* * *
Yul buylap tezelgän kayınnar
Äyterseñ söyençe öläşä.
Uyanıp cil belän, tın gına
Yafraklar tañ belän serläşä.
Uramnı kamagan, diyärseñ,
Yükälär, miläşlär ğaskäre.
Äytegez, yükälär, miläşlär,
Bu cirdä sez kemnär yädqare?
Çamasız sibelgän yoldızlar,
Kük yöze çup-çuar, sipkelle.
Yaz, kilep, yäş kızlar bitenä
Sipkellär yögertkän şikelle.
Sibelä zäñgärsu tañ nurı,
Tora ul ciremä kileşep.
Soñgarma, yulga çık, digändäy,
Çäçäklär tirbälä köleşep...
* * *
Tıp-tıp tamgan tamçı tavışın
Tıñlap–tıñlap toram da,—
Şul tavıştan moñ tarala
Kebek yazgı uramga...
Çelteräp akkan görlävekkä
Karap-karap toram da,
Oçam güyä balaçakka,—
Uynap üskän uramga.
Börelängän gölläremä
Sular sibäm, toram da...
Telilär kük alar çıgıp
Yögerergä uramga.
Tönlä kürgän töşläremne
Yurap-yurap toram da,
Kürermen kük bulam sine,
Çıgıp kitäm uramga...
ÄTİ
Tipsä timer özär yeget
Sin ideñme? Sinder, äti.
Mäydannarda köräş totkan
Sin ideñme?.. Sinder, äti.
Mäcleslärdä cır başlauçı
Sin ideñme?.. Sinder, äti.
Avılnıñ ber tayanıçı
Sin ideñme? Sinder, äti.
Kinodagı kıyu soldat
Sin ideñme? Sinder, äti.
Bayrak totıp utka kergän
Sin ideñme?..
Sinder, äti...
Kurgannarda cillär isä...
Cılı cillär sinder, äti.
Mäñgelek ut yana dörläp,
Sinme ul ut?.. Sinder, äti...
* * *
Söylä miña serläreñne, İdel-yılga,
İşetter sin cır-avazın ütkännärneñ.
Häm ışanıp tapşır izge ämanäten
Meñ yıl elek monda gomer itkännärneñ.
Köylä moñlı köyläreñne, İdel-yılga,
Yansın yöräk, sızlasın can, küñel tulsın,
Gamsezlärneñ yulı sine urap uzsın,
Güzäl moñnar miña gomer yuldaş bulsın.
Min cırlarmın söyep sineñ gorur cırnı,
Otıp kalır anı minnän balalarım.
Häm buınnan buınnarga küçär şulay
Bu meñnän ber ämanäte babamnarnıñ.
ŞAULI BULIR
Yörägemä minem tıngı birmi
Taşkınnarı şuşı uyımnıñ:
Bıyılgısı bigräk yämle bulır,
Şaulı bulır Saban tuyınıñ.
Bıyılgısı ütä därtle bulır —
Bez köräşkä çıgar yıl bit ul.
«Sınatmabız yatka»,— digän cırlar
Bez yaratkan yalkın cır bit ul.
Çabışlarga atlar küptän äzer,
Yolalardan hiçber bizmädek.
Yögännären uka ceplär belän,
Kemeş täñkelärgä bizädek.
Yögännärdä bezneñ kömeş täñkä
Bäygelärgä däşep yaltırar.
Duslar bezne kürep yılmaerlar,
Yatlar bezne kürep kaltırar.
Ak taşular kebek, ak telägem
Väğdä bulıp yañgırıy uyımda:
Ömetlärne aklap yıgılgançı,
Köräşergä saban tuyında...
VETERAN
Buıla–buıla yütälli,
Yarası totkarlıy sulışnı.
Äyterseñ, anıñ bar torışı
Kahärli kankoygıç sugışnı.
Mantımıy niçä yıl... Tiräklär
Öşetkän şikelle tamırın.
Yaralı tänenä señgänder
Salkını küpme kar-yañgırnıñ..
İl yäşi!
Küñele töbenä,
Koyaştay gorurlık utırgan.
Yütäle basılgaç, iminlek
Turında süz başlıy veteran.
TUGAN NİGEZ
Äy, nigezem, tugan nigez,
Kıyınmı siña minsez?
Tugan nigez... Yıraklarda
Yamansu ikän sinsez...
Äy, nigezem, tugan nigez,
Canga yakın yolalar,
Onıtma, dip, änkäy bulıp,
Çakırgan kük bulalar...
Äy, nigezem, tugan nigez,
Kañgırıp kaytır oyam.
Yıraklardan äle haman,
Sineñ cılıñnı toyam...
BER MATUR ÇÄÇÄKKÄ
Özmim sine... Maturlıgıñ
Tügel lä ul gönahıñ.
Yäşä, gölem, yannarıñda
Kübäläklär uynasın.
Özmim sine... yotılıp eç
Sörmäle tañ nurların.
Moñı barlar sineñ yannan
Ütsen tügep moñnarın.
Özmim sine... kimemäsen
Ciremdä ber maturlık.
Kitsäm, bulsın onıtalmıyça,
Kire äylänep kaytırlık.
* * *
Nik soñ äle uyga çumdıñ,
Karadıñ da kitkän koşlarga,
Cäy yaratkan ömet-çäçäkläreñ
Uraldımı ällä kışlarga?..
Kıyırsıtılgan kük bulasıñ sin,
Kötmägändä, hätta, cil bärsä.
Sin berkatlı. Sineñ saf küñeleñ
Kütäralmıy äle küp närsä.
Ärnülärgä tüzmi başıñ isäñ,
Kiçererme sine vöcdanıñ?
Kaygı–sagışların büleşerdäy
Malayları bit bez dönyanıñ.
* * *
Oktyabr... Küktä çalt koyaş.
Uramnar nurlı, rähät.
Küz töşä bolın yagına —
Kil, cılın, dip uçagına,
Ürläp-dörlagän çagına
Çakırır kük mähäbbät...
ZAMANGA
Sin bit cavap kaytarmıysıñ,—
Söylär idem seremne.
Kuyıra kayçak arada
Şik–şöbhälär söreme.
Küräseñme kiläçäkne?
Algı yulda nilär bar?
