80 000 кіламетраў пад вадой - 10

— Трэба думаць, што гэты пракляты капітан добра ведае свой шлях, бо я бачу там такую каралавую кашу, што пры першай сутычцы з ёй “Наўтылус” рассыплецца на кавалкі.
І сапраўды, станавішча было вельмі сур’ёзным. Але “Наўтылус”, нібы пад чараўніцтвам, шчасліва прапаўзаў каля самых грозных скал. Ён не трымаўся шляху, пракладзенага караблямі Дзюмон-Дзюрвіля, “Астралябіяй” і “Стараннай”, якія ледзь не загінулі на гэтым шляху. Падводны карабель трымаў курс: больш паўночны і толькі абышоўшы востраў Мёрэя, завярнуўся на паўночны захад, да праходу Кумбэрлэнда. Я было падумаў, што цяпер “Наўтылус” пойдзе прама гэтым праходам, як раптам ён павярнуў на паўночны захад і паплыў, абмінаючы незлічоную колькасць малавядомых астравоў і астравочкаў да вострава, Таўнда і Небяспечнага канала.
Я са здзіўленнем запытваў сябе, няўжо капітан Нэма будзе такім неасцярожным, што павядзе свой карабель гэтым каналам, дзе селі на мель абодва караблі Дзюмон-Дзюрвіля, але ў гэты час, зноў змяніўшы кірунак, “Наўтылус” пайшоў прама на захад да вострава Гвебаару.
Ужо было каля трох гадзін дня. Прыліў амаль дасягнуў свайго вышэйшага пункту і хваляванне сціхала. “Наўтылус” падышоў да гэтага вострава. Мы былі ад яго толькі за дзве мілі. Я і цяпер яшчэ бачу прыгожы бераг, парослы пальмамі.
Раптам моцны штуршок паваліў мяне на палубу.
“Наўтылус” напароўся на рыф і спыніўся, трохі нахіліўшыся ўправа.
Падняўшыся на ногі, я ўбачыў, што на палубу ўжо вышлі капітан Нэма і яго памочнік. Яны аглядалі судна, і адрывіста гаварылі між сабой на невядомай мне мове.
Вось якое было становішча. За дзве мілі, за штырбортам, віднеўся востраў Гвебараар, які цягнуўся з поўначы на поўдзень, як гіганцкая рука. На ўсходзе з вады ўжо сталі паказвацца аголеныя адлівы верхавіны рыфаў.
Мы грунтоўна селі на мель, ды яшчэ ў такім месцы, дзе прылівы не бываюць высокімі. Гэта не абяцала нічога добрага “Наўтылусу”. Аднак карабель не пацярпеў ад сутычкі, настолькі моцным быў яго корпус. Але калі “Наўтылус” не здолее ні зняцца з мелі, ні апусціцца ў ваду, то як-бы ён ні быў добра зроблены, цячэнне хутка расправіцца з ім, і тады — бывай, капітан Нэма!..
Гэтак я думаў, калі да мяне падышоў капітан Нэма, добра ўладаючы сабою, як звычайна спакойны і халодны. На яго твары нельга было прачытаць ні трывогі, ні хвалявання.
— Няшчасны выпадак? — запытаў я яго.
— Не, проста здарэнне, — адказаў ён.
— Але ўсё-ткі гэтае здарэнне можа прымусіць вас зноў стаць жыхаром той самай зямлі, ад якой вы бяжыце?
Капітан Нэма неяк дзіўна паглядзеў на мяне і адмоўна паківаў галавой. Ён, відаць, хацеў даць мне зразумець, што ніколі нішто не прымусіць яго вярнуцца на зямлю. Затым ён сказаў:
— Што вы, прафесар? Становішча “Наўтылуса” зусім не такое безнадзейнае. Ён яшчэ будзе насіць нас сярод цудаў акіяна. Наша падарожжа толькі пачалося, і я не хачу яшчэ так хутка страціць гонар быць вашым спадарожнікам!
— Аднак, капітан, — супярэчыў я, робячы выгляд, што не заўважыў іроніі ў яго словах, — “Наўтылус” сеў на мель у самы прыліў. Заўважце, што ціхаакіянскія прылівы наогул невысокія, і калі толькі вы не знойдзеце спосабу як-небудзь палегчыць “Наўтылуса”, я не бачу, якім чынам вы прымусіце яго зноў усплыць на ваду.
— Ваша праўда, прафесар, — адказаў капітан Нэма, — ціхаакіянскія прылівы невысокія, але ўсё-такі ў Тарэсавай пратоцы ўзровень высокай і нізкай вады розніцца на паўтара метра. Сёння ў нас 4 студзеня, і праз пяць дзён наступіць поўналунне. Я буду вельмі здзіўлены, калі месяц, гэты верны спадарожнік зямлі, не падыме марскую ваду да такой вышыні, каб зрабіць мне гэтую дробную для яго паслугу.
