Biznes Mäktäbe

(yumoreska)
– İsänmesez. “Yunış” firması şuşı bulamı?
Ğalämät zur timer işekne köçkä-köçkä açıp, eçe takta-tokta öyemnäre belän tulı ozınça karaltıga kilep kergän ıspay kiyemle, undürt-unbiş yäşlärdäge malay üz tavışın üze dä işetmäde. Çönki, karaltınıñ urta ber cirendä can özgeç tavışlar çıgarıp tsirkulyar pıçkı ükerä ide.
Malay bermälgä yugalıp kaldı. Firma bulgaç, biredä matur ofis, sekretar, ike katlı işek artında olpat qıyäfätle direktor bulırga tiyeş ide bit, yugıysä. Häyer, ätise bolarnıñ iseme genä firma, çınlıkta isä ber pıçkı da ike yolkış ädäm digän ide, döres ikän şul...
Ul muyınındagı kara kübäläkne tartkalap kuydı, kükrägen tutırıp tirän sulış aldı, häm mahsus biznes mäktäbendä öyrängän sälamläü süzlären yäşelle-zäñgärle tavışlar çıgarıp, bar köçenä kıçkırdı:
– İsänmesez!! “Yunış” firması şuşı bulamı?? Min sezgä “Akçabar-kredit” investitsiyä kompaniyäseneñ cavaplı väkile bularak, ike arada tözelgän kontrakt şartlarınıñ ütäleşen tikşerergä kildem!!
Bu yulı tavışı üzenä işetelde. Ä tsirkulyar pıçkı yanında mataşkan ike ädäm işetteme-yukmı, ämma alar berni bulmaganday tagın biş-altı taktanı yardırttılar äle. Menä nihayät, ädämnärneñ berse işekkä taba işaräläp iyäk kaktı. İkençese borılıp karadı.
– Eş bette, Älbirt, – dide ul, malaynı kürgäç, ömetsezlek belän kulın seltäp. Rinat Hisamıçnıñ ulı bu, ätise bezneñ sırtnı tunarga cibärgänder... Malay biznes mäktäbendä ukıy digän ide bervakıtnı, praktika ütkärtä inde alaysa. Min anıñ üze belän niçek söyläşergä beler idem, olı keşene törleçä caylap bula. Ä monıñ belän, belmim şul... Käğazgä ni yazılgan bulsa, şunnan çıkmas, het ükerep cıla...
– Şuşı mañka malaymı? – dip, Älbirt tämäkesen kabıza-kabıza kıt-kıt kölärgä totıngan ide, kinät kenä “ık” itep tuktap kaldı, töşende bulsa kiräk eşneñ asılın. Hätta kabızgan tämäkesen tökerep kire sünderde, töpçegen kaya kuyarga belmi aptırap, kesäsenä tıktı.
Malaynı cavaplı keşegä tiyeşle hörmät belän karaltı eçendäge berdänber östäl yanına çakırdılar. Älbirt tiz genä östäldäge häm östäl yanında torgan urındıktagı agaç tuzanın ciñe belän sörtep aldı. Ul arada malay tämam tınıçlanıp, üz rolenä kergän ide inde – tuzan sörtüçegä teş arasınnan kıska gına “rhmt” süzen kısıp çıgardı (tutırıp äytsäñ artık küp bula), kulına totkan diplomatınnan östälgä kara tışlı papka, ambar kenägäse, kalkulyator, zatlı qaläm çıgarıp saldı. Annarı ipläp kenä utırıp, süz başladı:
– Min “Akçabar-kredit” investitsiyä kompaniyäseneñ cavaplı väkile bularak, ike arada tözelgän kontrakt şartların tikşerergä kildem. “Yunış” firmasınıñ direktorı Yunıs Şärif ulı...
– Şäräfetdinov! – dip elep aldı utırırga da onıtıp östäl yanında basıp kalgan ädäm, ölgeremlek belän. – Äye-äye, bez bulabız. Kontraktlar dip, anıñ niyen, şartların bez ätiyeñ belän, Rinat Hisamıç belän dim, äybätläp kenä ber söyläşkän idek inde. Ul ni digän ide...
– Borçılmagız, monda bar da yazılgan. Häzer karıybız. Menä, öç yıl elek sez öleşläp tüläü şartı belän “Akçabar-kredit” investitsiyä kompaniyäsennän ike yöz dä yegerme biş meñ sum kredit algansız. Tüläü grafiğı ütälmäü säbäple, sezgä...
– Nu, het pine salmagız inde, zinhar öçen! Ätiyeñä äytkän idem bit inde, yarar digän ide bit inde! Kürep torasıñ bit üzeñ dä, eş bara! Eş bara! Küp digändä tagın biş, nu... un aydan tiyengä-tiyen kaplıybız burıçnı!
– Ä garantiyä?
– Nindi garantiyä di inde tagın, küräseñme – takta, küpme takta! Eş bara! Zakaz gına yuk älegä, çönki halıkta akça yuk. Halıkta akça bulu belän, eş kitäçäk!
– Takta turısında ayırım kontrakt: sez bezneñ kompaniyä arkılı üzara isäpläşü häm barter operatsiyäläre başkarıp, aradaşlık öçen konkret eş häm produktsiyä belän tüläü burıçın östegezgä algansız. Ütäü srogı çıkkan, häm dimäk, kön tärtibenä sezneñ mölkätkä arest salu mäsäläse kilep basa.