Hak bulırmı ni kürsäk tä,
Yalgışlıkka yuraular?..
Kınındagı kılıçlarnı
Alıyk mikön yök itep?
Cırlarnıñ kaysın saylarga,
Canga iptäş kük itep?..
Sorau artı, sorau birep,
Söylär idem seremne.
Nik soñ cavap kaytarmıysıñ,
Taratıp şul söremne?..
«DUSLAR»
Yögerep mendem dä tauga,
Kıçkırdım, äy, küregez!
Kaya cittem, armadım,
Äydä, sez dä menegez!
Menmädelär... Min töştem.
«D uslarım» köleşälär.
Minem töşü «şatlıgın»
Üzara büleşälär...
* * *
Rifkatkä
Kitik äle üzän illärennän,
Menik äle ikäü taularga.
Bezgä häzer, menä şuşı çorda
Şul taularnı kiräk yaularga.
Kütärelik taşlı sukmaklardan,
Kul-ayaklar talsa talsınnar,
Bezneñ köçkä, bezneñ zadurlıkka
Tau cilläre häyran kalsınnar.
Karap torıyk ber mökibbän kitep,
Davılları niçek, yañgırı?
Cırlap karıyk, anda, tau ilendä,
Bezneñ cırlar niçek yañgırıy.
Nilär söylär, nilär köylär bezgä,
Taşlar tişep üskän tau göle?
Bez tıñlarbız. Ozatıp yörer bezne
Tön yokısın cuygan tau cile.
Ä küñelgä barıber nider citmäs,
Üzännäre citmäs taularda.
Bez toyarbız bu tıngısız cannıñ
Aşkınganın ällä kaylarga...
AÑLARSIÑMI...
Küzläreñdä moñ kürsäm,
Ällä nişli yörägem.
Yuktır kebek yaklauçıñ,
Yuktır kebek terägeñ...
Adaşıp yöriseñ kük,
Sagışlar buranında.
Küräsem kilä sine,
Şatlıklar uramında.
Şat yäşäüneñ şundadır
Hikmäte–sere anıñ:
Härçak yaktıga, nurga
Atlıgıp torsın canıñ.
Ällä nişli yörägem,
Yözläreñdä moñ kürsäm.
Añlarsıñmı, sagışlardan
Aralarga min kilsäm?
* * *
Yäşen kebek yäşnäp yäşä disez,
Üzem şuña kayçak töşenmim:
Tumışımnan şulay, yök atıday,
Kabalanmıy torgan keşe min.
Mindä dä ul utlar yana bugay...
Äç seremne sezgä min açam:
Yäşen tügel,
Tik ber genä köngä
Koyaş bulsañ ide, içmasam...
ZAMANDAŞKA
— Ay-hay, matur sin! dip
Tel şartlatıp kına,
Karap torıp bulmıy zamanga.
Eş kiräk, eş.
İrlegeñne kürsät.
Eş sorıy ul bezdän haman da.
Muskullarıñ därtle uynap torsın!
Tük köçeñne, kiler tamanga.
Eş kürsät, eş,
Bäräkätle, izge...
Teräk bul sin — İlgä, zamanga...
KÜÑELGÄ
Bar hastaga saulık birep,
Sin cir buylap uzmakçı.
Kıyırsıtılgan cannarga
Ömet nurın suzmakçı.
Cemeldäp çık börtegendä
Nur bulıp uynamakçı.
Sin ällä Ay, ällä Yoldız,
Ällä Koyaş bulmakçı?!
TAMIRLAR NIKKA ŞULAY...
Ulap ta kuya buran,
Dulap ta kuya buran.
Tiräklär niçek çıdıylar,
Kızganıp karap toram.
Kızganıp kına ni fayda?
Ber cayın tapsañ ide.
Öslärenä cil ütkäzmäs
Yurgannar yapsañ ide.
Tiräklärgä ciñel tügel
Minem kölke hıyaldan.
Änä niçek çaykalalar,
Burannı kem tıyalgan.
Sıgılsalar da sıkmıylar,
Niçek tüzälär şulay?
Buınnar nıkka şulaydır,
Tamırlar nıkka şulay...
Cil basıddı... hälsezlänep,
Söyrälep ütte buran.
Yp-yäş kenä tiräklärgä
Soklanıp karap toram...
ÄYTÇE...
Susadı küñelem,
susadı,
Susadı irkä-nazga.
Niçek kiçärmen kışların,
Kerermen kayçan yazga?
Yörim qşkı uramnarda,
Hisläremne tıyıp min.
Tüzemle dä kebek üzem,
Sabırsız da kebek min...
Eçtem inde sagışlarnıñ
Azın da min, küben dä.
Tik sin genä yoldız bulıp
Cemeldiseñ kügemdä.
Äytçe, äytçe, nik söyüne
Äyländerep yaraga,
Kar–burannar kitergännär
Cillär bezneñ araga.
Ütsä dä kışı üzäkkä,
Sizä bit, sizä küñel,—
Yaktı yazlar tarafınnan
Ul ciñelmäslek tügel...
BAŞAKLAR...
İyelde başım yañadan,
Sezneñ hällärne kürep.
Ni äytim? Min dä, başaklar,
Susadım sezneñ kebek.
Beläm, sezneñ tamırlarga
Dım kiräk, kuät kiräk.
Miña barı ber süz citä
Dörläsen öçen yöräk...
...Yukka yeget başın igän,—
Dip kölmägez, başaklar.
Bula ul ber cılı süzgä
Susap tilmergän çaklar...
İYÜN
Cil tartışa yäşel yafrak belän:
— Özäm, özäm, özäm...
Dulıy yafrak, davıllarga
Tüzäm, tüzäm, tüzäm...
Ber häbär yuk äle közdän...
CÄLİL
Anıñ iseme üze cırlıy kebek
İrek söygän cannıñ böyeklegen.
Yöräklärdä yäşi ber ideal —
Cälil tavı... Cälil biyeklege.
Taş kıyanı kisen üskän göllär
Söylämime yäşäü maturlıgın!
Raslap tora şunı bar dönyaga
Cälil ruhı... Cälil batırlıgı.
Tez çükmäskä avır totkınlıkta!
Taralmasın ilneñ yamanatı!
Çakıru marşı bulıp yañgırap tora
Cälil moñı... Cälil ämanäte.
