Albom şiğırläre

Sandugaçnıñ—meskenkäyneñ
kanatı kayırılgan,
Ber min genä tügel äle
yarınnan ayrılgan.
Häterlä sin bezneñ oçraşunı
Tau başında. Asta— su aga.
Ä ay kölä: aña kızık bula,
Tagın ber par buldı bit yaña.
Kayda ikän, belmim, beräü cırlıy,
Beräü däşä minem isemne.
İrkäliseñ, qaderliseñ, şul çak
Yäşerä almıym şatlık hisemne.
Ozak tordık ul tön yar başında,
Ay da battı, kaldık ikäü bez.
Şatlık hisen toyıp yöräklärdä,
Uram äylänep tä yördek bez.
Şunnan kitte tagın küreşülär,
Ber-berebezne nıklap yaratu.
Başkalarnı bar diyep tä belmim,
Bulgaç inde siña can atu.
İrtän torıp kitäm hezmätemä,
Ayaklar da ciñel, yöräk saf.
Uylıym inde bezneñ mähäbbätkä
Mäñge töşermäskä hiçber tap.
Sineñ süzlär mine aşkındıra,
Här süzeñne iskä töşeräm.
Ä kiç belän täräz yannarında
Sine kötärgä min kereşäm.
Här tavışnı tıñlıym iğtibarlı,
Kapka açılgannı küzätäm.
Kilmi nigä irtäräk soñ, diyäm,
Üz-üzemne borçıym, yödätäm.
Çü! Ayak tavışı, işek şakıdılar,
Yögerep baram, sorıym: «Kem bar?»— dip.
Tışkı yaktan kilä äkren tavış:
—Min, söyeklem, işegeñ tiz aç!—dip.
Min açmagan bulam, yalındıram,
Kermä inde, üzem çıgam dim.
Ä küñeldän, kersen ide, diyäm,
Açık itep äytep bulmıy tik.
Ozak tormıy işek açıla,
Kölä-kölä kilep keräseñ.
Karıysıñ da minem küzläremä.
Küreşergä kulıñ biräseñ.
Sin äytäseñ, äydä, irkäm, çıgıyk
Saf havaga, bakça buyına.
Min dä tıñlıym äytkän süzläreñne,
Sin genä bit, çönki, uyımda.
Ay yaktısı, tanış bakça buyı,
Barabız bez irkenläp sulap,
Ä kayçakta tula minem küñel;
Beraz gına alam min yılap.
Bolar, irkäm, bähet yäşe genä,
Kaygırırga miña säbäp yuk.
Kölä başlıym, kiläçäkne uylap,
Yılmayasıñ sin dä şunda uk.
Yöribez bez şulay tañga qadär.
Kiläçäkkä plan korabız.
Süzlärebez şundıy täesirlelär,
Guya häzer bergä torabız.
Äye, irkäm, bu bit bergä bulgan
Könnärneñ berse genä.
Ä bit başka könnärne dä
Ütkärdek yämle genä.
Häterlimseñ: kitteñ yıraklarga,
Avır buldı miña şul çakta.
Tordıñ ozak, mine onıttıñ, ahrı,
Yazmadıñ sin nigä ber hat ta.
Kön dä uylıym, kön dä utırıp yılıym,
Tormış nigä avır soñ?..
Kiterämen sine küz aldına,
Bälki, kabat monda kaytırsıñ.
Döres uylaganmın ul könnärdä,
Kaytırsıñ dip sine kötkänmen.
Añlamadıñ kaytu belän monda
Miña könneñ avır ütkänen!
Nidän avır: ul hakta
Sin beläseñ yahşırak.
Söymim sine çınlap, dideñ,
Kittem şunda aptırap.
Ul süzlärneñ başkaların yazmıym,
Açulanma inde añarga.
Yan sin, yöräk, yansañ yan köçleräk.
Kan birelgän siña yanarga.
Väğdäläreñ sineñ buş süz ikän,
Bulır miña häzer zur sabak,
Kürsätteñ bit inde kemlegeñne,
Aldanmam dip uylıym min kabat.
Nigä bolay avır sulıym ikän,
Nigä bolay küñel aşkına.
Bel sin şunı: minem yörägemdä
Köçle akkan sunıñ taşkını.
Ul vakıtta uylamadım
Ğomerem yämsez ütär dip.
