Üz Uramım - 1

(bäyän)
Yañgırdan soñ uram çistarıp, saflanıp kalgan. Yükälärdän kilgän tatlı hava bitkä kagıla, çäçlärdän tarıy. Min, irken sulış alıp, rähätlektän küzlä­remne yomam.
Min bu uramnan şulay küzläremne yomgan kileş tä ütä alır idem. Miña monda här yükä, här yort, här çat tanış.
Küzläremne yomgan kileş? Ä kayçandır min şuşı uramda ada­şıp kala yazgan idem tügelme?
Min tanış yortlarga karıym. Yaktı küzläre — täräzäläre belän alar da miña töbälgän sıman. Änä Sabirlar täräzäse. Sabir, Sabir!.. Neçkä küñelle, eçkersez dustım minem. Sine yugaltuıma ğomerem buyı­na ükenermen, ahrısı, min.
Sabirneñ yözen, qıyäfäten küz aldıma kiterergä tırışam, häm kinät kolagımda äniyemneñ tavışı yañgırap kitkändäy bula:
- Kara inde, ätise, malayıñnı! Tagın köpä-köndez avız-borının cimerep kertkännär bit monıñ! Närsä soñ inde bu?! Närsä karıy bu keşelär?! Militsiyäse närsä karıy?!
Äni salkın suga mançılgan çüpräk belän minem bitemne sörtä. Ul şulay sukrangan sayın, minem yılıysım kilä. Yuk, änineñ tirgävennän tügel, ğarlegemnän yılıysım kilä minem. Änigä dä, ätigä dä, señelem Aygölgä dä kürsätmiçä, eçtän genä sulkıldıym.
Äti däşmi. Miña kırın gına karap kuya da baş çaykıy. İh, bel­mi şul ul, belmi minem ber ğayepsez ikänemne!
- Küçenep kilgängä ike atna,- di äni beraz tınıçlanıp,— inde niçänçe tapkır şul uk häl... Närsägä dip bäyläneşäseñ şul uram ıştırları belän?!
Äye, ul çakta bez bu uramga yaña küçenep kilgän idek. Äni bütän eşkä urnaştı da, fatir alıştırdık. Bez küçkän yort ike uram ça­tına urnaşkan, bez yäşägän fatir - öçençe katta. Elekke iyälängän cirdän kitü beraz yamansu bulsa da, yaña urın miña başta uk oşadı. Täräzägä ürelep torgan yükälär dä, bizäkle kärnizle yortlar da — ba­rısı da matur ide. Läkin bez kilep urnaşkannıñ ikençe könendä ük älege maturlıknıñ ber çite kitelergä tiyeş bulgan ikän.
Min änineñ yomışın yalt ütim.
- Tahir, palasnı kagıp ker.
- Tahir, ipi kibetenä barıp kayt, ulım!
Yaña yortka küçkäç, mondıy süzlärne kötep kenä tora başladım. Uramga çıkkan sayın, ber yañalık tabıp kaytasıñ, tanışasıñ. Ähä, bezneñ karşıda gazlı su satalar ikän. Ä uñ yakta - gazeta-curnallar. İn yakın kinoteatr kayda ikän?
İpi kibetenä barganda barısın karap, küzätep bardım. Ber kü­mäç arış ipiyennän kalgan akçaga zur klinder satıp aldım. Anısı - señelemä. Ul bik yarata anı. Ä min señelemne yaratam.
Kaytkanda da üzem äle genä ütep kitkän cirdän açışlar yasap kayttım. Karale, karşıdagı agaç yortnıñ işegaldında kügärçennär oçırta torgan sarayçık bar ikän bit! İyäse kem ikän anıñ? Oçkanna­rın ber küräse bulır äle şul kügärçennärneñ. Şuşı telägemne genä kötkändäy, sarayçık aldında ber malay päyda buldı. Min tuktalıp hikmät kötep torgan arada, kügärçennären oçırtıp ta cibärde malay. Ak kügärçennär arasında ber kük kügärçen dä bar. Ber kütärelep, ber askarak töşep, uynap-uynap oça kügärçennär! Äy, häzer ber sızgırıp ta cibärsäñ!
Şulay onıtılıp, soklanıp torgan çakta, kemder tersägemä kite­rep törtte:
- Äy, malay aktıgı, sin kaysı uramnıkı?
Borılıp karasam, karşımda täbänäk buylı, cirän çäçle ber ma­lay basıp tora. Yözendä zur sipkellär bürtep-bürtep çıkkan. Ällä başı beraz algarak çıgıp torganga inde, qıyäfäte gel ätäçnekenä oh­şagan.
Yuk, möğaen, ul çakta min anıñ yözenä-qıyäfätenä iğtibar itmägänmender. Min anı häzer genä şulay küz aldıma kiteräm. Ä ul çak­ta min anıñ barı tik buyına gına küz töşerdem. Ä malaylarda, üze­gez beläsez, buy mäsäläse bik citdi mäsälä. Üzemnän täbänäk malay­lardan da şürläp tora almıym iç inde min! Şuña kürä cirän çäçleneñ bolay törtenüenä ber dä isem kitmäde.
- Min karşıdagı yorttan. Ä närsägä?
Cirän çäçle min kürsätkän yakka karadı.
- Ul yort uram çatında. Ä sin kaysı uramnıkı dip sorıym min sinnän!
Monısına ğacäplänep ük kuydım.
- Barıber tügelmeni?
- Tügel, yä, kaysı uramnıkı ikäneñne äytäseñme, yukmı? Yugıysä...
- Yugıysä? - dip kabatlap soradım min.
- Yugıysä, min häzer sinnän bolamık yasıym!