Talpındıra hıyal kanatların
Yırak yufıklarnıñ kızıllıgı...
Bardır kebek küktä ber yoldızlık,
Cälil küge... Cälil yoldızlıgı.
Kan eçkändä zaman vähşiläre,
Sınalalar antlar tugrılıgı,
Agu bulsın doşman yörägenä
Cälil añı, Cälil gorurlıgı.
URMANGA
Adaştırma mine, äy, karurman,
Türläreñä ütsäm, ontılıp.
Kükrägeñä yatıp, sulışıñnı
Ber tıñlıysım kilä yotılıp.
Sihri urman... Sineñ serle şavıñ
Min üzemçä telim yurarga.
«Kara urman» köyen cırlavımnı
Teliseñ sin minnän sorarga.
Min ul cırnı cırlıym rähätlänep
Babamnarnı iskä töşerep.
Köräş belän tulı ütkännären
Belä dönya, belä keşelek.
Urman... urman... .Moñlı cırım sin,
Yıraklarga kitep yañgırar.
Yañartkanday çorlar ämanäten
Yavıp ütär läysän yañgırlar...
* * *
Rahmay Hismätullinga
Cillär talıy,
Dulkın aşıy,
Tik bireşmi gorur kıya.
Üzendä ul ciñelmäslek
İlahi köç-kodrät toya.
Eskert qadär dulkınnarnı
Yarıp alga bara korab.
Menä-menä diñgez anı
Yotar tösle, torsañ karap.
Icgıra cil, kuba buran,
Tın kısıla. Tışta harap...
Sınsa sına, garasattan
Yäşellegen cuymıy narat...
AVIRGANDA
Palata täräzäsennän
Urgılıp kerä koyaş.
Kersen koyaş, täräzäneñ
pärdäsen yapma, tutaş.
Ürelsäñ, kul peşär kebek,
Koyaş şundıy yakında...
...Uylap yatam min yäşäüneñ
Böyeklege hakında...
Yäşäü daulap tartışadır
Cirdä här yafrak-ülän.
Yöz yäşägän kartlarga da
Yäşäü qaderle, beläm.
Soñ bu hakta uylıybızmı
Nık basıp yörgän çakta?!
Uylasak ta, uylıybız tik,
Küñel neçkärgän çakta.
Çirneñ açuı kabargan,
Yöräkne kısa gına...
Ä yöräk talpına haman
Davıllar koçagına...
TÖZÜÇE GORURLIGI
Tip-tigez yullar, diseñ sin,
İh, matur yortlar, diseñ.
Sin soklanıp bargan çakta,
Güyä min akbüz atta,
Kanatlanam, belmiseñ.
Riyäsız äytkän süzläreñ —
Bäyälärneñ bäyäse.
Yuk alarda ber börtek tä,
Yuk kuştannar häyläse.
Ahrı, şuña minem dä bit
Yılmaep–balkıp yöreş.
Sin soklangan maturlıkta
Bar, dip, minem dä öleş...
* * *
Zaman, dibez!
Zur eşlären
Kürep, bez kuanabız.
Tizlek zamanı, dibez dä,
Kayçak kurkıp kalabız.
Yuksa zaman täräzlären,
Üzebez ölgelibez.
Tizlegen dä, yözlegen dä,
Üzebez bilgelibez...
TUGANNAR
Yuksınam da sezne, çıgam kırlarga,
Kırlarda tirbälä yazgı tomannar.
Tomannar da nikter moñlı sımannar —
Zarıktım kürergä sezne, tugannar.
Yämlänä-yäşärä üzännär, tugaylar,
Tarala cillärdä yazgı tomannar.
Bu moñnar kitmilär, küñeldä gel alar...
Zarıktım kürergä sezne, tugannar.
Yullarda yörim min. Oçrıy yuldaşlar,
Sagıştan yuata belä torgannar.
Bu moñnı añlıy tik çittä bulgannar:
Zarıktım kürergä sezne, tugannar.
KAYINNARGA
Niçänçe tapkırdır
Kiläm dä sarılam,
Kiläm dä sarılam...
Yırakta kalgan änkämne
Sezgä ohşatıp sagınam...
* * *
Min yazlarnı ber yuksınu belän
Kışlar buyı kötäm nigäder.
Täräzämä çirtsä, yögerep çıgıp,
Koçaklarga anı min äzer.
Äyterseñ lä minem kükrägemä
Yäş börelär şıtıp tulgannar,
Şaulıy-şaulıy yafrak yarır öçen
Yaznı gına kötep torgannar.
Nider bulır, nider alışınır,
Üzgärer dä dönya kinättän
Böten kaygılarnı tamırı belän
Yolkıp atar tösle yöräktän.
KİÇEREGEZ
Yaktı yözle, eşçän, gadi keşelär sez,
Çit-yat tügel miña sezneñ hiç beregez.
Yalgış kına yulda sezgä bärelep kitsäm,
Kiçeregez, duslar, mine kiçeregez.
Yaktı yözle, eşçän, gadi yeşelär sez.
Çit–yat tügel miña sezneñ hiçberegez.
Yalgış kına sezgä bärelep kitsäm,
Kiçeregez, duslar, mine kiçeregez.
Küz aldma kilä güzäl moğcizalar,
Azat itep yörim cirne sugışlardan.
Tigez itep bähet büläm keşelärgä
Rähätlänep şunda irken sulış alam.
Tañga qadär yörim kayçak uramnarda.
Kemder yakın, kemder yırak... Küñel sizä...
Ak hıyalga ak yul telim, digän sıman,
Yıraklardan Çulpan yoldız nurın sibä.
Kiñ küñelle, eşçän, gadi keşelär sez.
Tanış kebek miña sezneñ bar seregez.
Yalgış kına yulda sezgä bärelep kitsäm,
Bu hıyalıy çagım, duslar, kiçeregez.
* * *
Ofıklarım nindi yıragaydı,
Bu ineşlär bik tar, min äytäm.
Äyterseñ lä cirneñ maturlıgın
Min küklärgä menep küzätäm.
Allarımda çiksez yaktı kiñlek
Açılganday buldı, ni säbäp?
Ä bit ul kön sineñ belän bergä
Bulgan idek barı ber säğat...
* * *
Yazga kersäm, ber cır yazmıy kalmıym.
