(Poema)
Alla la, batşa la, batır za –
Azat itmäs ber kem bezze.
Barı üz quldarıbız menän
Yaularbız üz irkebezze.
“İnternatsional”
I
Meñ tuğız yöz utız yıtense yıl!..
Meñ tuğız yöz utız yıtelä
Meñ tuğız yöz Un Yıtene zurlap,
İlem mineñ izge itelä.
Meñ tuğız yöz utız yıtense yıl!..
Meñ tuğız yöz utız yıtelä,
Meñ tuğız yöz
Un Yıtene hurlap
İlem mineñ yıtem itelä.
Meñ tuğız yöz utız yıtense yıl!
Äyt dörösön, zaman ütenä:
Meñ tuğız yöz utız yıte huyıl
Miras ineme Un Yıtenän?..
Äkiättäge serle quray hımaq,
Äyt, bıl nindäy qanlı tantana?
Ber osoñdan hineñ balıñ tamha,
Ber osoñdan niñä qan tama?..
II
Ber qarahañ, utız yıtelä
Qotoptarğa osop yıtelä;
Ber qarahañ, utız yıtelä
Qoştar osop yıtmäs yırzärgä,
Başiar qaytıp yıtmäs gürzärgä
Asıl irzär alıp kitelä…
Ber qarahañ, utız yıtelä
Olo bayram, haban tuyınday;
Ber qarahañ, utız yıtelä
Urman yıqqan qara qoyonday,
Azmı aqıl harap itelä,
Küpme küñel nahaq kitelä!..
Ber qarahañ, utız yıtelä
Bötä ilem säskä atqanday,
Hör yımeştär özöp qapqanday;
Ber qarahañ, utız yıtelä
Ayaz köndä yäşen atqanday,
Azmı öyzän mäyet sıqqanday…
Ber qarahañ, utız yıtelä
“Tımıq Don”dar icad itelä;
Ber qarahañ, utız yıtelä
“Tärän tamırzar” yuq itelä…
Äkiättäge serle quray hımaq,
Äyt, bıl nindäy qanlı tantana?
Ber osoñdan hineñ balıñ tamha,
Ber osoñdan niñä qan tama?..
III
Bala sağım – qolon sağım mineñ,
Bıl afätkä niñä yulıqtıñ?
“Halıq doşmanı” tip il uldarın
İñ qaharman halqım batırzarın –
Tarihtan min niñä yoloqtom?
Sabıy küñelemde, yäyğor hımaq,
Bizäp torğan täüge yondozzar –
İlteüselär yıñeü bayraqtarın –
Niñä mineñ keskäy barmaqtarım,
Küzegezze soqop yuyzılar?
Keskäy yörägemä şik-şom halıp,
Niñä aqtı qara tinelär?
Täü yatlağan şağir dusqayzarım –
Hör halqımdıñ täüge Tuqayzarı –
Ularmı huñ doşman inelär?
Küzze asqan täüge kitaptarım,
Meñ tuğız yöz utız yıtelä -
Niñä hezze, quldan tartıp alıp,
Urta bıuat uttarına halıp,
Yandırzılar, häläk ittelär?
Niñä şul saq, ber äüliä bulıp,
Döröslöktö ilem belmäne?
Kürer ine toğro uldarınıñ
Leninsılar bulıp ülgänen,
Birer ine ilem üz yänen!..
IV
Meñ tuğız yöz utız yıtense yıl!..
Meñ tuğız yöz utız yıtelä
Qan huğarğan, ut esendä tıuğan,
Saq-saq äle yıgrmehe tulğan
Yartı baqsabız yuq itelä,
Balta menän qırıp kitelä…
Yañı qıuaq qalqıp, tın almaysa,
Yıgermense yıyın yıyılmaysa,
Bikle yata bezzeñ küp eştär, -
Äyterheñ dä, ut-ğäräsät ütep,
Urau yuldan tura yulğa yıtep,
Balqımağan yırzä Babiçtar!..
Äyterheñ dä, Tufan qal(ı)qmağan.
Bulmağan da Häziä, Yultıyzar!..
Yuq, bulmağan, tiyep, yıgerme yıl,
Meñ yalğandı bezgä tılqıyzar…
Äkiättäge serle quray hımaq,
Äyt, bıl nindäy qanlı tantana?
Ber osoñdan hineñ balıñ tamha,
Ber osoñdan niñä qan tama?..
V
Şulay ine, tizär, zamanı…
Ä qayza huñ keşe imanı?