Cirän çäçle kinät kükrägemä törtep cibärde. Şulçak arttan da, aldan da dömbäsli başlauların toydım. Berüze genä bulmagan ikän bit bu cirän çäçle!
Kulımdagı kümäç töşep kitte. Aygölgä dip algan klinder asfalt buylap tägäräde. Kinät bulgan şuşı häldän aynıp, başımnı kütär­gändä, yanımda berkem dä yuk ide inde.
Kötelmägän räncetüdän, rähimsezlektän yılarga citeşep, yak-yagıma karandım. Läkin üzemne räncetüçelärne kürmädem. Alarnıñ mi­ne tik torganda tukmauları, soñınnan küzgä kürenmi yukka çıguları da añlaşılmas ber hıyanät, zur hıyanät ide. Tik min bu hıyanätneñ ni öçen häm kem tarafınnan eşlängänen genä añlamadım.
Havadagı kügärçennärgä karıysı kilmi ide inde...

2
Berençe sentyabrgä dä yırak kalmadı. Sigezençe klassnı min yaña mäktäptä ukıy başlayaçakmın. Bulaçak klasstaşlarımnıñ äle bersen dä belmim. Tik şul mäktäptän ike keşe belän tanışırga ölgerdem. Alarnıñ berse - Sabir, ikençese...
İpi kibetennän kaytışlıy tukmalgannan soñ, tagın ber kıyna­lırga turı kilde miña. Monısında cirän çäçle malay yuk ide. Lä­kin barısı da şul uk bäylänçek süzlärdän başlandı.
- Ä, sin tege yaña malaymıni äle?! Foatik sine dömbäslädeme? İä, kaysı uramnıkı bulasıñ? Yarbaşınıkımı, ällä Ozın Uramnı­kımı?
Üzemne sırıp algan malaylarga karap, şuña töşendem: alar yäşägän uram isemen äytmäsäm, elägäçäk tä elägäçäk miña. Läkin alarnıñ kaysı uramnıkı ikänen kayan belim di min? Barı tik şu­nı gına toyam: bolar tege cirän çäçlegä karşı malaylar bulırga tiyeş.
- Min çattagı yorttan,- dip kırt kistem, aptıragaç.- Ul yort ike uramga da karıy...
- Ah, äle sin şulaymı?
Belmim, mine ozak tukmarlar ideme, kinät yänäşämdä genä ber tavış yañgıradı:
- Oyat tügelme siña, Rinat?! Bergä - ber çıgarga kurıkkaç, ber keşegä öyelep taşlanasız! Köçle bulsañ, bergä - ber çık sin!..
Mine tukmauçılar kinät tınıp kaldı. Alarnı kurkıp tuktadı­lar disäm, yuk ikän, ğacäplänüdän tuktagannar ikän. Miña berençe bulıp bäylängän Rinat digäne ğacäplänüennän ber mälgä bötenläy süzsez kalıp tordı.
Karşıbızda börçek-börçek bizäkle ak külmäk kigän ber kız ba­sıp tora ide. Üze, bezne kızgangan qıyäfättä, yılmayıp tora bit äle!
Rinat digänen änä şul mıskıllı yılmayu isenä kiterde bugay. Ata kaz kebek ısıldap, kıznıñ karşısına atladı:
- Sin närsä, sarımsak kabartması! Kemnän köläseñ sin?! Ma­laylar bulsañ, bergä - ber çıgıp, tetmäñne tetär idem, kız bulgaç, bu eşne änä Çebeşkä genä tapşıram!
Çebeş digäne aralarında iñ bäläkäy buylı ber malay ikän. Küp bulsa bişençegä küçkänder. Üz kuşamatın işetügä, kinät iyelep, kul­ların asfalt tuzanında aunattı da, kıznıñ ap-ak külmägenä barıp yabıştı. Börçekle-börçekle ak külmäktä kap-kara barmak ezläre kaldı.
Kız, minem kötüemçä, kıçkırıp yılarga tiyeş ide. Şundıy matur külmägeñne pıçratsınnar äle! Tik ul yılarga da, kaçarga da uylamadı. Hätta urınınnan da kuzgalmadı.
- Yarar,- dide ul, tagın da mıskıllırak yılmaya töşep.- Kül­mägemne barıgız bergäläp yuarsızmı, ällä?..
- Sineñ külmäkneme?
- Täpängä salıpmı?
- Äbiyeñ yua!..
Kız bu mäshäräle süzlärneñ, köleşülärneñ tuktalganın sabır gına tıñlap tordı. Annan soñ, Rinat digänenä baş kaktı:
- Şamannı beläseñme?
- Nitkän Şamannı tagın?
- Belmiseñ, alaysa? - dide kız, här süzgä mäğnäle basım yasap. Bu serle mäğnälelek Rinatnı sagayırga mäcbür itte. Tik ul monı sizdermäskä tırıştı:
- Andıylarnı gına küp kürgän,— digän buldı.
— Yarar,- dide kız tagın da kinayaleräk itep.- Belmäsäñ - be­lerseñ, kürmäsäñ - kürerseñ...
Sagayışıp kalgan malaylar, üzlärençä hihıldaşıp, kıznıñ bu süzlärennän kölgän buldılar. Tik alarnıñ bu kölüendä elekke zähär­lek, elekke batırlık yuk ide inde. Berazdan bötenläy ük tınışıp kaldılar.
Kız minem yanga kilde. Anıñ küzläreneñ zäñgär töstä buluın häm ber dä mıskıllı yılmaymauların min şunda gına kürep aldım.
- Ä minem sine kürgänem bar,- dide kız.- Sin bit bezneñ kür­şe yortta yäşiseñ, şulaymı? Minem isemem Albina. Sineñ?
