Ailaker İdalgo Lamançalyq Don Kihot Orys Tılınen Audarğan Qūrmanğazy Qaramanūly - İİ - 34

Sanço Pansany gubernatorlyqqa attandyryp mazaq qylğandaryna joğary märtebelıler äu bastan-aq ieşqandai ökınış bıldırmegen; sol künı üi basqaruşy kelıp, gubernatordyñ sodan bergı künderde auzynan şyqqan sözı men ıstegen ısınıñ bärın derlık täptıştep baiandap bergenı, aqyr soñynda jau äskerınıñ şabuylyn, Sançonyñ qalai üreiı ūşqanyn jäne jönın tapqanyn maiyn tamyza surettegenı olardyñ aiyzyn qandyryp, raqatqa batyrğan. Odan soñ, hikaiada aitylğanyndai, jekpe-jek ötetın kün de kelıp jettı, Don Kihotty öltırmei ärı jaraqattamai qalai jeñuge bolatynyn malaiy Tosilosqa äldeneşe qaitara ieskertken gertsog naizalardyñ temır ūştyğyn alyp tastauğa ämır iettı; al Don Kihotqa özı hristian dını zañdaryn qaster tūtatynyn, būl zañdardyñ aldağy aiqastyñ ömırge qater töndırerlıktei boluyna rūqsat ietpeitının tüsındırdı, — jekpe-jektıñ qol astyndağy ielıkte ötuıne kedergı keltırmegenınıñ özı-aq gertsog tarapynan jasalğan ülken jaqsylyq iekenın aitty: öitkenı būğan rūqsat ietuı arqyly qasiettı sobordyñ mūndai saiysqa tiym salatyn qaulysyn būzyp otyrğanyn, onsyz da meiırımsız ūrystyñ şekten tys qatygezdıkpen ötuıne jol bermeitının ieskerttı. Būğan jauap retınde Don Kihot jekpe-jektı joğary märtebelı köñılı qalai qalasa solai ötkızuge ierıktı iekenın, özınıñ qandai şartqa da kelısetının mälım iettı. Aqyry osynau üreilı kün de kelıp jettı; gertsogtyñ ämırımen qamal-sarai aldyndağy alañda jekpe-jek töreşılerıne, sol siiäqty iekı talapkerge — şeşesı men qyzyna arnalğan auqymdy tūğyr ornatyldy; būl öñırde bağzy zamanda da, bügıngı zamanda da būryn-soñdy bolyp körmegen osynau keremet saiysty tamaşalauğa ainala-mañdağy selolar men derevnialardan nöpır adam jinaldy.
Aiqas alañynda aldymen räsımger paida boldy; saiys kezınde sürınıp ketıp, qūlap qaluğa septesetındei, baiqala qoimaityn bögde bır närse joqtyğyna köz jetkızu üşın ol jekpe-jek ötetın oryndy tügel aralap şyqty. Odan soñ betın tügel tūmşalap tūrğan jamylğysy bar iekı äiel kelıp öz oryndaryna jaiğasty; Don Kihottyñ saiys alañynda boi körsetuı olardy airyqşa tolqytyp jıberdı. Köp ūzamai kerneiler ünı astynda alañnyñ şetıne mūqym ielge mäşhür malai Tosilos kelıp tūrdy: üstıne denesın sañylau qaldyrmai japqan, jarqyrağan qūryş sauyt kiıp, bet bürkeuışın tüsırıp qoiypty, astyna tuiağynyñ düñkılınen jer dırıldeitın dyğal at mınıptı; onyñ teñbıl sūr tüstı, aiağy tüktı, büiırlı aty, şamasy, friz tūqymynan bolsa kerek. Aibyndy būl sarbaz aibyndy Lamançalyq Don Kihotpen qalai aiqasu kerektıgı jönınde qojaiyny gertsogtan naqty nūsqau alğan-dy, sondai-aq Lamançalyq Don Kihotty öltıruge bolmaityny jönınde qatañ ieskertılgen iedı, — ol öz aldyna, Tosilosqa alğaşqy betpe-bet qaqtyğystan jaltaryp ketu jüktelgen: osynyñ nätijesınde ölım qaterınen qūtylatyny, ieger iekeuı bır-bırımen attyñ bar şabysymen kelıp toqailassa ondaidyñ bolmai qalmaityny aitylğan. Tosilos alañdy ainalyp öttı de, iekı äiel jaiğasqan tūğyrğa taiap kelıp, özıne küieu boluyn talap ietıp otyrğan bıreuıne bırqydyru uaqyt tesıle qarap qaldy. Tosilostyñ janynda tūrğan basqaruşy, alañğa älgı äzırde kelıp kırgen Don Kihotty qasyna şaqyryp alyp, äielderden Don Kihottyñ özderın qorğauğa rizaşylyğy bar-joğyn sūrady. Olar rizaşylyğy baryn aityp, osy arada Don Kihot qandai qareketke barsa da, ony sözge kelmesten, qarsylyq bıldırmesten maqūldaitynyn mälım iettı. Būl iekı aralyqta gertsog pen gertsoginia alañ jaqqa qaraityn galereiädan oryn aldy, al alañdy būryn-soñdy bolmağan keskılesken aiqasty tamaşalauğa yntyq jūrt ainaldyra qorşap, topyrlasyp tūr iedı. Jekpe-jektıñ şarty boiynşa, Don Kihot jeñse qarsylasy donia Rodrigestıñ qyzyna üilenuge tiıs-tı, al jeñılgen jağdaida aiypker bergen sertınen azattyq alatyn, oğan basqa ieşqandai jauapkerşılık jüktelmeitın.