Äy, kaylardan kilgän bu ğadät?
Yazgmıy kalsam, yaktı yazlarıma
Bulır tösle, nikter, hıyanät.
Cırım güyä karnı tişep çıkkan
Umırzaya kebek ber çäçäk.
Oçraşsagız, taptap ütmägez sez,
Ul bit sezgä söyü iltäçäk.
Oşar mikän cırım bütännärgä?
Niçek äytim, niçek aların.
Şunı beläm — söyü ilennän ul,
Şul illärdän kiläm, çalarıp...
Min cırıma barı şunı telim:
Yuldaş itep yazgı tañnarnı,
İrkäläsä ide küñellärne,
Ber cılıtsa ide cannarnı...
İSKÄ TÖŞTE
Oçtı koşlar tezelep, poçmaklanıp,
Citkäç kiter çaklar...
İskä teşte ätilärdän kilgän
Öçpoçmaklı hatlar...
TELÄK
İ, cil bulsam,
cil bulsam la,
İgelekle cil bulsam,
Susagan cir kükragenä
Yañgır bolıtı kusam.
İ, cil bulsam,
cil bulsam la,
Göllärga serdäş bulsam.
Keşelekle keşelarneñ
Bitennän söyep uzsam.
İ, cil bulsam,
cil bulsam la,
Yoldızlar ilen gizsäm.
İzge häbär söyli-söyli,
Tugan cir buylap issäm...
«KARA URMAN» CIRIN TIÑLAGAÇ...
Kilgän dä bezneñ çor-zamanga
Yıraktan, çal tarih türennän,—
Äyterseñ yörkne dävalıy,
Dävalıy gamsezlek çirennän...
İLHAM
Kırılıp yatkan kırık eşne
Taşlap, kölä-kölä,
Cır yazası kilä kayçak,
Cır yazası kilä...
Dönya şul ul... Köläm, diseñ,
Kölep kenä bulmıy...
Yaz, di, güyä cırlarıñnyaı,
Yaz, di, yılıy-yılıy...
Ber kölderä, ber yılata,
Ber söyä, ber kıynıy
Tormış mine... Ällä şuña,
Küñelem cırga tuymıy...
Küktä tügel, bügen canda
Tugan mällä bu tañ?..
Raslaganday şunı, irtük
Balkıp kilgan ilham.
PESNÄKLÄR
Pesnäklär!..
Sılu koşlar sez,
Kışkı koşlar sez.
Menä tagın bezneñ belan
Kışlar kışlarsız...
Yañgırasa sezneñ tavış
Kışkı bakçada,
Yılmaya kebek yörägem,
Moñnar bassa da.
Pesnäklär!
Çıdam koşlar sez,
Näq bezneñ kebek,
Yäşisez hava-cillärneñ
Törlesen kürep...
Burannarda sez kırılıp
Betkänder, disäm,
Sez bezneñçä:
Sez haman cor,
Sez haman isän...
Häm ber gadat bezdän sezgä
Küçkänder, beläm:
Ayıra almıy sezne hiçni
Bu tugan cirdän.
* * *
Sin dä mine uylıysıñdır,
Uylamıy tormıysıñdır.
Su buylarında yörgändä
Moñayıp cırlıysıñdır.
Töbäp uyçan karaşıñnı
Zäñgär ofık yagına,
Kaytasıñdır hıyalıñda
Vayımgsız kız çagıña.
Min dä bit hıyalıy «yeget»,
Töşlärdä sine kürep,
Alsu çäçäklärdan siña
Yörim takıya ürep.
İh, ällä ni buldı bezgä,
Yäşlektä kılgan hata.
Arabızda niçä yıllar
Ulkınnar bulıp yata.
Äydä, «yalgışlarnıñ utın
Sünderik tä bügennän,
Citäkläşep ütik äle
Salavat küperennän.
TUKAY
Ya kilä ul ütännärdän,
Kul izi kiläçäktän.
Kul izi, äydi, çakıra,
Küñele — ak çäçäktän.
Yözeñä karıy, küzeñä,
Sorıy-sorıy hällärne,
Sereñne aça, ezli kük
Üze yangan gamnärne.
Hörriyät, İrek, Azatlık! —
Körşçe idealı.
Bezneñ dä kanda, imanda,
Ayırıp bulmıy anı.
Ul yaangan mäñgelek gamnär
İzge bit, qaderle bit.
Onıtmıy şagıyren halık,
Ul neçkä bäğırle bit.
Älle kaya citkän Tukay,
Kul izi kiläçäktän.
Kul izi, alga çakıra,
Küñele gel çäçäktän.
YaZMIŞ
Sin — mineke tügel.
Min — sineke tügel.
Bergä çaklar güyä onıtılgan.
İkebezneñ yulga töşkän koyaş
Mäñgelekkä inde totılgan.
Räncep kitkän söyü —
Vaklanudan kurkıp,
Kaytalmas inde kire.
Het yıla.
Bergä bulularnıñ
Qaderen belmägänbez —
Kavışu yuk. Yazmış —
Şul bula...
BOLINNARDA YÖRDEM
Bolınnarda yörim, çäçäklärne
Tik özmim min, özmim, ürelep.
Bayıp bargan koyaş kebek läkin,
Bara ikän, dimä, sürelep.
Uyladım min. Äle minnän soñ da
Ğaşıyq cannar monda kiläçäk:
Alarnıñ da allarına karşı
Yögerep çıksın, didem, gölçäçäk.
YÄŞLEKKÄ
Beraz gına, bälki, sürelgänmen,
Kabat dörlärgä bit isäp bar.
Tabiğat tä änä üzgärä bit:
Yañgır ide... Bügen yava kar...
Sineñ belän äle citäkläşep
Küp yıllarnı kilä ütäsem.
Röhsät-fälän sorap toromıy gına,
Ütkän köndäy, nigä kitäseñ?
Kal sin mindä, kal sin...
Sinnän başka
Ällä niçek, kıyın änidän...
Min tapçege anıñ... Soñgı cırı...
Yauda yatıp kalgan ätidän...
* * *
Cäylären dä kiçtek, kışların da,
Törle-törle cillär iskänder.
Kaygısın da, bähet suların da,
Yotıla-yotıla, härkem eçkänder.