Yäştän genä avır yazmış
Mine çolgap kitär dip.
Yaratkan da kebek idem sine,
Belmim, nigä küñelem suındı.
Taşlap kitteñ. Häzer uylamıym da,
Şau-şudan soñ zur «diñgez» tındı.
Şulay da äle yöräk yarsıp kuya,
Uylasam min ütkän könnärne.
Kerfek kakmıy yäşle küzlär belän
Yoklamıyça ütkän tönnärne.
Uylıym inde änä şul vakıtta
Tükmä küz yäşeñne alay dip.
Keşemeni soñ ul, yarıy äle,
Üz vakıtında kotılıp kaldıñ, dip.
Haman söyäm sine, töşläremdä küräm,
Torasıñ bit küz allarımda.
Üzem yäşim monda, sinnän yırak,
Küñelem gel sineñ yannarıñda.
Sin uylama tagın, oftana dip,
Ükenmim dä, borçılmıym da hiç.
Sineñ barı kölü, karaşlarıñ
Sagındıra beraz irtä-kiç.
Nigä alay oçraştık soñ äle,
Nigä bik tiz genä tanıştık.
Kiläçäk turında uylaşmıyça
Ayırılıştık: bik nık yalgıştık.
Utıram min häzer cırlar tıñlap,
Nindi matur köylär yañgırıy.
Ä nigä soñ minem yaratuım
Berkemgä dä kabat yañarmıy.
Äye, dustım, yañarmas ul häzer,
Sünde inde elekke hislär.
Häterlä sin mine şul çagında,
Kayçan sahra cilläre isär.
Uylıysıñdır, bälki, ükenä, dip,
Süzläremne döres kabul it.
Avır miña nikter bu aylarda,
Yuatalar duslar:— «Sabır it!»
Ütär aylar, yıllar, küp ğomerlär,
Yäşärmen min şulay yalgızım.
Sin korırsıñ tigez, matur tormış,
Üstererseñ ulıñ häm kızıñ.
Ul könnärdä min dä onıtılırmın,
Töştä kürgän kebek bulırmın.
Sagış utı yanar yörägemdä,
Kaberemä dä alıp barır ul.
Bulalmadık bergä bez ğomergä,
Tormış dulkınnarı kuşmagaç.
Kaldım yalgız. Şulay bula ikän
Söygäneñneñ süzen totmagaç.
Kaldı sindä minem räsemnärem,
Borçıylardır alar canıñnı.
Şulay ikän, cibär poçta aşa
Kabul itep üzemä alırmın
Sandık töplärenä salırmın.
Ä hatlarnı, bälki, saklarsıñ sin
İstälekkä üzeñä ğomergä.
Söylärseñ ber, yaratıştık diyep,
Bulalmadık läkin bez bergä.
Uylamadım sine taşlarga da,
Başlap cibärergä tormışnı.
Nık yalgıştım: häzer ükensäñ dä
Üzgärtep bulmıy şul yazmışnı.
Kara kuyı kaşlarım,
Küpne kürde başlarım.
Uysu cirdä därya bulır
Minem tükkän yäşlärem.
Cilfer-cilfer cillär isä,
Selketkänder kayınnı.
Nindi şatlıklar kürsäm dä,
Basa almıym kaygımnı.
Kaşımnıñ karalgan çagı,
Küzne kan algan çagı.
Cırlarbız da, yılarbız da—
Yöräkneñ yangan çagı.
Muyınıñdagı muyınsañ
Ahak tügel, gäräbä.
Söyeşep-söyeşep kauşalmagaç,
Söyü kitä ärämgä.
İh sin, irkäm, nigä añlamadıñ
Şul çagında minem hälemne?
Onıttıñ şul, dustım, ay-hay, bik tiz
Mäñge taşlamıym digäneñne.
Yaratuıñ şundıy «köçle» bulgan,
Äytü belän şunduk yugala.
Sau bul inde häzer ğomerlekkä,
Başkalarnıñ küñelen yumala.
Tüzä almas, şaşıp yarata ul,
Artıñnan kiler dip beldeñme?
Kayçan ayırılırga uñaylı çak
Kiler mikän diyep yördeñme?
Yuk, diyärseñ, alay uylamadım,
Yaratırmın, didem, ğomergä.
Ä sin yahşı beläseñ bit, dustım,
Min yaratmıym yalınıp yörergä.
