Вуверкува

Вуверкува



Кажне вер-шӧрыштӧ могай-гынат еҥ уло, кудым тыште илыше калык тӱрлын игылтеш, койдарымаш шомак дене нӱжеш. Шукыж годым тиде айдеме, очыни, чынжым тыгайжат огыл, но калык лӱмнер тудын ончылныжо куржеш, курым-курымешлан мыскылтыш лӱмым пижыкта. Тыге айдеме койдарчыкыш савырна.

Ила ик тыгай ӱдырамаш Купсолаште. Тудым Керемляк кундемыште изиге-кугуге палат. Тудым Вуверкува манын лӱмдат. Такше ӱдырамашын шке лӱмжат уло — Чопай кува. Но тыгеже шагалынже ойлат, а шукышт — лӱмдылтышын. Молан тыге ойлымыжым тогдаяш неле огыл.

Калык манмыла, Чопай кува деч шучко айдеме тиде вер-шӧрыштӧ нигӧ уке. Куважат адакшым лӱмжылан келшыше: пӱгыр тупан, куптыргышо чуриян. Вуйыштыжо — кукшо регенчыла койшо чалемше ӱп. Илыме сурт-оралтыжат озакуваж гай: пеле шӱйшӧ, йомакысе чыве йолышто шогымыла шӧрын каен. Тыгай илемым Купсолаште гына огыл, уло Керемляк кундемыштыжат тетла от му. Но тидын годымак палемдыде огеш лий: шоҥго куван сад-пакчаже тӱрлӧ емыжлан поян. Ялыште моло-шамычын емыжышт пеш ондак пыта гын, Чопай куван йӱштӧ шыже марте кеча. Амалже шоҥгыеҥын шкетын илымаштыже огыл, кеч тидыжат уло, а садыштыже ирен коштшо уке, тудын деч лӱдыт. Вуверкува, тидым пален налын, ӱмбакет иктаж шудалмашымат колтен кертеш манын шонат да тудын суртшо деч кораҥ коштыт. А Чопай куван тыгай моштымашыж нерген ялыште тӱрлӧ манеш-манешым ойлыштыт. Таклан огылыс суртышкыжо йӱдшӧ-кечыже еҥ-шамыч йолгорным тошкат: иктыштлан мужед пуаш кӱлеш, весыштлан — черым эмлаш. Тудо нигӧлан огеш отказатле, йодын толшо-влаклан чылаштлан капкаже почмо.

Шоҥгыеҥын тыгай пашаже иктаж-кӧлан полшен але уке, ӱшандарен ойлаш неле. Тидыжым тудын деке йодын толшо еҥ шкеже веле пала. А садыже адакат манеш-манешым шочыкта, мутланымашым ылыжта. Садлан ял калык тиде сурт-оралте деч шекланен коштеш.

Вик ойлаш гын, тиде пӧртым пошкудыжо-влак каргеныт. Да тидлан амалжат лиеден. Иктаж-кӧн кайыкше але вольыкшо йомеш — Вуверкувам вурсат. Ешыште иктаж-кӧ черлана — тудак титакан. Эсогыл сай игече рошт вашталт кайымыланат Чопай кувам шылталеныт. Шоҥгыеҥ, конешне, чыла тыгай мутланымашым колын, но нигунам вашеш пелештен огыл. Тидыже осал шомакым, кукшо кожимыш тулым шуралмыла, утыр ылыжтен.

Чопай кува пасу покшелне шкет шогышо пушеҥге гай: ни йочаже, ни родо-тукымжо уке. Илалше-влакше ойленыт: «Чыланат сарыш каен коленыт». Но тидланже шагалынже ӱшаненыт. «Вуверкуван могай тукымжо, тудын нимогай тукымжат лийын огыл», — тыгай-влакше маныныт.

Кажне ийын, шыже мучаште, пакча паша пытымек, Чопай кува, ик кидышкыже шовыч вӱдылкам налын, весыж дене тояш эҥертен, икмыняр кечылан ял гыч лектын кая. Шоҥгыеҥын кушко тыге тарванымыжым калыкыште нигӧ пален огыл. Тидыже адакат манеш-манешым шочыктен. «Шыже пычкемыш йӱдым чыла вувер-шамыч пайремышкышт погынат. Тудо тушко кая, моло огыл», — тыгодым ялыште тыгай шомакымат колаш лийын.

