Grek qazynalary - 20

tösekten jūlyp aldy da, qūm toltyrğan qapşyqtai basynan asyra
köterıp, bar küşımen iedenge laqtyryp kep jıberdı.
— Şliman hanymnyñ qasynda bol. Qamqorlyq jasa,— dep
būiyrdy ol Poliksenağa. Özı iesınen tanyp qalğan Fotidistı jerden
köterıp aldy.— Myna haiuandy,— dedı Sofiağa qarap,— öz bölmeme
äketem. Qojaiyn qaityp oralğanşa tyrp ietkızbeimın. Qojaiyn
būiyrsa, janyn jahannamğa jıberem.
Ol Fotidistı alyp şyğyp kettı. Poliksena oryndyğyn tösekke
jaqyndatyp, Sofiany qolynan ūstap jūbatu aita bastady.
Sofia köz jasyna ierık berıp, tünımen ieñırep jylap şyqty. Bırese
qaltyrap toñyp, bırese küiıp-janyp jatty. Poliksena onyñ betıqolyn juyp aluyna kömektestı, sosyn şötkemen jaqsylap şaşyn
tarap berdı. Bıraq, mañdaiy ot bop janyp tūr iedı jäne jüregı de ainyp
tūrğan. Tañ atqasyn bırneşe qaitara qūsyp tastady.
— Kışkene ūiyqtap alyñyz. Men ieşqaida ketpeimın, qasyñyzda
otyram,— dep ötındı odan Poliksena.
Sofia ūiqyly-oiau halde jatyp köz şyrymyn aldy, bıraq tündegı
sūmdyqtyñ sanasyn seskendırgenı sonşa, äldeneşe märte şoşyp
oianyp aiqai sap tösekten atyp tūrdy.
Genri Şanaqqaladan tañ aldynda şyqqan. Jolşybai ieş jerge
aialdamai suyt jürıp otyryp, säskede üiıne keldı. Sofiany körgen
bette ürei toly ünmen:
— Au, sağan ne bolğan?!—dep aiqailap jıberdı.
Poliksena zyp berıp şyğyp kettı.
Sofia jügırıp baryp küieuınıñ moiynyna asylyp, bar dauysymen
baqyryp qoia berdı. Genri özı joqta ne bolğanyn anyqtap bılgenşe
bırtalai uaqyt öttı. Sofia myñ müdırıp äñgımesın aqyry aiaqtap
şyqqanda ol aşudan jaryludyñ az-aq aldynda otyrğan.
— Qaida ana oñbağan? Tap qazır öltıreiın.
— Qajet iemes,— dep sybyrlady Sofia baiau ünmen.— Onyñ
sybağasyn İannakistıñ özı-aq berdı. Ol sonyñ bölmesınde jatyr.
Ūzamai yzadan qalş-qalş ietken Genri de qaityp oraldy.
İannakis ana haiuanğa atşa mınıp alypty. «Basyn kötergen saiyn
jaqsylap jūdyryq jegızıp qoiam» deidı. Dramalidan arba äkeluge
adam jıberdım. İannakis anany bailap jatyr. Bız ony Şanaqqaladağy
türmege jöneltemız. İrıp-şırıp on jyl zyndanda otyryp körsın. Oğan
sol ğana laiyq.
Sofia bar küşın jūmsap, oiyn jinaqtauğa tyrysty.
— Joq, Genri, olai jasama. Būny jūrttyñ bılmegenı dūrys. Onsyz
da özım uiattan örtene jazdap otyrmyn.
— Qandai uiattan? Ne üşın?
— Özım jaiynda jūrttyñ ösek taratqanyn qalamaimyn... Bolğan
oqiğa jaily deimın. Ondai äñgımenı kötere almaimyn.
— İeşkım de ieşteñe aitpaityn bolady. Sol üşın sağan uäde bereiın.
Sofia onyñ betıne betın basyp tūryp, jalynyşpen sybyrlap:
— Ötınem senen, Errikaki. Qaitaryp jıbere sal,— dedı.
Bıraz ünsız tūrğan soñ Genri aqyry amalsyz kelıstı.
— Jaraidy. Özıñ ötınıp tūr iekensıñ — jıbereiın. Bıraq, būl tübı
sonda barmai tynbaityn adam,— dedı.
Genridıñ Sofiağa degen qamqorlyğy üdei tüstı. Bır sätke bolsa da
közden tasa qylmauğa tyrysty, özı qazba basyna ketken kezde qasyna
otyruğa Poliksenany jıberdı. Üi syrtynda tünnen beter tünerıp,
İannakis sendelıp jürdı. Keşkısın Genri ony bala qūsatyp äldilep,
alaqanyna salyp ūiyqtatty. Sofia jylauyn qoiğan, bıraq oqtynoqtyn denesın dırıl kezıp ketetın.
— Uaqyt bärın de ūmyttyrady, qalqam. Teñız suyn sorğan gubkadai
ol da jağymsyz iestelıkterdıñ bärın öz boiyna jinap alady. Sosyn sen
būl gubkany jağymsyz iestelıkterımen qosyp bylai laqtyryp
tastaisyñ.
— Ärine, ūzamai-aq ūmytarmyn-au. Menıñ qazba basyna barğym
keledı. Qatty sağyndym.
Kündız Dokostan, Genridıñ Şanaqqaladağy agentınen, şabarman
keldı. Bibı Viktoriiä Sofiağa telegramma jıberıptı. Onda: «Äkeñ
küisız. Tezırek kel», delınıptı.