Räsımger iekeuıne kün säulesın ienşılep berdı, sosyn tūratyn jerlerın körsettı. Barabandar düñkıl qaqty, aua kernei dybysyna toldy, sūrapyl guılden jer de yñyrsyp sala berdı; körermender türlı-qily sezımdı bastan keştı: bıreulerdıñ zäre-qūty qalmasa, iekınşıler būl nemen aiaqtalar ieken — quanyş äkeler me ieken älde qaiğy äkeler me ieken deitın äuesqoilyqpen tağatsyzdanyp tūrdy. Don Kihot öz tağdyr-talaiyn qūdıretı küştı qūdai men senora Dulsineiä Tobosskaianyñ yqtiiäryna tabys ietken, iendı qazır tek aiqasty bastaityn şartty belgını ğana kütıp tūrğan, al malaiymyz bolsa, müldem basqa närse jaiynda qiiäl keşıp ketken-dı, ne jaiynda iekenın qazır aityp berem.
Qapaly qyzğa köz salğan kezde ol būğan būryn-soñdy körgen äielderınıñ ieñ keremetı sekıldı körıngen iedı, al bızde Amur dep atalatyn, köp ieşteñenı anyq köre bermeitın balaqan bolsa, malaidyñ janyn jaulap alatyn, söitıp ony qūrbandyqtarynyñ qataryna qosa salatyn oraily sätten airylyp qalmaudy ūiğarğan-dy; osy maqsatpen ol jaimen basyp bıldırmei jaqyndap keldı de, sala qūlaş jebenı beişara malaidyñ sol jaq büiırınen sūqty da jıberdı, al jebe onyñ jüregın tesıp öttı; mūndaidy ol ieş kedergısız ıstei alady, öitkenı Amur — közge körınbeitın beine: öz äreketı jaiynda ieşkımge ieşqandai iesep bermesten kıretın jerıne kırıp, şyğatyn jerınen şyğyp jüre beredı. Mıne, aiqastyñ bastaluyna da belgı berıldı, al malaiymyz bolsa, özın basy bütın baurap ülgergen äieldıñ sūlulyğyn oilap, şalyqtap tūrğandyqtan kernei dauysyn iestımei qaldy. Don Kihot, kerısınşe, būl dybysty qūlağy şalğan boida-aq ılgerı ūmtylyp, Rosinanttyñ bar şabysymen jauğa qarai at qoidy; al onyñ aiqasqa şyqqanyn körgen adal atqosşysy Sanço bar dauysymen bylai dep baqyryp jıberdı:
— Qūdai jar bolsyn özıñe, kezbe rytsarlyqtyñ quanyşy men maqtanyşy! Jaratqan iem jeñıske jetkızsın senı, öitkenı ädıldık senıñ jağyñda!
Tosilos bolsa, Don Kihottyñ özıne qarai tura tartyp kösıltıp kele jatqanyn körgenımen, tūrğan ornynda tyrp ietpei tūra berdı — bolğany tek bar dauyspen aiqailap basqaruşyny şaqyra bastady; ne bop qalğanyn bılmekke qasyna kelgen basqaruşydan Tosilos:
— Senor! Men ana qyzğa üilenuge tiıspın be älde tiıs iemespın be — myna saiys sony şeşu üşın ūiymdastyryldy ma? — dep sūrady.
— Sol üşın, — degen jauap boldy oğan.
— Ondai jağdaida, — dep saldy malai, — men ar-uiatymnyñ aldynda aiypty sezınıp tūrmyn, öitkenı aiqasty jalğastyra bersem ülken künäğa batarym haq. Toq ieterı, jeñılgenımdı moiyndaimyn jäne myna qyzğa mümkın bolğanynşa tezırek üilengım keletının mälım ietem.
Osynau äureşılıktı ūiymdastyruşylardyñ bırı bop tabylatyn basqaruşy Tosilostyñ myna sözıne tañ-tamaşa bop, ne jauap qaitararyn bılmedı. Qarsylasynyñ özıne qarai attap baspağanyn körgen Don Kihot orta joldan toqtady. Gertsog aiqastyñ nege bastalmai jatqanyn tüsınbei dal boldy: basqaruşy oğan Tosilostyñ sözın jetkızgen kezde būl ony ärı qairan qaldyryp, ärı qatty aşulandyrdy. Al, Tosilos būl iekı aralyqta tūğyrğa jaqyn kelıp, donia Rodrigeske qarap qatty dauystap bylai dep söilep kettı:
— Senora! Qyzyñyzğa üilenuge daiynmyn jäne ölımge basyñdy tıkpei-aq, beibıt jolmen qol jetkızuge bolatyn närsenı ūrys-kerıspen jäne ūstasumen tartyp aluğa qūlyqty iemespın.
Mūny iestıgen aibyndy Don Kihot bylai dep mälım iettı:
— İendeşe, mındetımnen bosadym jäne uädemdı oryndadym dep ieseptei beruıme bolady. Köñılderı üilesse üilene bersın būlar, qūdai joldağandy şadiiär Petr de qoldaidy.
Gertsog galereiädan tüstı de, Tosilostyñ qasyna kelıp, odan:
— Jeñılgenıñızdı moiyndağanyñyz jäne ar-uiat aldyndağy azaptan qorqyp myna qyzğa üilenuge niet qylğanyñyz şyn ba, rytsar? — dep sūrady.
