Närsä buldı bu?
Kiçä Röstäm üzläreneñ unike katlı zur yortlarınıñ irken işegaldında, kuyı bulıp üskän kuaklar arasındagı aulak eskämiyädä yalgızı utıra ide. Ul yaratkan eşe belän mäşgul, şahmat taktasına figuralarnı tezep, törle yöreşlär yasap karıy, ozaklap uylana, höcüm itü häm saklanunıñ yaña yulların ezli ide. Monda rähät salkınlık, bik tınıç, şähärneñ şau-şuı işetelmi dä diyärlek. Keşe-kara da kilep yörmi monda. Çönki yortta yäşäüçelärneñ kayberläre älege eskämiyäneñ barlıgın belmilär dä bulır. Eş şunda ki, yortnı saluçılar kayçandır eskämiyäne matur gına itep yasap kuygannar. Ä menä anıñ tiräsendäge çokır-çakırlarnı kümep tigezlärgä ällä onıtkannar, ällä vakıtları timägän. Tora-bara ul çokırlarnı kuyı kuaklar kaplap, bu urın zur işegaldınıñ ber poçmagında aulak urın bulıp kalgan. Anı Röstäm üze dä ber-ike dus malayı gına belä.
Şulay uylanıp, dönyasın onıtıp utırganda, säğat köndezge unberlär buldımı ikän, Röstäm kinät tuzan suırtkıç gülävenä bik ohşagan ber tavış işette. Ul tavış kayandır östän, çalt ayaz küktän işetelgän kebek, üze akrınlap yakınaya, tübän töşä bara ide. Röstäm urınınnan sikerep tordı, kükkä, tirä-yüngä karap aldı. Tik berni dä kürenmi ide. Menä tavış tämam tübän töşte, beraz vakıt yänäşädäge kuaklar arasınnan işetelep tordı häm tınıp kaldı. Äyterseñ küktän eskämiyä yanındagı kuaklar arasına küzgä kürenmi torgan näni genä ber oçu apparatı töşep utırdı.
Närsä inde bu, kem eşe bu? Keşe küzenä kürenmi torgan pindi apparat bulsın di. Anı konstruktorlar yasagan taqdirdo dä ul nigä berençe bulıp näq menä Röstämnär işegaldına töşep utırsın di äle... Ällä Tahircan belän İldar, uyınçık yasap, anı şayartmakçı, ürtämäkçe bulalar mikän? Röstäm, eskämiyädän çıgıp, kuaklar arasında ezlänep tä karadı. Yuk, berni dä, berkem dä yuk ide.
Berazdan Röstäm urınına kire kerep utırdı, şahmat taktasına tekälep, zihenen cıydı. İnde tämam mavıgıp kittem digändä genä tagın ber säyer hälne sizep aldı malay. Eskämiyädä anıñ üzennän başka, tagın kemder bar, ul kemder anıñ üze kebek ük şahmat taktasına tekälgän, anıñ figuralarnı niçek yörtkänen dikqat belän küzätep tora kebek toyıla ide. Monısı nindi äkämät tagın. Ällä berärese sizdermi genä kuaklar arasınnan küzläp toramı anı? Kayber malaylarnıñ üzennän könli töşä, ä cayı çıkkanda ütärgä, hätta kölergä äzer tora ikänen Röstäm yahşı belä ide.
Serne beraz aça töşsäk, Röstäm ul — bähetsez malay. Üzläre torgan däü yortta gına tügel, ä bälki beten şähärendä ük beh yıtoez malay.
Anıñ ätise dä, änise dä bar anısı, havada kanatların kiñ cäyep passacir samoletı oçıp ütä ikän, Röstäm anı küzdän yugalgançı karap kala. Anıñ ätise yasıy ul samoletlarnı. İñ cavaplı urında: zavodnıñ cıyu tsehınnan oçarga äzer itep çıgara. Bıyıl may bäyräme aldınnan gına ätisenä medal birdelär. Bik yahşı eşlägäne öçen. Ä änise anıñ şähärdäge irlär kostyumnarı fabrikasınıñ ataklı tegüçese. Äniseneñ bik matur,.däü itep yasalgan räseme üzäk park karşındagı Maktau taktasında tora.
Alay gınamı äle! Röstämneñ bik matur señlese dä bar. Miläüşä isemle. Kön sayın kiç Röstäm señlesen bakçadan üze alıp kayta. Yulda sap-sarı yomşak çäçlärennän übep tä ala. Keşe-kara kürmägändä genä. Röstäm üze isä bişençe klassnı beterde, altınçıga küçte inde. Gel bişkä genä ukımasa da, başkalardan kalışmıy ul.
