sürödü,
Artta emi kalba dep,
Ökümötüñdü karma dep,
Östürö gör çarba dep,
Tegerekke köz salgın,
Tört tülüktüü malga dep,
Körüp önör toku dep,
Kurska barıp oku dep.
Kerayaktı jogotot,
Kedeylerdin sotu dep,
Orto Aziya büyrösü,
Östürgön çarba düynösü,
Jalpı jurtka bilindi,
Jaman jolgo jürbösü.
Jogoruladı jol tüzdön,
Respublika Türkstan.
Baştagı kırgız çegi uşu,
Fargana menen Jeti-Suu,
Baarıbızga bak berdi,
Bolşeviktin beti uşu.
Kommunist kedey jetegi,
Alga basıp keteli.
Ayıl konup mal bakkan,
Ala-Toonun etegi.
Karakol, Isık-Köl degen,
Kalıs eldi bel degen,
Partiyanın joluna,
Baarı jurttu kön degen.
Atbaşı, Narın, Karakol,
Avtonomiya açık jol.
Jakşı jolgo baştooçu,
Jañı öspürüm komsomol.
Uuru menen keskiler,
Urukçul jaman eskiler,
Soo jürbögön buzuktu,
Sotko berip kestirer.
Jaman jürgön manaptı,
Japırıp mizin jadattı.
Jalpı jurttan kaltırdı,
Jarabagan adattı.
Baştagı zaman şum ele,
Manapka kedey kul ele.
Karañgı eldi jaylagan,
Kalıñ mal menen kun ele.
Baştagı kırgız jaralgan,
Barımtaga mal algan.
Birdiginin jogunan,
Bukara bolup taralgan.
Aksay, Soñ-Köl, Arpadan,
Andan kırgız taralgan.
Başın koştu bolşevik,
Anjiyan menen arkadan.
Bolşevik jıydı çogultup,
Manaptın tübün omurtup.
SSSRga zım kagıp,
Telegrammın sogultup,
Erktüü kırgız böldürüp,
Beybaştın baarı jün jürüp,
Partiyanın joluna,
Baarı jurttu köndürüp.
Özgörüş zaman jılıştı,
Respublika kılıştı.
Jaattın baarın tügötüp,
Emi kırgız tınıştı.
Manaptın belin sındırdı,
Erktüü boluş kıldırdı.
Urukçuldun baarısın,
Uşul kezde tındırdı.
Ökümöttü berip koluna,
Kırgızdı saldı joluna.
Bolşeviktin münözün,
Buradı joldun oñuna.
KAÇAK TURMUŞU
Atbaşı menen Narından,
Kaçabız dep kamıngan.
Atka mingen jakşılar,
Nabaktıga jabılgan.
Kakşaalda dep çerikti,
Kaçabız dep jelikti.
Moñoldor menen çerikti,
Burabız dep jelikti.
On arça tınımseyiti,
Oşol eli keyitti.
Boogaçı boluş, Sadırı,
Nabaktıga jabıldı.
Kazak, kırgız bu kezde
Kanday işke kabıldı.
Abdray menen Çalbaydı,
Nabaktı kıldı andaydı.
Kaneterin bilalbay,
Karañgı kırgız daldaydı.
Esenkul menen Şakendi,
Kaçırıp ketti baki eldi.
Dargaga astı dep uktuk,
Kasımaalı akemdi.
Ajı menen Subandı,
Alarga kıldı ubaldı.
Idıgına çıdabay,
Asker jıyıp kuraldı.
Kaçıp ketti dep uktuk,
Karakol, Pişpek dubandı.
Idıgına orustun,
Kanetkende çıdaylık,
Kazat kılıp ölsök dep,
Karakol, çüylük ooluktu,
Kaçıp ketti dep uktuk,
Kabaktagı çoluktu.
Kazak, kırgız kayran el,
Kanday işke joluktu.
Kayran bugu buzuldu,
Karakol menen kölünön.
Kaçıp barıp jay tappay,
Kakşaal menen çölünön.
Jumgal menen Koçkordon,
Jurttun baarı kozgolgon,
Korkkonunan dalay el,
Kızıl öñü boz bolgon.
Kaçıp barıp Turpanga,
Bir jarım ay toktolgon.