З гэтымі словамі капітан Нэма, разам са сваім памочнікам, пайшоў унутр “Наўтылуса”. Падводны карабель стаяў нерухома, як прыросшы да месца, нібы каралавыя паліпы паспелі ўжо замураваць яго ў скалу сваім непарушымым цэментам.
— Ну што, спадар прафесар? — запытаў Нэд Лэнд, зараз-жа падышоўшы да мяне пасля ўходу капітана.
— Вось што, дружа Нэд: мы спакойненька дачакаемся прыліву 9 студзеня. Выходзіць так, што месяц ласкава дапаможа зняцца нам з мелі.
— Толькі ўсяго?
— Толькі ўсяго!
— І капітан не закіне якара далей і не пусціць машыну поўным ходам, каб паспрабаваць зняцца з мелі!
— Навошта ўсё гэта, калі нас зніме з мелі прыліў? — проста адказаў Кансель.
Канадзец паглядзеў на Канселя і паціснуў плячыма. У ім загаварыла цяпер абражанае пачуццё марака.
— Помніце маё слова, спадар прафесар, — звярнуўся ён да мяне, — ніколі больш гэтая жалезная памыйніца не будзе плаваць ні па вадзе, ні пад вадой! Яна варта цяпер толькі для продажу на злом! Я думаю таму, што прыйшоў час вызваліць капітана Нэма ад нашай кампаніі!
— Бачыце, дарабі Нэд, — адказаў я, — я не так песімістычна гляджу на будучае гэтага выдатнага карабля, як вы. Пачакайце чатыры дні — мы даведаемся дакладна, якая сіла прыліваў Ціхага акіяна. Дарэчы кажучы, парада уцякаць была-б пажаданай каля берагоў Англіі альбо Праванса. А каля берагоў Новай Гвінеі не варта спяшацца, бо ніколі няпозна будзе звярнуцца да гэтага спосабу, калі “Наўтылус” не здымецца з мелі. Павінен толькі сказаць вам, што гэты апошні выпадак я лічу небяспечным і зусім непажаданым.
— Але ці нельга хоць сыйсці на зямлю? — з прыкрасцю запытаўся Нэд Лэнд. — Вось напрыклад, востраў. На гэтым востраве растуць дрэвы. Пад імі вандруюць зямныя жывёліны — жывыя катлеты, ростбіфы і біфштэксы... З якой-бы прыемнасцю я іх пакаштаваў!
— Вось у гэтым праўда Нэда, — сказаў Кансель. — Я цалкам далучаюся да яго погляду. Ці не можа гаспадар дамагчыся ў свайго прыяцеля, капітана Нэма, дазволу сыйсці на гэты бераг, хаця-б для таго, каб мы не адвыклі ступаць па цвёрдай зямлі?
— Я магу папрасіць у яго дазволу, але я ўпэўнены, што ён адмовіць.
— Няхай гаспадар усё-такі паспрабуе, — сказаў Кансель, — прынамсі мы будзем ведаць мяжу ласкавасці капітана Нэма!
На маё шчырае здзіўленне, капітан Нэма даў дазвол зараз-жа і з вялікай ахвотай. Ён нават не патрабаваў ад мяне абяцання вярнуцца на борт. Але трэба сказаць, што падарожжа па астравах Новай Гвінеі было настолькі небяспечным, што я не параіў-бы Нэду Лэнду пачынаць яго. Лепш было заставацца ў палоне на "Наўтылусе”, чымся трапіць у рукі тубыльцаў-папуасаў.
Я не спрабаваў даведацца, ці збіраецца капітан Нэма суправаджаць нас. Больш таго, я быў упэўнены, што ніхто з матросаў не будзе адпушчаны з намі, і Нэду Лэнду самому прыйдзецца кіраваць шлюпкай. Але зямля знаходзілася толькі на дзве мілі ад нас, і канадзец, як добры марак, безумоўна здолее пераправіць лёгкі човен цераз грады скал, пагібельныя для вялікіх караблёў.
Назаўтра, 5 студзеня, шлюпку выцягнулі з гнязда і пусцілі на ваду. Гэта лёгка зрабілі два матросы. Вёслы былі складзены на дне, і нам заставалася толькі заняць месцы на лаўках.
У восем раніцы, узброеныя стрэльбамі і сякерамі, мы адплылі ад борта “Наўтылуса”. Мора было даволі спакойнае. Лёгкі брыз дзьмуў з берагу. Кансель і я сядзелі на вёслах. Мы энергічна граблі, а Нэд накіраваў шлюпку ў вузкія праходы між рыфамі. Шлюпка добра слухалася стырна і ляцела, як страла.
Нэд Лэнд не стрымліваў свайго захаплення. Ён адчуваў сябе нявольнікам, які вярнуўся на волю і не думаў аб тым, што хутка прыйдзецца зноў вярнуцца ў турму.
— Мы зараз будзем есці мяса! — нібы спяваў ён. — І якое мяса! Сапраўдную, не падробленую дзічыну! Праўда, без хлеба... Я не кажу, што рыба не смачная ежа, але згадзіцеся самі, нельга-ж увесь час есці рыбу і рыбу! Кавалак добрага мяса, засмажаны на вугольчыках, можа толькі ўнесці прыемную разнастайнасць у надакучыўшую ежу!