— Şyn, senor, — dep rastady Tosilos.
— Onysy öte dūrys, — dedı sol arada Sanço, — qatu bolğannan tatu bolğan artyq.
Sol aralyqta dulyğasyn şeşuge kırısken Tosilos kömek sūrağan iedı, sebebı osynşama tar aiada ūzaq bolğandyqtan aua jetpei tynysy tarylyp ketken. Dulyğasy ä degende sypyryp alyndy, sol sät älgı jerge jinalğandardyñ köz aldyna malaidyñ älpetı aian berdı. mūny körgen donia Rodriges pen qyzy jan dauysy şyğyp şyñğyryp jıberdı:
— Būl nağyz aldau! Nağyz aldau būl! Küieu jıgıtımnıñ ornyna senor gertsogtyñ malaiy Tosilosty ötkızıp jıberıptı! Qūdai men korolden zalymdyqqa bergısız mūndai zymiiändyqtan qorğaudy sūraimyn!
— Sabyr ietıñız, senora, — dedı Don Kihot, — mūnda zymiiändyq ta, zalymdyq ta joq, al ieger ondai bola qalsa, būğan kınälı gertsog iemes, menıñ qyr soñymnan qalmai jürgen zūlym siqyrşylar: osy jeñısım arqyly ie bolğan dañqymdy köre almağan olar küieu jıgıtıñızdıñ bet-älpetı gertsogtyñ malaiy dep tūrğan adamğa ūqsas bop şyğuyna qam jasağan. Aitqan aqylymdy tyñdañyz, jaularymnyñ zymiiändyğyna qaramastan, oğan küieuge şyğyñyz, öitkenı mūnyñ sol özıñız küieu ietkıñız kep jürgen jıgıt iekenınde dau joq.
Mūny iestıgen gertsog ökınış-küiınışın tars ūmytyp, tap qazır qarqyldap tūryp külıp jıberetındei sezındı.
— Senor Don Kihottyñ ne qily ğajaiyptarğa kilıgıp jüretını sonşa, — dedı ol, — myna jıgıttıñ öz malaiym iemes, basqa bıreu iekenıne senıp te qalğandaimyn. Äitkenmen, mynadai bır amal-aila jasap köreiık: rūqsat ietseñızder, üilenu toiyn iekı aptağa keiın şegereiık, al özımızge küdıktı körınıp tūrğan myna sabazdy qamap tastaiyq: bälkım osy uaqyttyñ ışınde mūnyñ būrynğy bet-ajary özıne qaityp oralar, sebebı siqyrşylardyñ Don Kihotqa degen öşpendılıgı sonşa ūzaqqa sozyla qoimas, onyñ üstıne mynadai jymysqy äreketter men öñ ainaldyrudan ūtatyndary da şamaly-aq.
— Ah, senor! — dep dauystap jıberdı Sanço. — Būl qanypezerlerdıñ dağdysy men dästürı mynadai: myrzama jolap ketken jannyñ qolma-qol öñın özgerte qoiady. Jaqynda özı tıze büktırgen, Aina Rytsary dep atalatyn bır rytsardy olar selolasymyz ärı jaqyn dosymyz bakalavr Samson Karraskoğa ainaldyryp jıberdı, al senora Dulsineiä Tobosskaiany qarapaiym şarua äiel ğyp özgerttı, — osy sebepten myna malai naq osy malai qalpynda öle me dep qorqam.
Sol arada Rodrigestıñ qyzy söilep kettı:
— Özıme üilenuge tılek bıldırgen adamğa, ol kım bolsyn meilı, bärıbır, yrzaşylyq bıldırgım keledı: dvoriannyñ aldanğan aşynasy bolğanşa, malaidyñ zañdy zaiyby bolğan artyq, — aitpaqşy, özımdı aldağan jıgıt äste dvorian iemes-tı.
Būl äñgımeler men oqiğalardyñ bärı, alaida, ğaiyptan bolğan özgerısı nemen aiaqtalaryn bılu üşın Tosilostyñ qapasqa qamaluymen tyndy; jūrt bırauyzdan Don Kihotty jeñımpaz dep tapty, dei tūrğanmen, köpşılıgı osynau köpten kütken jekpe-jekte qarsylastardyñ bır-bırın pärşa-pärşa ğyp keskılep tastamağanyna qatty küiınıp, qapalanyp qaldy, — darğa asyluğa tiıs adamnyñ talapkerdıñ keşırım jasauy nemese sottyñ raqymşylyq ietuı saldarynan darğa asylmai qalğanyna balalar ğana tap osylai qatty qapalanatyn. Jūrt tarap kettı, gertsog pen Don Kihot qamal-saraiğa qarai bettedı, Tosilos qamauğa alyndy, donia Rodriges pen qyzy, qaitken künde de, äiteuır, būl äureşılıktıñ soñy üilenu toiymen bıtetınıne quanyp, mäz-mairam boldy, Tosilostyñ da tılegenı sol iedı.
LYİİ tarau
Mūnda Don Kihottyñ gertsogpen qalai qoştasqany jaiynda, sondai-aq gertsoginianyñ kütuşısı, ötkır de öjet qyz Altisidora iekeuınıñ arasynda qandai oqiğa oryn alğany jönınde äñgımelenedı.
