Şiğırlär - Sacidä Söläymanova

Saubullaşu valsı
Ak alyapkıçlarda ak kanat,
küñel oça, güyä akçarlak.
Ak kanat iñnärdä,
cilferdi cillärdä,
küñel oça yırak cirlärgä.
Ayırılır çak citä, duslarım,
sizelmäde un yıl uzganı.
Huş, mäktäp, üz kürdeñ,
yäşärgä köç birdeñ,
kanat kuyıp bezne üsterdeñ.
Alda yullar, kaysın saylarga,
yullar çakıra ällä kanlarga:
okeannar aykarga,
oçarga aylarga,
tormış däryasında kaynarga...
Alyapkıçıñ, dustım, ak ikän,
ak bulsa da, salır çak citkän.
Hıyallar ak cilkän,
kuzgalırbız irtän,
yırak yulga çıgar çak citkän.
1964.

***
Bolınnarda sihri ber yäm.
Takıyalar ürep kiyäm.
Çäçkä kadıym çäçläremä —
böten dönya çäçkä genä.
Yomşak kına cillär isä.
Yafragına cillär tisä,
ak encelär sibä şomırt.
Bu tabiğat nindi yumart!
İ bılbılım, sandugaçım,
barmı sayrap tuyar çagıñ?
Güzällektän eri canım,
barmı, başım, uyau sagıñ?
Ak kübäläk tibräp oça,
çık suların göldän eçä.
Dönya aña gölgenädäy,
ğomere läkin ber genä cäy.
Göllär sıypap uzıym disäm,
kullarımnı çänçä bilçän.
Bılbıl tauşın tındap yörsäm,
bäbkälärne aulıy tilgän.
Söyenderä yazgı tamçı,
siskänderä yäşen-kamçı.
Ä sin sayra, sandugaçım,
küñel — bılbıl,
yöräk — laçın.
1964.

***
Ak konvertta adres —
Kazan.
Kük konvertta adres —
Kazan.
Kazan, Kazan,
siña yazam.
Yazam, bozam,
sızam-yazam.
Yazam —
kilsä bäla-kaza,
siña yazam —
şatlık artsa.
Endäşmiçä kalsañ,
Kazan,
şunnan avır bulmas
cäzañ.
Cırlar yazam siña, Kazan, —
tügel sindä cırlar azdan.
Kazanında kaynat, Kazan,
İdelendä aykat yazdan.
Cırlap aksa,
dörläp yansa,
dimäk, yäşim,
nurlı Kazan!
1964.

***
Kiçke şäfäq.
Yana ofık.
Küktä törle töslär.
Bik yämle dä
häm moñlı da
şuşı cäyge kiçlär.
Ürmä gölkäy ürli, änä,
al nurlarga suzıla.
Kön açıldı,
Yaktı könkäy,
uzma äle, uzma.
Ütkärmädem kön kaynarın
izräp, ürmä göldäy.
Saklap yördem tañ nurların
küñel türläremdä.
Ofıklarda şäfäq nurı,
balkıy barça töslär!
Nigä moñsu bula ikän
şuşı cäyge kiçlär...
1964.

***
Kön esse.Su öste näq közge.Küktän nur koyıla.
Tañ belän uyangan küp töslär
cuyıla, cuyıla.
Bik irtä çık kipkän.
Küzlärem
kamaşa yaktıga.
Baş iyep miläüşä beräüne
ozatkan vahtaga.
Ay kürgän ezlärne, i koyaş,
çık belän aldıñmı?
Tañ belän uyangan töslärne
otalmıy kaldımmı?
1964.

***

Çäçäklär alanda,
çäçäklär bolında,
ak kanat romaşka
ğaşıyqlar kulında.
— Yarata, yaratmıy,
yaratmıy, yarata...
Ömetle karaşlar
iñ soñgı kanatta.
Söyäme, söymime,
söyäme, söymime...
Söygäne äytmägän
süzne göl söylime?
— Yarata, yaratmıy,
yarata, yaratmıy...
Nikadär çäçäklär
özelgän kanatlı.
Çäçäklär kırlarda,
çäçäklär yullarda.
Tabışkan, kavışkan
küp ikän dönyada.
1964.