- Tahir,- didem min, başımnı aska iyep. Min anıñ monnan tiz­räk kitüen, şul zäñgär küzläre belän miña karamavın, karaşlarıbıznıñ oçraşmavın telädem. Oyat, bik oyat ide miña bu kız aldında.
- Alar siña bütän timäslär. Ägär tisälär... - dide kız häm, ma­laylar yagına kinayale karaş taşlap, kitep tä bardı.
Min, äle genä üzemne kıynagan malaylar arasında berüzem ka­luımnı da onıtıp, şuşı kız artınnan karap kaldım. Üzem kara­dım, ä üzem anıñ, külmäk itäklären cilferdätep atlagan şuşı zäñ­gär küzle kıznıñ, kire borıluınnan kurıktım. Ägär ul borılıp ka­rasa, cir tişegenä kerep kitärmen sıman ide.
Malaylardan sine ber kız yaklap kalsın äle!.. Bu oyatka kaysı malay tüzär dä, kaysı malay çıdap torır ikän?!
Şul könnän soñ min bötenläy üzgärdem. «Närsä,- didem min üz-üzemä,- kızlardan yaklatırlık şundıy köçsez ber malaymıni inde sin? Bolay itep yäşägänçe, bötenläy yäşämäveñ artık!»
İrtän torıp fizzaryadka yasıym da, ber stakan söt eçep, yögerer­gä çıgam. Kön sayın şulay: yañgırda da, cildä dä. Yalvara-yalvara, äni­dän akça sorap aldım, gerlär satıp alıp kayttım. Boks biyäläyläre­nä dä akça soragan idem, birmäde äni.
- Bolay da sugışudan tuktamıysıñ, tagın närsä uylap çıgar­dıñ? - di. Üze gerlär belän şöğıllänüemne ise kitep karap tora. Minem ücätlekne üzençä añlap:
- Kılanma şulkadär, kütärmä şulay avırnı! Yörägeñä kan sa­va bit inde! - di.
Yuk, äni, yuk! Minem yöräkkä barı oyattan gına kan savarga möm­kin! Min, äni, üzemne berkayçan da kızlardan yaklatmaska süz birdem! İh, köçsez malay bulıp yäşärgä yarıymıni bu dönyada?!
Şulay dip üçekli, şulay dip därtländerä idem min üzemne, häm, şunısı ğacäp, här kön sayın tänemä köç östälgänen toya idem...

3
Albina belän tanışu änä şulay üzgärtkän ide mine. Ä Sabir belän anıñ kügärçennären kararga kergäç tanıştım.
Sabir ber dä bütän malaylarga ohşamagan ide.
Kügärçennäreneñ uynap oçkanın karap tora idem, kürep aldı da kul izäde. Närsä karap torasın, monda men, yänäse. Min tiz genä anıñ sarayçıgına kütäreldem.
-Oçalar,- dide ul, miña karap, häm bu anıñ isänläşüe dä, ta­nışuı da ide bulsa kiräk.
Min anıñ üzenä iğtibar ittem, yöze, ni öçender, agarıbrak to­ra. Näzek beläkläre keçkenä sabıylarnıkına ohşagan. Şuña kürä barmakları da artık ozın bulıp kürenä.
- Sin alarnı här könne şulay oçırasıñmı?
- Kügärçennärneme? här könne.
- Ber dä tuymıysıñmı?
Ul, ğacäplänep, miña karap kuydı:
- Närsädän? Kügärçennärdänme?
- Soñ?
Ul tagın miña säyer genä karap kuydı. Läkin däşmäde. Şunda gına min üzemneñ mäğnäsez sorau birüemne töşendem.
İkençe könne Sabir yanına bez señelem belän bergä kildek. Kü­gärçennärne bik tä kürsätäsem kilde Aygölgä. Anıñ niçek şatlanasın aldan uk belep torgan idem.
Sabir sarayçık işegen açıp cibärgäç, kügärçennär ber mälgä sagayışıp tordılar.
- Ä nigä oçmıylar? Ällä bezdän kurkalarmı? - dip sabırsız­landı Aygöl. Şunnan soñ Sabir, sarayçıknıñ çeltären kakkalap, sızgırıp cibärgän ide, kügärçennär därräü kütäreleşep, pırıldaşıp çıgıp oçtılar. Bezneñ näq baş oçıbızda böterelä, uynaklıy baş­ladılar.
Aygölneñ şatlanıp kul çäbäkläven, kölüen, sikergäläven kürsä­gez ide! Annan, kinät kenä tuktalıp kaldı da, borçılıp:
- Ä alar yırak oçıp kitmäslärme soñ? Kaytırlarmı kire? - dide. Aygölneñ bu süzlärennän soñ, Sabir yılmayıp kuydı. Moñarçı anıñ yılmayganın kürgänem yuk ide äle minem. Döresräge, ber dä yıl­maya belmi torgan malay dip uylagan idem min anı. Yılmaysa, yözeneñ yabıklıgı da ul qadär belenmi ikän bit!
- Kügärçennärne elek hat taşuçı itep oçırgannar,- dide ul.- Niçek inde kire kaytmasınnar?!
Aygöl yañadan kulların çäbäkläde:
- Hat taşuçı kügärçen! Äydägez, bolay itäbez: min häzer yögerep kenä öygä kaytam, ä sez ikegez, miña hat yazıp, kügärçen cibäregez!
Sabir tagın yılmayıp kuydı. Ä min, tüzalmıyça, kıçkırıp kölep ük cibärdem:
- Ay-yay, bik tiz genä sin! Sabirnıñ kügärçennäre sin yäşägän yortnı kayan belsen di?! Anıñ öçen başta tanışırga, iyäläşergä ki­räk!
- Monda aralar bolay da yakın bit,— dide Sabir, uyçanlanıp.- Ä kügärçennär hatnı yırak aralarga iltkän...