Qamal-saraidağy mamyrajai tırlık Don Kihotty mezı iete bastağan; jalqaulyq pen jaibaraqattyqqa boi aldyryp, kezbe rytsar retınde öz qūrmetıne qojaiyndar ötkızıp jatqan ūşy-qiyrsyz toi-tomalaq, oiyn-sauyqpen kün keşudı özıne ülken künä sanağan, osynau jaibaraqattyğy men jaimaşuaq tırlıgı üşın jaratqan özın jazağa tartuy mümkın-au deitın oiğa tırele bergen, — mıne, osy sebepten bır künı joğary märtebelılerden saparğa şyğuğa rūqsat sūrady. Joğary märtebelıler rūqsat iettı, sonymen bırge ketetınıne qatty ökınetındıkterın de bıldırdı. Gertsoginia Sanço Pansağa zaiybynyñ hatyn berdı, anau ony köz jasymen juyp otyryp, özıne-özı bylai dedı:
— Gubernatorlyğym jaiynda bılgen kezde äielım Teresa Pansanyñ köñılın ieleuretken asqaq arman qojaiynym Lamançalyq Don Kihottyñ şatağy mol şytyrman oqiğalaryna qaita oraluymmen qūmbyl bolady dep kım oilağan? Söite tūrğanymen, Teresamnyñ uiatty jağdaida qalmai, gertsoginiağa iemen jañğağyn jıbergenıne dän rizamyn, sebebı ieger ol ony jıbermese, onyñ üstıne özım jabyrqau küide oralsam, būl onşa ädeptılıkke jatpas iedı. Sondai-aq, būl syilyqty parağa jatqyzuğa bolmaityny da menı quantady: äielım jañğaqty jıbergende men gubernator qyzmetın atqaryp jürgem, sondyqtan mardymsyz bırdeñemen bolsa da jaqsylyqqa qarymta qaitaruda tūrğan däneñe joq. Rasynda da, solai: gubernator qyzmetıne jalañ aiaq küiımde kırıp, odan sol jalañ aiaq küiımde kettım jäne ar-uiatymnyñ aldynda aşyğyn aitsam, — al, ar-uiat tazalyğyna ieşteñe jetpeidı: “Bai bolyp körgenım joq, kedei bolyp ölgenım joq”.
Jolğa şyğar künı Sanço özıne-özı osyndai uäj aitty, Don Kihot bolsa, joğary märtebelılermen keşe keşkısın qoştasqandyqtan, ierteñıne tañerteñ sauyt-saimanyn kiıp, qamal-sarai aldyndağy alañnan boi körsettı. Qamal-saraidyñ tämam tūrğyny oğan galereiälardan köz tıgıp tūrdy; gertsog pen gertsoginia da oğan köz salmaqqa şyqty. Sanço özınıñ sūr jorğasyna jaiğasty, qorjyny, şamadany men azyq-tülık te soğan artylğan-dy; gertsogtyñ anau älgı Üşfaldidı beinelegen üi basqaruşysynyñ jol qarajatyna dep özıne iekı jüz altyn teñge salynğan şilan bergenıne Sançonyñ şattyğynda şek joq iedı, al Don Kihot būl jaiynda älı ieşteñe bılmeitın. Söitıp, jūrttyñ nazary, älgınde aitylğanyndai, Don Kihotqa auğan şaqta, gertsoginianyñ rytsarğa jaudyrai qarap qalğan duenialary men kütuşı qyzdary tobynan, müldem kütpegen jerden, ötkır de öjet qyz Altisidoranyñ dauysy iestılıp, myna tömendegıdei aianyşty änımen sol arağa jiylğandardyñ bärın tañ-tamaşa iettı:
Beu, qaiyrymsyz rytsar!
Tızgınıñdı bosata ğoi şamaly,
Astyñdağy asau attyñ büiırıne
Asyqpağyn şporyñdy qadauğa.
Aşköz aidahardan sen, aldamşy,
Qaşyp bara jatqan joqsyñ ğoi,
Qorqyp tūrğanyñ senıñ qozy ğoi,
Qoiğa da ainalyp ülgermegen.
Jeksūryn! Sen bikeştı renjıttıñ;
Körmegen iedı odan asqan sūludy —
Venera da öz ormandarynan,
Diana da öz taularynan.
Enei qaşqyn, raqymsyz Bireno,
Joğal, qūry, tozaqta örten Varavvamen bırge!
Qandy şeñgelıñmen syğymdap,
Sezımsız maqūlyq, äketıp barasyñ,
Özıñe könpıstıkpen küñ boludy
Arman ietken sorlynyñ jüregın.
Äketıp barasyñ — arsyzdyq-ai! —
Qara-ala sändı jolaqtary bar
Üş şarşy men şūlyq bailağyşty —
Märmärdai ädemı aiaqqa arnalğan.
Oğan qosa jüz myñdai kürsınudı,
Jalyny sūrapyl lapyldağan —
Düniede jüz myñ Troia bolsa,
Sonyñ bärın demde otqa oraityn.
Enei qaşqyn, raqymsyz Bireno,
Joğal, qūry, tozaqta örten Varavvamen bırge!
Dulsineiä hanymyñ mäñgı baqi
Jadylanğan küide qaluy üşın,
Atqosşyñ senıñ, antūrğan Sanço,
Tasjürek bop jüre bersın.
Mynadai arsyz qylyğyñ üşın
Ğaşyğyñ qorlyq köre bersın.
Öitkenı, myna düniede däiım
Künäkar üşın taqua azap şegedı.
Dañq ızdegen armanyñ är kez
Sätsızdıkke jolyğa bersın,
Quanyşyñ qaiğy äkelsın,
Adaldyğyñ üşın ökınıp qal.