Beş jüz jılkı miñ koyluu,
Bir karası jok bolgon.
İlgerkisin oylonup,
İçi küyüp ot bolgon.
Koçkor-Ata, Jumgaldan,
Kozgolgon kişi kur kalgan.
Olutunan ajırap,
Dalay adam muñdangan.
Baarısı tagdır iş eken,
Baydasız düynö şum jalgan.
Koş tereze ornotkon,
Kobuldatıp somdotkon,
Jasalgaluu üy kaldı,
Jannattay bolgon Çüy kaldı.
Çırluu doonu tügötkön,
Çır sınagan biy kaldı.
Kubakı degen bel kaldı,
Kuuragan baykuş el kaldı.
Esi ketip eñgirep,
Eki Kemin jer kaldı.
Bayçeçekey gül kaldı,
Mal ottooçu bür kaldı.
Baş kişiden kayrılıp,
Mambetaalı, Dür kaldı.
Elinin jırgal könügü,
Ezilip bışkan örügü,
Eñ ele sonun Çüy ata,
Sözümdün jok tögünü.
Ak buudaydın jarması,
Adırında alması,
Ajıradık oşentip,
Buzulgandın kalbası.
Almanın şagı iyilgen,
Adamı jibek kiyingen,
Atake eli sarbagış,
Ajıradı Çüyünön.
Tartma kiyip butuna,
Tayak alıp koluna,
Çarçap jüröt çaalıgıp,
Çanaçın tartıp jonuna,
Alda-taala kudayım,
Sala körgün oñuna.
Kıtaydın tili kıjıldap,
Kırgızdın dartı bıjıldap,
Badışaga karmatpay,
Kutulduk dep kımıldap.
Badışanın zordugu,
Bargan sayın aşınıp,
Kelimsekter oşondo,
Kedeylerge asılıp,
Sandıktın oozu açılıp,
Salıktın baarı çaçılıp,
Sarbagış menen Bugunu,
Sandaldırdı kaçırıp,
Bedeldin belin aşırıp,
Berekeni kaçırıp,
Ayalınan ajırap,
Azamattar boy kalıp,
Koktu jerge maaraşıp,
Koroosu menen koy kalıp.
Zardabı jaman eken dep,
Sanaası menen oylonup,
Esi ketip eñgirep,
Eki Kemin; Çüy kaldı,
Jabıkbaşı saymaluu,
Jasalgaluu üy kaldı.
Koçkor-Ata, Jumgalda,
Koroosu menen mal kalıp,
Koş tereze saldırgan,
Kobuldagan tam kalıp,
Bugu, sayak, tınay jurt,
Kaçıp ketti sandalıp,
Ölüktörü kömülböy,
Jatkanına tañ kalıp,
Badışadan kutulup,
Ketebiz dep zarlanıp,
Ajal jetken kee biröö,
Kolgo tüştü karmalıp,
Ökümünö çıdabay,
Öltürbö dep jalbarıp,
Baykuş kırgız kanetsin,
Korkkonunan sargarıp.
Bugu menen Sarbagış,
Buzulbastan teñ ketti.
Aylının baarı buzulup,
Ar bir türkün el ketti.
Kalıñ bugu, sarbagış,
Kayrılbastan al ketti.
Mal-buluna karabay,
Neçen türkün jan ketti.
Isık-Köl menen Çüyünön,
Turpanga çeyin jurt ketti.
Mal-bulunan ayrılıp,
Karabaşın kutkazdı.
Eki kişi Turpandan,
Eşek minip uçkaştı.
Salıktagı mülk kaldı,
Jıyıluu boydon jük kaldı.
Maldı-buldu kuugandar,
Basıp alıp şük kaldı.
El kaçkanda eñgirep,
Egin kaldı basıluu.
Kaynap turgan jerinde,
Kazanı kaldı asıluu.
Tañılçaktın baarısı,
Talaada kaldı tañıluu,
Başındagı ulugu,
Badışanın zulumu,
Kıtayga kaçtı tınç albay,
Kırgız eldin urugu.
Jerinde kaldı Bedeldin,
Bee-baytaldın kulunu.
Eli ketip eñgirep,
İt jurtunda uludu.
Badışaga ok atıp,
Baykuş kırgız kurudu.