İh, barısı da nindi äybät bulır ide. Tik .menä... Tik menä buy yagına kilgändä Röstäm nık kalışa şul. İşegaldındagı üze şikelle malaylardan da, klasstaşlardan da, barısınnan da kalışa. İnde başkasın äytkän dä yuk, klassta iñ naçar ukıgan Tahircan belän İldar da annan kalku buylı. Kayçak malaylar kulları belän anıñ iñbaşına tayanıp ütkän bulalar, ä kayçak kepkasın basıp kiderep mañgayına töşerep kuyalar. Bälki alar monı uynap kına eşlider. Tik, ni häl itäseñ, barıber häter kala şul.
Şulay bulsın! Anıñ karavı Röstämneñ bütän malaylardan bersenä dä tätemägän ber säläte bar. Şahmat uynıy başlasalar, aña karşı kem tora ala? Klasstan disäñ dä, böten işegaldınnan disäñ dä. Malaylar gınamı äle! İşegaldında köçle şahmatçı sanalgan incener Hidiyät abıy üze dä Röstämgä gel ottırgalap kına tora, oçraganda kul birep isänläşä. Alar çäkäläşkänne kararga böten işegaldı halkı cıynala.
Äle menä cäyge kanikul başlangaç ta malaylarnıñ kaysı cäyge lagerga kitte, kaysı turistik pohodka. Ä Röstäm yüri berkaya da barmadı. Ul şulay yal itä: irtän yokıdan torıp aşagaç, şuşı aulak besedkaga töşep utıra. Tınıç ta, rähät tä berüzenä. Malaylar kaytkançı ällä nikadär yaña yullar uylap kuydı inde ul. Anıñ bit şahmat figuraları gına da ni tora! Gracdannar sugışında batır bulganı öçen Röstämneñ babasına komandirı büläk itep birgän ul şahmatnı. Älbättä, bik osta uynaganı öçen dä. Ä babası äle üze vafat bulgançı uk fil söyägennän iskitkeç matur, näzakätle itep yasalgan bu figuralarnı aña — üzeneñ iñ yaratkan onıgına büläk itep kaldırdı. Menä bit ul niçek. Malaylar kaytsın gına, Röstäm alarga klass kürsätäçäk äle.
Tik menä bu säyer häl... Bügen köne dä iskitkeç matur, artık esse dä tügel ide. Röstäm, eskämiyägä urnaşıp figuralarnı tezep kuyuına, ber-ike bik köçle yöreş yasap ta taşladı. Tik şunda tege küzgä kürenmi torgan tuzan suırtkıç tagın kilep citte. Tagın kuaklar arasına töşep utırdı. Eskämiyädä Röstäm bügen dä beryalgızı gına tügel. Anıñ yanında kemder bar, täğaen genä bar. häm ul Röstämneñ figuralarnı niçek yörtkänen küzli. Sizä monı Röstäm, niçek ikänen äytep birä almasa da, bik sizep tora.
Aptıragaç ul berniçä tapkır urının almaştırıp ta karadı. Ämma kaya gına utırsa da kemder küzätä tösle ide. Hätta ber märtäbä Röstäm küzgä kürenmäs ul zatnıñ borının tartıp kuyganın da işette. Ap-açık itep. Äy, nigä monda ürtälep utıra soñ äle ul?! Röstäm urınınnan torıp bastı, taktadan figuralarnı cıya başladı.
— Karale! — dide ul kızıp.— Alay härämgä kitä ikän, min uynap ta tormıym. Häzer k yerem dä kitäm.
Şunda yakında gına, Röstäm yänäşäsendä, kızlar tavışı işetelde:
— Sin uyna, Röstäm. Sin tagın uyna!
Ozın pauzalar yasap, avırlık belän genä äytelgän bu süzlärdän dert itep kitte malay. Hätta mañgayına tir bärep çıktı. Tukta äle, ni buldı soñ bu?! Süzlär äytelde bit, tavış işetelde, ap-açık bulıp. Ä eskämiyädä annan başka berkem do yuk ide.
— Sin... kayda, kem soñ sin? — dide malay kurkıp kına.
— Min monda toram. Menä min! — dide tavış häm... Röstäm karşısında, nibarı ike adımda ber kız päyda buldı. Äle genä berkem dä yuk ide bit anda... Bik zur küzläre tüm-tügäräk, çäçläre kömeş tösle, östenä itäge cirgä qadär salınıp töşkän bik ozın alsu külmäk kigän, bik tä säyer ber kız ide bu. Berençe mäldä malay alnı-artnı karamıyça eskämiyädän çıgıp tayarga talpındı. Tik menä, niçek inde kızlar karşısında kurkaklık kürsätäseñ? Böten ihtıyar köçen ber yodrıkka töynäp bulsa da, üzen-üze tıyıp kaldı.