Şul könnän başlap, bez Sabirlarda yış bula idek. Anıñ üzen min uramda ber dä oçratmadım. Gel üz öyendä, kügärçennäre yanında gına utıra sıman toyıldı ul mina.
Berkönne Sabirlarga kersäm, tezlären koçaklap, sarayçık yanın­da küñelsez genä utıra.
- Nik oçırmıysıñ kügärçennäreñne?
Sabir däşmäde. Annan soñ, küñelsez genä:
- Köne naçar, käyefem yuk,- dide.
. -Närsä, berär häl buldımı ällä?
Sabirnın ğadätlärenä künegä başlagan idem inde. Şuña kürä soravımnı kabatlamadım.
- Äti tavışlana,— dide ul berazdan.- İserep kaytsa, gel şu­lay...
Min anı bik nık kızganıp kuydım. Närsä belän bulsa da şatlandırasım, yuatasım kilde.
- Äydä bezgä! Beläseñme, min siña... Min siña üzem töşergän fotoräsemnärne kürsätäm!
Sabir baş kına çaykadı:
- Yuk, utıram äle...
Anıñ yalgızı gına kalası kilä ide bugay. Şuña kürä kitärgä aşıktım.
- Tukta! - Sabir artımnan uk yögerep töşep citte.- Häzer, ber genä minut... Kitmä, kötep tor! Min häzer...
Öylärennän kire äylänep çıkkanda, anın kulında zur katırgı käğaz ide.
- Närsä bu?
- Aygölgä birerseñ...
Min, ğacäplänep, käğazgä küz töşerdem. Anda kulların yugarı suzıp torgan Aygölneñ räseme yasalgan, ä östä kanat cilpep oçkan kügärçen räseme töşerelgän ide.
- Üzeñ yasadıñmı bu räsemne?! - dip kıçkırıp cibärdem min häm, soklanuımnı yäşerä almıyça, başımnı çaykadım. Minem mak­tavıma Sabir çın küñelennän şatlandı:
- Räsem yasarga yaratam min. Matur bit, äyeme?!
- Bik matur räsem!
- Yuk, räsem alay uk tügel... Aygölne äytäm min,— dide ul häm, aşıgıp, süzne ikençegä bordı: - Ä sin foto belän şöğıllänäseñ, alaysa?
- Elek ide ul. Häzer min sport belän şöğıllänäm.
- Nindi töre belän?
Bu soraudan min aptırap kaldım. Çınnan da, sportnıñ nindi töre belän şöğıllänäm soñ äle min?
- Gimnastika, boks, sambo...— dip tezep kittem min häm üzemneñ bolay uk arttırıp cibärüemnän üzem ük oyalıp kuydım. Tik Sabir minem bu süzlärgä çın-çınnan ışandı. Anıñ küzläre oçkınlanıp kitte.
- İh, min dä şulay köçle bulsam!..
- Nik alay diseñ?
- Köçle keşene kem räncetsen?
- Närsä, räncetälärme ällä?
Sabir däşmäde.
- Kagılıp kına karasınnar! - didem min, üzem dä sizmästän. İnde bik maktanıp taşlagaç, monısın äytmi kalu mömkin tügel ide. Döresräge, maktanudan bigräk, Sabirnı çınlap ta yuatası kilüdän äytelgän süzlär ide bolar.
Sabir yasagan räsemne birgäç, Aygöl şatlıgınnan nişlärgä bel­mäde:
- Menä bit, kügärçen miña hat alıp kilgän! Sin bügen hat ta­şuçı kügärçen bulgansıñ, abıyım! — dide.
Karale, çınlap ta nindi matur, nindi güzäl ikän bit minem se­ñelem! Min moña iğtibar da itmi yörgänmen. Ä Sabir änä kay ara­da kürep algan?!
Älege räsemne Aygöl üz bülmäseneñ iñ türenä elep kuydı, häm yış kına, şul räsemgä karap, uylana torgan bulıp kitte.

4
İrtän irtük torıp yögerep kayttım da, ger kütärergä totıngan idem, äni ärlärgä kereşte:
- İnde mondıy bäyräm könendä dä bu qadär kılanmasañ, ni bu­la? Kiyemnäreñ barısı da tärtiptäme, şunı kara änä!..
Yuk inde, äni, yuk! Küpme genä ärläsäñ dä, äytkän süzem - suz! Min köçle häm bik köçle bulıp üsärgä tiyeş. Minem äle Sabirnı räncetü­lärdän dä yaklıysım bar. Annan soñ, señelem dä üsep kilä bit äle. Anıñ da köçle abıysı, yaklauçısı bulırga tiyeş min!
Gerlärne kuydım da salkın su belän yuınırga kereştem, här kön­ne şulay. Min moña häzer tämam künegep bettem. Ägär şulay eşlämäsäm, könem kön bulmas kebek toyıla. İnde häzer tabın artına utırsañ da bula. Aygöl kiyenep tä kuygan. Körän külmäge östennän kigän ap-ak alyapkıçı, tigez itep, pöhtä itep ütüklängän galstugı kileşep tora üzenä. Üsep kitkän sıman. Ul bıyıl altınçı klasska bara. Ber ük mäk­täptä ukıyaçakbız señelem belän.
- Kittekme?
- Kittek!
Äye, bez mäktäpkä kittek! Saumı, mäktäp! İsänme, koyaşlı sen­tyabr!
Citäkläşep yörgänebez yuk ide señelem belän. Bu yulı, üzebez dä sizmästän, citäkläşep atladık.