Ökınış-küiınışterınıñ bärı bylai qaldy. İkon aldyna ietpetınen
tüsıp, qūdaidan äkesıne densaulyq tılep, janūşyra jalbaryna
bastady. İannakis Genridı akropolğa qarai sozylğan tereñ
tranşeiänyñ ışınen tapty. Sofia zattaryn tez jinastyrdy. Bırneşe
minuttan keiın Genri de keldı. Telegrammany oqyğan soñ, Sofiany
qūşağyna qysyp aqyryn ğana süiıp aldy. Sosyn şabarmanğa aqşa
berıp, küime jaldauğa jıberdı. Amerika konsuldyğyndağy Djordj
Bokerge Konstantinopoldan Pireige jüretın alğaşqy parohodtan
kaiuta alyp qoiu jönındegı ötınışı jazylğan telegrammany da
sonymen bırge jönelttı.
— Bız bes künde jetemız. Sätı tüsse tıptı tört künde jetıp qaluymyz
yqtimal. Äkemız tözımdı adam ğoi, bız oğan kömek körsetıp ülgeremız,—
dep jūbatty ol ony.
— Joq, janym, menı Şanaqqalağa şeiın şyğaryp sal da,
Konstantinopoldyñ parohodqa otyrğyzyp jıber. Mūndağy jūmysty
toqtatuyña bolmaidy. Onsyz da bızge türıkter, türıkter bolmasa
Frenk Kalvert kez-kelgen minutta kedergı keltıruı mümkın.
— Mağan aldymen sen kereksıñ.
— Jūmysyñ oidağydai jürıp jatsa menıñ de köñılım tynyş.
Jalğyz jıbergıñ kelmese, bälkım, özımmen bırge Poliksenany ala
ketermın?
Genri İannakiske sūraqty jüzben köz tıktı. Anau būğan beine bır
medal alğandai mäz bola iezu tartty.
— Poli Şliman hanymğa kütuşı bolady. Ärı Afinyny da körıp
qaitady.
Pireide kemeden baspaldaqpen tömen tüsıp kele jatqan Sofia
qarsy aluşylardyñ arasynan özın ızdep mazasyzdanyp tūrğan
Spirosty körıp qaldy. Bır jamandyqtyñ bolğanyn bırden añğardy:
ädettegı boiküiez Spiros jüdep, öñı quqyl tartyp, ıştei şiryğyp
ketıptı.
Sofia jūdyryğyn tas qyp tüiıp aldy. Spiros ony iyğynan
qūşaqtady.
— Bolğan ıske şara bar ma, qymbattym...
— Papam qaitys boldy ma?
— İä, ötken tünde.
— Aqyry qoştasa almai da qaldym-au.
— Kele jatqanyñdy bıldı, özı de senı körıp ketsem dep arman ietumen
boldy. «Men üşın Sofiany betınen tüiıñder, ony ardaq tūtqanymdy
aityñdar», dedı üzıler aldynda.
Sofia basyn Spirostyñ iyğyna qoiyp ieñırep jylap jıberdı.
— İendı bız qaitpekpız?— dep kemseñdedı ol.— Bükıl ömırımız
sonymen bırge ötıp iedı ğoi. İendı onyñ külkısın de, äzıl-qaljyñyn da
iesti almaimyz, ol qūsap bızdı jūbatatyn da ieşkım joq.
— Senı tüsınıp tūrmyn. Bız üşın būl da bır Akropoldyñ aiaq
astynan jer qoinyna tüsıp ketuımen bırdei tosyn oqiğa boldy.
— Mamam qalai?
— Naşar. Sen barğasyn jeñılder. Mynau senıñ zattaryñ-au deimın?
— Sonda ol nemen auyryp iedı, Spiros?
— Ol kün sanap jüdei berdı. Därıger būny asqazan pagi deidı.
Afinyğa kelgen soñ Sofia Poliksenany Muzalar köşesıne jıberdı
de, özı Spirospen bırge Kolonğa deiın küime jaldady. Ol iesıktıñ
qoñyrauyn qağam degenşe Marigo iesıktı aşyp ta ülgerdı. Sofia
bırden anasyna bardy. Qūşaqtasyp alğan äielder jūbatu bermei ūzaq
jylap-syqtasty. Andromaha üide joq iedı. Georgios qaitys bolğannan
keiın Katingo ony öz üiıne alyp ketken.
Bibı Viktoriiä Sofiany Georgiostyñ mäiıtı qoiylğan qonaq
bölmege alyp bardy. Oğan ieñ täuır kostiumı kigızılıptı. Köpşıkpen säl
biıktetılgen basy közderı jūmyq qalypta şyğysqa qarap jatyr. Bas
jağy men aiaq jağynda şyraq janyp tūr. Marqūmnyñ jany üige
qaityp oralardai bolsa jağylğan şamdar oğan jol körsetıp tūruğa
tiıs-tūğyn.
Bölmege semia müşelerı tügel jinalypty. Bärı de qara kiınıptı.
Dostary men tuystary bırınen soñ bırı kırıp jatyr. Sviaşennik te
kelıp, spitrahilın kiıp, ladan tūtatyp, qysqaşa uağyz aitty. Mäiıt
janynda alqa-qotan otyrğan äielder dauys salyp jylai bastady.
İerkekter
körşı
bölmede
iedı.
Äielderdıñ
bırı
Georgios
Engastromenostyñ ızgı qasietterın tızıp, älsın-älsın joqtau aityp
qoiady.
Anasynyñ qolyn qatty qysyp ūstap alğan Sofia tıl qatpastan
sazaryp tūrdy. Bölmege tabyt äkelınıp, oğan Georgiostyñ mäiıtı
salynyp, gülmen kömkerıldı. Şyraqtar öşırılıp, ainala qarañğy
tartty. Sosyn «ūiqysyz jaryq» jağyldy. Būl qyryq kün boiyna
janyp tūratyn bolady. Tuystary bölmede qalyp, sybyrlasa
söilesıp, Georgiostyñ qaiyrymdylyğy men qanağatşyldyğyn ieske
alysyp otyrdy.