Enei qaşqyn, raqymsyz Bireno,
Joğal, qūry, tozaqta örten Varavvamen bırge!
Londonnan Temzağa deiın,
Granadadan Atarfege deiın,
Seviliadan Marçenağa deiın
Bärı senı zymiiän sanasyn.
İeger "jüzdı", "koroldıktı",
Ne "kım bırınşını" oinauğa otyrsañ
Qolyña senıñ tūz kelmesın,
Korolder de jolamasyn.
Süielıñdı syldyruğa barsañ
İetımen bırge kesıp alsyn;
Tısıñdı jūldyruğa barsañ
Tübırtegı qyzyl iegıñde qalsyn.
Enei qaşqyn, raqymsyz Bireno,
Joğal, qūry, tozaqta örten Varavvamen bırge!
Qaiğy şekken Altisidora osyndai jolmen şerın aqtaryp jatqanda Don Kihot oğan tesıle qarap ün-tünsız tūrdy da qoidy, sosyn Sançoğa qarai būrylyp:
— Ata-babalaryña degen qūrmetıñe bola ötınerım, meiırban Sanço, menen şyndyqty jasyruşy bolma. Ğaşyqtyq dertıne şaldyqqan myna qyz aityp tūrğan üş şarşy men ūiyq bailağyşty baiqausyz salyp alğan joqsyñ ba, sony aitşy? — dedı.
Sanço būğan mynadai jauap qaitardy:
— Şarşylardy alğanym ras, bıraq bailağyşty öñım tügıl tüsımde de körgem joq.
Altisidoranyñ ospadarsyzdyğyna gertsoginianyñ tañyrqauy tausylmady; aita keterlıgı, onyñ ötkır de öjet, oinaqylau bikeş iekenın būrynnan bıletın, äitse de jügensızdıgı tap osyndai därejege jeter dep oilamağan, onyñ üstıne, Altisidoranyñ mynadai äzıl-mazaq jaiynda özıne aldyn-ala ieskertıp qoimağany gertsoginianyñ tañyrqanuyn tıpten üdetıp jıbergen. Otqa mai quia tüspek bolğan gertsog bylai dedı:
— Senor rytsar! Osynda özıñızge körsetken qonaqjailyğymdy paidalanyp, kütuşı qyzymnyñ, qalai bolğanda da, äiteuır, üş şarşysyn ūrlap ketudı ūiğarypsyz, bälkım, tıptı ūiyq bailağyşyn da alğan şyğarsyz: būl sızdıñ jaramsyz ädetke beiımdılıgıñızdı baiqatady jäne özıñız jaiynda qalyptasqan ortaq pıkırge qiğaş keledı. Qyzğa ūiyq bailağyşyn qaitaryp berıñız, äitpese sızdı ölıspei-berıspeitın jekpe-jekke şaqyram, jauyz siqyrşylardyñ özıñızben saiysqa tüsken malaiym Tosilosqa ıstegenın ıstep, älpetımdı özgertıp nemese öñımdı būzyp jıberuınen de qoryqpaimyn.
— Özıme osynşa jaqsylyq jasağan sızge, joğary märtebelım, — dep qarsylyq bıldırdı Don Kihot, — semser sılteuımdı qūdai hoş körmes. Şarşylardy qaitaram, öitkenı būlar Sançoda, al ūiyq bailağyşqa kelsek — ol jaiynda äñgıme joq, sebebı ondaidy ol da, men de alğan joqpyz, bölmesınen jaqsylap ızdese qyzmetşı qyzyñyzdyñ ony op-oñai tauyp alary anyq. Men, senor gertsog, ieşqaşan ūrlyq jasağan iemespın, qūdai hoş körse, ömırımnıñ aqyryna deiın jasai da qoimaspyn. Myna bikeş ğaşyqtyq dertıne şaldyqqan jandai söileidı jäne onysyn aşyqtan-aşyq moiyndaidy da, al onda menıñ şaruam qanşa, sondyqtan mağan būl bikeşten de, özıñızden de keşırım sūraudyñ ieş qisyny joq, al sızden, joğary märtebelım, özım jaiyndağy oi-pıkırıñızdı özgertudı jäne saparymdy jalğauğa qaitadan rūqsat ietuıñızdı ötınem.
— Jolyñyz bolsyn, senor Don Kihot, — dep ılıp äkettı gertsoginia, — ierlık ısterıñız jaiynda bızge ylaiymda tek jaqsy habar ğana jetıp tūrsyn. Saparyñyzdy jalğai berıñız, äitpese neğūrlym ūzaq kıdırseñız, özıñızden köz audara almai tūrğan myna bikeşterdıñ jüregındegı ot ta soğūrlym örşi tüsedı, al kütuşı qyzyma kelsek, onyñ sazaiyn jaqsylap tartqyzam: bolaşaqta közımen de, sözımen de ädepsızdık tanytpaityn bolady.
— Bır-aq auyz söz aituğa rūqsat ber, aibyndy Don Kihot! — dep dauystap jıberdı sol arada Altisidora. — Ūiyq bailağyşymdy ūrladyñ dep aiyptağanym üşın keşır menı: ollahi-bıllähi aq-adal şynym, ony özım tağyp alyppyn, — astyndağy iesegın ızdegen adam sekıldı añğyrttyqqa salynyppyn.
— Sızderge aitqanym qaida? — dep kiıp kettı sol arada Sanço. — Ūrlyqy dünienı jasyratyn bıreudı tapqan iekensızder! Ūrlağym kelse gubernator bop jürgen kezımde-aq kökesın körıstırmes pe iedım: ol kezde qanşa jymqyrğym kelse de qolymdy ieşkım qaqpaityn.