Küñellärdä bezneñ salkınnarga
Çıdam göller kükräp üskänder.
«Sınatmabız yatka», — digän süzlär
Babaylardan bezgä küçkänder...
* * *
İsmi cillär sin telägän yakka,
Çıkmıy koyaş sin telägän çakta.
Üz gamnäre belän kaynıy dönya,
Häsräte yuk anıñ sineñ hakta.
Bolınnarda mämräp peşkän ciläk,
Tabılgan kük ülän arasınnan,
Yuk, tabılmıy bik tiz ezlägäneñ,
Kan tamsa da yöräk yarasınnan.
Yullar bula taygak, bozlavıklı,
Ciñel tügel kiçü yıgılmıyça.
Zur maksatka ireşkännär barmı,
Cil-davıldan kagılıp-sugılmıyça?
NİÇEK ÄYTİM...
Sin, dilär, bigräk uyçan,
Hislärdä ontıluçan.
Parın cuygan akkoş kebek,
Kübräk yalgız buluçan.
Cuydım şul,
parım cuydım,
Cuydım da teträp kuydım:
Cide yatnıñ cilkämdä
Uklı karaşın toydım.
Buldı minem mähäbbätem
Üçekkän kük üzemä.
Niçek äytim üzenä,
Sarı koydı yözemä...
TÖSLÄR
Töslär küp yugıysä dönyada...
Bäyä birim, disäñ, keşegä,
Ni kala?
Ak, yä kara...
BURAN
Ulıy buran, dulıy buran,
Sıyalmıy uramnarga.
İkebezneñ par ez kaldı
Kümelep burannarga.
Ni daulıy soñ
ni kaulıy soñ,
Tarsınıp, kırnı buran?
Sine kötep burannarda
Yul çatlarında toram.
Ütär buran, betär buran,
Yılmaer tagın uram.
Buran kümgän ezlärenñnän
Ezläp tabarday bulam.
* * *
Yaznı kötkän idem.
Yaznıñ salkın cile
Üzäkkä ük ütte,
Üzäkkä ük ütte.
Kötelgän yazlarnıñ
Kayda soñ koyaşı?
Göllärne, tik menä,
Kaylarga kuyası...
Miña ni... Baş törtkän
Göllärne, dim, aya.
...Yılmaep kürende
Berençe umırzaya...
ÄNKÄYGÄ
Nik moñlı can birdeñ,
Birdeñ moñlı küñel sin,
Uyladıñmı: «Yörgän yulı
Cır-moñnarga kümelsen...»
Oçalmagan koş kürsäm dä,
Özelä yöräkkäyem.
İr-atka da neçkä küñel
Kiräk ikän, änkäyem...
KİTKÄÇ...
Ozattılar... Kemnär bigräk istä?
Äytä almam özep kırt kına.
Moñsu ide bugay ata-babam
Gomer itkän iske yort kına...
URAMNARDA ÄLE MART KINA
İdelkäyem äle kuzgalmagan,
Yarlarına dulkın kakmagan.
Törkem-törkem bulıp kitkän yuldan
Sayrar koşlar ilgä kaytmagan.
...Ä şulay da nider alışıngan,
Köndä, canda nider üzgärgän.
Äytelmägän yaña ser-yalkınnar
Tügelep tora kebek küzlärdän.
Işanası kilä, tik yazlarda
Ömetlär, dip, bar da aklana.
Ni kürgänbez yulda, ni kiçkänbez,
Yöräklärdä äle saklana.
Bu bit äle yaznıñ başı gına,
Uramnarda äle mart kına.
Ni bulır, dip, kıştan kurıkkanday,
Tamçılar da tama sak kına...
* * *
Yoldızlarga küktä kıyın mikän?
Yılgalarga agu kıyınmı?
Ä taularga taular bulıp kalu?
Gomergäçä... Ällä uyınmı?
Köräş belän tulı bu cihanda
Alarnı da nider ciñä bit.
Yoldız sünä. Taular cirgä iñä,
Ä yılgalar korıy, kibä bit.
Tau-yoldızlar hälaqättä yalgız,
Ah, alarga şundıy kıyındır!..
Ä sin keşe... Avır minutlarda
Keşelärgä sıyın, sıyındır...
* * *
Kiräk ikän, töşsen däryasına,
Kaynasın gel bähet eçendä.
Ber süzem yuk minem andıylarga,
Tua keşe bähet öçen lä...
Ä nigä soñ kaygı kürgännärgä
Yörägemdä cılı kübräk?!.
...Kay yaktandır alar, beraz gına,
Tugan cderneñ üze kügräk.
İDELGÄ...
Babamnarnıñ därte siña küçkän mällä,
Därtle dä soñ, köçle dä sin, äy, İdelem.
«Min İdeldän»,— dim dä tagın gorurlanam,
Gorurlana sineñ belän böten ilem.
Koyınıp üskän sindä sılu Bolgar kızı,
Şuña matur, güzälme sin, äy, İdelem.
Ozın yullar ütep, kabat kilsäm dä min,
Kürep tuymas, ahrı, sine bu küñelem.
Kiñ küñelle halkım siña kiñlek birgän.
Üpkälämä minem süzgä, äy, İdelem.
«Sin hıyalıy»,— diyep, minnän kölsäñ dä sin,
Hıyalım da, yörägem dä näq sindäy kiñ...
ÄLE YaRIY...
Cirdän yäşli kitkän duslar istä!
İsemnäre härçak telemdä.
Äle yarıy ber yad itär öçen,
Kaberläre tugan ilemdä...
* * *
Taular yırak...
Ul taularga ğaşıyq.
Nigä ikän, nigä?
Ä gomere anıñ kırda ütä,
Kırda igen igä.
ÄTKÄM CIRI
Käyefe kilep, kayçak kürşe kartı
Kötü kaytkan çakta, kiçkırın,
Menä monısı ätkäñ cırı, diyep,
Cırlap kuya ide ber cırın.
Yıraklarda ätkäy yatıp kalgan,
Yılıy-yılıy iyärep artınnan,
İstä äle, ätkäy cırın bir, dip,
Soraganım kürşe kartınnan.
...İnde menä yırak yulga çıgam,
Ozatırga cıyılıp kildelär...
...Cırlasın, dip, yulda avıldaşlar
Ätkäm cırın miña birdelär.