Bakırlardı jüdöttü,
Manaptardın kılıgı,
Az kelgensip anısı,
Asıy alıp şılıdı.
Kanat menen Tezekbay,
Kalp jerinen kan bolup,
Aktar kısıp kelgende,
Akıl tappay dal bolup,
Kaçıp barıp Turpanga,
Kayran kırgız kor bolup,
Ölgönünön kalganı,
Öz jerine zar bolup,
Ölük kömörgö jer tappay,
Kıtay jeri tar bolup.
Turalbadık jeldenip,
Turpanga bardık sendelip.
Kaçabız dep jeldenip,
Kaşkarga bardık sendelip.
Ajıradık boz üydön,
Alaçıktı teñdenip.
Tikkenibiz alaçık,
Tentigenge jaraşıp,
Ar bir türdüü adamdar,
Akılınan adaşıp,
Kaysı birin aytayın,
Kaçıp ketip baratıp,
Boluş, biyler oşondo,
Bukaranı jadatıp,
Öküm menen kedeydi,
Öz koluna karatıp,
Barıp Turpan jerine,
Manaptan çıktık baş berbey,
Bala ataga kayrılıp,
Kaşık salıp aş berbey.
Aylana köçüp jay tappay,
Aksı menen Turpandan,
Jeti-Suunu sagınıp,
Jerdegen adam muñkangan.
Şar akkan suu, kök şiber,
Kırgız uulu kunt algan,
Kök ala maydan şiberde,
Kümüş kemer kurçangan,
Turpandın teşik akçasın,
Jipke tizip jurt algan.
Teşik akça koluna,
Karmap jürgön mından köp,
Bir tıyınga jete albay,
Zarlap jürgön andan köp.
Beremin dep kalp aytıp,
Aldap jürgön andan köp.
Uuru kılıp manaptı,
Jaldap jürgön andan köp.
Kalıs emes badışanı,
Kargap jürgön andan köp.
Dümür kazıp otuna,
Jak dep jürgön andan köp.
Tülkü kuup bürkütkö,
Kak dep jürgön andan köp.
Kurjun salıp moynuna,
Ak dep jürgön mından köp.
Kızdı çeyrek arpaga,
Sat dep jürgön mından köp.
Jeti suunu sagınıp,
Dat dep jürgön mından köp.
Malın berip jat elge,
Bak dep jürgön mından köp.
Uuç egin kurjunga,
Jıynap jürgön mından köp.
Ulutunup üşkürüp,
Iylap jürgön mından köp.
Kara janın tındırbay,
Kıynap jürgön mından köp.
Bargan elin jan üçün,
Sıylap jürgön mından köp.
KAÇKAÇ
Bayköltök bizdin jeribiz,
Bayıp ketti elibiz.
Bayıganga jaraşa,
Nikeley kapır buzuldu,
Tütüngö soldat alam dep,
Nikeley kapır şaştırdı.
Kaçıp köçtük şaşkanda,
Karman-Teke ayran suu,
Katarı menen biz köçtük.
Baralbadık elime,
Bata albadık jerine.
Jırgap jatkan jerimen,
Jılas orus kozgodu.
Ala kançık kelgende,
Asan, Tokmok, Jıgaç-Art
Arzımattın jeri eken.
Kara malga jay eken,
Arzımatka karaştuu,
Çoñ bagıştın içinde
Tölömüş ajı bay eken.
Ak matasın artınıp,
Satıp ketet çoñ bagış.
Artkan etin koynuna,
Katıp ketet çoñ bagış.
Koktu sayın üyü bar,
Üyü sayın biyi bar,
Çoñ bagış ketet çoçoyup,
Joor atın minip oçoyup,
Joor atına uçkaşıp,
Jaman atın kekeytip,
Kök kepiçin tepeytip.
Biz orustan kaçkanbız,
Torugarttın belin aşkanbız.
Toyum degen jer eken,
Çoñ bagış degen el eken.
Öydö-tömön jöö basıp,
Arıbagan eme eken.
Kömür satıp aş içip,
Jarıbagan el eken.
Alakanık kelgende,
Ak kozunu jep ketti.
Arzımat degen kızıl köz,
El kılıp alam dep ketti.