Тыгай мутланымашым Стопан ватат ик гана веле огыл колын, кеч тудо шкеже пошкудо Отымбал ялыште илен. Шоҥгыеҥ нерген тынар осал шомакым колын, ӱшаныде ӱшанет. «Мемнан гай тыглай айдеме лиеш гын, разве шоҥгывуя иктаж-кушко перныл коштман ыле. Мӧҥгыштӧ гына шинчыман», — ӱдырамаш семынже шоналтен.

Стопан ватын суртышкыжо пытартыш жапыште ала-могай ойго илаш пурыш. Идалык лиеш, марийже ӱмыр лугыч колен колтыш. Ик жап гыч изи эргыже черланен возо. Стопан ватын нунышт кумытын улыт. Кугужо армийыште службым эрта. Кыдалашыже олаште, техникумышто, тунемеш. А изиже, латик ияш Валеркаже, пырля ила. Тудыжым ава нигӧ деч чот йӧрата: изижлан кӧра огыл, кеч, мом шылташ, тидыжат уло, а чурийжылан. Валеркам кеч сынышкыже ончал, кеч койыш-шоктышыжым таҥастаре — чылажат Стопаным шарныкта. Эсогыл йӱкшат тудын: ныжылгын йоҥга.

Икмыняр арня лиеш, Валерка шоныдымын-вучыдымын ужар кушкыл кошкымыла лывыжгаш тӱҥале: я вучен-вучыдымын вуйжо коршта, я аппетитше йомеш. Стопан вате тудым больницышкат эмлызе-шамыч дек намиен ончыктыш. Но нунышт, йочам шымлен налмек, «Тиде кушмо чер, тыгай лиеда» манын гына вашештеныт. Каҥга капшым ужын, сайынрак пукшаш темленыт. Аптекыште эмым налаш рецептым возен пуэныт. Ава тӱҥалтыш жапыште йодмыштым шукташ тыршыш. Йочажым тӱрлӧ эм дене эмлаш тӧчыш, тамле кочкышым ыштыле. Жап эрта, но йочан тазалыкше ок ешаралт, тугаяк начар кодеш. Ойгырышо ӱдырамаш адак больницыш толеш.

— Таблеткыда огеш полшо, те йоҥылыш диагнозым шынден улыда, угыч шымлыза, — врач-шамыч ончылно шинчавӱдшым йоктарен.

Сӧрвален коштшо ӱдырамашым чаманен, нуно угыч черле йочам шымлен налыт. Но адакат нимом огыт му.

— Тудым олаш наҥгайыман. Тушто техникат, специалистат тале улыт, — пытартышлан иктешлат.

Тулык ватылан адакат нунын кӱштымыштым шукташыже гына кодеш: эргыж дене олаш кудалеш.

Рӱдӧ больницыште нуно кок арня чоло кийышт. Йочам тӱрлӧ аппаратур дене шымлышт. Анализм ыштышт. Эмым йӱктышт. А результат уке.

— Йоча таза. Тыгай ийготышто южгунам нерве чер вашлиялтеш. Ида коляне, тудлан яндар южышто шукырак лийман, — кугу опытан ик специалист каласен. Йочан тазалыкшым пеҥгыдемдашлан икмыняр каҥашым темлен. Рецептым возен пуэн.

Тылеч вара адак арня эрта. Валерка тугак мӧҥгыштӧ шинча. Стопан вате тиде кечылаште, йӱд омыжым йомдарен, эргыж воктен изи азам ончымыла пӧрдеш. Врачын каҥашыж почеш йочажлан жапыштыже эмым йӱкта, тазалыкшым шеклана. Рвезе тугак лывыжгыше: тӱсшӧ ошемше, шинча йымалныже какар палдырна. Аваже тудым «Йолташет-влак дене модаш уремыш кай» манын покта, а йоча торешлана, «Кумылем уке» ышталеш. Уремыш лектеш гынат, мӱндыркӧ огеш кай, капка ончылно шинчылтеш. Стопан ватым тиде утыр тургыжландара.