* * *
Bu cirneñ yäş ber Mäcnünen
Kürgändäy bulıp barı
Yözläremä tekäldelär
Ğalämneñ yoldızları.
Kabınırday hisläremne
Tın da almıy tıñladıñ.
...Ällä tañnar, ällä tallar,
Pışıldadı: «...soñladıñ!»
TÜBÄN KAMAGA
Takır yullar ezläp kenä
Kilmädem siña, kala.
Könnärem tügel, yıllarım,
Yäşlegem sindä kala.
Eş belän ürelep kalalar,
Çın ihlas küñel belän.
Yakın kürep, şuña «sin» dip,
Söyläşäm sineñ belän.
Tibri-tibri karlar yava,
Yava ak teläklärem...
Tibrände sindä berençe
Şiğri yäş tiräklärem.
Tibri-tibri karlar yava.
Aklıdan uramnarıñ.
...Ä miña yullar yarası
Yırıp kar burannarın...
BALAÇAK İSTÄLEGE...
Tansık bulıp toyılsa da
Ülän aşı,
Balaçaktan yahşı beläm:
Täme açı...
KIŞKI URAMDA
Alsu bitle yäş kızlarga
Tuktap däşäse kilä.
Çumıp hıyal däryasına,
Ber serläşäse kilä.
Aradan bersen, nigäder,
Küzlärem tuymıy küzläp.
Kar yomarlap ırgıtıymmı,
Süz başlarga cay ezläp.
Tuktalsa da, küz salsa da,
Beläm «abıy» diyäsen.
Şul yakların uylıysıñ da,
Tagın başnı iyäseñ.
Ä hislärgä, hıyallarga,
Kilmi nokta kuyası.
Tuy külmägen kigän kızga
Ohşagan bar dönyası...
* * *
Çügep-çügep kuya artka,
Yörergä öyränä sabıy.
Moğciza kürgändäy babay
Karap tora küzen almıy.
Söylänä kart üz-üzenä,
Gäpläşäme dönya belän.
...Korgan çiräm arasınnan
Törtep çıga yäşel ülän...
GİPNOZÇI...
Aldanmaska telägänne
Belen tordı, añladı.
Küz dä yommıy karap tordık,
Küz dä yommıy aldadı.
YaLGIŞU
Sine tügel,
mähäbbätne uylıym.
Mähäbbättä sineñ suräteñ.
Ul bit barı siña
ohşap kilgän,
Üpkälämim aña, süz äytmim.
Ul bit bezne izge
niyät belän
Kavıştırgan...
läkin yalgışkan.
Yalgışkan ul sindä...
Ä şulay da,
Öleş çıkkan miña sagıştan.
Mähäbbät ul, sindä
tugrılıknıñ
Alihäsen kürep, yalgışkan.
Yalgışkan da, üze
minem kebek,
Aynıy almıy yöri sagıştan...
ÄLLÄ...
Ällä köz sarı?
Ällä köne sarı?
Miña gına şulay
Toyıla mikän barı?
Kaya barsam da, nik
Yulıgam şul töskä?
Ul hätta tın gına
Yava da kük öskä...
Taralganmı kükneñ
İlahi moñ-zarı?
Havada koşlar da,
Äyterseñ sap-sarı...
Böten cihan sarı:
Urman, basu, yalan.
Baram-baram da min,
Tuktap uyga kalam.
Közneñ dä, dim, ällä
Kitte mikän yarı?
Yözenä tik şuña
Töşkänder lä sarı...
UÇAK
Yana uçak.
Östop toram
Çıbık-çabık.
Dörli yalkın.
Karıym aña,
Mäğnä tabıp.
Ägär dä, dim,
Östämäsäm
Çıbık-çabık,
Sünär yalkın.
Betär uçak,
Kölgä kalıp.
Yäşäüneñ dä
Kızık-kızık
Yakları bar:
Şul uçakka
Ohşap kalgan
Çakları bar.
Östämäsä
Tormış aña
Yaña gamnär,
Tabarsıñ, dim,
Bu yäşäüdän
Ya, ni yämnär?..
ÇINIGU
Koyıp-koyıp yafrakların,
Suzıp şärä botakların,
Şır-yalangaç kerde kışka
Yäp-yäş kayın...
Yabırıldı ärsez cillär.
Kitte alar ak tänendä
Äz kaldırıp här kön sayın.
Tüzde kayın...
Ütte aylar... Yıgıldı kış..
Kıymıldadı käüsälärdä
Yäş börelär...
Kölde kayın. Ciñde kayın.
Sılukayım...
* * *
Nik eytteñ soñ:
«Sine,— dip,—
Koyaşka tiñläp söydem».
Ällä niçek bulıp kitte,
Nigäder başnı idem.
Min koyaşka tiñ tügelder,
Yuk gel balkıp torganım.
Kilmägän cirlärem küpter,
Nigä şulay zurladıñ?
Bula bit, bula yözemneñ
Külägäle çagı da.
Yış kına anda tormışnıñ
Kırıslıgı çagıla.
Dönyanı da, tormışnı da
Kilmi läkin sügäsem.
Ällä nindi cillärdä dä
Yuktır minem sünäsem.
«Koyaşka tiñläp söydem»,— dip,
Bik zurladıñ sin mine.
Tik mine tügel, koyaşka
Tiñlä minem söyüne...
* * *
Tıñlaganda sineñ moñ-zarıñnı
Ällä nilär kilä bu başka.
Tonıklanıp kitkän kebek bula
Ayaz küktä yaktı koyaş ta.
Bar kiñäşem. Cılı süzem belän
Ciñeläytsäm häleñ, min riza...
...Sin kitkäç tä äle, sineñ öçen
Borçularım artıp, kön uza.
Gel karadan tormıy la bu dönya,
Bez agına ğaşıyq bit äle.
Şatlıgıñnı söyläp mine dä ber
Söyenderep, duskay, kit äle.
Tik ber genä şulay it äle.
* * *
Küpter lä bu cirneñ
Kaygı-şatlıkları.
İşelep-işelep canga
Yava yañgır-karı.
Cilpenäder canda
İke kanat — därtem.
Duslarga — mähäbbät,
Doşmanga — näfrätem.