— Вось ненажэра! — сказаў Кансель. — У мяне ад яго размоў ужо слінкі цякуць.
— Застаецца толькі даведацца, — сказаў я, — ці ёсць дзічына ў гэтых лясах, і калі ёсць, дык ці не дасягае яна такіх памераў, пры якіх сам паляўнік можа зрабіцца дзічынай?
— Гэта глупства, спадар прафесар, — адказаў Нэд Лэнд, зубы якога, здавалася, былі завостраныя як лязо сякеры, — я гатовы з’есці нават тыгра, — добры кавалак смажанага тыгра, — калі на гэтым востраве няма іншых жывёл!
— Нэд проста палохае мяне, — сказаў Кансель.
— І да якой-бы пароды ні належала спатканая намі жывёліна — хай то неаперанае чацвераногае, альбо аперанае двухногае, — я гатовы вітаць яго трапным стрэлам са стрэльбы!
— Ага! — ускрыкнуў я. — Містэр Лэнд зноў пачынае вар’яцець!
— Не бойцеся, прафесар, — аказаў канадзец, — грабіце смела! Не пройдзе і гадзіны, як я прапаную вам страву, згатаваную па майму рэцэпту!
А палове дзявятай гадзіны шлюпка “Наўтылуса” павольна прыстала да пясчанага берагу, шчасліва абмінуўшы каралавае кальцо, што акружала востраў Гвебараар.
РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ПЕРШЫ
Некалькі дзён на сухазем’і
Я памятаю, што першы дотык да цвёрдай зямлі зрабіў на мяне досыць моцнае ўражанне. Нэд Лэнд крануў зямлю нагой, як быццам прабуючы яе грунтоўнасць. Між тым не прайшло і двух месяцаў з таго часу, як мы зрабіліся пасажырамі “Наўтылуса”, па выразу капітана Нэма, альбо, дакладней кажучы, палоннікамі капітана гэтага падводнага карабля.
За некалькі хвілін мы аддаліліся на адлегласць стрэлу ад берагу мора. Глеба складалася амаль выключна з каралавага вапняку, але, судзячы па рэчышчах высахлых рэк, усеяных гранітнымі грудамі, можна было дапусціць, што востраў гэты існуе з першабытных часоў.
Увесь кругавід быў закрыты гушчарнікам раскош нага лесу. Велічэзныя дрэвы, некаторыя з якіх дасягалі двухсот футаў у вышыню, злучаліся адно з адным густой сеццю паўзучых ліян — сапраўднымі натуральнымі гамакамі, якія гушкаліся ад подыху ветру.
Тут былі мімозы, казуары, фукусы, гібіскавыя дрэвы, пальмы, пальмы бясконца. Ля падножжа дрэў, пад аховай іх зялёных шапак, красаваліся гіганцкія архідэі, бабовыя расліны і папараці.
Але канадзец, увесь захоплены думкамі аб карысным, не звяртаў увагі на прыемнае — на гэтыя дзівосныя ўзоры новагвінейскай флоры. Знайшоўшы какосавую пальму, ён збіў з яе каменем некалькі какосаў і, ускрыўшы іх, прапанаваў нам. Мы выпілі какосавае малако і згелі мякаць з асалодай, якую нельга было разглядаць інакш, як пратэст супраць звычайнага меню “Наўтылуса”.
— Цудоўна — заявіў Нэд Лэнд.
— Надзвычайна! — падтрымаў яго Кансель.
— Як вы думаеце, няўжо капітан Нэма забароніць нам прынесці на борт “Наўтылуса” некаторы запас гэтых какосаў? — запытаўся ў мяне канадзец.
— Не думаю, — адказаў я, — але ўпэўнены, што ён не датыкнецца да іх.
— Тым горш для яго! — адказаў Кансель.
— І тым лепш для нас! — падхапіў Нэд Лэнд. — Нам-жа больш застанецца.
— Хвілінку, дружа Нэд! — сказаў я канадцу, які мерыўся атакаваць другую пальму. — Какосавыя арэхі — надзвычайная рэч, але раней як напоўніць імі. даверху шлюпку, мне здаецца разумным высветліць ці няма на востраве іншых прадуктаў, не менш карысных. Я думаю, што свежая гародніна будзе добра спаткана на кухні “Наўтылуса”.
— Гаспадар мае рацыю, — сказаў Кансель. — Я прапаную падзяліць шлюпку на тры часткі: першую пакінуць для пладоў, другую для гародніны, а трэцюю — для дзічыны, якой, дарэчы кажучы, мы пакуль зусім не бачым.
— Кансель, не трэба прыходзіць у роспач, — адказаў канадзец.
— Такім чынам, прапаную ісці далей, але ўвесь час быць пільнымі. Хаця востраў і здаецца не заселеным, але ўсё-ж тут могуць быць жыхары, менш разборлівыя ў выбары стравы, як мы...