— Кугу пӱрыш, эргымлан полшо, ит чуриктаре, — пытартыш жапыште тудо чӱчкыдын Юмылан кумалеш, шинчавӱдшым йоктара. — Марием нальыч, ынде эргым кӱлеш лие?.. Тидым мый ом чыте...

Эрдене Стопан ватын сурткӧргӧ пашаж дене толашымыже годым пӧртышкыжӧ аваже, Епи кува, толын пурыш.

— Ават тыланет йӧршын огеш кӱл аман, — омсалондемым вочен шуктыш ала уке вурседылаш тӱҥале. — Шоҥго вуешем ынде шканем, пасу корным тошкен, перныл кошташ перна.

— Ит лӱшкӧ, Валеркам помыжалтарет, — озавате аважым лыпландараш тӧча, кроватьыште мален кийыше эргыже велкыла ончыкта.

— Тыланет эргыч жал шол, ават огыл, — тудыжо лыпланыме олмеш эшеат ылыжеш.

— Чарне манам! — Стопан вате сырен кудалта. — Вурседылаш шонен толынат гын, мӧҥгеш каен кертат, тыйым ӱжын омыл.

— Ынде тыге, аватат кӱлдымӧ лие, — Епи кува ӧпкелалт колта, йӱкшӧ иземеш.

— Вурседылашыже шке вет таратет. Пӧртыш пурымек, айдеме семын ни саламлалтмет, ни порын пелештымет, — ӱдыржӧ уто мутым каласымыжым умыла, лыжга лиеш. — Кызыт тылеч поснат мыланем неле, чонем коршта, адак тый витарет.

Епи кува икмыняр жаплан шып лие. Вара семынже ойлымыла шуялтыш:

— Эше марлан каяш тарванымет годымак ойленам ыле: тиде суртышто пиалан от лий...

Тиде шомакым Стопан вате сайын шарна, кеч тидлан уже коло ий чоло эртен. Аважлан тунам ала-молан ӱдыржын качыже келшен огыл. Тидлан могай амал лийын, нигӧ пален огыл. Ала ӱдырамашлан Стопанын пыльдырий йылмыже келшен огыл, кеч гармоньчо-шамыч шукыж годым эре тыгай койышан улыт, ала рвезын пашаже. Тудо чодыра ороллан шоген. Пашам тыршен ыштен. Тыште тудын нимогай уда койышыжым, калыкым ондалымыжым ужын огытыл. Икманаш, ӱдырлан тылеч моло марийым кычалашыжат кӱлын огыл, рвезе — шӧртньӧ. А Епи вате тидлан торешланен.

— Тиде койышан рвезе дене нигунам пиалан от лий, — сӱан нерген мут лекмек, кажне гана иктымак тошто вакшкӱ дене нӱжмыла ойлен.

— Молан пиалан ом лий, авай? — ӱдыр умылаш тӧчен йодын. — Меже икте-весынам йӧратенас. Йӧратенак, ешым чоҥаш шонена.

— Ик йӧратымаш дене гына еш ок лий, — тудо рошт руалын, шыдын пелештен.

Йӧра тыште Лизукын ачаже, тунам тудо эше ила ыле, самырык могырышкыла шогале, уке гын кӧ пала, ӱскырт ӱдырамашлан кӧра нунын илышышт кузе савырнен кертын.

Аважын сӱанлан молан тыге тореш шогалмыжым ӱдыржӧ тунам так и пален ыш нал. Лач икмыняр ий эртымек, чот черле кийыше Стопанже деч кольо.

— Чодырам оролымем годым аватым осал пашаштыже кученам, садлан сырен коштеш, — кузе лиймыжым радам дене каласкалыш да ешарыш: — А вет тунам тудым суас йолташыже-влак дене пырля судышкат пуэн кертам ыле...

Тиде историй деч вара коло ий эртыш. Стопан ден ватыже шӱм-чонын илышт. Кум йочам, кум эргым, ончен куштышт. Тыгай пиал ӱмырешлан лиеш, шонышт. Но шоныдымын-вучыдымын ешыш эҥгек толын пурыш. Стопан ӱмыр лугыч колыш. Ӱдырамаш тулыкеш кодо. Тиде жапыште Епи кува ден веҥыж коклаште келшымаш так и ыш шоч. Кеч Стопан ик гана веле огыл тыгай умылыдымашлан мучашым ышташ тӧчыш.