ŞÄHÄREM
Yullar sinnän ayırsalar,
Çittä niçek yäşärmen?
Sin mineke, min sineke
Ayırılmıyk, şähärem.
Yatlar da yarata sine,
Min siña yat tügel lä...
Här sukmagıñ, härber taşıñ,
Här tirägeñ küñeldä.
Sindä genä koş sayravın
Tıñlıym, nikter, yotılıp.
Sindä genä söyü cırın
Cırlıy alam ontılıp.
Siña karap uylanırmın,
Yäşlegem, dip däşärmen.
Tormışıma kerdeñ şaulap,
Cırıma ker, şähärem.
GIYBRÄT
Gıybrät öçen söydekmeni,
Ägär uylap karasak.
Cil dä ütmäs kük aradan
Ütte davl, garasat.
HAS...
Koyaşka has –
Kölep tuymau.
Ä bähetkä –
Kaçışlı uynau.
* * *
Kamıl öslärennän isä
cillär,
Ä kamıllar kala sızgırıp,
Karap torsañ ozak buş kırlarga,
Nider ala cannı
sızdırıp...
TUGAN YaKTA YaZ
Tallarıñ börele,
Tañnarıñ serle.
Kügeñdä yoldızlar
Meñ törle-törle.
İ, yögerä ineşlär
İdelgä taba.
Äyterseñ, soñlasa,
Suga ut kaba.
Küzätä sıyırçık
Ör-yaña oyasın.
Bar äle, di bugay
Mamıklar cıyasım.
Yırganak yıralar
Malaylar uramda.
Bähetle sabıy çak,
Dim, karap toram da.
ÄYT
Karlar yava...
Kuyam uçlarımnı,
Uçlarıma kunıp, eri kar.
Sin äyterseñ, bälki,
Şulay tiyeş,
İskitärlek monda, ya, ni bar!
Bik yış kına
Sineñ salkın süzlär
Yava şulay, kuna bäğırgä.
Ä nigä soñ alar,
Karlar kebek
Eremilär ikän, äyt, nigä?..
KÖZ
Bar mikän bulganı
Mondıy matur közneñ,
Almalar ap-alsu,
Yavın ala küzneñ.
Tuy itä uramda
Äbilär çuagı.
Ser söyli şikelle
Här ülän, kuagı.
Kürsäter öçen ul
Üzeneñ yämnären,
Kabızgan äyterseñ
Sap-sarı şämnären...
KOŞLAR KİTÄ
Koşlar kitä... Kaysı yalgız,
Kaysıları törkem-törkem.
...Ayırılışu gazapların
Minem qadär belmi berkem...
Yöräk cırım — bu hislärneñ
Aşkınulı agışıdır.
...Sarı töslär — yämle cäyneñ
Saubullaşu sagışıdır...
KÖZGE CIR
Kıygıldaşıp oça kır kazları,
Tavışları yaranga yatışlı.
Urmannarga keräm. Urmannar tın,
Yafrakları nigä sagışlı?
Bar tabiğat serle häräkättä,
Almaların koya almagaç.
Bakçalarga kersäm, yämnär tapmıym,
Sayrar koşlar anda kalmagaç...
Äy, yansın la közlär, yalkınnarı
Ülän-yafraklarnı yalmasın.
Sagışlar ul, urman, ütär-kitär,
Tik dönyalar isän-sau kalsın...
DUSLARIM
Sındırmıyça hıyallarnıñ
Cildä kanat oçların,
Mendegez biyek taularga
Sez, börkettäy duslarım.
Min dä menä säfär çıktım,
Karıy-karıy tañnarga,
Atlıym yuldan. Yulım iltä
Sezneñ yakka — taularga...
Soramagız: üzännärdä
Ällä, dip, yäm tapmıysıñ?..
Taular tarta... Kilä sezneñ
Yänäşädän atlıysım...
* * *
Kön-tañ atsa, Koyaş nurın sibä,
Eri kışnıñ salkın karları.
İzri dä cir yaznıñ koçagında,
Kütärelä cılı parları.
Cil tarata yäş börelär isen,
Kükräklärgä tula saf hava.
Küñeldäge iske, tanış moñnar
Yäşärgändäy bula, saflana.
Cem-cem kilep, yögerek kar suları
Görläveklär bulıp agalar.
Çıbık-çabık taşıp ındırlardan,
Oyaların sipli kargalar.
Tau-diñgezlär kiçep kaytkan koşlar
Kunalar da cıyılıp tiräkkä,
İ, sayrıylar özelep... Tıñlap torsañ,
Yaz şaukımı küçä yöräkkä.
Moñaymıyça tagın bulmas inde,
Ütämeni yazlar moñnarsız.
Otıp kaldım min dä koşlar cırın,
Ber cırlarmın äle, tıñlarsız...
TAÑ
Yaktırıp, yanıp, kölep,
Zarıgıp kötkänne belep,
Kilä kük Bähet tuıp,
Karañgı tönne kuıp.
MALAYLARGA
Aunagız äle tuygançı,
Yäm-yäşel bolınnarda.
Sikerep menegez ürgä,
Ohşap yäş kolınnarga.
Ütegez yılgır atlarda,
Karşı cillärne kisep.
Soklanıp äytsen ölkännär:
Kıyular kilä üsep!!!
Bulsın äle sezneñ öçen
Başlar kükkä tiyärlek.
Gorurlanıp, eçtän genä,
Arkagızdan söyärlek.
ROMAŞKA
Ak taclarıña törgänseñ
Sarı üzägeñne.
Sine kürsäm, nider ötep
Ala üzägemne.
Arabızda ikebezneñ
Ber ohşaşlık küräm.
Sagışımnı min dä şulay
Ak ömetkä töräm...
KÖZGE URMAN
Yafraklar koyıla şıbırdap,
Cil kinät iskän sayın.
Közneñ ärsez koçagında
Sin yılıysıñ, mögayın...
Koşlarıñnı sagınudan
İsärländeñme, urman?
...Cäyneñ yäşel ezlärenä
Yabasıñ sarı yurgan...
* * *
Meñ törle şau-şudan yaznıñ
Gör kiler uramnarı.
Cepşek karlarnı oçırır
Sıyırçık burannarı.
Kalku cirlärdä yäşärgän
Yäş çirämnärgä karap,
Malay-şalay bolınnarga
Yögerer yalanayak.