— Эге-ге — ускрычаў Нэд Лэнд, ляскаючы сківіцамі пры гэтым напамінку.
— Далібог, — сказаў канадзец, — я пачынаю разумець прывабнасць людаедства.
— Нэд! Нэд! Што вы сказалі? — ускрыкнуў Кансель. — Выходзіць, што вы людаед? Значыцца, падзяляючы з вамі каюту, я ўвесь час быў у небяспечным становішчы? Значыцца, мне пагражае адным прыгожым ранкам прачнуцца напалову з’едзеным?
— Сябра Кансель, я вас кахаю, але не настолькі, каб есці вас!
— Не веру вам, — адказаў Кансель. — Давайце паляваць. Трэба хутчэй падсунуць якую-небудзь дзічыну гэтаму канібалу, а то ў адзін з бліжэйшых дзён гаспадар знойдзе толькі кавалкі свайго былога слугі.
У той час, як Нэд і Кансель перакідваліся гэтымі жартамі, мы дайшлі да ўскраю лесу. Прайшоўшы пад яго густыя галіны, мы на працягу двух гадзін абышлі яго з усіх бакоў.
Выпадак спрыяў нам у пошуках ужыткоўных раслін, і мы натрапілі на адну з самых карысных раслін трапічнага пояса: яна забяспечыла нас ежай, па якой мы нудзіліся на борце “Наўтылуса”.
Я кажу пра хлебнае дрэва, якое пышна расце на востраве Гвебараар; мы вельмі хутка натрапілі на яго безнасенную разнавіднасць, атрымаўшую ў малайцаў назву “рыма”.
Хлебнае дрэва адрознівалася ад іншых прамым ствалом вышынёю ў сорак футаў. Яго стройная закругленая верхавіна, складзеная з шматдольчатых лісцяў, адразу кідаецца ў вочы натуралісту. Сярод масы лісцяў звешваліся вялікія шаравідныя плады з шурпатай скурай, шырынёю адзін дэцыметр. Гэта карыснае дрэва, якім прырода ўзнагародзіла месцы, пазбаўленыя хлебных злакаў, без ніякага догляду і клопатаў дае плады на працягу васьмі месяцаў за год.
Нэд Лэнд добра ведаў гэтыя плады. Яму даводзілася ўжо есці іх у час сваіх шматлікіх падарожжаў, і ён ведаў, як ужываць іх.
Выгляд гэтых пладоў абудзіў яго апетыт.
— Спадар прафесар, — сказаў ён, — я памру ад нецярпення, калі не пакаштую зараз-жа мякаці, гэтага дрэва!
— Пакаштуйце, Нэд, пакаштуйце. Мы-ж для таго і забраліся сюды, каб рабіць доследы. Не саромцеся-ж.
— На гэта не пойдзе шмат часу, — сказаў ён.
Узброіўшыся запальваючым шклом; ён хутка запаліў касцёр з ламачча. Агонь весела затрашчаў. Тым часам Кансель і я выбіралі адпаведнае хлебнае дрэва.
Плады некаторых з іх не дасягнулі патрэбнай ступені спеласці, і іх тоўстая лушпіна пакрывала белую няспелую мякаць. Затое іншыя — а гэткіх было шмат, — празрыстыя і жаўтаватыя, здавалася, чакалі, каб іх сарвалі.
Плады хлебнага дрэва не маюць ніякага насення. Кансель прынёс Нэду некалькі гэтых пладоў. Канадзец разрэзаў іх на лустачкі і палажыў смажыцца на гарачыя вуголлі. Пры гэтым ён увесь час прыгаварваў:
— Вы ўбачыце, прафесар, які смачны гэты хлеб!
— Асабліва, калі даўно наогул не еў хлеба, — дадаў Кансель.
— Гэта нават не хлеб, — прадаўжаў канадзец. — Гэта смачнейшае пірожнае. Вам ніколі не даводзілася пакаштаваць яго, спадар прафесар?
— Ніколі, Нэд.
— У такім выпадку, рыхтуйцеся паласавацца смачнейшай стравай. Калі вы не папросіце другой порцыі — я не варты годнасці караля гарпуншчыкаў!
Праз некалькі хвілін той бок лустак, які быў бліжэй да агню, зусім абсмаліўся. У сярэдзіне лусты паказалася белая мякаць, пахам нагадваючая арцішок.
Трэба прызнацца, што хлеб быў дужа смачным, і я еў яго з вялікай прыемнасцю.
— На жаль, — сказаў я, — наўрад ці гэтая мякаць захаваецца ў свежым выглядзе... Таму мне здаецца, не варта браць запас яе на борт.
— Што вы, спадар прафесар! — абурыўся Нэд Лэнд. — Вы гаворыце, як тэарэтык-натураліст, я-ж зраблю, як практык-пекар. Кансель, зрабіце запас гэтых пладоў, мы возьмем яго з сабою на борт.
— А як вы іх захаваеце?