— Авай, ала чыла тидым мондена ыле. Вет мыняр ий эртыш, — ик гана веле огыл ӱскырт ӱдырамашлан ойлен.

— Нигунам... — тудыжо кажне гана иктымак тӱен...

— Ойлышымыс, итат йод, — теве кызытат, Стопан нерген мут лекмек, Епи кува сырен кудалтыш. — Могай тиде веҥе, кунам аваже лийшашлан полшымо олмеш суд дене лӱдыктылеш.

— Тудыжо ынде укес, молан тидым пудыратылаш, — Стопан вате сӧрвала.

— Уке гын, мый але илем, — шоҥгыеҥ сырен руалеш.

Озавате икмыняр жаплан шып лиеш. Тӧшакыште малыше йочажым чаманен ончалеш, нелын шӱлалта:

— Ом пале, кузе Валерка дене лияш. Врач-шамычланат ончыктен коштым, эмымат йӱктем, но нимоат ок полшо.

— Ойлемыс, тиде сурт-оралте ойгым кондышо. Йочатым пеленет нал да айда мый декем илаш. Тыланет куштылго лиеш, мыланем — пайда, — Епи кува ӱдыржым чаманышын шуялта.

— Авай, кузе чыла тидым кудалтен каем, шоналте, — Стопан вате теве-теве шортын колта. — Вет оралтыже могай пеҥгыде. Вольыкшо адак. Стопан дене коктын тыште выче-выче илышна. Ынде чыла тидым кудалтен каяш? Уке, кӱлдымашым ит ойло, тудым нимо денат ом вашталте. Весий адак Семёнем армий гыч пӧртылеш, тудым суртышто вучыман. Уке, тидын нерген шоныманат огыл.

— Туге шол, мутем нигунам от колышт, садлан чуриет.

— Пӱрымашем тугай, витне, — ӱдырамаш ышталеш.

Тыге мутланен, ава ден ӱдыр омса велкыла савырнат. Пӧрт гыч лектыт.

Уремыште ояр шокшо игече шога. Канде леведыш дене сӧрастарыме кава гыч кече пелта. Пакча чашма вошт пурышо лыжга мардеж кудывечыште изи йочала модеш, капым шыман ниялткала.

Капка ончылно сурткайык пуракыште йӱштылеш. Йырваш илыш шолеш. Чыланат кеҥеж шокшылан куаненыт. Тиде куанже Стопан ватылан гына ласкалыкым ок пу, тудын чонжо коршта. Эсогыл аважын мутшо пылышышкыже огеш логал, пырдыжыш керылтше пурсала мӧҥгеш тӧршта. «Мом ышташ? Йочам дене кузе лияш?» — вуйыштыжо ик шонымаш гына пӧрдеш. Шочшыжын тазалыкше верч кызыт тудо, калык манмыла, иян шолшо подышкыжо пураш ямде. Мом ыштет, ава тудо — авак. Ава деч кугу шӱм-чонан еҥ уло тӱняштат тетла уке.

— Ала Купсолаш Чопай кува дек миен толаш ыле? — семынже мутланышыла, тыгодым шомакым луктеш.

— Кай, осалым ит ойлышт, — Епи кува, тидым колын, мутшым кӱрлеш. Кугу пӱрышым сӧрвален, ыреслен-ыреслен колта. — Тый лучо Озаҥыш але Москош тарване. Тушто пропесырет да монь ятырын улыт маныт, иктаж семын полшат. А Вуверкува дене тыгай пашам ыштылаш сай огыл.

— Ой, ынде нимом ом пале... — ойгырышо ӱдыржӧ вуйжым рӱзалта.

Чопай кува деке миен толмо нерген шонымаш Стопан ватым уже икмыняр кече орландара. Ик вечын, аважын «Тудо садиктак ок полшо» манме мутшо каньысырландарен, вес вечын, лӱдыкшӧ. Вет арам огыл Чопай кувам Вувер манын лӱмденыт. Уэш-пачаш вискален налмек, шкет ӱдырамаш тыгай пунчалым ышта: кеч-мо гынат шоҥгыеҥ дек миен толаш. «Осалым ышта гын, мыланем лиеш. Эргымланже гына полшыжо», — шкенжым лыпландарен.