İerteñıne tañerteñ tabyt şyğaruğa iekı sviaşennik pen bır diakon
keldı. Tört ierkek tabytty iyqtaryna köterdı. Qoldaryna şyraq
ūstağan sviaşennikter jol bastap jürdı, olardan keiın kadilosyn
oñdy-soldy būlğañdatyp diakon kele jatty. Tabyttyñ soñyna bibı
Viktoriiä men balalary ılestı. Protsessiiä köşenıñ būralañbūralañymen şırkeuge qarai bet aldy. Olardyñ qarasy körıngen
boida äielder üilerınıñ terezelerın tūmşalap, saudagerler
dükenderın jauyp jatty.
Şırkeude tabyttyñ bas jağy şyğysqa qaratylyp qoiyldy, iekı jaq
betıne jaqyn-jūrağattary otyrdy. Şırkeu qyzmetı bır sağatqa juyq
uaqytqa sozyldy, sosyn sviaşennik «soñğy ret süiü» räsımın
oryndauğa şaqyrdy. Sofia äkesınıñ keudesındegı ikondy süidı.
Oryndyqtar iesık jaqqa qarai aparyldy. Dostary men tuystary
bırınen soñ bırı kep köñıl aityp jatty.
Tabyt jerleu arbasyna auystyryldy. Şyğaryp saluşylar
Afinynyñ ortalyq ziratyna deiıngı qaiğyly joldy jaiau jürıp öttı.
Sofia üşın būl ömırımen qoştasumen teñ närse boldy. Öitkenı,
äkesınıñ ölımımen bırge öz boiyndağy äldebır närse qosa şeiıt
bolğandai, jastyq şağymen, kırşıksızdıgımen qoştasqandai äser
alğan. Tabyt qabırge tüsırılgen soñ, sviaşennik tömenge krest
sūlbasyn jasap topyraq tastady da, şyrağdannan mai tamyzyp, bır
şökım kömır men ladan laqtyrdy. Sofia men tuystary bır-bır uys
topyraq tastady. Qabırge topyraq toltyryldy, jer betınde jaña
tömpeşık paida boldy. Beiıttıñ janynda bırde-bır tüiırın jerge
tüsırmei tättı nan jelındı, şarap ışıldı. Tuystary zirat basyna türlı
tağamdy mol ğyp ala kelıptı: Georgios jerde älı qyryq kün qatady,
myna bata alğan tağam oğan jūmaq jaqsylyqtaryn kütu kezınde
kömegın tigızbek. Zirattan köñılderı jer bop oraldy.
Sofia Andromahany alyp keluge Katingomen bırge bardy.
— Jüregımde beine bır tas jatqandai. Bıraq, Andromaha ieşteñe
sezbeuge tiıs. Ol bärıbır däneñege tüsınbeidı, tek köñılıne bosqa alañ
kıredı.
İerteñnen keşke deiın Sofia men Poliksena Andromahamen
ainalysty. Qyz qaqpai körmei, ierke bop ösıp kele jatyr iedı. Kündız
Sofia anasyna baryp qaitatyn. Özınıñ köñılsız jañalyqtaryn: ne
ısterın bılmei dal bop jürgenın, anasynyñ ūzaqty kün boiy közı
jastan keppeitının aityp Genrige künbe-kün derlık hat joldap
jatty. Bibı Viktoriiä küieuınen mäñgı-baqi qol üzgendıgı jaily oiğa
köndıge almai jürdı.
Üşı men toğyzy berılıp, beinebır marqūmmen bırge toi toilap
jatqannyñ räsımı jasalyp, kutiu jelındı. Sofia būnyñ bärı de
mäjusilık ğūryp iekenın bıletın: būlar iejelgı Gretsiiädan auysyp, ony
hristiandyq dın öz maqsatyna yñğailap alğan. Osy sät ol ötkende
Olimp mañynda jolyqqan kepke qaita kez boldy; özınıñ bırden iekı
ömırdı bastan keşıp jürgenı, būlardyñ iekeuınıñ arasynda myñdağan
jyldar jatqany jaily oi arqasyn aiazdai qaryp öttı.
Tün bolsa tañ atyp bolmaityn, tañ atsa kün batyp bolmaityndai
körındı. Tağy da qalai jarylaryn bılmei dağdardy: tuystaryn tastap
ketu de aianyşty, Genridı jalğyz qaldyru da qiyn. Öz basyna salsa
Genrige, Troadağa, qūmyrsqanyñ ileuındei qūjynağan jotalaryna
jetuge ūşarğa qanat tappai jürgen. Qaşan körısetınderın bılmei
abyrjyp bıtken.
Genriden kelgen hat barlyq qobaljularyn bylai ysyryp
tastady.
«Troia, 14 mai 1873 jyl.
Ardaqty da asyl jarym, ierte me, keş pe bärımız de qadırlı äkeiıñ
ketken jolmen sapar şegetınımız jaily oidy ieske alsañ bälkım sabyr
ietersıñ. Aialy alaqanyñdy añsaityn qyzymyz üşın sabyr iet. Ketken
adamdy köz jasy qaita oralta almaitynyn oilap, sabyr iet. Jäne
onyñ nağyz şynaiy baqyttyñ qyzyğyna keneletın basqa dünie üşın
bū dünienıñ äure-sarsañynan, qaiğysy men qasıretınen qol üzgen nağyz
hristian iekenın oilap, sabyr iet.