— Зраблю з мякаці цеста. Пасля таго, як яно падыйдзе, яно можа захавацца бясконца доўга, не папсаваўшыся. Перад ужываннем яго трэба будзе згатаваць на кухні “Наўтылуса”, і, не гледзячы на кіславаты прысмак, вы пальчыкі абліжаце, калі вам яго пададуць.
— Я бачу, Нэд, што за хлеб — дасканаласць, і нам няма чаго болей жадаць...
— Наадварот, спадар прафесар, — сказаў канадзец, — можна пажадаць яшчэ гародніны і садавіны для большай прыемнасці.
— Што-ж, давайце шукаць садавіну і гародніну.
Скончыўшы збор пладоў хлебнага дрэва, мы зноў пусціліся на пошукі новых страў для нашага “сухаземнага” абеда.
Пошукі не засталіся без поспехаў, і да поўдня мы сабралі добры запас бананаў. Гэтыя на дзіва далікатныя трапічныя фрукты спеюць на працягу круглага года, і малайцы, якія завуць іх “пізангамі”, ядуць іх сырымі. Акрамя бананаў, мы набралі смачных пладоў манга і непраўдападобнай велічыні ананасаў. Хоць на гэтыя зборы і пайшло ў нас шмат часу, мы не шкадавалі аб гэтым.
Кансель не зводзіў вачэй з Нэда Лэнда. Гарпуншчык ішоў наперадзе і, праходзячы каля кустоў альбо дрэва, упэўненай рукой зрываў лепшыя плады для папаўнення запасаў.
— Ну, — сказаў нарэшце Кансель, — спадзяюся, цяпер задаволены, дружа Нэд? Вы атрымалі ўсё, што жадалі?
— Гм, — адказаў канадзец.
— Няўжо-ж вы яшчэ не задаволены?
— Уся гэтая траўка — толькі прыправа да абеда, — дэсерт, салодкае. А дзе суп? Дзе мяса?
— Так, так, Нэд, — сказаў я, — не запамятайце, калі ласка, свайго абяцання накарміць нас катлетамі! Штосьці я не бачу гэтых катлетак...
— Спадар прафесар, — адказаў канадзец, — паляванне не толькі не скончылася, але нават яшчэ не пачыналася. Цярпенне! Раней ці пазней, але мы сустрэнем крылатую альбо чацвераногую дзічыну, не тут, дык дзе-небудзь у другім месцы...
— І калі не сёння, дык у які-небудзь іншы дзень, — у тон канадцу падхапіў Кансель. — Аднак-жа забірацца ў глыбіню лесу няварта. Я раю вярнуцца да шлюпкі.
— Як? Ужо? — ускрыкнуў Нэд.
— Мы павінны вярнуцца на борт да наступлення цемры, — сказаў я.
— Але колькі цяпер часу? — нявесела запытаўся канадзец.
— Не меней двух гадзін, — адказаў, Кансель.
— Як хутка бяжыць час на цвёрдай зямлі! — глыбока ўздыхнуўшы, сказаў Нэд Лэнд.
— У дарогу! — адказаў Кансель.
Мы пайшлі назад лесам. Па дарозе мы папоўнілі свае запасы лісцямі капуснай пальмы, за якімі прыйшлося лезці на самую верхавіну дрэва, бобам, які малайцы завуць “абру”, і добрай якасці ямсам.
Мы аж гнуліся ад цяжару, калі падыходзілі да лодкі. Аднак Нэд Лэнд лічыў, што мы яшчэ мала сабралі харчоў. І лёс дапамог яму. Ужо ўсеўшыся ў лодку, ён раптам заўважыў некалькі сагавых пальмаў, вышынёю ў дваццаць пяць — трыццаць футаў. Гэтыя дрэвы таксама карысныя, як і хлебныя, і па справядлівасці лічацца адным з каштоўнейшых прадуктаў Меланезіі.
Нэд Лэнд ведаў, як трэба абыходзіцца з імі.
Узяўшыся за сякеру, ён праз некалькі хвілін зрубіў два-тры дрэвы, аб спеласці якіх сведчыў белы пыл на іх ствалах.
Я сачыў за канадцам больш вачыма натураліста, як згаладалага чалавека. Ён пачаў з таго, што ад кожнага ствала адарваў па кавалку кары, таўшчынёю з вялікі палец; пры гэтым агалілася сець валокнаў, пераплеценых у блытаныя вузлы, між якімі віднелася клейкая мука.
Гэтая мука і была тым рэчывам, якое з’яўляецца галоўнаю ежай меланезійскага насельніцтва.
Нэд Лэнд задаволіўся на гэты раз тым, што пасек ствалы на кавалкі, як сякуць дровы, а здабыванне мукі адклаў напотым, бо гэта патрабавала шмат часу на прасейванне, адлучэнне ад валокнаў, сушку на сонцы і на зацвярдзенне ў формах.