Эрлашын йочажым эр кочкыш дене сийлымек, Стопан вате пошкудо ялыш каяш тарвана.

— Айда, Валерка, Чопай кува дек Купсолаш миен толына, — кӱлеш вургемжым пеленже погымек, ава эргыжлан мане.

— Вуверкува дек?.. Мый тушко ом кай... — йочан вичкыж йӱкшӧ чытырналте.

— Молан от кай, тыйже тудым от палыс, — Стопан вате, эргыжын тыге вашталтмыжым ужын, ӧрмалген кайыш.

— Лӱдам... Шыжым, Купсола воктен школ дене пареҥгым лукмо годым, йолташем дене пырля тудын сад-пакчашкыже, ӱчашен, олмалан пуренам ыле... — йоча вучыдымын тыгай историйым каласкален пуыш. — Вуверкува тунам мемнам ужын шуктыш. Ме куржын утлышна. Тудо эше почешна ала-мом кычкыркалыш, очыни, шудале...

Тидыже ӱдырамашлан вуйжо гыч пугомыля дене перен колтымыла лие. Йыжыҥже кайыш. Кӱварыш шуҥгалташ огыл манын, кидше дене ӱстел лукыш эҥертен, теҥгылыш волен шинче.

— Тыгак мо, эргым?.. — йодаш гына куатше ситыш.

— Тыгак... — Валеркаже шуялтыш.

«Тугеже тиде Вуверкуван пашаже, садлан йоча тыге чурия, — ӱдырамашын шӱмжӧ утен каен кӱлтка, вуйышкыжо осал шонымаш толын пура. — Олмалан кӧра йочам шудале вет, а... — эргыжын молан черланымыж нерген пален налмекыже, йӧсын шӱлалтыш. — Тугеже ынде чынак Чопай кува дек миен толман. Йолышкыжо сукен шинчам, йочам гына утарыже» — семынже шоналтыш. Эргыжым кидше гыч кучен, пошкудо ялыш лектын ошкыльо.

Ик могырышкыла шӧрын кайыше тошто капка ончык толын шогалмекыже, Стопан вате пӱжалт пытыше шӱргывылышыжым шовыч мучашыж дене ӱштыльӧ. Шӱлышым нале. Вара икмыняр жап верыштыже ала пураш, ала уке манын тошкышто. Тыгодым шӱмжӧ, ала-мом шижшыла, утен каен кӱлтка. Капше ырен кайыш. Пытартышлан, воктеныже шогышо ошалге чуриян йочажым шола кидше дене воктекше лишкырак ӧндалын, пурла кидше дене поче-поче ыреслен нале. Капкам тӱкалтыш. Сурткӧргыштӧ нигӧ уке гай шып. Ӱдырамаш чотрак пералтыш.

— Кӧ тушто? — изиш лиймек, кудывечыште кочыртатыме йӱк шоктыш. Ик тиде йӱк дечын Стопан ватын ушыжо кайымыла лие, йылмыже тӱҥӧ.

— Кӧ тушто манам?! Кӧ кӱлеш?!.. — капка почылто. Изи капан пӱгыр шоҥго кува койылдыш.

— Тиде мый... Стопан вате улам. Отымбал ял гыч... — ӱдырамаш молан толмыжым вигак умылтарен огеш керт, йылмыже тӱкнылеш. — Теве йочам черле да...

«Саде олма шолыштшет» манынат ойлынеже ыле, но ала-можо чарыш.

— Толын улыда гын, пӧртыш пурыза, — ышталят, шоҥгыеҥ капкажым комдык почын шындыш.

Стопан вате, эргыжым кидше гыч кучен, пеле шӱйшӧ пӧртыш озакува почеш тошкале.

Пӧрткӧргыштӧ пычкемыш. Оралте озаж семынак тоштемын: авагашта ик лукыштыжо волен каен, шӧрын кия; шем тӱсан пырдыж шелышталт пытен. Пӧлемыште чыла вере тӱрлӧ шудо кылдыш кеча. Окна-шамычын изи улмыштлан кӧра пӧрткӧргышкӧ кече волгыдо шагал логалеш, сандене тыште шыгырын чучеш. Тидыже вургыжланыше шӱм-чоным эшеат тургыжландара.