Öydän çıgıp, yırak ta kitmädek, böten şatlıgım koyılıp töşkän­däy buldı. Bezneñ näq karşıbızga gına älege dä bayagı cirän çäç Foat ber törkem malaylarnı iyärtep kilep çıktı. Tege vakıtta ipi kibete yanında «oçraşu»dan soñ kürgän yuk ide äle anı. Bälki, tanı­mas äle disäm, tanıgan ikän şul: mine kürügä, barmagı belän bezneñ yakka törtep:
- Änä, bezneñ şäkert mädräsägä bara! - dip hihıldadı. Başka­ları da ana kuşıldı. İh, señelem aldında bit!..
- Yä, tege könne ştannarıñnı ozak kipterdeñme soñ? Bezneñ uram tiräsendä bütän kürenmädeñ, dim!..
Tagın hihıldaşalar. Aygöl belän bergä çıgası kalmagan mäk­täpkä. Üzen genä cibäräse kalgan. Änä bit, mina ğacäpsenep-ğacäpsenep karap ala. Ä min, tegelärneñ ürtäven işetmämeşkä salışıp, se­ñelemne algarak aşıktıram.
- Ä monısı tagın nindi çäçbikä soñ äle? Galstugıñnı ütükläp taktıñmı, täti kız?! Ät-tä-tä!.. Karale, çäçe şäp ikän bu kättäneñ!..
Tagın köleşü, tagın hihıldaşu. Yuk, yarıy äle Aygöl belän bergä çıkkanmın. Yugıysä menä şulay kilep bäylänerlär ide dä yılatıp betererlär ide señelemne. Tuktale! Närsä karap baram soñ äle min? Nigä bolay telsez kaldım? Sineñ señeleñnän kölälär, ä sin, kurkak, ber süz däşmi barasıñ! Nik kiräk buldı alaysa sineñ ul irtän yöge­rüläreñ?! Ul ger kütärüläreñ nik kiräk buldı?!
Şunı uylap betermädem, Aygöl çäreldäp kıçkırıp cibärde. Cirän çäç anın tolımınnan eläkterep algan ikän.
- Sin! - didem min, kinät tuktap kalıp.- Al kullarıñnı! Yugıysä...
- Yä, şunnan, «yugıysä»...- dide Cirän çäç, Aygölne ıçkındı­rıp. Üze miña taba atladı.- Şunnan ni äyterseñ?
- Mäktäpkä bara almıy kalırsıñ!- didem min häm tänemdä böten kurkunıñ yukka çıguın toydım.
- Närsä dideñ, häçtrüş?!
Yuk, Cirän çäç miña kizänergä ölgerä almıy kaldı. İke tersä­gennän ike kulım belän eläkterdem dä böterep kenä cibärdem monı. Kayan kilgän miña andıy köç? Üzem dä añlamadım. Cirän çäç, böterelä-böterelä, ällä kaylarga barıp töşte. Barıp töşkäç tä ber-ike tapkır mätälçek atıp kuydı äle.
Min inde çınlap sugışırga äzerlängän idem. Tik başkalar ni­gäder tınıp kaldı. Ä Cirän çäç äkren genä torıp bastı da, iptäşlä­renä karamaska tırışıp, ös-başın kagarga kereşte. «Ähä! Ätäçlegeñ betteme?!» - dip şatlandım min eçtän genä. Tegeñä iyärep yörgän malaylarnıñ ğacäpsenep tä, aptırap ta kalgan yözläre, süzsez-nisez kitep baruları alar aldında Cirän çäçneñ abruyı bik nık töşüe turında söyli ide.
- Yarar, kürerbez äle! - dip yanadı Cirän çäç, beraz kitkännän soñ kire borılıp, miña yodrıgın kürsätte.
- Kürerbez! - dip kıçkırdım min anıñ artınnan häm bu süzne, Cirän çäçkä äytüdän bigräk, Aygöl öçen äyttem. Bu minem, başta ce­bep kaluım öçen, señelem aldında gafu ütenüem ide.
- Ä sin kurıkma! - didem min aña, dulkınlanudan yışaygan su­lışımnı basarga tırışıp.- Kıyırsıtsalar, miña äyt, yäme?
Aygöl yılmayıp baş kaktı. Anıñ yılmayuında äytep betergesez ber gorurlık bar ide...

5
Ber atna vakıt sizelmiçä dä ütep kitte. Klasstaşlar belän dä, ukıtuçılarıbız belän dä tanışıp bettek. Min tik ber genä närsägä bik kıyınsındım: Albina minem belän ber klasska turı kilgän ide.
Äye-äye, tege vakıtta mine malaylardan yaklap kalgan zäñgär küz­le Albina! Başta min anı bötenläy kürmämeşkä salıştım. Üze ki­lep isänläşkäç, baş kaktım da çitkä kitü yagın karadım. Anıñ ka­raşı belän oçraşu minem öçen iñ avır, iñ kurkınıç, iñ oyat ber när­sä ide. Äle yarıy, tege çakta bulgan hälne ul üze berkemgä dä söylämägän. Yugıysä, kölep, küz dä açırmaslar ide klassta.
Şatlanganım şul: Albina minnän dürt parta aldarak utıra. Kayçakta, borılıp karamayaçagına tämam ışangan vakıtımda, min anıñ yagına küz salam. Matur itep tarap kuyılgan çäçenä, yazgan çakta dereldäp-dereldäp kitkän iñnärenä küz töşeräm, häm, ni öçender, Albinanıñ şul haläten Sabirdan räsemgä töşertäsem kilä.
İkençe atnanı kötep aldım. Yal köne arasında ayırılıp torgan­gamı, yaña klasstaşlar inde tagıñ da yakın bulıp kitkän. Küptänge tanışlar kebek, köleşä-köleşä, şayarışa-şayarışa isänläşälär.
Ozın tänäfestä Albina minem belägemnän eläkterep aldı da, söyräp diyärlek, ber çitkä alıp kitte.