Нарэшце а пятай гадзіне па поўдні, нагружаныя багаццем, мы пакінулі бераг вострава і праз паўгадзіны прысталі да “Наўтылуса”. Нас ніхто не сустрэў. Вялізны жалезны цыліндр здаваўся бязлюдным. Скінуўшы цяжар, я спусціўся ў свой пакой. Там чакала мяне вячэра. Я паеў і лёг спаць.
На другі дзень, 6 студзеня, не здарылася нічога новага. Ніякага шуму ўнутры судна, ніякай адзнакі жыцця. Шлюпка боўталася каля борта, на тым самым месцы, дзе мы яе пакінулі. Мы захацелі вярнуцца на востраў Гвебараар. Нэд Лэнд спадзяваўся, што на гэты раз паляванне будзе значна лепшае, як напярэдадні. Акрамя таго, нам вельмі хацелася наведаць другую частку лесу.
З усходам сонца мы крануліся ў дарогу. Лодка, падхопленая бягучай да берага хваляй, хутка падплыла да вострава.
Мы высадзіліся і, даверыўшыся інстынкту Нэда Лэнда, пайшлі за ім, сочачы толькі за тым, каб доўганогі канадзец не надта аддаляўся ад нас.
Нэд Лэнд павёў нас у глыбіню заходняй часткі вострава. Перайшоўшы ўброд некалькі раўчакоў, мы вышлі на раўніну, з аднаго боку якой рос пышны лес. Некалькі зімародкаў скакалі на беразе раўчака, але ніводзін не дазволіў наблізіцца да сябе на стрэл. Паводзіны птушак навялі мяне на думку, што яны не першы раз сустракаліся з двуногімі істотамі і ведаюць, чаго можна чакаць ад чалавека. З гэтага я зрабіў вывад, што калі востраў і не заселены ў гэты момант, дык у кожным выпадку яшчэ нядаўна яго наведвалі людзі.
Прайшоўшы ўсю вялікую раўніну мы падышлі да маленькага лясочка, адкуль даносілася пяянне мноства птушак.
— Пакуль што гэта толькі птушкі, — сказаў Кансель.
— Але сярод іх ёсць і ядомыя, — адказаў гарпуншчык.
— Наўрад, браточку. Па-мойму, гэта папугаі.
— Сябра мой, Кансель, — важна заявіў канадзец, — папугай будзе замест фазана ў людзей, якім няма чаго есці!
— З свайго боку, магу пацвердзіць, — сказаў я, — што добра прыгатаваны папугай — досыць смачная страва.
І сапраўды, пад густым лісцем дрэва тулілася цэлая калонія папугаяў, гатовых загаварыць на чалавечай мове, калі хто-небудзь зацікавіцца іхнім выхаваннем.
А пакуль што яны балбаталі са сваімі рознакаляровымі самкамі, пераскокваючы з галіны на галіну, з аднаго дрэва на другое. Тут былі прадстаўлены ўсе разнавіднасці падатрада папугаеў: і марудныя, важныя какаду, як быццам занятыя рашэннем нейкай філасофскай праблемы, і яркаафарбаваныя арары, у часе палёту падобным на кавалкі рознакаляровай тканіны, і разумныя папугаі-жако, больш за іншых здольныя пераняць чалавечую мову, і шмат іншых відаў гэтых чароўных, але невядомых птушак.
Аднак у гэтай калекцыі не хапала аднаго экспаната — птушкі, якая водзіцца выключна ў гэтых краях і ніколі не бывае па-за межамі астравоў Ару і Новай Гвінеі. Але лёс быў ласкавы да мяне і даў выпадак цешыцца і з гэтай птушкі.
Прайшоўшы праз негусты лясок, мы вышлі на лугавінку, паросшую хмызнякам. Нашы крокі спудзілі нейкіх надзвычайна прыгожых птушак, апярэнне якіх размеркавана так, што яны могуць лятаць толькі насупраць ветру. Іх хвалісты палёт, грацыя, з якой яны апісваюць у паветры кругі, неперадаваемая ігра фарбаў у іх апярэнні — усё гэта чаравала і цешыла вочы. Я адразу пазнаў іх.
— Гэта райскія птушкі! — ускрыкнуў я.
— Аддзел кілегрудых, атрад вераб’інападобных, сямейства райскіх птушак, — зараз-жа дадаў Кансель.
— А можа сямейства курапатак? Ты не памыліўся, Кансель? — запытаўся Нэд Лэнд.
— Не, сябра Нэд — сказаў я. — Але хоць гэта і не курапаткі, я буду вам вельмі абавязаны, калі вы, з уласцівай вам спрытнасцю, дапаможаце мне злавіць адну з гэтых чароўных трапічных птушак.
— Паспрабую, спадар прафесар, — хаця, шчыра кажучы, я больш прызвычаены да гарпуна, чымся да стрэльбы.