«Sandugaçnıñ, meskenkäyneñ
Kanatı kayırılgan.
Ber min genä tügel äle
Yarınnan ayırılgan...»
Ütä könnär. Min kaygıda haman,
Ä ul mine uylap karamıy.
Minem belän bütän küreşmiçä,
Kitärgä ul monnan çamalıy,
Dip uyladım şuşı vakıtlarda,
Läkin yalgışkanmın uyımda.
Uram buylap kaytıp kilä idem,
Oçradı ul koyma buyında.
Ul yörenä, karıy miña taba,
Söyläşergä ahrı bik teli.
Gorur başı tübän iyelgän,
Tuktattı ul bargan ciremnän.
Uñga, sulga sibä «borçakların»,
Hiç kenä dä yalgışmıy.
Kırt kistem min:— Citte, tukta,
Kiskän ikmäk kire yabışmıy.
Atlıym tiz-tiz, kaya aşıgam bolay,
Kemne kürergä soñ aşkınam?
Yuk şul inde, mömkin tügel häzer,
Häl itä anı yalgız baş kına.
Yoklamıyça ütä ul tön tagın,
Ä irtägä, bit— eşkä.
Tırışamın şat, köläç bulırga,
Sizdermimen inde, älbättä.
Köräşlärdän kitep adaştım min,
Soñ bulsa da inde añladım.
Ğayeple min, bäğrem, sineñ alda,
Saf hislärne añlıy almadım.
Şuña kürä, küz aldıñda sine
Alıştırdım izge ber canga.
Kiçermim dä sine, onıtmıym da
Tap töşermä minem vöcdanga.
Tormış bulgaç, nilär bulmas, diseñ.
Närsä kötä alda? Kem belä...
Cäyen dä bit, salkın kırau töşep,
Ap-ak çäçäklärne köyderä.
Yörägeñneñ ärnü-sızlauların
Vakıt yuar, ä sin tıyarsıñ.
Öç balañnı, hatınıñ yätim itsäñ,
Gönahların kaya kuyarsıñ.
Ah, ul çakta kurku belän haman
Karar ide siña küzlärem.
Äytmäsäñ dä berni. Sıkrar ide,
Özgäläner ide üzägem.
İke yar çitendä arlı-birle
Yörer ideñ özelep üzägeñ.
Nik yomarga küzne döreslektän?
Sin çıgalmas ideñ kaygıdan.
Şuñarga da, sineñ bäheteñ öçen,
Yaratsam da, inde ayırılmam...
Ğomer buyı, bälki, tıngı birmäs
Siña bulgan söyü toygısı.
Tik bulırmın siña ğadi ber dus—
Süzläremneñ inde soñgısı.
Yaralandı yöräk, tik sıkranam,
Mäñge imäm gorur başımnı.
Berkem belmäs minem gazaplarnı,
Hiçkem kürmäs tamgan yäşemne.
Yäştän mine söygän yakın dustım
Üzem belän bigräk par ide.
Ğomerendä dä mine onıtmauçı,
Onıtalmauçı keşem bar ide.
Yuk, kiräkmi äle boyıgırga,
Beläm: alay köçsez tügel bez,
Nindi genä avır bulganda da,
Sünäm dimi— kabınam diyärbez.
Soñgı oçraşu, soñgı ömetlär...
Monnan arı ni dip kötärgä,
Yörägeñneñ ärnü, yarsuların
Basar öçen ni häl itärgä?
Yuksınganda, serdäşlärem itep
Küz töbärmen sineñ hatlarga
Yörägemne menä bügengedäy
Avır sagış baskan çaklarda.
Gazaplamıym häzer sine, irkäm,
Uylamıymım da, iskä töşerep,
Räncetmä dä, ömet itmä dä sin,
Bulmas inde mäñge küreşep.
Häterlä sin ber ük hakıykatne,
Cavap biräm siña şul hakta:
«Üz urının tapkan tormışta
Yalgız kalmıy hiçber vakıtta».
Al minem biyäläyem,
Göl minem biyäläyem.
Koşlar agaçka söyälä,
Min kaya söyäläyem?
Agıydellär akmıy torsa,
Arkılı yözär idem,
Alda bähetlärem bulsa,
Häzergä tüzär idem.
Yaratalsam ide tagın,
Bähettä yözär idem.