Don Kihot gertsog pen gertsoginiağa, sondai-aq sol jerde tūrğan basqalarğa sypaiygerşılıkpen bas idı, sosyn Rosinantty būryp aldy da, iesegıne salt mıngen Sançony soñynan iertıp, qamal-sarai qaqpasynan şyğyp Saragosağa qarai bet tüzedı.
LYİİİ tarau
Mūnda Don Kihottyñ tynys alyp, tynym tabuyna mūrşasyn keltırmegen ne qily şytyrman oqiğalar jaiynda baiandalady.
Altisidoranyñ arbauynan bırjola qūtylğan Don Kihottyñ jazyq dalağa şyğuy mūñ ieken, beine bır öz otauyna oralğandai jany jadyrap sala berdı, rytsarlyq paryzyn oryndauğa qūlşyndyrğan ruhani küş-qairattyñ qaita paida bolğanyn sezındı, söitken soñ Sançoğa qarap jüzın būryp, bylai dedı:
— Bostandyq, Sanço, aspandağy qūdırettı küştıñ adamdarğa tartu ietken ieñ bağaly syiynyñ bırı; onymen jer qoinynda jasyrynğan, teñız tübınde tūmşalauly jatqan qandai qazyna da teñdese almaidy. Ar-namys sekıldı, bostandyq üşın de qaterge bas tıguge bolady jäne solai ietu kerek te, al būğan kerısınşe, kırıptarlyq adam balasyna tap keletın tämam baqytsyzdyqtyñ ışındegı ieñ şetını. Mūny sağan, Sanço, mynağan bailanysty aityp tūrmyn: jaña ğana özımız attanyp ketken qamal-saraida bızge qandai kütım jasalğanyn, babymyzdy qalai tapqanyn özıñ kördıñ, alaida onda keremet dämdı tağam men salqyn susyn berılgenıne qaramastan, öz basym aşqūrsaq jürgendei sezımnen aryla almadym, öitkenı onyñ bärın öz tamağym sekıldı alañsyz, iemın-ierkın otyryp ışpegen iedım; şynynda da: jaqsylyq pen meiırım-qaiyrym jükteitın mındet adam ruhynyñ ierkındıgın tejep tastaityn tūsau ıspettı. Jeitın nanyn tabuğa jaratqan järdem bergen, būl üşın özınen basqa ieşkımge alğys aitpaityn adamnan asqan baqytty jan joq!
— Solai bola tūrğanymen, — dedı Sanço kelısıñkıremei, — sız ne deseñız o deñız, bıraq mağan gertsogtyñ üi basqaruşysy bergen, iekı jüz altyn teñgesı bar şilan üşın rizaşylyq bıldırmeuımız tasbauyrlyğymyzdy körseter iedı: janğa saia taptyratyn plastyr sekıldı ietıp, ony jüregıme jaqyn jerde ūstap jürmın, — äitpese ne bolaryn kım bılıptı: as-suyn auzymyzğa tosatyn qamal-sarailarğa ärdäiım tap bola bermeimız ğoi, auzymyzdy qan jalatatyn beketterge de soğatyn kezımız bolady.
Kezbe rytsar men kezbe atqosşy osyndai jäne osyğan ūqsas äñgımelermen milden säl ğana astam jerdı artta qaldyrğan şaqta, oida joqta, derevnia tūrğyndarynşa kiıngen on şaqty adamnyñ plaştaryn jerge tösep jıberıp, kök şalğynda tamaq ışıp otyrğanyn körıp qaldy. Ärırekten bır-bırınen oqşaulau ornalasqan, kömpiıñkırep körınetın zattardy bürkep qoiğan aqjaimağa ūqsas äldene közge şalynyp tūrğan. Don Kihot tamaqtanyp jatqandardyñ qasyna kelıp, olarmen sypaiy türde amandasqan soñ keneptıñ astynda ne baryn sūrady. Onyñ būl saualyna şarualardyñ bırı mynadai jauap qaitardy:
— Senor! Keneptıñ astynda äulielerdıñ japsyrmaly jäne qaşap jasalğan beinelerı jatyr, būl beinelermen selolyq ğibadathanamyzdy bezendırgımız keledı. Bülınıp qalmasy üşın būlardy keneppen bürkep qoidyq, al synyp qalmasy üşın iyğymyzğa salyp köterıp jüremız.
— Raqym ietıp, qarap şyğuğa rūqsat ietıñızşı, — dedı Don Kihot, — osynşa saqtyqpen alyp kele jatqandaryñyzğa qarağanda, şamasy, beineler öte jaqsy bolsa kerek.
— Jaqsy bolmağanda şe! — dep ılıp äkettı iekınşı şarua. — Bağalary da, ädılın aitqanda, onşa arzan iemes: ärqaisysy bızge ielu dukattan kemge tüsken joq. Tūra tūryñyz, mūnyñ aqiqat şyndyq iekenıne qazır özıñız de köz jetkızesız.
Sony aityp, ışıp otyrğan asyn tastai sap ornynan köterılgen ol jaqyn tūrğan müsınge baryp, bürkemesın sypyrdy: būl — Jeñımpaz Georgiidıñ ädette beinelenetındei keiıpte keskındelgen müsını bolatyn, — atqa salt mıngen ol aiağynyñ astynda ireleñdep jatqan aidahardyñ auzyna naizasyn qahar töge qadap tūr. Köz tartarlyq körkem dünie ieken. Müsındı körıp şyqqan Don Kihot bylai dedı:
— Būl rytsar küllı aspan qosynyndağy ieñ tañdauly kezbe rytsar bolatyn. Ony äulie Jeñımpaz Georgii dep ataityn ärı ol bikeşterdıñ qamqory iedı. İendı basqa beinelerge köz salaiyq.