Cırlanmagan cırlar
(tsikl)
Sargayıp köygänne,
söyüdän ülgänne
söylilär borıngı bäyetlär.
Yansañ da, köymä sin,
sargayıp söymä sin,
zamana ğayeplär.
Ütkängä iyärmä.
Zamannı iyärlä,—
çabışta çınıksın yörägeñ.
Yulçılar yul alır,
moñlıga cır kalır,—
kiräkle hönäreñ.
Ä cır bit kütärä.
Avır yul ütkändä
därtle cır härvakıt iñ alda.
Ul yalgız kaldırmas,
arıtmas, taldırmas, —
sagışlı cırlarga inanma.
Tik menä haman da
Bu yaña zamanda
keşedä sagış bar, kaygı bar.
Küñellär kör bula,
maksatlar ber bula,
ä yullar nigäder ayırıla.
Yolalar iskerä,
tik menä his kenä
haman şul — buysınmıy, tuzına.
Diñgezlär kuşıla,
ayga yul suzıla.
Ä küñel digäneñ özelä, sızıla.
Küklärne kükrätä,
taularnı teträtä
oçkanda oçraşkan cisemnär.
Nidä soñ kodräte?—
Küplärne teträtä
yänäşä cırlangan isemnär.

Min dä cır tıñladım.
Yokısız tönnärem
tañ belän totaştı, sizmädem,
İşetkäç tüzmädem,
iyäsen ezlädem
küñelne kuzgatkan süzlärneñ.
Ezlägän tiz tabar,
küñel bit — eztabar,
buşlıkka çıdamıy bik ozak.
Ber tınsa, ber tula,
cır bulıp urgıla,
ä cırga yuk yozak.
Bälki ul yañgıramas,—
kayda köz, kayda yaz.
Eresen küñellär yuşkını.
Yañarır, onıtılmas,
yöräkkä härçak has
omtılu, aşkınu.
Täñkä karlar,
alka karlar,
ap-ak karlar yava.
Cäylär,
közlär,
yörgän ezlär
kar astında kala.
Kara küze,
sabır yöze,
ällä üze yakın.
Karlar yava,
karlar yava,
ä yöräktä yalkın.
Yoldız karlar havalardan
ñigä töşä cirgä?
...Kürmi torsam,
onıtır idem,—
töşläremä kerä.
Küktän yoldız yaudıralgan
söyü bar, di,
çındır.
Salkın kışta
yandıralgaç,
gıyşık utı şuldır.
Yar tulıp bozlar akkanda
nigäder küñel tula.
Yılıysı kilgän çaklarda
cırlasañ ciñel bula.
Tamçılar tama, taş yara,
İreşä telägenä.
Küz yäşe ezlär uyalmas
beräüneñ yörägenä.
Ä küktä koyaş yılmaya,
uramnar därya tösle.
Yaz bıyıl matur kilä bit, —
keşelär köläç yözle.
"Çık-çık" dip kilä çıpçıklar
Täräzäm turısına.
Karşılıym tañnı söyälep
täräzä borısına.
Sıyırçık kilgänen kötäm,
küñelemne añlar ide.
Barır da anıñ karşına,
talpınıp sayrar ide.
Sıyırçık telenä salıp
cibärsäm sagışımnı,
ul da ber moñlanır ide,
işetep tavışımnı.
Sälamen, bälki, cibärer
cırçı koş kanatında...
Sıyırçık kilgänen kötäm,
küñelemne añlatırga.
Küzläreñnän nurlar agılganda,
kerfekläreñ niçek talmıy soñ?
Sin karıysıñ miña, gel karıysıñ,
äyter süzeñ ällä barmı soñ?
Sin karıysıñ üzeñ,
kerfekläreñ
serläreñne cıya, yäşerä.
Sin yäşermä inde,
äyt, yäşermä,
g süz tabalmıym başlap däşärgä.
Kön dä yörgän yullarıña çıgam,
däva ezlim yöräk sızlauga.
Sin kızganma inde,
hiç kızganma,
küz nurıñnı sirpe uzganda.
Küzläreñdä, ahrı, tılsım bardır,—
sine kürmi ber kön tüzalmıym.
Min ezlämim sine,
yuk, ezlämim,
ezläreñnän genä küz almıym.


Çişmä
İlham Şakirovka
Ütelmägän nindi yulları bar,—
urgıy-urgıy çişmä aga...
Sagınıp, susap kötkän al irennär
yıraklarda, yırak yarda.
Açılmagan nindi serläre bar, —
çıltır-çıltır çişmä aga...
Tau astınnan asıltaşlar cıygan, —
här taşınnan kömeş tama.
Cırlanmagan nindi cırları bar, —
uyılıp-uyılıp çişmä aga...
Bögelep kenä, sıgılıp tallar tala,
su bir,
sulıgıp yöräk yana!
Urgıy da gına urgıy,
cırlıy-cırlıy
çişmä aga.
1960.