- Äyt äle, Tahir, ni öçen sin minnän gel kaçıp yöriseñ?
Min bu soraudan bötenläy kauşap kaldım. Kolak töpläremä ka­där kızarıp çıktı.
- Kaçmıym bit...
- Niçek inde?! Klassta çakta bötenläy söyläşmisen. Yanıña kil­säm, çitkä tayu yagın gına karıysıñ. Ällä sizmi dip beläseñme?
Döresen äytmiçä kalu mömkin tügel ide.
- Oyat miña,- didem min häm berençe tapkır Albinanıñ küz­lärenä kütärelep karadım.
- Närsädän oyat?
- Tege vakıtta... Malaylar aldında... Sin kızlar başın belän... Ä min...
Albinanıñ küzläre zur bulıp açılıp kitte:
- Ah, menä närsä!.. Soñ, monıñ ni oyatı bulsın?! Sin bit - ber­üzeñ, ä alar kübäü ide. Alar üzläre oyalırga tiyeş! Siña närsäse oyat bulsın di?!
- Barıber. Oyat...
- Yülär sin,- dide Albina häm, kullarımnan alıp, tup-turı ka­rap yılmaydı.- Ä min bötenläy bütän närsä uylap yörim tagı. Önäp be­termi ikän bu mine dip... Bütän minnän kaçıp yörmä, yäme? Väğdäme?
Min baş kaktım. Ä ul, yılmayıp, kölde dä, yögerep kitep tä bardı.
Östemnän tau töşkändäy, ciñel sulap kuydım. Nindi akıllı kız ikänseñ bit, Albina! Kayan beldeñ, niçek añladıñ sineñ alda miña şulay avır ikänen?!
Şul añlaşudan soñ, min anıñ karaşı belän oçraşudan kurıkmıy başladım. Kiresençä nigäder gel şul zäñgär küzlärne küräse, şul yılmayulı karaş belän oçraşası kilä ide...

6
Ul könne mäktäptän koş totkanday atılıp çıktım. Üzemne ezärlekläp yörgän avırlıktan kotılu, Albina belän bulgan söyläşü küñelemne irkäläp, cilketep tora ide.
Uramga çıksam, mine Sabir kötep tora. Yözennän bötenläy tös kaçakan. Üze miña kütärelep tä karamıy.
- Närsä buldı, Sabir?
Sabir, karaşın kütärmiçä genä, yänäşädäge yort çitenä taba ımladı.
- Sine çakıralar...
- Mine? Kem çakıra?
Cavap ta kötep tormıyça, ul ımlagan yakka karadım. Anda Cirän çäç häm şaktıy ozın buylı ber malay basıp tora ide. Beraz çittäräk - Cirän çäçneñ iyärçen malayları. Min sizdem: berençe sentyabr könne irtän bulgan häl öçen «añlaşu» bulırga tiyeş ide bu.
Soñınnan şunı beldem min: Sabir minem turıda «Boksçı dustım bar» dip söylägän. Räncetmäsennär öçen, miña ışanıp söylägän inde ul anı, mesken.
- Şuşımı inde sineñ boksçıñ? - dide ozın buylı malay. Bu süzlärne ul Sabirdan bigräk, miña töbäp äytte.
- Şuşı... Sabirnıñ tavışı işeteler-işetelmäs kenä bulıp çıktı.
- Yarar, kararbız, - dide ozın buylı. - Yä, niçek, bergä – berme?
Çigenergä çara da, çama da yuk ide:
- Bergä – ber...
Şulay diyüemä, ozın buylı malay Cirän çäçkä portfelen ırgıttı da, karşıma kilep, ärle-birle yörenä, sikerenä başladı. Min dä portfelemne Sabirga suzdım. Yözemne saklarga tırışıp, yodrıklarımnı algarak çıgardım.
Şulçak eçemne nider bik katı yandırıp ütte. Sulışım kısılıp, cirgä bögelep töştem.
Minem häl aluımnı ozın buylı malay tüzemsezlek belän kötep tordı. Annan son, cirgä teş arasınnan çert itep tökerde dä:
- Menä şulay. Priyem nado znat! - dip kitep tä bardı. Miña bütän kagıluçı bulmadı. Dimäk, ozın buylı mine tukmar öçen tügel, ä üz danın yaklar öçen kilgän. Monısın soñınnan tagın da tögälräk beldem min. Mäktäptä Cirän çäçne dä «örep kenä oçırgan» malay barlıgın işetkän bu. Citmäsä, Sabir da minem hakta boksçı dip söylägäç, bötenläy kızgan häm köç sınaşunı maksat itep kuygan.
Ä ul çakta, cirdän kütärelä almıy yatkan vakıtta, bu turıda uy­larlık tügel ide minem hälem. Citmäsä, ğayeple keşe sıman ba­şın iyep, yanımda Sabir basıp tora.
- Bik avırttımı? - dide ul, nihayät. Min, oyatıma tüzalmıyça, yılap uk cibärdem.
- Yuk, sin alardan barıber köçleräk,- dip yuattı mine Sabir.— Alar bit şul priyem belüe belän genä aldıra... Boks tügärägenä yazı­lırga kiräk siña da. Änä, Şaman tügäräkkä malaylar cıya di bit...
Şaman? Albina tege vakıtta malaylarnı şuşı isem belän kurkıtkan ide tugelme? Kem ikän soñ ul? Yarar, ni genä bulmasın, Sabir döres äytä. Öyränergä kiräk boks alımnarın, yazılırga kiräk tügä­räkkä.
- Äydä, kügärçennäreñne oçırabızmı?! - didem min Sabirga häm kinät turayıp bastım. Ul miña ğacäplänep karadı.
- Ä sin... Sin miña açulanmıysıñmıni?!