Al, ieger qaiğyñ būğan da basylmaityn bolsa, onda parohodqa otyr
da, özıme kel. Jürektegı şerıñdı tarqatyp, süikımdı janaryñdy
qaitadan ūşqyn attyru üşın qolymnan kelgennıñ bärın de ısteimın».
Sofia Andromahany Katingoğa aparyp tastady da, Poliksenamen
bırge zattaryn jinastyra bastady. Spiros olardy Pireige şyğaryp
saldy.
Genri ony Şanaqqaladan qarsy aldy. Olar Kalvertterge soqqan
joq. Genridıñ būl jolğy sapary, jalpy, jaisyz sapar boldy. Skei
qaqpasy men Priam saraiyn tapqandaryn iestıgen Frenk özıne tiesılı
bölektı qazuğa üzıldı-kesıldı tyiym saldy. Jaña gubernator İbragimpaşağa
jasağan
vizitter
de
köñıl
könşıtpedı:
Türkiiä
territoriiäsyndağy barlyq arheologiiälyq oljalardy qadağalap
otyratyn zañ aqyry jasalyp bıtıp, tek sūltannyñ nemese halyq
ağartu ministrınıñ qol qoiuyn ğana kütıp jatyr ieken.
Tas üilerıne qadam basqan kezınde Sofiany Fotidis jaily iestelık
qaita oralyp, azapqa salyq jüre me degen ürei buğan. Bıraq, äkesınıñ
ölımı būndai närseler jaily iestelıktı bylai serpıp tastağan ieken. Ärı
ondai uaiymğa salynarlyq uaqyty da bolmady: kelgen boida Genri
ony Priam saraiynan tabylğan — pıl süiegınen jasalğan joralyq
müsınşeler men qaru-jaraqty körsetuge jūmys bölmesıne iertıp äkettı.
Ğajaiyp körkem vazalar da osynda tūr iedı — üş jyldy qazba
jūmystarynyñ ışınde mūndai närse ieşqaşan jolyqpağan.
Afinağa arnalğan, japalaqtyñ basy beinelengen, moiynynda
alqasy bar qoñyrqai vaza Sofiağa äsırese qatty ūnady. Bıreuıne Genri
«közıldırıktı vaza» degen at berdı. Mūnda baltyryna şeiın jetetın
ūzyn būrymdy kariatida formasynda jasalğan tağy bır sauyt bartūğyn. İeñ soñynan Genri oğan moiynynda ūzyn-şūbaq jazuy bar
vazany körsettı.
— Aqyry tauypsyñ-au, Genri! Mynau şeşuge tūratyn jūmbaq
bolsa kerek! Bälkım, būl troialyq jazu şyğar? Bälkım, sen troia tılın
tapqan bolarsyñ?
Genri vazany asqan saqtyqpen qolyna aldy.
— Solai bolsa solai da şyğar. Bız būny Priam saraiynyñ astynan
taptyq. Synyp qalmas üşın jan-jağy taspen qorşalypty. Özımızben
bırge Afinyğa ala ketermız. Bıraq, būny,— onyñ dauysynda ökınış
«saryny bar sezıldı,— şet jerden äkelulerı de mümkın ğoi. Mysalğa,
saudagerlerdı alaiyq...
Bır desiatnik kem bolğandyqtan, Sofiağa künı boiy qazba basynda
jūmys ısteuge tura keldı. Jotanyñ soltüstık-batys jağynan akropol
bağytyna qarai Genri jaña tereñ tranşeiäny qolğa alyp jatyr iedı.
Ūzamai jolyna zor qabyrğa köldeneñ tūrdy. Būny bölşekteuge
bırneşe kün kettı.
Mai aiynyñ soñğy künı tañ atyp ülgergenşe bolmai, beine bır
zeñbırekten atylğandai kün şyrqau kökten şyğandap bır-aq şyqty.
Sofia üstıne jūqa kögıldır bluzkasyn, zyğyr iubkasyn kiıp, taranyp
bop qalğany sol iedı, syrttan qūlaqqa tanys tuiaq düsırı iestıldı. Būl suğa
tüsuden oralğan Genri bolatyn. Sofia qalpağyn şaşyna tüirei
saldy da, onymen bırge kofe ışuge as üige bardy.
Tañğy seruennen jüzı alabūrtyp tūrğan Genri Sofiağa köñıldı
dauyspen qaiyrly tañ aitty. Sağat törtten on bes minut ketkendı.
Kürek, qaila, süimenderın taratyp alğan jūmysşylar öz oryndaryna
bettep bara jatty. Sofianyñ brigadasyn Genri jaña uçastokqa —
özderı Priam saraiy mañynan qamal qabyrğasyna jolyqqan jerge
jıberuge ūiğarym jasady. Olar oñtüstıkke qarai qazatyn bolady.
— Myna tereñdıkte jūmys ısteu qiyndyqqa tüseiın dep tūr, Genri.
Örtke şalynğan qabattyñ qalyñdyğy bes futqa jetedı jäne tas
siiäqty berıspeidı.
— Ülgergenderıñşe qaza berıñder... Düisenbı künı tağy bırneşe
qaila qosarmyn.
Sağat tañğy jetıge qarai jūmysşylar aqyry jūmsaq qabatqa da
jettı. Odan soñ biıktıgı on futtai qabyrğany boilap qazu jūmysy
önımdırek jüre bastady. Şydamsyzdyq jeñgen Genri damyl-damyl
oralyp soğyp tūrdy.
— Äzırge ieşteñe tabylğan joq. Topyrağy öte tyğyz ieken. İesesıne
myna bır kül qabaty ümıttendırıp tūr. Men bıraz uaqyt qalaqpen
jūmys ıstesem dep iedım.
