Maşinañ Bulmasa...

(yumoreska)
Säyfetdinneñ ulı Gayfetdin bıyıl unberne beterde. Üze bolay niçaua gına ukıdı malay aktıgı. Attestatında «bişle»lär dä şaktıy kürenä. Kiläçäktä ukuın dävam itterergä dä isäbe yuk tügel ikän üzeneñ. Malayın ukırga dip çit şähärgä çıgarıp cibärü Säyfetdinneñ uyında da yuk ide. Tik Gayfi üze telägäç... Annan soñ, hıyalsız keşe — kanatsız koş, digändäy, Könkürmäs avılınnan da ber «prafisır» çıgar bälki, dip ömetlände Säyfi. Tik menä häzer ukırga kerülär ay-hay ikän! Uzgan yıl töpçek ulın institutka kertkän zootehnik Mörit berkönne idarä yanındagı muciklarga: «Kimendä ber sıyırsız institutlarga yakın da kilerlek tügel», — dip ıçkındırgan imeş. Möritkä närsä, kolhoz malı çutlı tügel lä, ber tügel ike sıyır birer. Ä menä Säyfi şikellelärgä nişlärgä? Bu hakta ozak baş vattı ul. Ahırda, hatını Bibicamal belän kiñäşläşkäç, bulaçak professor hakına başmak tananı cällämäskä digän kararga kildelär...
Şulay itep, Säyfi, tananı citäkläp, irtän yulga kuzgaldı. Döresräge, şähärgä qadär kolhozga kirpeç alıp kaytırga baruçı üzbuşatkıçta bardı ul. Şunnan soñ gına şähär uramı buylap cäyäüläp titakladı.
Şähär keşeläre ğacäp halık ikän ul. Sıyır kürgännäre yuk diyärseñ. Uram buylap tana citäkläp baruçı avıl agayın şakkatıp tamaşa kıldılar. Säyfetdinneñ moña ällä ni ise kitmäde. Ğomere buyı kötüçe bulıp eşlägän keşe läbasa. Tik tana gına artık iğtibarnı kütärä almadı bulsa kiräk (bälki yırak yuldan kilep kıstalgandır), präme şunda, şähär urtasında yomışın yomışlap ta kuydı (vät yünsez hayvan!). Şunı kötep kenä torgannar diyärseñ, kayandır ike bändä kilep çıktı da, «pırtakul» digän nindider käğazlär tutıra başladılar. Ekologiyä militsiyäse ikän boları. Häzer Säyfetdinne cämäğat urının pıçratkan öçen ştrafka tartmakçılar ikän. Nişläsen, Bibicamalınıñ kulyaulıkka törep, «kesä rashutlarına» dip birgän akçasın tülärgä turı kilde. Çönki tege yünsezlär, bulaçak professornıñ atası, digängä dä ällä ni iğtibar itmädelär.
Bu militsiyä digännäre Säyfineñ başın tämam butadılar bit. İnde ul institut digän uku yortın üze genä tabarlık häldä tügel ide. Şuña kürä, ütep-sütep yörüçelärdän beräüne tuktatıp soramıyça buldıra almadı. Tege üzebezneñ keşe bulıp çıktı.
— Kaysı uku yortına kiräk soñ siña, abzıkay? — dip soradı ul.
Säyfi ul qadäresen ük uylap betermägän ide şul. Beraz ık-mık itep basıp torgaç:
— İñ zur yataclısı kiräk miña, — dip cavap birde.
Anıñ uyınça, uku yortı nikadär zurrak «yataclı» bulsa, annan şulkadär zurrak keşelär çıgarga tiyeş ide. Tege adäm kölemseräp kuydı häm karşıdagı biyek binaga kürsätep:
— Alay bulgaç, abzıy, siña änä tege institut kiräkter inde, — dide dä. — Tik bu sıyır belän genä uza alır mikän malayıñ anda, — dip tä östäde.