— Каласыза, тендан мо лийын колтыш? — уна-влакым окна воктен шогышо ӱстел дек конден шындымек, Чопай кува, нунын чурийыштым сайынрак пален налаш манын, нер тӱкен ончымыла шымла. Кочыртатышын кокыралта. Валеркам тидыже утыр лӱдыкта, сандене тудо, аважын кидшым пеҥгыдынрак кормыжтен, пеленже пызна. Стопан ватылан шоҥго кува ончылно каньысырын чучеш. Но тудыжо шкенжым кидыште куча. Вургыжланыше йӱк дене молан толмым каласкален пуа. Эргыжын сад-пакчашке пурен лекмыж нергенат ойлаш ок мондо.

— Юмо деч йодмо семын йодам: эргымым ит локтыл, тазалыкшым пӧртылтӧ, — шоҥго кува ончылно сукен шинчеш, сӧрвала. Шинчаже вӱдыжга. — Мый, мом кӱштет, тудым ышташ ямде улам. Эргым гына таза лийже.

— Кынел, шешке, кынел, тыге ок йӧрӧ, — ончылныжо шинча-вӱдым йоктарыше ӱдырамашым кува вачыж гыч тӱкалта. Вара шӱлыкан шинчаончалтышыжым йоча ӱмбак нӧлталеш. — Олмам кӱрынам манат?.. Тугеже тый ыльыч?.. Палет, мыйын нерген кузе ойлат?

— Палем... — Валерка вудыматылеш. — Вуверкува...

— Эх-х, уныкам, уныкам, — шоҥгыеҥ нелын шӱлалта. Кукшо укшла койшо кидшым йоча ӱмбак нӧлталеш, вуйжо гыч ниялташ шуялта.

Йоча, лӱдын, шеҥгекыла чакна. Шоҥго кува кидшым волтен колта. Вара ешара:

— Шонеда, Вуверкува ик олмалан кӧра шудалын, садлан черланенат? Уке, те йоҥылыш лийыда. Кеч калыкыште тыгеат ойлат, но мый тыгай омыл.

— Тыге огыл?.. — тидым колын, Стопан вате шинчажым пашкарта.

— Тыгай пашам мый ом ыштыл, поснак йоча дене, — Чопай кува ӱдырамашым лыпландарышын мутшым шуя. — Шарнем, шыже мучаште кок йоча сад-пакчашкем пурен ыле. Но мыйже вет нунылан «Пушеҥге укшым ида тодышт» манын гына кычкырышым, молым огыл.

— Тугеже йочамже молан черланыш?

— Тидым пален налнет? Айда ончалына, — тыге пелештен, Чопай кува чоклаш пиже. Ош шӱргӱштышым шола кидышкыже пышта. Кӱмыжыш Юмын вӱдым опталеш. Вара тиде кӱмыжыш тулан сортам пижыкта. Чыла тидым ямдылымек, йочам йӱлышӧ сорта ончык шогалта. Семынже ала-мом вудыматылаш тӱҥалеш. Стопан вате чоклышын пашажым ӧрдыж гыч эскера.

— Чыла раш, — изиш лиймек, кува сорта ӱмбач шинчаончалтышыжым кораҥда. Тулжым пуал йӧрта. — Эргыдам шудалмаш тӱкен, тудлан нимогай врачат ок полшо.

— Шудалмаш?.. — ӱдырамашын йӱкшӧ чытырналтеш. — Меже нимогай осалым ыштен огыналыс... Ынде мом ышташ? — изиш лиймек, ала шкеж деч, ала шоҥго кува деч йодшыла, йӱкшым луктеш.

— Айдемым шудалаш, шешке, шуко огеш кӱл. Тидлан лушкыдо ончалмашат, осал шонымашат ситат. Южгунам тыгай еҥ, шоныде, иктаж кӱлеш-оккӱлым гына каласа — тиде уже шудалмашыш савырна, — Чопай кува умылтара. Ойгырышо ӱдырамашым лыпландараш тӧча. — Нимат огыл, тидым ме чечас шӧрен кудалтена.

Тыге пелешта да сорташ уэш тулым ылыжта. Левыше шыштым кӱмыжыш, Юмын вӱдыш, чӱчыкта. Вара тиде вӱдыштӧ кок парняжым нӧрта. Семынже ала-могай шомак дене юмылтен, йоча саҥгаш кум гана ыресым ышта.