Ezläremne saplıy här
burazna
Ätkäy istälegenä
Urman buyı yäşel alanlıkta
göllär üskän inde kay ara.
Küptänme soñ, kullarımnan totıp
öyrätüeñ peçän çabarga.
«Özderep çap, çalgıñ uynap torsın,
takır kalsın pokos arası.» —
Aldan kitteñ çıklı bolın buylap,
yäşel sukmak salıp barasıñ.
Oçkınlatıp çalgı yanaganda
häterlädeñ yäşlek yılların.
Kılıç belän yırıp ütkänsez sez
pokoslarga kaytu yulların.
Süz ozaytmıy ideñ üz hakında,
ällä vakıtıñ bik az buldımı;
kara ramda räsmeñ töşkän häbär
söyläp birde tormış yulıñnı.
Yäşen kebek suktı härber süze,
häteremdä mäñge kalsın dip —
elek batrak bulgan,
annan eşçe.
Yegermebişmeñçe.
Bolşevik.
Sänäkçelär sine kıynagannar...
— Ülär diyep doşman kötmäsen! —
Kanlı külmägeñne bayrak itep
kolhoz kırlarına kitkänseñ.
Ak kayınnar, änä, häyran kalıp,
şunı söyli bulır cillärgä.
Ezläreñne saklıy här burazna,
kırnı iñläp boday tirbälä...
1960.

Ükenmimen
Tau artında zäñgär bolıt
ber kilep yavar tösle.
Tauga mensäm, bu küñelem
yuanıç tabar tösle. ._
Tau başları ay-hay biyek,
tau buyı karamalık.
Nigä, dustım, üzeñ mengäç,
äylänep karamadıñ?
Tau başında tügäräk kül,
yörmädek tügäräkläp...
Ükenmimen, siña karap
tau kiçtem, şuña rähmät.
1961.

***
Karañğşar alay kara tügel,—
aylar batsa, çulpan kalkası.
Kük yözendä ber mäl päyda bula
Sızşıp kına töşkän Ay kaşı.
Yözkäyenä zäñgär pärdä yapkan.
Açılmagan äle kerfeklär.
Ay kaşına şunda ğaşıyq buldı,
tañga kalıp yandı ofıklar.
Ofıklardan ällä könläşepme,
uyatırga kilde Koyaşı.
Kük yözennän nurlar bulıp tamdı
sızılıp kına töşkän Ay kaşı.
1967.

Keçkenä yort bar taygada
Ber yort bar yırak Seberdä, —
büränäse ak narattan.
Başın beraz aska iyep,
güyä tirän uyga batkan.
Tuktala da karıy şuña
yulı töşep uzgan-bargan.
İske üze, ä şulay da
gorur märmär saraylardan.
Näfrät atıp taş tähetkä,
dekabristlar salgan anı:
«Timer bogau zıñlavına
ber uyanır sörgen yagı...»
Laçın tua oçar öçen,
bogaulatmas kanatların.
Baş igännär batırlarga
kırgıy seber naratları.
1962.

Bugen monda säyer ber
tınlık
Çapkan peçän inde cıyılgan,
kızlar kitkän urman buyınnan.
Bar da tıngan. Şayan cillär dä
kibännärgä kilep sıyıngan.
Bügen monda säyer ber tınlık —
kiçen çerki kugan töten yuk.
İke tagan kalgan tırpayıp,
uçak tiräsendä berkem yuk.
Ä kibännär, güyä, ürelep
kolak sala yırak garmunga.
— Talyan garmun, kitmä, kal monda,
irtä-kiçlär moñga bay monda.
Külägä bar kibän töbendä,
suınmagan uçak köle dä.
Tıp-tın kalıp tıñlıy bolınnar: —
yıragaygan garmun köyendä
sızılıp kitä çalgı çınlavı,
suzıp kına kızlar cırlavı,
çagıla yarsıp uçak dörläve,
Tugan yaknıñ aylı tönnäre...
1962.