Bıraq, qalaqty Genri öz qolyna aldy. Onyñ būnymen meilınşe saq
jūmys ıstep üirengenı sonşalyq, jer qoiynynda jasyrynyp jatqan
qūmyrany nemese vazany bırde-bır ret büldırgen iemes. Körıpkeldıgınıñ
nätijesı ne bop şyğaryn abyrji kütken Sofia janynda tūrğan.
Kışkene qazğannan keiın Genri sopaqşa patnasqa ūqsas ülken mys
qalqanğa kezıktı. Jürelei ketıp üstındegı şañyn sypyryp, bır şetınen
joğary kötere berdı de, sol boida qaita jauyp tastady. Dereu boiyn
tıktegen ol Sofiağa mäñgıre köz tıktı.
— Sofia, anda altyn jatyr. Köp altyn.
Sofia jalt qarady: jūmysşylar alysta iedı, olar ieşteñe körmegen
de, iestımegen.
— Ne ısteimız?— dep sūrady sybyrlap.
— «Paidos» jariiäla.
— Tañğy sağat jetıde me?!
— Bügın menıñ tuğan künım iekenın ait. Ol jaiynda jaña ğana iesıme
tüsken. İannakis bärıne de tolyq jūmys künınıñ aqysyn tölesın, sosyn
düisenbıde bır-aq körısermız. Baqylauşynyñ da aitqandaryñdy iestıp,
jūrtpen bırge ketkenıne közıñdı äbden jetkız.
Sofia jūmystyñ aiaqtalğanyn aldymen öz brigadasyna
jariiälady. Jūmysşylardyñ quanğandary sonşa, Sofianyñ tuğan
kün jaily oidan şyğarğan ötırıgın aiağyna şeiın tyñdap ülgermesten
qūral-saimandaryn tez-tez jinastyryp ta tastady. Sofia kapitan
Tsirogiannistıñ, sosyn Spiridon Demetriudıñ uçastoktaryna bardy.
— Paidos! Jaqsylap demalyp, köñıl köterulerıñızge tılektestık
bıldıremız. Tolyq jūmys künıne aqy alyñyzdar. Düisenbı künı
tañerteñ jolyğysarmyz.
İannakis aqşa qaltasyn belıne bailady. Aqşa tölegen boida qoiyn
däpterıne yqtiiättap belgı soğyp jatty. Sofia janynda tūrdy.
İannakis soñğy adammen iesep aiyrysqan kezde, baqylauşy da,
basqalary da tügeldei jotadan ketken kezde, Sofia oğan:
— İannakis, doktor Şliman Poliksena iekeuıñe qosymşa demalys
berdı. Renkeidegı tuystaryña baryp qaityñdar,— dedı.
Mäz bolğan İannakistıñ iekı iezuı qūlağyna jettı.
— Köp raqmet, hanym. Poli şeşesın sağynyp jür iedı. Qazır kete
beruge bola ma?
— Bara berıñder. Sosyn özderıñmen bırge kapitan Tsirogiannistı,
Lempessis pen Demetriudı de ala kelıñder. Ärqaisysyna ielu
piastrdan ber, özıñdı de ūmytpa.
Riza bolğan däu jıgıt tızerlei ketıp, Sofianyñ aiağyn qūşty. Bırer
minuttan soñ sambyrlasa söilesken demaluşylar iesekterıne mınıp ap,
Renkeige qarai tepeñ qağyp bara jatty.
Jotanyñ mañy qūlaqqa ūrğan tanadai tynyştyqqa bölendı. Olar
oñaşa qaldy.
Genri kömbenı qas qaqpai qarauyldap tūrğan. Sofia Ğyssarlyqta
jan balasy qalmağanyn aitqan kezde äielın şap berıp qūşaqtai aldy.
— Sen qandai sūñğyla iedıñ!
— Qane, ne tapqanyñdy köreiık.
Genri paltosy men jiletın şeşıp, jağasyn bosatty da, qalqandy
bylai ysyryp tastady. Üstınde mys qazan men mys tabaq jatyr iedı.
Odan soñ köz jauyn ala jarqyrağan altyn flakon nazarlaryna ılıktı.
Sofiağa dem jetpei qalğandai körındı. Genri flakondy kömbeden
alyp Sofianyñ qolyna ūstatty.
— Taza altyn,— dedı Genri dauysy dırıldep. Sosyn altyn tostaq
pen ädemı qos tūtqasy bar, qaiyq poşymynda pışındelgen altyn
kubokty alyp şyqty. Sofia tasqa otyra ketıp, būiymdardy ışkı
iubkasynyñ ietegımen ysqylai bastady. Būlar da taza altynnan
soğylğan.
— Oğan ieşqandai küdık joq,— dep qostady ony Genri.— Al, mynau
kümıs būiymdar: üş vaza, kubok pen tabaqşa. Qalai şeber jasalğan
dünieler deseñşı!
— Sonda bızdıñ tapqanymyz ne närse, Genri?— dedı Sofia
sybyrlap.— Būnyñ kömbe iekenı anyq. bıraq qalaişa bärı osyndai
şağyn aumaqqa syiyp ketken?
— Änebır ūzynşa mys taspany kördıñ be? İekı şetınde şege qağatyn
tesıkterı bar. Menıñ oiymşa būl sandyqty bekıtetın ysyrmanykı
boluğa tiıs.
Qalaqpen asyqpai üñgıp jatqan ol mys qanjarlar men pyşaqtardy
berı alyp şyqty. Bır mezet oqystan dauystap jıberdı de, ornynan
atyp tūrdy. Qolyna mystan soğylğan tört diuimdık kılt ūstap tūr iedı.