Şarua iekınşı müsındı aşty: ol atqa mıngen äulie Martin ieken, bır kedeige hitonyn bölıp berıp jatqan keipınde somdalypty; sony körgen boida Don Kihot:
— Būl rytsar da hristiandyq jihankezder qatarynan; menıñşe, aibyndylyğynan qaiyrymdylyğy basymdau bolğan sekıldı; būl onyñ, Sanço, jartysyn kedeige beru üşın hitonyn jyrtyp jatqanynan-aq körınıp tūr. Şamasy, būl qys mezgılı bolsa kerek, äitpese hitonyn basy bütın bere salar iedı, — onyñ meiırbandylyğy sondai-tūğyn, — dedı.
— Äi, qaidam. Abzaly, ol “iestı adam iesesın jıbermeidı” deitın maqaldy jaqsy bılgen tärızdı. — dedı Sanço.
Don Kihot külıp jıberdı de, kelesı keneptı aşudy sūrady, onyñ astynan İspaniiä qamqorynyñ beinesı şyğa keldı: atqa salt mıngen ol qanğa malşynğan semserımen mavrlardy qyryp-joiyp jatyr; būğan köz jügırtıp ötken Don Kihot mynany aitty:
— Şyn mänınde de būl Hristos äskerınıñ rytsary, iesımı — äulie Mavrqyrğan Dego. Ol — jer betınde būryn-soñdy ğūmyr keşken, qazır köktı meken ietetın ieñ aibyndy äulie rytsarlardyñ bırı.
Būdan soñ tağy bır jamylğy sypyrylyp, şadiiär Paveldıñ attan qūlağan beinesı körınıs berdı, onyñ dındı qabyldauy ädette qalai beinelense, būl da sondai iegjei-tegjeiımen keskındelgen-dı. Tabiğilyğy sonşa, qūddy Hristostyñ özı saual qoiyp, Pavel oğan jauap berıp tūrğandai körınetın.
— Būryn ol Hristos şırkeuın quğyndauşylar ışındegı zamanynyñ ieñ zalym da qatygez adamy bolğan, al keiın şırkeudı qorğauşylar ışındegı ieñ adal da abzal adamğa ainaldy, — dedı Don Kihot. — Ol — közı tırısınde kezbe rytsar bolyp, dünie salğannan keiın mäñgı tynyştyq mekenıne iengen äulie adam, ol — Hristos jüzımdıgındegı tynym tappas ieñbekqor, ol — halyqtar ağartuşysy, mektebı — aspan älemı, al tälımgerı men ūstazy — Hristostyñ özı bolğan.
Basqa beine joq iedı, sondyqtan Don Kihot müsınderdı keneppen jauyp tastaudy sūrady da, müsın tasuşylarğa qarap bylai dedı:
— Tuysqandar, myna beinelerdı körudıñ sätı tüskenın zor baqyt äkeler jaqsylyqqa joryp tūrmyn, öitkenı būl äulie rytsarlar da özım qareket jasap jürgen salada, iağni äskeri salada äreket ietken-dı, aramyzdağy aiyrmaşylyq mynadai ğana: olar äulie adam bolatyn jäne qūdai meñzegen maqsattardy ıske asyrumen şūğyldanğan iedı, men bolsam, künäkar pende, jer betındegı tırşılıkke qatysty ıstermen ainalysam. Olar küş-qairatynyñ arqasynda özderıne kökten oryn sailady, öitkenı aspan patşalyğyn küşpen ğana aluğa bolady, al men nebır auyrtpalyqty arqalap jürıp, nenı jaulap alatynymdy älı bılmeimın, — dei tūrğanmen, ieger Dulsineiä Tobosskaia öz basyndağy auyrtpalyğynan arylsa, menıñ de tağdyr-talaiym qolma-qol jaqsaryp, aqyl-parasatym kemeldene tüser iedı, bälkım, tıptı osy künge deiın jürıp kelgen jolymnan şyğyp, odan görı täuır, basqa jolğa auysuym da yqtimal.
— Sättı künde göi-göile, sätsız künde söileme, — dep qosyp qoidy Sanço.
Müsın tasuşylar Don Kihottyñ syrt pışınıne de, aitqan sözıne de tañyrqandy; al ne aitpaq bolğanynyñ teñ jarymyn da tüsınbedı. Tamaq ışıp alğan soñ müsınderın iyqqa saldy da, Don Kihotpen qoş aitysyp, ärmen qarai asty.
Qojaiynyn alğaş körıp tūrğandai Sanço onyñ bılımdarlyğyna tağy da tañ-tamaşa boldy: düniede Don Kihot bes sausağyndai bılmeitın jäne qaperınde saqtamaityn bırde-bır añyz-äñgıme men oqiğa joqtyğyna ol kämıl senımdı iedı; al Don Kihotqa mynadai lebız arnady:
— Aq-adal şynymdy aitaiyn sızge, qadırmendı qojaiynym: ieger bügıngı bastan keşkenımızdı şytyrman oqiğa qataryna jatqyzuğa bolsa, onda būl — jihan kezgelı özımızge ūşyrasqan ieñ äserlı jäne ieñ quanyşty şytyrman oqiğalardyñ bırı, — būl joly bızdı ieşkım sabağan joq, basqadai tauqymetke de ūşyramadyq, semser suyruymyzğa da, denemızben jer sabalauğa da, aşyğuymyzğa da tura kelmedı. Rizamyn sağan, osyndai şytyrman oqiğany öz közımmen köruge jetkızgen jaratqan iem!