— Тудым ынде нимогай шакше ок сеҥе, — пашажым кошартымек, шоҥго кува верже гыч нӧлталтеш. Нелын тошкалын, коҥга шеҥгелне йомеш. Икмыняр жап тушто почаҥеш. Изиш лиймек, угыч ӱстел тӱрыш толын шинчеш.

— Йочатын тазалыкшым пеҥгыдемдашлан иктаж арня йӱктӧ. Тиде эм шудо, — Стопан ватылан вӱдылкам шуялта.

— Мыланем ынде кузе тауштыман? — Валеркан аваже кузе лияш огеш пале. Кыдалже гыч шовыч вӱдылкам руден, оксам луктеш. Озакувалан шуялта.

— Оксатым мӧҥгеш пыште, — Чопай кува шылтален налеш. — Эргыч таза лийже.

Стопан ватым тиде шомак утыр ӧрыктара. «Кузе тыге, разве Вувер тыге ыштылеш?» — семынже шоналта, но тидым йӱкын ойлаш ок тошт, утарышым обижаяш лӱдеш.

Ик кеҥеж кечын Стопан вате дек аваже, Епи кува, толын лектеш.

— Валеркат тӧрланыш аман, — пӧртыш пурышыжла, уремыште йоча-влак дене пырля куржталше уныкажым ужын шуктен.

— Тӧрланымыла лие. Чопай кува полшыш ала-мо, — озавате шуялта.

Пытартыш кечылаште ала шудалше куван пашажлан, ала эм йӱмылан эргыжлан чынак куштылго лие. Шӱргӧ чеверже шочо. Кид-йолжо пеҥгыдеме. Кочкашат аппетитше лекте. Стопан ватын куанжылан мучаш уке. Илышыште чыла сай лиймек, полшышо еҥ нерген разве шоналтет. Тӱҥжӧ — йоча тӧрланен.

— Неужели Купсолаш миен коштыч?.. — Епи кува ылыжеш. — Тыйже йочатым ынде йӧршын локтыльычыс. Вувер, товатат, чонышкыжо иктаж кереметым кусарен.

— Орадым ит ойлышт, тыгай шомак дене шке вуверла коят.

— Шочмо ават нерген тыге ойлыштат?! — Епи куван йӱкшӧ чытырналтеш, иралтеш. — Ужамат, Вуверкува тыйымат локтыльо.

— Уке, шинчамым почо, — Стопан вате мане. — «Шыдым кучен илаш сай огыл» манын умылтарыш.

— Мый тыланет йӧршын ом кӱл аман, — шоҥго куван шинчажым вӱдыжгӧ нале.

— Тыйым йӧратем, авай, но тыге умбакыже илаш огеш лий, — ӱдыржӧ шонышын шуялтыш.

Шыже мучаште Стопан вате кугу эргыж деч серышым нале. «Сайын служитлымемлан отпускым пуышт, вашке мӧҥгыштӧ лиям. Вучыза», — салтак возен.

Ава шочшыжым вашлияш ямдылалтеш. Но тылеч вара арня эрта, кокымшо эрге уке. Ӱдырамашым тургыжланымаш авалта. «Кушко йомо? Молан алят огеш тол?» — вуйышко тӱрлӧ шонымаш пура.

Икмыняр гана серышымат возаш шинчеш, но кажне гана «Очыни, серышым налын огеш шукто, шке толеш» манын, возымыжым кудалта. Вургыжланымаште кече почеш кече эрта. Пытартышлан, ӱдырамаш, чытен кертде, ойгыж дене Чопай кува деке шке миен лектеш.

— Мо адак лийын кайыш? Эргыч черланыш огыл? — ӱдырамашым тудо ӧрмалген вашлие.

— Юмылан тау, тудыжо таза. Мыйым весе тургыжландара: кугу эргым... — Стопан вате кузежым-можым каласкален пуыш.

— Мемнан, ӱдырамашын, пӱрымашыжак тыгай шол: ужаташ да вучаш, — уна ватым колышт налмек, Чопай кува колянышын пелештыш. Икмыняр жаплан шып лие. Верже гыч нӧлталте. Окна воктек толын шогале. Пырдыжыште кечыше рамкыш вуйжым нӧлтале. Мутым лукто. — Тудо пӧртылеш, кызыт сар огыл... Мыят семынем шергаканем-влакым эшеат вучем...