- Närsä öçen?
- Soñ... Min sine çakırdım bit... Alar yanına...
- Yuknı söylämä! - dip kırt kistem min, häm Sabirnıñ küzlä­rendä şatlık oçkını çagıluın kürdem.- Äydäle tizräk, kügärçennär yanına kittek!

7
Başta kerergä ikelänep tordım. İşekne äz genä açıp, sport za­lına cıyılgan malaylarnı küzättem. Miña tanış keşe yuk ikän. Ba­rısı bergä cıyılgannar da urtada kulların bolgıy-bolgıy söyläüçe­ne tıñlıylar. Anısı, älbättä, Şamil ide. Malaylarnıñ Şamilne Şaman dip yörtülären aldan uk beldem min. Läkin üzen kürgänem, oçratkanım yuk ide. Şulay bulsa da, kulların citez häräkätlände­rep, närsäder añlatıp toruınnan uk anıñ näq menä Şaman buluın añlap aldım. Tukta! Änä tegese, minem belän bergä - ber çıgıp, mine ber suguda cirgä iñdergän ozın buylı malay tügelme son? Näq şul. Hätta Şamannan da kalkurak bulıp tora.
İşek yarıgınnan şımçı kebek küzätep toruımnan üzem ük oyalam. Tik ni häl itäseñ, işekne açarga da şürläp toram menä. Min inde işettem: Şaman malaylarnı bik saylap kına ala ikän. Tügäräkkä yazılırga dip kilsäñ, kem ikäneñne, kayan ikäneñne sorap tormıy - berär minuttan torgan ike raund täqdim itä. Şunda sin üzeñne kür­sätep kalırga tiyeş. Kürsätä almasañ - yörmä butalıp...
Tügäräkkä yazılırga dip kilep, kire uylagan malaylar söyläde­lär: «Ber kızıgı da yuk, bütän barmıybız anda»,- didelär. Ä min alay itä almıym. Miña, hiçşiksez, boks alımnarın öyränergä kiräk. İh, kayan kilep çıktı soñ äle monda tege ozın buylı malay?! Häzer kersäm, kıçkırıp köläçäk tä: «Min bu malaynı ber priyem belän be­terep taşladım!» - dip maktanaçak. Şunnan soñ nişli inde tügäräk citäkçese? Nişläsen, «Sin, enekäş, beraz üsep, söyäkläreñne nıgıtıp kil äle, yäme?» - dip, borıp kına cibäräçäk. Kitä inde annan soñ mäktäptä süz: «Tahirnı sınap ta tormagan Şaman, qıyäfätenä genä ber karap algan da, işekne açıp, ozatıp uk kalgan!» - dip köläçäk­lär. Andıy kölkegä kalgançı, kire borıluıñ meñ artık...
Şulçak yanımda gına ayak tavışları işetelde. Borılıp kara­sam - Albina.
- Närsä,— dide ul pışıldap kına,- sin dä tügäräkkä yazılır­ga dip kildeñme? Yörmä sin anda, Tahir?!
Karale sin monı, nindi kızganulı yöz çıgargan. Mine ber mesken, köçsez häm kurkak dip uylıy inde bu. Açuım kilde Albinaga.
- Keşe eşenä katışmavıgıznı ütenäm! – didem dä, işekne kayırıp açıp, eçkä üttem. Barısı da minem yakka borılıp karadı. Tege ozın buylı malaynıñ yözendä kölü tügel ğacäplänü genä kürdem min. Tügäräk citäkçeseneñ karşına kilep bastım da:
- Mine dä tügäräkkä alıgız äle? – didem. Şamil minnän ällä ni ozın tügel ikän. Yöze yabıgrak bulsa da, gäüdäse taza. Çäçlären boksçılarnıkı tösle kıska itep aldırgan. Küzläre sınap, sözep karıy.
Bälki ul miña alay uk ozak karap tormagandır. Tik miña bu sınaulı karaş artık ozakka, bik ozakka suzılgan kebek buldı.
Tügäräktän vaz kiçkän malaylar arttırgannar ikän. Şamil miña ike raund täqdim itmäde. Kesäsennän käğaz häm qaläm alıp, isem-famimliyämne, kaysı klassta ukuımnı, moñarçı sportnıñ nindi töre belän şöğıllänüemne, äti-äniyemneñ kem bulıp eşläven soraştı.
-Yarıy, - dide ul şunnan soñ, - tügäräkkä yörüçelärneñ berärse belän köç sınaşıp kararga telämiseñme soñ?
Mondıy çakta kem inde «yuk» dip torsın?! Min, baş kagıp, rizalaşırga aşıktım. Ah, tege ozın buylı şunı gına kötep torgan ikän. Şamil:
- Yä, kaysıgız? – dip äytügä ük:
- Röhsät it, Şaman! – dip, alga atılıp çıktı. Tagın priyem kürsätäçäk bu miña. Tämam kölkegä kaldıraçak.
Kulıma boks biyäläyläre kiterep tottırdılar. Kulıma niçek kigergännären, bauların niçek bäylägännären sizmi dä kaldım. Ozın buylı malay karşımda ärle-birle yörenä ide inde.
- İke minutlık ber raund! – dide Şamil. – Boks!
İke minut ällä ni küp tügel. Niçek tä bulsa ayakta torırga, yıgılmaska kiräk. Eçne yahşı saklarga. Eçkä kiterep birsä, betteñ digän süz. Üzeñä yakınlaştırmaska kiräk ozın buylını. Ul üze dä, nigäder, yakınlaşırga aşıkmıy. Sikerenep yörgän bula. Uñaylı vakıt kötep, ber suguda yıgarga uylıydır inde. Kizängänen çamalap kalırga kiräk.