Cidegän yoldız arasınnan
Tik sine ezlär idem.
Äy, keşelär...
Gaziz cirem— Salavız Muhan,
Babam Ikta sal agızgan.
Şul sallarga utırıp agar idem,
Allarıma sin çıgar bulsañ...
— Kız-kırkınnar şulay cırlagan,
Dumbra çirtkän, sazın uynagan.
Can yarların sagınıp kötkännär,
Kaytalmasa, ömet özgännär,
Kanlı küz yäşlären tükkännär.
Bulgan monda borın karurman,
Küpme kaçkın şunda sıyıngan.
Şau çäçäkle şomırt, balannarıñ
Ğaşıyqlarnıñ seren sıydırgan.
Bolın urtasında yalgız imän
Bireşmägän, yöz yıl yäşägän.
Berkön kilep, ğomeren özgännär:
Töbe-tamırı belän kiskännär.
Ärämälär häzer kara köygän:
Äyterseñ lä, kemder ut törtkän.
Tallarım da başın tübän igän,
Ber yotım su öçen intekkän.
Ence börtek Igım kara kuçkıl,
Köne-töne agıp torsa da.
Şiklänälär, häzer inde berkem
Ker çaykamıy anda— basmada.
Şır-yalangaç häzer sarı yalan,
Süzlärem hak: kilep karagız.
Ozak yäşi almas, barıber, kitär borılıp,
Terelep kaytsa Mokan babagız.
Bez— tabiğat balaları.
Ansız yäşäp bulamı?..
Korıy urman. Kibä agım sular.
Cirsez-susız yäşäp bulamı?
Äy, keşelär! Uylanıgız äle:
Nişlättek soñ bez bu dönyanı?
Närsä kötär tuar balanı,
Ikta sal agızıp bulamı?!
* * *
Kayınkaylar, küñelemne
Härvakıt añladıgız.
Nigä inde bu yulı da
Cibärmi kalmadıgız?
Sarman buykayları yäşel alan...
Min kitkän yaklarda
Ofıknıñ çikläre.
Bähetle bulırga
Närsäder citmäde.
Sin kalgan yaklarda
Ofıknıñ zäñgäre.
Nigä soñ äytmädeñ:
— Tuktale, kitmäle.
Tik ber süz citmäde:
— Tuktale, kitmäle!
Tugan köneñ belän
Tuuımnıñ säbäbe: tik sineñ öçen,
Yäşävemneñ mäğnäse: tik sineñ öçen.
Könem, tönem här säğatem, minutım
Yörägemneñ här tibeşe sineñ öçen.
Koşlar sayrıy, çişmä çelteräp aga,
Zöñgär küktä kölä koyaş sineñ öçen.
Kara töndä ay yılmaya, yoldız balkıy,
Sabıy çaktan saf hislärem sineñ öçen.
Zäñgär küzeñ nurın çäçä minem öçen,
Yılmayuıñ, kölüläreñ minem öçen.
Canım, tänem bagışladım sineñ öçen—
Niçä yıllar yäşim barı sineñ öçen,
Söyü cimeşem— ğaziz balam öçen.
Ätine kotlau
Par kanatlı bulıp üstem,
Üstem cil-yañgır timi.
Äniyebez sinnän başka
Bernärsä dä häl itmi.
Kaya barsam, nişläsäm dä,
Ätiyeñnän sora, di,
Ul bit bezneñ huca, di,
Ul äytsä, min riza, di.
Qaderlem minem, äti!
Aç-yalangaç itmädeñ.
Äniyemne taşlap kitep,
Bezne yätim itmädeñ.
Sin bulmasañ, öyebezdä
Bernindi yäm, nur bulmas,
Äti belän üskän bala
Berkayda da hur bulmas.
Hatın-kıznıñ yörägendä
Ence-märcän taş yatar.
Eçtän genä yılıy alar—
Änkäylär ütä sabır.
İr-atlarnıñ yörägendä
İyärlängän at yatar.
Eçeñ poşkan vakıtlarda,
Ätkäy! Sin mine çakır.
Utırırbız ikäü bergä
Ozak-ozak serläşep,
Kiñäş-tabış iteşerbez,
Änkäy torsın könläşep.
Änkäyem bulsa sul kulım,
Sin bit minem uñ kulım.
Tugan köneñ belän kotlap
İke kızıñ häm ulıñ.