— Sen dūrys aittyñ, Sanço, — dep qūlaqqağys iettı Don Kihot, — alaida, bügıngı künnıñ ierteñgı künge ūqsamaitynyn, baqyt ainymaly bolatynyn qaperıñe al. Qarapaiym halyq yrym dep ataityn, aqylğa qonymdy negızı joq närselerge közı aşyq adam tek köñılge ūnamdy qūbylys retınde qarauğa tiıs. Keibır yrymşyl pende tañ ieleñ-alañda tūrady, üiınen şyğady, söitıp oğan jol boiynda Diuana Frantsisk ordenıne müşe monah ūşyrasa qalsa, qūddy bır griftı kezıktırgendei şoşynyp, jalt būrylyp tabanyn jaltyratady. Äldebır Mendosa üstelge tūz şaşady, soğan qarağan boida jüregı jabyrqap sala beredı: beine bır tabiğat ony däl osyndai tükke tūrğysyz belgı-nyşandar arqyly aldağy jaisyzdyqtardan saqtandyryp otyruğa mındettı sekıldı. Al, bılımdar hristian qūdırettı küştıñ yqtiiäryn mūndai qisynsyz närse arqyly bılıp aluğa tyryspaidy. Stsipion Afrikany jaulap aluğa keledı, kemeden tüsıp jağalauğa şyğa bergenınde sürınıp ketıp ietpetınen qūlaidy, sarbazdary mūny jaman yrymğa balap, sekem alyp qalady, söitse anau jerdı qūşaqtap jatqan küiı: “İendı menen qaşyp qūtyla almaisyñ, Afrika, öitkenı senı qūşağyma alyp jatyrmyn!” deitın körınedı. Aitaiyn degenım, Sanço, jañağy beinelermen jüzdesu men üşın öte quanyşty oqiğa boldy.
— Men de solai oilaimyn, — dep kelıse kettı Sanço, — tek bır bılgım keletını, taqsyr, ūrysqa kırer aldynda ispandardyñ qaşan da: “Äulie İago, İspaniiäny qūlypta!” dep äulie Mavrqyrğan Degony kömekke şaqyratyny nesı, sony tüsınbeimın. Älde İspaniiä aşyq tūratyndyqtan ony qūlyptap tastau qajet bolyp pa iedı? Mūnda qandai gäp bar?
— Äi, sen de bır jürgen keşesıñ-au, Sanço! — dep dauystap jıberdı Don Kihot. — Sen mynany bıl, qan qyzyl krestıñ osynau dañqty rytsaryna qūdai İspaniiäğa qamqor ärı qūtqaruşy boluğa, — äsırese ispandar mavrlarğa qarsy jürgızgen sol bır sūrapyl soğys jyldarynda, — ämır ietken iedı, mıne sondyqtan da ispandar aiqasqa tüser aldynda öz qorğauşysy retınde osy äuliege siynyp, iesımın atap şaqyrady jäne onyñ şaiqasqa qatysyp jürgenın, agarlardyñ qaraqūrym äskerın küiretıp, tabanğa salyp taptap, qyran japqandai qyryp-joiğanyn köp adam öz közımen körgen, — būğan dälel retınde ispannyñ şynşyl hronikalarynan köptegen mysal keltıre alam.
Osy arada Sanço äñgıme auanyn özgertıp, myrzasyna bylai dedı:
— Apyrai, senor, gertsoginianyñ kütuşısı Altisidora ne degen ädepsız bikeş iedı! Şamasy, anau älgı, aty kım iedı, Amur oñdyrmai jaralap, jaqsylap atqan ğoi jebemen, — jūrt ony közı şamaly köretın balaqan desedı, közı ırıñdep jürse de, tegınde, tıptı bırdeñe köruden qalsa da, bärıbır, äldebıreudıñ jüregın nysanağa alsa bıttı, ol tıptı titımdei jürek bolsa da meilı, ärdaiym däl tigızedı jäne oğy ony ärqaşan tesıp ötedı. Sosyn tağy bır qūlağym şalğany, onyñ mahabbat jebesı qyzdyñ uialşaqtyğy men ibalylyğyna soqtyqsa ūştyğy mūqalyp, synyp qalady deuşı iedı, al myna Altisidorağa kelgende mūqaludyñ ornyna ötkırlenıp ketken sekıldı ğoi.
— Bır närsenı ūmytpa, Sanço, — dedı Don Kihot, — mahabbat ieşkımmen sanaspaidy, toiat degendı bılmeidı jäne onyñ dağdysy men dästürı de ajaldyñ dağdy-dästürınen aumai qalğan: baqtaşynyñ jyrtyq laşyğyna qalai iemın-ierkın kırse, koroldıñ saltanatty saraiyna da tap solai kırıp barady, al adam janyn tolaiym-tūtasymen baurağan şağynda ol ieñ aldymen odan ürei men uiatty quyp şyğady: mıne, uiat degendı bylai jiyp qoiğan Altisidoranyñ süiıspenşılık sezımın bıldıruınıñ de sebebı osynda, al mūnysy menı abyrjytyp tastağany bolmasa, aiauşylyq sezımımdı oiata almady.