Akırında Arzımat,
Üydün baarın tordodu,
Maldın baarın uurdadı,
Uurusun bizge jiberdi,
Bu jıl bizdi imerdi,
İmergenin koybodu,
Berip jatsak bolbodu,
Atanı kayran may könçök,
Senden kedey jatabız,
Kadır köñül kalbagan,
Elden kele jatabız.
Koş Kara-Taş konuşuñ,
Korkkonunan ürküttü,
Orunalı boluşum.
Koş Kara-Taş börülü
Koşuñ menen aman bol.
Koştoşuuga kişim jok,
Kaçkan el menen işim jok.
Ulugubuz orustan,
Uşul iş boldu boluştan.
Jıltırkanı jırılgan,
Jılkının jeri Tokoçor.
Jılkıbız ketti ottoboy,
Jalañ el ketti toktoboy.
Koydun koltugunan tiregen,
Betegesi belden buragan,
Koydun jeri Kara-Taş,
Koyubuz ketti ottoboy,
Kokuy el ketti toktoboy.
Tölgö çiyde beyit bar,
Töbösündö şeyit bar,
Koldoçu bolsoñ koldogun
Kazak-orus oñbogun.
Kıdırata karaşsa,
Tegerete sanaşsa,
Kutular zaman kalbaptır,
On segiz miñ aalamga,
Kudayım özü taraza.
Arpa degen jer kaldı,
Az gana tuugan el kaldı.
Börülü degen jer kaldı,
Bölünüp tuugan el kaldı.
Kekilik degen jer kaldı,
Ketip kaldı degensip,
Kekse tuugan el kaldı.
KATIGÜN
Örttöñ, Muzart kıştadık,
Üyübüz jok katıgün.
Bışıldatıp katıgün,
Sayma alaçık aştadık.
Tekes degen jer eken,
Kekirtekten kar eken.
Konuş küröp kıynaldık,
Köldü sanap ıyladık.
Örttöñ, Muzart boyuna,
Jıynaldı baarı katıgün.
Uuru bolgon emedey,
Kıynaldı baarı katıgün.
Örmök jibin, şırdagın,
Jıynap sattı katıgün.
Butun suukka üşütüp,
Iylaktadı katıgün.
Kalmak körsö jaşınıp,
Böjöñdödü kayran el.
Tegi kalmak oñboy kal,
Kujuldadı katıgün.
Tabak menen et jasap,
Sunuşpadı katıgün.
Ot alışpay üyünön,
Uruşkanı katıgün.
Çogulup katın-kızdarı,
Otun aldı katıgün.
Abışkalar jötkürüp,
Kokuyladı katıgün.
Jarma kılıp kök çañgıl,
Mıtan içti katıgün.
Uuru kılıp kalmakka,
Jandan keçti katıgün.
Birin biri karaktap,
Joldu tostu katıgün.
Talkan surap kalmaktan,
Koldu tostu katıgün.
Tınç alışıp olturbay,
Kıynalıştı katıgün.
Tarpka üyülgön joruday,
Jıynalıştı katıgün.
Çoñdor bilbes amaldı,
Baldar bildi katıgün.
Atasına bilgizbey,
Kanday bildi katıgün.
Bazarga salıp kızdarın,
Baa bıçıştı katıgün.
Talkan kılıp undarın,
Jarma içişti katıgün.
Kalmak körsö korkuşup,
Jaltañdadı katıgün.
Çokoy kiyip butuna,
Kaltañdadı katıgün.
Tuz tatıp koyup suusuna,
Tamak içti katıgün.
Koydoy bolup çuuldap,
Sanalıştı katıgün.
Suu içkendey kumsarıp,
Kanı ketti katıgün.
Öz koluna turbastan,
Malı ketti katıgün.
Jıltıragan buyumun,
Jıyıp sattı katıgün.
Oñolbodu jolubuz,
Baktı kaçtı katıgün.
Bir birine jaşırıp,
Tamak içti katıgün.
Çenep içip mıskıldap,
Sanap içti katıgün.
Jarkıragan kızdarın,
Sartka sattı katıgün.
Uzabadık ilgeri,
Artka tarttık katıgün.
Kündö köçüp ar jerge,
Konuş kıldı katıgün.
Ölgön maldın terisin,
Tulup kıldı katıgün.
Kalmaktardın bayınan,