- Damir! Aktivrak bul! – dip kıçkırdı Şamil. Häm min ozın buylı malaynıñ Damir isemle buluın beldem. Dimäk, Damir...
- İkegez dä käcä bätiläre kebek kılanasız! – dip rizasızlık belderde Şamil. – Boks, boks!
Damir berençe udarların yasadı. Ällä ni avırttırmıy. Ul alga taşlangan sayın, Şamil kıçkırıp tora:
-Tagın! Tagın! Alga!
Ä nigä ul Damirnı gına şulay därtländerä? Nigä miña ber genä huplau süze dä äytmi? Häyer, äytergä dä tiyeş tügelder. Damirnı tügel, mine sınıy bit ul.
- İşetteñme, Damir?! Uñnan dim, uñnan dim min siña!
Yañagımda, iyäk töpläremdä çat-çat kilgän tavışlar işetäm. Avırttırmıy. Tüzärlek. Ardırdı. Nigä şulay bik ozak ikän bu ike minut digännäre? Miña inde säğatlär ütkän kebek toyıla başladı. Bar köçemne cıyıp, karşı toram. Üzem dä sugarga üreläm, läkin tide­rep kenä bulmıy. Küz allarım karañgılana.
Ozın buylı malay miña bötenläy kürenmi.
- Stop!
Nihayät, sulışımnı tutırıp alıp, utırgıçka kilep töşäm. Ni­gä bu qadär sınap alalar ikän bu tügäräkkä? Monda bit keşe öyräner­gä dip kilä...
- İä, käyefeñ niçek? - Şamil yanıma kilep utırdı.- Tagın ber­az köç sınaşırga isäbeñ barmı?
Ber hälem dä yuk ide. Tik, üzem dä sizmästän: «Äye»,- dip, baş kaktım.
- Yarar, anısı ikençe vakıt,- dide Şamil.- Beryulı küpkä­räk kitär...
Kiç ide inde. Kaytkanda artımnan Damir kuıp citte.
- Berençe sınau niçek uzdı? - dide ul, min bötenläy kötmägän dustanä tavış belän.- Bik avırga turı kilmädeme?
- Yarıysı buldı...- dip suzdım min, ni äytergä dä belmiçä. Şaktıy gına söyläşmiçä atladık.
- Beläseñ kilsä, sin miña tege vakıtta uk oşadıñ,- dide Da­mir berazdan häm, nindider olı ser açkanday, pışıldabrak söyläşü­gä küçte.- Şuña da bügen siña katı sugarga tırışmadım. Ä Şaman kıynap sınarga yarata. Kürdeñ bit, niçek österep torganın. İkençe vakıt cebep kalma, bar köçeñä karşı tor...
Annan soñ ul saubullaştı da:
- Bu söyläşüne berkemgä dä äytmä,- dide.
Ä min, närsä uylarga da belmiçä, baskan urınımda torıp kal­dım. Çınnan da, ni bula soñ inde bu? Dimäk, Şamil bik nık sınap alırga yarata. Anıñ şul ğadäten belgän Damir minem belän yüri sak kılangan. Dimäk, mine yaklar öçen, ul yüri iñ berençe bulıp atılıp çıkkan. Bolarnıñ barısı da bik ğacäp bulıp toyıldı mina.
İkençe tapkır kilgäç, Şamil mine ğacäplänep karşı aldı.
- Sin kildeñmeni?! - dide ul häm başın çaykap kuydı.- Ä min sine kilmäs dip uylagan idem...
Annan soñ, beraz uylanıp tordı da:
- Yarar, üzsüzle malay ikänseñ. Miña oşadıñ, yörerseñ tügäräk­kä,- dide.
Niçek şatlanganımnı kursägez ide! Menä bit Şamilneñ iñ zur sınavı närsä bulgan ikän?! Ägär dä min tege yulı tukmaludan son da kilgänmen ikän, dimäk, kurıkmaganmın. Şunı sınarga telägän Şa­mil.
Miña dönyada Şamildän dä yahşırak, annan da akıllırak, an­nan da märhämätleräk keşe yuk bulıp toyıldı. Min anı şul tukmap sınauları öçen, «tügäräkkä yörerseñ» digän süzläre öçen beryulı yarattım.
- Bezneñ tügäräkkä yörüçelärneñ urtak kağıydäse bar,- dide Şamil, häm älege kağıydälärne äytkännän soñ, kabatlap, süz birergä kuştı.
- Tämäke tartmaska, nindi genä häldä kalganda da ber-bereñne satmaska! - dip kabatladım min anıñ artınnan.
Şul könnän başlap, minem tormışım gel bütän yakka üzgärep kitte. Cirän çäçle Foatlar, maktançık Rinatlar minem öçen häzer çüp kenä bulıp kaldı. Alar üzläre ük häzer minem alda yalagaylanıp yöri başladılar. Tügäräkkä nik bersen alsınnar şularnıñ! Şulay dip uylap gorurlandım min ul çakta. Läkin älege malaylarnıñ: «Sin kaysı uramnıkı?» - dip bäylänüläre, uram danın yaklap sugı­şıp yörüläre eşsezlektän eş tabu, käpräyü genä bulgan ikän ul. Alardan da köçle bulam dip, Şaman oyıştırgan boks tügärägenä yazılıp, hätär ber tozakka kerep barganımnı sizmi dä kalganmın min. Minem öçen yaña, avır sınaular alda bulgan ikän äle...

8
Äye, üz uramımnan bütän çatka borılganımnı sizmi dä kalgan­mın. Monı min häzer genä şulay itep küz aldıma kiteräm. Ä ul çak­ta üzemne bähetlelärdän dä bähetleräk, köçlelärdän dä köçleräk sa­nıy idem, zur-zur yarışlarda katnaşırga ömetlänä idem.