Ä bit küptär, hatıp imanın,
Qalqan itte şul saq zamanın.
Äkiättär haqtı äytkeläy:
Küptän bulğan yırzä Äpkäläy.
Salauattı hatqan Qoloyzar
Här zamanda sığıp oloyzar.
Yañğız ağas urman bulalmay,
Haphaz balta urman qıralmay;
Baltahınan bigeräk urmandı
Kem huñ belmäy habı qırğandı?
Häzer mäğlüm yuha yalğanı
Utız yıtelä ni qılğanı…
Ular meñ tuğız yöz Un Yıtelä,
Yaqtılıqtan qastı, ököläy;
Ä meñ tuğız yöz ille yıtelä
Ezen yuyzı küzzän, tölköläy…
Tik qırın eş qırq yıldan huñ da –
Qırq töskä kermä – belenä:
İl küzenän ezen yuyğandıñ da
İl qanı bit tama yıñenän!
Yuq, bıl hüzzär qon yullauzan tügel,
Qono qaytırlıqmı bıl qandıñ?..
Yıte yäşär läkin kürep torhon,
Yıtmeş yäşär nizär qılğandı!
Barmaq törtöp uğa kürhätmäyek,
Tik qılğanı, bülep yoqohon,
Meñ tuğız yöz utız yıte qabat
Yartı töndä işek şaqıhın!..
VI
Meñ tuğız yöz utız yıtense yıl!..
Niñä häzer hineñ yamanat?
Yuq, tuyzan huñ dömbör qağıu tügel,
Kiler bıuınğa bıl – Amanat.
Bizämäyek bez zä üzebezze,
Asılğas ta alda bar toman, -
Ni mäğänä häzer ul saqtağı
Huqır küzgä hörmä tartıuzan?
Ul saqta la bez bit tere inek,
Tik kütärgän inek Allanı.
Ä allanıñ – qayhı allanıñ huñ –
Dörös bulğanı bar yalğanı?
Ey tabınıu, huqır tabınıu hin,
Ni äşäke hineñ işenän?
Här äzämdä zihen yoqlamaha,
Ni köslö huñ yırzä keşenän?
Bez bit donya qıl östndä saqta,
Qursıp unı yırzä uttan-yottan,
Yıñep sıqtıq azmı doşmandı?
Bit ülemdän yırze yulıp alıp,
Yırzä täüge İrek Yulın halıp.
Atqarzıq bez Tarih quşqandı!
Bötä yıhan bezgä tabınğanda,
Niñä huñ bez uğa tabındıq?
Güyä bez yuq inek!.. Niñä şulay,
Yır astına heñep aqqan hıuzay,
Haqlıq ösön huñlap tabıldıq?..
Ber Allağa barıhın yapharmayıq,
Beyemäyek qäber östöndä,
Hurlamayıq uğa ışanğandı,
Tarih tözälmäy ul ös köndän.
Işanğandın küzen yıldar asır,
Yıñel tügel Yuldar üteüye,
Yıñel tügel hatta ber öyrängän
Tayaqtı la taşlap kiteüye…
Ä ul mayaq ine! Ul kitkändä,
Azmı küz yäşebez qoyoldo!
Kükräktärzän yöräktärze ülem
Hurıp alğan hımaq toyoldo.
Läkin Tormoş üze kilep taptı
Tarih icadsıhı – halıqtı.
Quldan inde ber kem almas tartıp
Qorban birep alğan Haqlıqtı –
Lenin vasıyat itkän Haqlıqtı!
VII
Meñ tuğız yöz utız yıtense yıl!..
Onotma his unı hin, keşem.
Meñ tuğız yöz Utız Yıtene haqla,
Mansılmahın qanğa yımeşe!
Yır kütärmäs auır bıl vähşätte
İl kütärze, töşkäs başına.
Kiler bıuındarğa ğibrät itep,
Yaz hin unı tarih taşına.
Bıl vähşätte Tarih onotmahın,
Onotmahın tıuır bıuındar,
Yırzä tağı beräy alla tıuha,
Ul allanı yırzän qıuhındar!
Bıl donyala ber yıl oqşamahın
Utız yıtense yıl işegä,
Ber allağa keşe tabınmahın,
Tabınhın tik keşe keşegä:
Batşalarzı yıqqan keşegä,
Allalarzı yıqqan keşegä,
Ay-yondozğa baqqan keşegä,
Uraq-Sükeş totqan keşegä!..