Малайцы, гандлюючыя райскімі птушкамі, ужываюць разнастайныя спосабы лоўлі іх: то яны расстаўляюць сілкі на верхавіне высокага дрэва, дзе з найбольшай ахвотай гнездзяцца райскія птушкі; то яны ловяць іх пры дапамозе спецыяльнага, вельмі ліпучага клея; то, нарэшце, атручваюць вадаёмы, з якіх гэтыя птушкі прызвычаіліся піць ваду.
Што датычыцца нас, дык нам заставалася толькі страляць іх улёт з малымі шансамі на поспех. І сапраўды, мы страцілі значную частку сваіх зарадаў, але не забілі ніводнай з гэтых птушак.
К адзінаццаці гадзінам раніцы мы прайшлі першы рад узвышшаў, у цэнтры вострава, але яшчэ нічога не забілі. Голад падганяў нас. Спадзяючыся на паспяховае паляванне, мы не захапілі з сабой харчоў і цяпер горка каяліся. Але тут на першую радасць і вялікае здзіўленне самога Канселя, яму пашчасціла двума стрэламі ўзапар забіць белага голуба і вяхіра. Мы хутка абскублі іх і, насадзіўшы на прут, пачалі смажыць на кастры з сухога галля.
У той час, як забітая дзічына смажылася пад наглядам Канселя, Нэд Лэнд гатаваў плады хлебнага дрэва.
Як і можна было чакаць, вяхір і голуб былі з’едзены да апошняй костачкі і, па агульнаму водзыву аказаліся выдатнымі. Мускатныя арэхі, якімі яны жывяцца, прыдалі асаблівы пах іхняму мясу і смажаніна з іх атрымалася сапраўды надзвычайная.
— Яны такія-ж смачныя, як пуляркі, узгадаваныя на труфелях! — сказаў Кансель.
— Ну-с, Нэд, — запытаўся я, — чаго вам цяпер не хапае?
— Чацвераногай дзічыны, спадар прафесар, — адказаў канадзец. — Гэтыя птушкі — толькі закус, а не сапраўдная ежа. Таму я не супакоюся да таго часу, пакуль не заб’ю якую-небудзь жывёлу, з якой можна зрабіць катлету.
— А я, Нэд, не супакоюся да таго часу, пакуль не злаўлю райскую птушку.
— У такім разе будзем працягваць паляванне, — сказаў Кансель. — Толькі вернемся назад, бліжэй да мора. Мы забраліся ўжо надта далёка, і я думаю, што лепш было-б усё-ткі вярнуцца ў прыморскі лес.
Кансель меў рацыю, і мы паследвалі яго парадзе. Пасля гадзіны хады мы прышлі ў лес, які складаўся выключна з самага дрэва. З-пад нашых ног некалькі разоў вырываліся змеі, але не атрутныя. Райскія птушкі адляталі, як толькі мы набліжаліся да іх на адлегласць стрэлу; я ўжо страціў быў надзею злавіць хоць адну з іх, але раптам Кансель, які ішоў наперадзе, нахіліўся і, радасна ўскрыкнуўшы, павярнуўся тварам да мяне.
Ён трымаў у руцэ прыгожы экземпляр райскай птушкі.
— Брава, Кансель! — крыкнуў я.
— Гаспадар вельмі ласкавы, — адказаў ён.
— Не, не, дружа мой, ты сапраўды зрабіў цуд. Злавіць райскую птушку жывой, ды яшчэ голымі рукамі — гэта надзвычайна!
— Калі гаспадар захоча паглядзець на яе бліжэй, ён зразумее, што мая заслуга не такая вялікая.
— Чаму, Кансель?
— Таму, што гэтая птушка п’яная, удрызг п’яная!
— П’яная?!
— П’яная?
— Так. П’яная ад мускатных арэхаў, якімі яна частавалася пад мускатным дрэвам, і мне нічога не каштавала ўзяць яе. Глядзіце ўважліва, Нэд, вось наглядны доказ шкоды неўстрыманасці!
— Ну, ведаеце, Кансель, грэх вам папракаць мяне колькасцю выпітай за апошнія два месяцы гарэлкі, — адказаў канадзец.
Тым часам я разглядаў цікавую птушку. Кансель не маніў: райская птушка сапраўды ап’янела ад дурманавага соку мускатных арэхаў і была зусім бездапаможнай. Яна не толькі не магла лятаць, але і ледзь хадзіла.
Злоўлены Канселем экземпляр належаў да прыгажэйшай з васьмі разнавіднасцей райскіх птушак, якія водзяцца на Новай Гвінеі і суседніх з ёю землях. Гэтая разнавіднасць атрымала назву “смарагдавай” і была самай рэдкай. Птушка мела трыццаць сантыметраў даўжыні. Галоўка ў яе была вельмі маленькая, вочы, што змяшчаліся побач з дзюбай, таксама зусім малыя. Афарбоўка яе была вельмі стракатая: жоўтая дзюба, цёмна-карычневыя лапы і кіпці, светла-карычневыя з чырвонай аблямоўкай крыллі, бледна-жоўты хахалок, смарагдавазялёная шыя і каштанавыя грудзі і бруха. Два пышных і пушыстых, выгнутых дугою пяра, незвычайнай далікатнасці і прыгажосці, упрыгожвалі яе хвост: Наогул, птушка была незвычайна прыгожая і цалкам заслугоўвала сваю тубыльскую назву “сонечнай птушкі”.