— Kılt!— dep aiqailady Genri.— Sandyqtyñ kıltı. Sandyqtyñ özı
örtenıp ketken, al temır-tersegı saqtalyp qalğan.
— Men de kışkene qazyp köreiınşı,— dep ötındı Sofia.
Küieuı kışkene ärı jyljyp otyrdy. Sofia ieñkeiıp, kömbeden bır
ülken kümıs vazany suyryp aldy. Bastaryn tüiıstırıp, talasa-tarmasa
ışıne üñılısken olar ah ūryp qaldy: vazanyñ ışı tolğan asyl zattar
ieken.
— O, jasağan!— dedı Sofia dauysyn sozyp. Sofia talai uaqytqa
şeiın özıne özı kele almady.
Sosyn tağy da iekı altyn kubok alyp şyqty. Būlardyñ astynda da
altyn syrğa, saqina, tüimeler men bılezıkter uys-uys bop şaşylyp
jatyr iedı... Bırınşı bop Genri sergıdı.
— Jügırıp üige bar da, qyzyl şälıñdı alyp kel. Būl arada jan adam
bolmağanymen saqtyñ jasağanymyz artyq ietpeidı.
Üilerı iekı jüz futtai ğana jerde iedı, Sofia tez baryp keldı. Genri
altyn flakon men kuboktardy şälıge orap berdı de, Sofia ony üige
aparyp kereuet astyna tyğyp tastady. Qaityp oralğan kezınde Genri
kümıs vazalar men kuboktardy, altyn äşekeilerdı paltosyna orap ta
qoiğan ieken. Onysyn özı köterıp, Sofiany kömbenı küzetuge qaldyryp
kettı.
Üşınşı saparda ol Sofiağa asyl zattar salynğan kümıs vazany
ūstatyp, köpşıktıñ astyna tyğyp tastaudy tapsyrdy.
Mys baltalar men pyşaqtardy, qalqandy Genri paltoğa orady da,
Sofia qalğan äşekeilerdı, mystan soğylğan ysyrma men kılttı
qolyna ūstady.
Üige kırgen boida Genri aldymen iesıktı auyr kreslomen tırep
qoidy. Sosyn tereze japqyştardy jauyp, Sofiağa tösektegı
körpelerdı alyp, taza seisep jaiuğa ämır iettı. Kümıs vazany köterıp,
ışındegısın kereuet üstıne aqtardy. Mūnda tıl bailanarlyqtai tamaşa
närseler barşylyq iedı... Şaş tüiının ūstap tūratyn altyn plastina.
İekı ülken altyn diadema. Onyñ bıreuı ūzyndyğy jiyrma iekı diuimdık
altyn lenta türınde jasalypty. Samai jaqtaryna jetı-jetı
şolpydan tağylypty. Är şolpysy bır-bırımen altyn şyğyrşyq
arqyly üzbelestırılgen on bır altyn japyraqşadan tūrady ieken de,
tömende Afina beinelengen kışkene medalonmen aiaqtalady ieken.
Al, mañdai jağynda altyn japyraqşalarmen bezendırılgen qyryq
jetı qysqa şolpy salbyrap tūr»
İekınşı diademanyñ ūzyndyğy jiyrma diuim bolyp şyqty. Ol
tügeldei altyn şaşaqtardan tūrady ieken. Samai jaqtaryna tūtastai
altyn japyraqşalardan tüzılgen segız-segız şolpydan ılınıptı.
Tömende japalaq basty Afina müsınşelerı terbetılıp tūr.
Diademanyñ mañdai jağy da qūdailardyñ altyn müsınşelerımen
jäne altyn japyraqtarmen bezendırılıptı.
Genri bırınşı diademany joğary köterdı de, ony zor saltanatpen
Sofianyñ basyna äkep kigızdı. Diadema oğan şap-şaq ieken.
— Äiel patşa Şliman! Äiel patşa Sofia! Troialyq İelena!— dep
aiqailap jıberdı Genri.
Qol juğyş üstındegı ainanyñ aldyna kelgen Sofia susyldağan
altyn samalğa qas qaqpai qarap qaldy. Qūdai müsınşelerı salmaqty
tamşydai salbyrap, japyraqşalar dybyssyz dırıl qağady.
— İeşqandai muzeiden mūndai ieşteñe körgen iemespın!— dedı Sofia
yşqyna ün qatyp.
— Būndaidy bükıl älemnen ızdeseñ tappaisyñ. Būlar - tek qana
troialyq dünieler!
Genri bylğary belbeuler men qalqandardy, pyşaq saptaryn
äşekeileuge qoldanylatyn altyn qaptyrmalardy, altyn syrğalar
men bılezıkterdı, jüzıkterdı, jūldyz, japyraq, üş būryş, şeñber
poşymyndağy monşaqtardy tösek üstıne uys-uys qyp töktı.
Äielın tösek şetıne otyrğyzyp qoiğan Genri onyñ bılegıne bılezık
kigızıp, qūlağyna syrğa tağyp, sausaqtaryn jüzıkke toltyrdy. Sofia
ony beinebır tūman arasynan körgendei halge ūşyrap, tynysyn
tartyp tym-tyrys otyra berdı.
Genri Sofianyñ aldyna tızerlei kettı de, iernınen süiıp aldy.
Janarynda jalt ietken köz jasy ma älde quanyş ūşqyny ma — ony
aiyru qiyn iedı. Sırä, qūdai kelbetın közbe-köz körıp tūrğan pendenıñ
bastan keşetın kebı bır bolsa tap osyndai-aq bolatyn şyğar.
— Janym, būl oljamyzdyñ qandai mänı baryn anyq añğaryp
tūrsyñ ba? Būl Priam Troiasyn aşqanymyzdyñ būltartpas dälel ğoi.