Parlılar yörer serläşep,
Yaña kavışkan kebek.
Yalgızlarnıñ küñelendä
Cemeldär yaña ömet.
Sadälek, saflık cilennän
Küñeller torır tulıp.
Kürener iske dönyalar
Ör-yaña dönya bulıp.
* * *
Töş tügel, matur önder,
Sine sagıngan könder.
Kıyıktan zäñgär tamçılar
Tamalar zeñgel-zeñgel.
Yoldızlı, aylı tönder,
Moñlı köy çirtä kemder.
Cırlasam — sineñ köyder..,
Özderä cannı nider...
Yäşlek ul barı berder,
Kabatlıy yöräk: «Belder».
...Tübädä par kügärçennär
Görläşä gölder-gölder...
YuK, SEZ ALAY SORAMAGIZ
Yuktır kılgan gönahlarım,
İzgeder minem canım.
Küñelenä göllär üskän
Ulıdır min dönyanıñ.
Bälki, min ber şatlıgıdır,
Ömeteder dönyanıñ?
Kaygıların büleşerdäy,
Ber ulıdır min anıñ?
Yuk, sez alay soramagız,
Sin keme, dip, dönyanıñ?
Minem haktagı uyların
Belmim äle min anıñ.
SEZNEÑ AVIL
Sezneñ avıl minem isläremdä,
Sezneñ avıl minem töşläremdä.
Koşlar cırı — bolın öslärendä
Ak çäçäklär ide tüşläreñdä...
Yögerdek bez yäşel bolın buylap,
Tuktap kaldık, koşlar cırın tıñlap.
Sikerep-sikerep üttek pokoslarnı,
Sikerep ütälmädek yazmışlarnı...
Söyli tesle häzer sezneñ avıl:
«Alıp kitte anı köçle davıl».
Özelep-özelep söyli barın da ul,
Sezneñ avıl — minem canımda ul.
AVILDAŞLARGA
Öyrättegez döreslekne
Äytergä tik karap küzgä.
Yalgışlarnı bärep yözgä...
Rähmät sezgä...
Işanıç häm täväkkällek
Kanat cäyde küñelemdä.
Döreslekkä turılıklı
Min bügen dä...
Törle cillär kuya isep,
Tuyganım yuk şatlıklardan,
Tuyganım yuk taşlar kisep,
Yullar kiçep...
Urman aşa ütä yulım,
Ütä yaktı ürlär buylap.
Kuya yöräk bik yış dulap,
Sezne uylap...
Koyaş bulıp kersäm ide,
Şifa bulıp iñsäm ide
Avır çakta küñelegezgä.
Rähmät sezgä...
TAULARGA
Ciñel tügel, beläm, taular kiçü,
Tezep kuymagannar märmär baskıç.
Tik küñeldä yörtäm äle haman,
Täväkkällek digän cäühär açkıç.
Min menärmen äle sezgä, taular!
Kızık öçen dä ber... Şuşı ömet,
Taşlap kitmäs, ahrı, gomerem buyı,
Barıber miña tıngı birmäs kebek...
* * *
Uylarımnıñ oçına çıga almıym.
Bar mikän soñ anıñ oçları?
Bula mikän uynıñ çelläläre?
Bula mikän uynıñ kışları?!.
Uylandıra cirdä bik küp närsä.
Uylandıra, hätta, çäçkälär.
Uylandıra, kayçak, su buyında
Çiräm çemçep yörgän bäbkälär.
Aga uylar, köçle därya bulıp.
Salmaklana, kayçak, agışı.
Uylandıra bik yış Cire, Küge,
Uylandıra halkıñ yazmışı.
Uylandıra söyü, tugan telneñ
Kiläçäge, kiler zamannar...
Min uylarsız yäşi almıym, disäm,
Anıñ öçen kem soñ yamanlar?
Eçläremdä uylar katlam-katlam.
Kaynıy alar irtä-kiçen dä.
Taş tügel min, uysız, moñ-kanatsız,
Yäşi almıym,
Yäşi almıym.
* * *
Yarıldı Kama bozları,
Yarıldı şartlap-şartlap.
Koyaşnı salıp iñenä,
Yaz kilä ide atlap.
Kuşıldı kabat yöräklär,
Kuşılmıy kalalmagaç.
Mähäbbät cırınnan yaktı
Bütän cır tabalmagaç...
MİLÄŞ
Küz yavın alıp,
Utıra miläş.
Kitäse kilmi,
Yanına kilgäç.
Kapsañ cimeşen,
Teleñ bereşä.
Äçe, äçe, dip,
Keşe köleşä.
Äytçe sereñne,
Äytçe, äy, miläş.
Tämlänäseñ nik
Salkın köz citkäç,
Bütän cimeşlär
Koyılıp betkäç?..
DULKINNARGA
Küñel neçkä... Bireldem dä hiskä,
Sikerep teştem yardan sezneñ öskä.
Işandım tik şunda sezneñ köçkä, –
Yözep çıktım yarga köçkä-köçkä.
«Yäşiseñ sin bezne sukmıy sanga»,
Dip äyttegez mällä şulçak canga?
Köräş därte urgıp tuldı kanga,—
Min tartılam kabat sezneñ yanga...
HALKIMA
Olılıgıñ cuymagansıñ
Ut-davıllı yıllarda.
Bezgä kalgan cırlarıñnı
Gorurlanıp cırlarga.
Yauda augan yegetläreñ,
Kötkändä dä ülemen,
«Änkäy»,— diyep, sataşkannar,
Sataştırmıy üz telen.
Koyaşlı taular ilendä
Yaulagan biyeklegeñ.
Üz cireñne, üz teleñne
Saklavıñ — böyeklegeñ...
KIŞKI KÖN
Küz yavın alırlık
Aklıkka yulıkkan.
Tik üze tora kük,
Kaltırap suıktan...
* * *
İşelgän tau, korıgan yılga kürsäm,
Gacäplänep toram ber mälgä.
Şunı, nikter, küñelem kabul itmi.
Min mäñgelek mikän soñ ällä?..
* * *
Taralıştık yakın duslar belän,
Berkemem yuk serem söylärgä.
Garmunım bar. Yöräk serläremne
Söylim salıp ozın köylärgä...