Мне вельмі хацелася прывезці ў Парыж жывым гэты рэдкі экземпляр і падараваць Заалагічнаму саду, у якім яшчэ не было жывых райскіх птушак.
— Гэта сапраўды рэдкая птушка? — запытаўся Нэд Лэнд тонам паляўніка, для якога невядомая дзічына не мае ніякай каштоўнасці.
— Сапраўды, Нэд, і да таго яшчэ іх цяжка злавіць жывымі. Але нават і мёртвыя, гэтыя птушкі вельмі высока цэняцца. Таму тубыльцы дадумаліся да таго, што пачалі падрабляць іх, таксама як падрабляюць перлы і брыльянты.
— Як! — усклікнуў Кансель. — Яны падрабляюць райскіх птушак?
— Так, Кансель.
— І гаспадар ведае, як тубыльцы гэта робяць?
— Ведаю, Кансель. Райскія птушкі ў час летніх мусонаў губляюць сваё выдатнае хваставое апярэнне. Птушыныя “фальшываманетчыкі” збіраюць гэтыя пер’і і ўдала ўклейваюць або ўшываюць у хвост якога-небудзь няшчаснага папугая, загадзя абскубаўшы яго. Потым яны фарбуюць шоў, “лакіруюць” птушку і... пасылаюць у Еўропу — музеям альбо аматарам — вынікі гэтага своеасаблівага мастацтва.
— Што-ж — заўважыў Нэд Лэнд, — тым няма на што скардзіцца. Яны-ж атрымліваюць пер’і, а гэта самае галоўнае, калі птушка не прызначана для яды.
Мая мара — заўладаць райскай птушкай — такім чынам ажыццявілася, але з мараю Канселя пра катлету справа пакуль не клеілася. Але а другой гадзіне дня канадцу нарэшце пашчасціла падстрэліць сапраўднага ляснога кабана з пароды тых, якіх тубыльцы называюць “бары-утанг”.
Стрэл Нэда, які даставіў нам смажаніну, быў сустрэты ўсеагульнай радасцю. Нэд Лэнд ганарыўся сваёй удачай. Кабан зваліўся на месцы мёртвым, як толькі яго датыкнулася электрычная куля. Канадзец спрытна разабраў яго і выразаў добры кавалак мяса на вячэру. Пасля гэтага паляванне пачалося зноў.
Праціскаючыся сквозь хмызняк, Нэд Лэнд і Кансель, нечакана для сябе, спудзілі статак кенгуру, якія кінуліся бегчы, высока падскокваючы на сваіх пругкіх нагах. Але як ні хутка беглі гэтыя жывёлы, электрычныя кулі паляцелі яшчэ шпарчэй.
— Ах, спадар прафесар, — закрычаў Нэд Лэнд, ап’янелы шчаслівым паляваннем, — якая добрая дзічына, асабліва ў тушаным выглядзе! Які запас прадуктаў для “Наўтылуса”! Два, тры, чатыры кенгуру. І падумаць толькі, што мы адны з’ямо гэтую гару мяса, а тыя аслы нават і не панюхаюць яго!
Я думаю, што калі-б ад радасці канадзец не разбалбатаўся, ён перабіў-бы ўвесь статак. Але цяпер яму прыйшлося задаволіцца тузінам гэтых цікавых сысуноў, якія належылі да сямейства кенгуровых, атрада сумчатых і падкласа двуутробных, як паведаміў Кансель.
Забітыя кенгуру былі маларослыя. Яны належалі, да пароды зайцападобных кенгуру. Гэта начныя жывёлы, і ўдзень яны моцна спяць. Акрамя дужа вялікай хуткасці бегу, гэты від кенгуру адзначаецца вялікай вываротлівасцю. Не гледзячы на маленькую велічыню гэтага звярка, скуркі яго высока цэняцца.
Мы былі вельмі задаволены вынікамі свайго палявання. Захоплены Нэд збіраўся на другі дзень вярнуцца на гэты чароўны востраў і пазабіваць усіх спажыўных чацвераногіх. Але ён не прадбачыў, што падзеі абярнуцца інакш...
Каля шасці гадзін вечара мы вышлі на бераг мора. Шлюпка стаяла на тым месцы, дзе мы яе пакінулі. “Наўтылус” здалёк здаваўся даўгім рыфам і выступаў з вады за дзве мілі ад нас.
Нэд Лэнд, не адкладваючы, узяўся за гатаванне абеда. Ён быў майстрам у кухеннай справе. Падсмажаныя ім “адбіўныя катлеты з бары-утанга” неўзабаве напаілі паветра прыемным пахам...
Але я лаўлю сябе на тым, што таксама, як і канадзец, захапляюся смажаным кавалкам свініны. Даруй мне гэта, чытач, як я прабачаю канадца...