Mıne, mynau Priamnyñ qazynasy! Mūny mansūq ietuge kımnıñ dätı
barmaq? Bız aqyry jeñıp şyqtyq. Priamnyñ qazyna qory qolymyzda
tūr. Gektordyñ öltırılgenın iestıgen kezde Andromahanyñ basynan
syrğyp tüsetın jaltyldaq jamylğy degenımız mıne, myna jatqan
altyn plastina.
Sofia basyn qozğağan saiyn altyn tınder aqyryn-aqyryn
syñğyrlap tūrdy.
— Genri, asyl zattar salynğan sandyqtyñ qabyrğa syrtynda
qaluy qalai? Ol saraidyñ qirağan qaldyqtarynyñ arasynda jatuğa
tiıs iemes pe iedı?
— İeger basqa bıreu ony böten jerge aparyp tyqqysy kelmese, ol
sonda jatar da iedı ğoi,— dep myrs iettı Genri.— Şamasy, ol būny ahei
äskerı qaqpadan lap bergen kezde alyp şyqsa kerek. Äiel būl
sandyqty kötere almaidy, ony alğan ier adam boluğa tiıs. Özın
aheilıkter ökşelep qalğanyn körgen ol zıl batpan sandyqty bylai
laqtyryp tastağan ğoi. Sandyq jūmsaqtau jerge baryp tüsıp,
topyraqpen kömılıp qalğan da, közden mäñgıge tasa bolğan. Özımız de
qalqanğa kezdeisoq jolyqqan joqpyz ba...
Sofia kelısım bıldırıp bas şūlğydy.
Altyn būiymdar däneñesı de qūrymai sol qalpynda saqtalypty, al
mys qalqan men kümıs jäne mys būiymdar myñ jyldyñ tozañnan
tüsterı totyğaiyn deptı. Sofia döñgelek flakon men qaiyq
poşymynda jasalğan kubokty jūmsaq şüberekpen sürtıp, jūmys
bölmesındegı verstaktyñ üstıne aparyp qoidy. Genri soñynan bır
adym qalmai ierıp jürdı.
— Köruge köz kerek!.. Troiada netken tamaşa şeberler ömır sürgen
deseñşı! Tas qalauşylyq pen zergerlık ierkekterdıñ düniedegı ieñ ieskı
käsıbı iekenın sen bıluşı me iedıñ?
— Troiada olar oidağydai ieñbek ietıptı. Genri, al sonda mynalardy
qaitpekpız? Mūnda myñdağan altyn būiymdar, myñdağan tüimeler
men monşaqtar bar... Olardy ırıktep bölıp, kündelıkke sipattap
jazamyz ba?..
Sofia sözın jūtyp, onyñ közıne qadala qarady: bolğan oqiğanyñ
mañyzy olardyñ sanasyna iendı-iendı ğana jetken-dı.
— Joq! İeşteñe de aitpaimyz, ieşteñe de jazbaimyz!— dedı Genri
üzıldı-kesıldı türde.— Bağa jetpes kömbemızdı būl aradan qalai alyp
şyğudyñ amalyn ğana oilastyruymyz qajet.
— Oljamyzdyñ bırde-bırın jūrtqa körsete almaimyz ba sonda?
— Öituge bolmaidy. Jaña zañ qabyldanyp ta qoiyluy mümkın.
Ondai jağdaida ükımet kömbenı tügel känpeskeleidı.
Genri ne ısterın bılmei abyrjyp, mazasyzdanyp ketken. İeñ dūrysy
būndai sätterde onymen söz talastyrmau iedı, bıraq Sofia oiyna
oralğan sūraqtarynyñ basyn aşyp almaqşy boldy.
— İeger ieskı zañ älı küşınde bolsa, muzeige jartysyn berer me iedıñ?
Genri oğan ala közben qarap qoidy.
— Ärine,— dep sözın jalğai tüstı Sofia,— özıñızge ieñ täuırın
tañdap alamyz ğoi: flakondy, diademalardy...
— Söitıp kömbenıñ tūtastyğyn būzamyz ba?! Gomerdıñ Troiasy men
Priamnyñ qazyna qoryn taptyq ieken dälelden özımızdı özımız
aiyramyz ba? Kömbenı bütındei äketuımız kerek. Bız ony dünie jüzınıñ
barlyq astanalarynda: Afinyda, Berlinde, Rimde, Londonda, Niuİorkte körsetemız. Būl tek mañdai terımız ben armanymyzğa
adaldyğymyzdyñ ğana ötemı iemes, būl sonymen bırge patşa saraiyn
qazyp şyğarğanymyzdyñ da aidan anyq dälelı.
Genri bolaşaq ömırın, jaña qazbalaryn osy kömbege orailastyryp
otyrğan bolatyn.
— Sonda sen būny qalai alyp ketpeksıñ?
— Apollon beinelengen metopany äketken jolmen äketem.
— Al, kapitan Teodoru Besık moinağyna qaşan kelmekşı iedı?
— Bır jarym aptadan soñ.
— İendeşe qazynany tyğyp qoiudyñ amalyn oilastyru qajet
şyğar...
— Būlardy tazalap sürtıp, sūryptap, ieskı köilekterıñe orap jol
sandyğyna salyp tastaimyz. Sosyn men desiatnikterge mausym iekı
aptadan keiın, mäselen 14 iiünde aiaqtalatynyn mälım ietem. Būl
jinala beruımızge täuır jeleu bolady. Qazba jūmysyn bırden
doğarmaimyz, bıraq qūral-saimandardy bırındep qaitar jolğa äzırlei
beremız. Men mūnda ieşteñe qaldyrmai tügel alyp ketkım kelıp tūr.