— Sin kem? Kaydan kildeñ monda? — dide ul pışıldap. Ni öçender, tavışı kaltıranıp çıga ide.
Kıznıñ tön şikelle kara küzlärendä kölemseräü kürende.
— Röstäm kurıkmıy? — dide ul.
Kara sin anı, poçık borın! Röstäm «ä» digänçe bar batırlıgın cıynap aldı.
— Menä tagın. Nigä min kurkıp torıym?
— Min — Cir keşese tügel. Bez — başka plan yıtadan. Ätilär tora Cir yanı orbitada. Korab tözätä. Min — Roy kız Ella,— dip söyläde kız, süzlären ayırım-ayırım äytep.
— Su sibäseñder äle...— dide Röstäm ışanası kilmiçä. Kara äle, ni digän bula bit! Başka planeta kızı!
— «Su sibä» närsä ul, Röstäm? — dide kız.
— Nu, döresen söylämiseñ digän süz inde,— dide Röstäm uñaysızlanıp.
— Kara, kür! — dide Ella häm yılmaep basıp torgan cirennän yukka çıktı. Ber dä bulmagan kebek. Röstämneñ, üze dä sizmästän, zur bulıp avızı açıldı.
— Röstäm ışandı? — dide kölemseräüle tavış.
— Äy, kayda sin, Ella,— dide malay. Çınlap ta başka planeta kızı ahrısı bu. Cirdä kem inde bolay küz aldınnan yukka çıga alsın. Menä gacäp hällär!
Ella tagın päyda buldı. Östäldäge şahmat figuralarınıñ bersen kulına aldı.
— Bu närsä bula, Röstäm? — dide ul oyalıp kına. — Ä sin minem isemne kaydan beläseñ äle?
— Min sine ike kön kürdem... Sezneñ şähär östendä oçıp yördem. Sine kürdem. Yalgızı gına utırgan malaynı. Min tübän töştem. Sin ike tapkır «Röstäm ota!» dideñ. Ä bu uyınmı?
— Äye, şahmat uyını bu. Sezdä äle bu uyınnı belmilärmeni?
— Belmilär bezdä.
— Äydä öyrätäm! Teliseñme? — dide Röstäm. — Min bik telim! —dide Ella.
Röstäm yaltırap torgan avır, sallı figuralarnı taktaga tezde, Ellaga üze karşısınnan urın täqdim itte. häm... kisäk kenä kauşap kaldı. Uyın eşmeni! Ul, Röstäm Sabirov, bişençe klass ukuçısı, gap-gadi ber malay, başka planetadan kilgän kıznı şahmat uyınına öyrätä. Ul — üzen bähetsezgä sanap yörgän kätük malay. Bolay bulgaç, böten Cir şarında iñ bähetle malay bulıp çıga bit äle ul! Kauşamaska, cebep töşmäskä kiräk. Ul Ellanı şahmat uynarga öyrätä ikän, Ella bu turıda üzläreneñ kosmik korabındagı ölkännärgä dä äyter. Alar da bu uyınga öyräner. Bu inde şahmat uyını Cirdän başka planetalarga da, ä annan böten Ğalämgä tarala digän süz bit. häm monı ul — Röstäm Sabirov başlap cibärä!
Uyın seren bütännär aldında çişüne bik yaratmasa da, Röstäm. Ellanı, berni dä yäşermiçä, ihlas küñeldän öyrätergä kereşte.
— Ä sin yöreşlärneñ barısın da yazıp bar! — dide ul tantanalı itep .
— Niçek yazıp bar? — dide Ella.
— Käğazgä yazıp bar. Onıtmas öçen,— dide Röstäm häm üzeneñ etyudlar yazıp bara torgan bloknotın kızga suzdı.
— Bez ber närsä dä yazmıybız. Häterdä saklıybız,— dide Ella gorur töstä.
Nu poçık borın! Barısın da häterendä saklıy imeş...
Ämma Röstäm şunı bik tiz añladı: bu kıznıñ zihene iskitkeç ide. Röstäm uyın kagıydälären häm yöreşlärne ber-ike tapkır kabatlap kürsätkän ide; Ella şul arada al arnı töşenep tä aldı.