Säyfi anıñ soñgı süzlärenä iğtibar itmäde.
— Uzar, uzmıyça kaya kitsen! Könkürmästä böten avıl kötüen uzıp, iñ berençe çabıp kayta torgan ide mälgun. Böten kötüçe şunnan gına zarlandı, — dip söylände...
İnstitut karşında tezelep kitkän küpsanlı maşinalar yanına ber taş baganaga tanasın bäyläp kuygaç, Säyfi bermäl aptırabrak kaldı. Kemgä, närsä dip möräcäğat itärgä ikänen belmi ide şul avıl muciğı. Näq şul çakta, bähetkä karşı diikme, anıñ yänäşäsenä genä yılkıldap torgan ör yaña maşina kilep tuktadı. Häm anıñ işegennän avıldaşı, şähärdä yäşäüçe Mafiuz Gapteri kilep çıktı. Ä ikençe işektän näq Gapterigä ohşagan malaynıñ takır başı kürende. Mafiuznıñ malayı da bıyıl unberne betergän ikän. Şunı institutka kertü hästäre belän yörüläre ikän bolarnıñ.
Gapteri monda eten dä, beten dä belä torgan keşe, bälki, miña da bulışır, dip ömetlängän ide Säyfi, tik tegese alay vaklanıp mataşmadı. Şulay da: «Bez başta kerep çıgıyk äle. Annan soñ küz kürer», — dip avıldaşın ömetländerde beraz.
Säyfi mahrasın törep tarta-tarta Gapterine kötä başladı. Yartı säğat ütte mikän, artıgrak buldımı ikän, ul öç mahorka tartıp ölgergän ide inde. Kinät institutnıñ tışkı işege açılıp kitte häm annan başı peläşlänä başlagan ber keşe kilep çıktı da tup-turı Säyfi torgan tarafka yünälde. Monı minem yanga Gapteri cibärgänder inde, Allanıñ rähmäte, dip uyladı Säyfi. Yuk ikän, tege adäm Gapterineñ maşinası yanına kilde dä anı ber kat äylänep çıktı. Küñele bulıp işeklärennän, täräzäsennän sıypaştırgaladı. Anıñ bu tıynaksızlıgına Säyfetdinneñ açuı kabardı beraz.
— Eta Gapteräşkin maşina. On sam balşuy yort paşul, — dide ul rusçanı vata-cimerä.
Ä tegeneñ ise dä kitmäde. Kesäsennän açkıç çıgarıp, maşinanı açıp kabızdı da kitep tä bardı. Artınnan zäñgär töten genä börkelep kaldı.
Säyfi nişlärgä belmiçä yörende. Vät sin, ä, köpä-köndez keşe maşinasın urlıylar bit. Bu militsiyä digännäre kiräkle vakıtta kaya yöri ikän soñ? Anda sıyır k...n tikşergänçe, çın cinayätçelärne aulasalar soñ. Üz-üzenä urın tabalmıyça yörengän Säyfi änä şulay uylandı.
İnstitutnıñ işege kabat açılıp kitte dä annan şatlıktan avızı kolagına citkän Gapteri häm annan da nıgrak kuangan ulı kilep çıktılar. Säyfi alarga bulıp uzgan vakıyganı söylärgä aşıktı. Läkin Gapterineñ ällä ni ise kitmäde.
— Maşina yırunda ul. Zato malay ukırga kerde. Ä sin, Säyfi abzıy, luçşe avılga kaytıp kit inde. Bu sıyır belän genä malayıñ uzalmastır. Kürdeñme monda nindi maşinalar tora bit.
Äye, dip uyladı Säyfi, eçtän genä. Başmak tana kötüdäge sıyırlarnı uza uzuın, tik bu maşinalarnı, ay-hay.
Säyfetdin, avır gına körsenep, tanasın çişte dä, citäkläp, kaytır yulga kuzgaldı.