Qazba aiaqtaldy, perıştem. Bız degenımızge jettık. Myna kömbe, Ülken
mūnara, Skei qaqpasy, tas töselgen jol, Priamnyñ saraiy — būdan
soñ Troianyñ ömırde bolğandyğyna senbeu mümkın be?
Sofia diademasyn alyp qoidy da, seisepke tögılgen altyndardy
bır jerge jinap üie bastady.
— Adolf Loran kelgen soñ İevropadağy küdıkşılderdıñ auyzyna
qūm qūiu üşın odan öz jūmystarymyz jaily çertejge tüsırılgen aqpar
daiyndap beruın ötınem. İekeuımız bırlese otyryp jotanyñ Frenk
Kalvertke tiesılı jağyn qosyp ieseptegendegı qalğan bölegıne
jasalatyn qazbalar jobasyn äzırleimız. Būl bolaşaq jūmystardyñ
jobasy bolmaq. Kalverttermen älı-aq tatulasyp ketetınımızge tittei
de küdıgım joq.
Tünı boiy olar būiymdardy tazalap, sūryptap, Sofianyñ ieskı
kostiumderı men köilekterıne orap sandyqqa mūqiiättap salumen
şūğyldandy. Būl jūmys tek tañ bozaryp atqan kezde ğana aiaqtaldy.
Genri kündelıgın äkelıp, jiyrma betteiın toltyrdy. Bıraq, bırde-bır
sipattama jasağan joq. Genridıñ iyğynan üñıle qarağan Sofia onyñ
jele-jortqan qalamyna azar ılesıp otyrdy. Ol bır jazğanyn qaita
syzyp äurege tüsıp jatqan — būryn kündelıgın ieşqaşan būlaişa
şatpaqtap körgen iemes-tı. Meilınşe abdyrap, äbıgerlenıp otyrğan.
Asa bai kömbe tabylğanyn aitqysy-aq keledı, qai jerden tabylğanyn
körsetuge qūştarlanady, bıraq kömbeden ne tabylğanyn habarlaudan
at-tonyn ala qaşady. Qiyn şarua iekenı anyq! Sofia onyñ iyğyna
qolyn qoidy.
— Bolaşaqta myna kündelıkke köz jıbergen adam senıñ Priam
patşanyñ qazynasyn qai jerden, qaşan tapqanyñdy aitpai-aq
añğaratyn bolady. Al, iendı ūiyqtaiyq. Äbden dıñkeledık qoi.
Sandyqty kılttep, iubkalarymmen bürkep, tükpırge qarai ysyryp
qoidym.
Genri kündelıgın jauyp, jūmys bölmesıne aparyp tastady.
— Bügın jeksenbı ğoi. Bızdı oiatuğa ieşkım de kelmeidı,— dedı Sofia
ūiqyly-oiau ünmen.
Şarualar iegın orağyna kırısken-dı. Genridıñ qarauynda alpys
jūmysşy ğana qaldy.
— Mağan da keregı osy,— dedı ol Sofiağa.— Qazır aldymda tūrğan
mındet bıreu ğana, ol — Skei qaqpasynyñ oñtüstık jağyndağy
qorğanys qabyrğalaryn aqyryna şeiın arşyp şyğu. Menıñ
maqalalarym men kıtaptarymnan keiın Troiağa qarai täu ietuşıler
şūbyra bastaityndyqtan, saraidy, äsırese üstıñgı jağynda keiınnen
salynğan qūrylystary joq jiyrma futtyq bölmesın, älı de
qazyñqyrasam deimın.
Ülken mūnaranyñ batysy men soltüstık-batysynan jürgızılgen
tranşeiälardy bır-bırımen jalğauğa kedergı keltırıp tūrğan biık
jardy opyru üşın ağaş üilerın qūlatularyna tura keldı.
— Qandai ökınıştı. Bız onda köptegen baqytty künder ötkızıp iedık,
ol köptegen quanyşymyzğa kuä bolyp iedı,— dep ökındı Sofia.
— İeger arheolog bop qalatyn bolsañ ondai baqytty künder bızge
älı talai kezıger. Al, bız sırä iendı ömır boiy arheolog bolyp qalğan da
şyğarmyz,— dedı Genri.
Kömbe jaily bıreudıñ bırdeñe bılıp qoiuy adam senbeitın närse iedı!
Äuelı olar būny jūmysşylardyñ jeke bastarynyñ mazasyzdyğy
şyğar dep joramaldağan: öitkenı, jūmysşylar oraqtan keiın
özderınıñ mūnda qaityp oralmaityndaryn, jotany typ-tipyl ğyp
qazu siiäqty qyzyq-şyjyğy aralas jūmyspen iendı onşa ūzaq
şūğyldanbaityndaryn bılıp jürgen.
Genri jūmys kölemın yqşamdap, İannakis qol arbalardy tazalap,
mailap, jolğa äzırlep jatqan. Osynyñ saldarynan qazbadağylardyñ
köñıl auanyna azdy-köptı özgerıs ienıp, jūrttyñ mınezı türlengenı
baiqalyp ta qalğan. Qabyrğany tazalau barysyn körıp qaituğa kelgen
Genri men Sofia grek jūmysşylarynyñ özderıne oqşyraia
qaraitynyn sezıp jürdı. Türıkter özara sybyr-kübır äñgıme aityp
tūrady da, būlar jaqyndasa qoia qoiady. Genri bır şataqtyñ şyqqaly
jatqanyn sezdı. Baqylauşy Ämin äpendı būlarmen kezdesken kezde de,
ieñ täuır degen oljalardy bylq ietpesten muzeige bölıp alyp jatqan