— Ä häzer uynap karıybız! — dide ul Röstämgä kıyu karap. Başın kisäk kütärgändä anıñ çäçlärenä bäylägän zäñgär bantikları zur kübäläklärdäy selkenep kuydılar. Ägär küzläre şundıy tügäräk häm däü bulmasa, ul üze baskan cirendä yukka çıga almasa, Ella Cir kızlarınnan berni belän dä ayırılıp tormas ide. Röstämgä hätta anı moñarçı kayadır kürgäne dä bar kebek toyıla başladı.
Uynarga kereştelär. Berençe partiyäne Röstäm bik ansat häm tiz ottı. Äle ikençesendä dä östenlek anıñ yagında kaldı. Ä menä öçençe partiyädä... Öçençe partiyädä işegaldı häm mäktäp çempionı üze çak kına mat almadı! Uyınnı köçkä genä berkemneñ dä ciñmäve belän tögälläde. Tukta äle!..
— Min öyrändem, Röstäm, siña rähmät! — dide Ella. Annarı kükkä karap aldı häm östäp kuydı.— Min inde kitäm. Min şulay eşlärgä tiyeş.
— Nigä inde alay tiz kitärgä? — dide Röstäm. Ella belän bergä utıruı nindi küñelle ide bit äle. Ul äle anıñ kaysı planetadan ikänen, monda niçek kilüen dä sorap ölgermäde.
— Miña tiyeşle vakıt ütte. Mine ätiyem kötä. Rähmät siña, Röstäm. Huş! — dide Ella häm yılmaep basıp torgan cirennän yukka çıktı.
— Ella! Zinhar sabır it äle, Ella. Minem ber närsäne genä beläsem kilä.
Ella şul urınında tagın päyda buldı.
— Röstäm närsä belä?
— Sin monda kaysı planetadan kildeñ?
— Min äytä almıym. Bez bik yırak planetadan. Bez sezneñ vakıttan tagın ike säğat ütkäç kiteb yız.
— Ä sez kaya barasız?
— Min äytä almıym. Korab Cir yanında tuktamıy ide. Vatıldı.
— Ä sin monda üzeñ niçek töşä aldıñ?
— Näni raketa belän.
— Ul raketa kayda? Nik kürenmi?
— O, raketa Cir keşesenä kürenmi. İnstruktsiyä şulay kuşa. Min dä siña kürenergä tiyeş tügel. Şahmat uynagannı kürdem, beläsem kilde. Mine ätilär açulanmas mikän inde, Röstäm? — dide Ella borçılıp.
- Açulanmas, Ella. Sin bu uyınnı alarga da öyräterseñ. Alar sine maktap tuymas äle. Menä kürerseñ,— dip yuattı anı Röstäm.
— Min kitäm, Röstäm,— dide kız. Ul çınlap ta aşıga ide.
Şunda Röstämneñ başına ber uy kilde.
— Tukta äle, Ella! — dide ul häm üzeneñ babasınnan kalgan ataklı şahmatların aña suzdı.— Al sin monı, Ella. Minnän büläk itep al. Böten Cir şarı malaylarınnan bu siña büläk bulsın.
— Rähmät, Röstäm! — dide kız üzeneñ iskitkeç küzläre 6elän malayga karap,-— Huş!
— Ä min sine kaysı planetadan tabarmın, Ella? — dide Röstäm aşıgıp. —Min däü üskäç tä sine ezlärgä çıgam. Min sine kaydan tabarmın, Ella?
— Änä annan,— dide Ella häm barmagı belän kük gömbäzeneñ könyak-könçıgış öleşenä kürsätte.— Huş,, Röstäm. Min sine kötäm...
häm yırak planeta kızı Ella küzdän yugaldı. Az gına vakıtka tuzan suırtkıç güläp aldı da dönya tınıp kaldı.
Röstäm akrın gına üz urınına utırdı. Utırgan sayın anıñ küñelendä uylar öyere kütärelde. Yuk, ul şahmatçı gına bulıp kalmas. Ul kosmonavt bulır! Ul Ğaläm kiñleklärenä säyähätkä çıgar. Ul Ella yäşägän planetanı, ä anda Ellanıñ üzen dä ezläp tabar, hiçşiksez tabar!
Ä monıñ öçen şahmat taktasına gına tekälep utırırga yaramıy. Anıñ öçen nık, köçle, kıyu yöräkle ir-yeget bulıp üsärgä kiräk. Cıyın yuk-barga hätereñne kaldırmıyça, iptäşläreñ yanında bulırga kiräk. Alar kebek su kerergä, tup uynarga. Çınıgıp,. batır bulıp üsärgä kiräk!
häm Röstäm aulaktagı eskämiyädän torıp işegaldına, annarı uramga uk çıgıp kitte. Ğadätençä, kapkadan tügel, ä kirtä-koyma aşa sikerep kenä...