***
Ber isä cil, ber tına,
kük yöze bolıt kına.
Bolıtlar kiçär idem
iskän cil bulıp kına.
Cil isä dä gel isä,
agıla bolıtları,
tagıla bolıtları...
Ütärgä ide arı.
Bolıtlar alıp kilsäm
Kügeñä sineñ, irkäm,
yapma täräzäñ irtän,
Bolıtlar belän kilsäm.
Yäşenle yañgır kiräk, —
taralsın kara bolıt.
Kavışsın ike yöräk,
yäşenle çatkı bulıp.
Karasañ täräz açıp
cil-yäşen tıngaç kına, —
tabarsıñ yäşen taşın
suıngaç, sulgaç kına.
1962.

Cırçı dustıma
Venera Şäripovaga.
İke küzeñ, ike küzeñ utlı kümer,
ber karasañ, niçä küzlär kabına.
Küz sirpesäñ, niçä yöräk, niçä küñel
ömetlänäp, kanatlanıp kagına.
Cır başlasañ, bolınnarga, tugaylarga,
sahralarga äydi kömeş kıñgırau.
Kitäse lä bergä, borılıp karamıy da!
Ä küñeldä, ä küñeldä ber sorau:
Cırga iyärep, dulkınnarga töşep çumsam,
gel yanarmı, yä sünärme bu dörläü?
Sünmägän dä, kümer bulıp köymägän dä,
yannarında nigä soñ yuk tik beräü?
İke küzeñ, ike küzeñ yaktı yoldız,
sünderäder bik küplärneñ kaygısın.Tañ belän tañ oçraşalmıy,
kavışalmıy...
ällä şuña uzeñ haman yalgız sin.
Kitäse lä ide bergä yıraklarga,
yıraklarga äydi kömeş kıñgırau...
Sagınırsıñ da, äylänerseñ dä kararsıñ
ömetlänep kalgannar küp,
sin beräü.
Şunı söyläp çıñlıy kömeş kıñgırau.
1964.

***
Marina Tsvetayıvaga
Kometalar yulı - şağıyr yulı...
M.Ts.
Açtan intekkänneñ arıklıgı,
simezlege artık tuklarnıñ —
sineñ doşman.
Şul doşmanga attı
revolyutsiyäneñ tupları.
Sin kanatlı —
küz-kolagıñ kaplap,
çit ber cisem bulıp olaktıñ.
Ezli idemeni sineñ yöräk
yäşeren yäşel poçmak —
yırak, tın?..
Yıraktagı vatan — can yarası...
Tuk tınlıknı yargan, kıyratkan
revolyutsiyäneñ utlı şarı
koyaş bulıp çıktı yıraktan.
Ä koyaşta taplar
çit küzlärneñ
küzlegennän kara kürenä...
Yuldaş bulsañ, yoldız bulır ideñ
tugan-üskän ilneñ kügendä.
Gorur kiñlek,
hozur biyeklektä
şağıyr itep Räsäy üstergän.
Şağıyr küñele,
kometalar kebek,
paraşyutsız oçtı yöztübän!
I
Tugan tufrak,
kara ikmägeñnän
kiselgänme sınık —
kiselgän!
Orbitadan çıksa,
üzen tartkan
cirgä bärelep yana cisemnär...
1968.

Häsän Tufanga
Kaysıgıznıñ kulı cılı?
Bäylise bar yöräkne...
H.T
Çal başıñnı kaygı-häsrätlärdän
aralıymçı, ostaz, aralıym.
Yöräk cärähäten bäylär öçen
cılı kullar bezdä bar äle.
Bäylim äle, bäylim, onıttırıym
vokzallarda tuñıp yörgäneñ...
Çü! Çükeçlär çıñı - kan tibeşeñ,
äy, bäylärne özä yörägeñ!
Yäşlegeñä äydi Ural tavı —
ike materiknıñ kapkası.
«Ütkännärne birmä yatlarga!» — dip,
kiläçäktän däşä Taktaşıñ.
Kızıl yalkın — Ural domnaları
cırlarına kaytıp yanalar.
Utlar belän bergä yörägeñ yana,
yangınnarı cirneñ yañalar.
Ut eçeñdä Aliş, Cälillärneñ
ğomeren özgän balta yılkıldıy.
Cir yaralı, il hafalı çakta
ärnülärdän niçek aralıym?
Cılı kullar gına citmi, duslar,
bäylär öçen citmeş yaranı.
İr kaygısın basa il şatlıgı,
Biläülärgä birmä yörägeñ!
İzüeñne yegetlärçä açıp,
dönyabıznı vaklıklardan arçıp,
arabızda, Tufan, yör äle.
1970.