Тыге каласышат, шоҥго кува йӱкын шортын колтыш. Стопан ватын шӱмышкыжӧ пуйто пӱсӧ кӱзым шуралтышт. Кызыт гына шинчажлан жап дене шапалгыше фотокартычке-влак пернышт. Тушто салтак вургеман кум самырык рвезе.

— Нуно сарын икымше тылзыштыже кайышт, — изиш лиймек, Чопай кува йӱкшым лукто. — Кумыньыштым, марием ден кок изамым, пырля ужатышым... иктыжат мӧҥгеш ыш пӧртыл... Кеч тылеч вара уже ятыр жап эртыш, чонемлан туге чучеш: теве иктаж-кӧжӧ пӧрт омсам тӱкалта, пурен шогалеш...

Тиде мутшо Стопан ватылан нимо деч неле лие, пылышланжат ок ӱшане, тӱҥын шинча. А Чопай кува чарныде каласкала да каласкала...

— Теве сад-пакчаште пашам пытаремат, Ивук изамын шӱгарышкыже, Моско воктек, миен толам. Молыштын шӱгарыштым ом пале. Кеч тудын гоч шергаканем-влак дене мутланен налам. Тений тидлан виемже сита ала уке. Шинчамат начарештын, — йӧсын кокыралтат, йӱкын шортын колта. — Молан пӱрымаш мыланем тыгай вувер илышым пуэн...

Стопан ватынат тыгодым шинчавӱдшӧ лекте. «А вет тудын нерген тынар осалым ойлыштыт, — чонжылан намысын чучеш, шкенжын верч огыл, а калык верч. — Неужели нуно тидым огыт пале? Йӧра, самырык тукымлан сырыман огыл, нунылан тошто илышым палаш йӧсӧ. А Чопай кувам сайын палыше шоҥгыеҥже-влак кушто улыт? Ала ик осал мут ушыштым колтен, шинчаштым петырен», — вуйыштыжо шонымаш пӧрдеш.

— Тиде ийлаште мыняр шинчавӱдем йогыш. Пырля погаш гын, очыни, изи эҥерлан сита ыле, — Чопай кува вудыматылеш, — Чуриемат тидлан кӧрак куптыргыш, тазалыкем пытыш.

— Кувай, тидыжым калыклан умылтараш ок лий мо? — Стопан вате чаманен пелешта.

— Эх-х, шешкыжат, чылалан от умылтаре. Манмыла, еҥ умшаш кӧгӧным сакаш огеш лий, — кува вуйжым рӱзалта. — Адакшым ала Юмо пуымылан, ала вес амаллан кӧра чоклымаш пашамат сайын палем. Тидым тыглай айдемылан умылаш неле. А эргыч шотышто арам ит тургыжлане, тудо вашке толеш. Салтак паша вет тугай: шукыж годым шонымыла ок савырне, — унажым ужатышыла, Чопай кува мане.

Купсола гыч лектын, курык серыш кӱзен шогалмек, Стопан вате пушеҥгыла коклаште шинчыше ужар ялым савырнен ончале. Ялже кугу огыл, курык йымалне кайык пыжашла гына коеш. Оралте-шамыч мотор улыт, шукыштым кермыч дене чоҥымо. Лач ял покшелне, шемын койын, ик тошто пӧрт палдырна. Стопан ватылан кызыт тиде пӧрт эн шерге. «Молан ме тыгай осал улына? Иктаж айдеме мыланна огеш келше гын, тунамак мыскылаш, тӱрлын лӱдыктылаш тӧчена. Вет айдемын экшыкше да чурийже тудын койышыжым огыт ончыкто, чон моторлыкшым палыман, — семынже шонкала. — Ала чын вуверже тыште, иктаж пеҥгыде кермычан суртышто, ила. Южыжо мотор илышлан кӧра намысшымат, айдеме тӱсшымат йомдара».

Верже гыч тарваныде, Стопан вате курык серыште эше ятыр жап тыге шогылто. Тӱрлым вискала. Пытартышлан, оҥжо тич яндар южым налын, пасу йолгорныш весела кумылан савырныш.