...Äñgämä şul räveşle dävam itte, firma östenä yañadan-yaña finans ğayepläre östälä tordı. “Yunış” direktorı Yunıs äfände alarga karşı “bärep yıgarlık” säbäplär tabıp, ügetläp, yalınıp karadı, läkin fayda yuk ide. Bu malaynı biznes mäktäbendä çak kına da äzräk “kıyış-mıyış”ka öyrätmilär mikänni soñ? Tup-turıga gına yara da sala bit, kahär sukkan. Üze ällä nilär belä, citmäsä. Fälän zakonnıñ fälän statyaların da yış telgä ala, “arbitrac sud”, “nedoimka”, “tışkı idarä” digän bula. Azakka taba bankrotlık eşe kuzgatu belän yanauga uk küçte. Başnı beterä bit, malay aktıgı...
...Östäl yanındagı takta öyemenä terälep baskan Älbirt äñgämäne şım gına tıñlap tora ide, eş hätär noktaga uk barıp citä başlagaç, çıdıy almadı täki:
– Karale, sin, yahşıdan yaman tugan! – dip, berençe süzennän ük kızıp yabıştı. – Sin närsä, monda ber digän eşläp torgan predpriyätiyene beterergä kildeñme, ä?! – Ber kızgaç kabına torgan ğadäte bar ide anıñ, bula bit şundıy keşelär. Süz belän genä da kalmadı hätta, kırıs tavışınnan bolay da kotı oçkan malaynıñ yanına kilep, kolagınnan borıp aldı:
– Ya, äyt äle, kem öyrätte, kayda öyrätte sine bu eşkä?! Yäp-yäş başıñ belän zakon tikşerergä, hökem çıgarırga, ä?!
Yunıs äfände mondıy borılışnı hiç kötmägän ide, ık-mık itte, nider äytergä mataştı, tik avızınnan süze çıkmadı. Älbirtne tıyarga da uktalıp karadı, tik, tämam ömetsezlekkä töşep, kulın gına seltäde. Häzer niçek tä barıber, betkän baş betkän ide inde...
– Biznes, mäktäbendä öyrättelär, – dide mizgel eçendä usal türädän mesken ber sabıyga äylänep kalgan malay, yılamsırap, yahşı käçtüm ciñe belän küzennän atılıp çıkkan yäşlären sörtep.
– Biznes mäktäbendä öyrätkännär anı! Atañ urınında bulsam, kürsäter idem min siña biznes mäktäben! Atan soñ, ber närsägä dä öyrätmimeni sine, ä?!
– Öyrätä dä... Min äti öyrätkängä barıp citmädem bit äle...
– Närsägä barıp citmädeñ?.. – Älbirtneñ ırgaktay barmakları üzennän-üze malaynıñ kolagınnan ıçkındı. Ul artı belän çigenep, yänädän takta öyemenä barıp terälde. – Ya, ya, bette-bette, meñ gafu, bütän katışmıym, alaysa. Ätiyeñ öyrätkäne dä bulgaç, dävam itegez, pacalıstı...
Malaynıñ türälege niçek tiz şiñgän bulsa, şulay uk tiz yañadan kayttı. Usal agaynıñ kolak boruınnan soñ tavışında gına beraz yäşelle-zäñgärle tösmer arta töşte:
– Äti äytte, ägär karşı kilmäsälär, dide, “Yunış” firması belän “Akçabar-kredit” investitsiyä kompaniyäse arasında tagın ber eşlekle kontrakt tözergä täqdim it, dide.
– Yağni mäsälän?
– Anıñ şartları mondıy. “Akçabar-kredit” sezgä biş protsent yıllık belän ber million sum kredit birä. Ä annarı, şul uk ber millionnı sez aña ille protsent yıllık belän kire kreditka biräsez. Äti oyıştıru mäsälälären üzem häl itärmen dip äytergä kuştı... Min sezdä utırıp kalaçak kırık biş protsent ayırma belän kızıksınıp karagan idem dä, kolaknı bordı... Sezneñ işe genä tügel!
– Bez riza, riza! – Yunıs äfände şatlıgınnan sikerep kitä yazdı. – Kredit alabız, kredit biräbez, ätiyeñä tagın taktadan berär närsä ätmäläp birergä dä kiräkmime? Kaytkaç äyt, ni kuşsa şunı ütärgä äzerlär, burıç mäsäläsen genä kabat kütärmäsen dip äyttelär digen!
Malaynı alar bik hörmätläp, iyelä-bögelä ozatıp kaldılar.
– Nu, öyrätä malayın Rinat Hisamıç! – dide Älbirt ul çıgıp kitkäç, soklanudan tel şartlatıp. – Kür äle sin anı, nindi kaynar eşlärgä tıga, yäşli künegä torsın dider inde, möğaen. Karale, minem başka ber bik şäp uy kilde bit äle. Bezneñ dä üsep kilgän malaylar bar bit, ällä mäytäm, uramda tıray tipterep yörtkänçe, şuşında alıp kilep, takta yunu eşenä öyrätä başlıyk mikän, ä? Niçek uylıysıñ?
– Anısın inde sin üzeñ çamala, – dip cavapladı Yunış äfände. – Ä min häzer, ni disäñ dä, çäçäk atıp kilüçe, millionnar belän eş itüçe firma direktorı. Direktorlar mäktäbenä cibäräm malaynı! Ä anda birep citkermägän belemne min aña, Alla boyırsa, kolagın borıp üzem öyrätermen...