Tuganıma
Qaderlem! Tugan señlem!
Siña närsälär diim.
Ni disäm dä az bulır kük,
Canım, qaderlem minem.
Arabızda iñ şäfkatle,
İñ akıllı sin buldıñ.
Avır bulgan vakıtlarda
Minem uñ kulım buldıñ.
Pomidorı, alması
Häm çiyä kaynatması—
Hämmäse urtak buldı,
Siña ul— şatlık buldı.
Kiyäü bezneñ uñgan, bulgan,
Sine üzenä par itte.
Mähäbbäten saklap kaldı—
Ğomerlekkä yar itte.
Kızıñ, ulıñ— tormışıñda
Olı kuanıçlarıñ.
Olılaygan könnäreñdä
Bulsın tayanıçlarıñ.
İskä töşäder berämläp
Ütep kitkän yıllarıñ.
Şuşı yaklarda bulgan bit
Sineñ eçär sularıñ.
Tugan köneñ kotlı bulsın,
Yaktı bulsın yullarıñ.
Däü änine kotlau
Äniyemneñ Änise
Äbiyem bula minem.
Äbi genä tügel äle,
Ul— minem däü äniyem.
B.Rähmät.
Äbiyem kebek eşçän
Berkem dä yuktır bütän.
Tämle koymaklar peşerä
Minem toruga irtän.
Äniyem kebek yäp-yäş sin,
Äniyemdäy yomşak sin.
Äniyemdäy yagımlı,
Akıllı, sılu, nazlı.
Bitläremnän sıypıy-sıypıy,
Tupçınım, diyep söyä.
Berkemnän dä yarattırmıy—
Küze timäsen diyä.
Tugan köneñ belän sine!
Bäheteñ bulsın tügäräk.
Äti, äni, señlem häm min
Täbriklibez bergäläp,
Sau-sälamät ozak yäşä
Babam belän bergäläp,
Onıtma, tor kilgäläp.
Çäy eçärbez bergäläp,
Tabın bulır tügäräk.
Abıyga
Kotlı bulsın, abıy, tugan köneñ,
Ayaz bulsın tuar tañnarıñ.
Şatlık nurı çäçsen küzläreñ,
Märhämätle bulsın yözläreñ.
Onıtmasın sine berkayçan da
Tugannarıñ, ul häm kızlarıñ.
Ukıtuçıma
Karasana! Bu ni hikmät!
Küktän sarı yafrak yava.
Sarı yafrak— sarı sagış,
Güyä küz yäşläre tama.
Sarı közdä ap-ak bäyräm
Möğalimnär köne ikän.
Cirgä iñgän sarı yafrak,
Bähet yafrakları ikän.
Sarı tügel, ap-ak bähet
Telim sezgä kiçen, irtän.
Täüge mögällimgä
Täüge mögällim,
Täüge adımnar,
Täüge bülmälär,
Täüge bilgelär—
Barısı ütte,
İnde cäy citte.
Ukıtuçıma: «Sau bul, apa»,— dip
Äyter çak citte.
Yaña uku yılı belän
Yaña uku yılı busagada,
Bezdä bügen şundıy kiñäşmä:
Ukıtuçı uylıy, dulkınlana.
Şul turıda alar gapläşä:
Berse belän berse kiñäşä
Utırışp bergä yänäşä.
Tizdän— berençe sentyabr,
Cıyılır ukuçılar.
Karşı alıp ukıtuçı,
Täüge däresne başlar.
Täüge däres, täüge bişle
Söyendersen gel sezne.
Yözegezdä— şatlık nurı...
Yaktırtsın kügebezne.
Hezmät bäyräme belän
Kotlıybız hämmägezne.
Kotlı bulsın, imin bulsın
Bu uku yılı tagın.
Zur şatlıklar, sälamätlek
Kitersen sezgä, amin!
Saubullaşu
Uzgan yılnıñ ak karların
Akladıñmı?
Birgän väğdä-väzemnärne
Sakladıñmı?
Uy-teläklär gel izgedä
Buldı mikän?
Hämmäbez dä yahşı ğamäl
Kıldı mikän?
Ürmä göllärem
Saubullaşabız, qaderlelärem,
Saubullaşabız, ürmä göllärem.
Huş-sau bul inde, täüge adımnar,
Alda kürenä, hay, ozın yullar.