Игем-шамыч

Игем-шамыч

— Ох-х, ох-х, — Кргорий кугыза пеҥыжеш, кож-ж шӱлалтен колта. Шӧлдырамбаке кынел шинчаш ӱнаржым поген веле шукта, пичкаен кокыраш тӱҥалеш. Тыгодым нимат тогдаен ок керт: можо коршта? Пурла велым мутык пуян вӱржым кермыла чучын колта, а шола оҥжым ала-кӧн патыр кидше дене ишен кучымыжла чучеш. Шӱлаш гын путырак неле, юж нимочат ок сите.
— Кунар ойлышым, ит кӱзӧ тушко. Диваныш воч, пӧрт тунарак ок йӱкшӧ, — куваже, Настачи, вакшыш гыч кынелын, тулым чӱкта, коҥга ончыко толын шогалеш.
Кргорий кугыза мутым лукде кия. Пуйто йылмыже йомын. Адакшым ала-молан вуйышкыжат нимогай шонымаш ок тол. Молгунам кокырымо лугыч йӱдымат помыжалт возеш да тӱрлым шонкален шонкален кия ыле. Утларакшым эртен кодшо ӱмыржым. Кокланже ончыкылык илышат вуйжым пудыратыл кая: могайрак тудо лиеш?
— Мо шып киет? Колен отыл дыр? — Настачи коҥгамбаке кӱза, портышкемым кычалаш пижеш.
— Эше колен омыл, — манеш Кргорий кугыза, шокшо кӱ ӱмбаке тоявондо гай вичкыж йолжым шуялта, вара кынел шинчеш.
— Пешак чот шӱлетыс, селасе больницышкак каяшет кӱлеш, — куваже кугызажлан портышкемым кучыкта.
Кргорий чытырыше кидше дене тудым чияш толаша, но йолышкыжо нимончат пуртен ок керт, адакшым логараҥышкыже кокыртыш кӱза. Умшажым кидше дене петыраш тӧчен, шоҥго пыкше кокырен чарныш, вара, шокшо кӱм тошкалын, шып гына лийын шинче.
— Воло, воло тушеч, — Настачи вакшышым погышыжла ойла, — ӱлныжӧ южшат яндарла чучеш, пич-пич огыл.
— Волем ма, огым ма, тылатше садак огыл мо? — пелешта кугызаже.
— Айда, ойлем ман, ойлышт ит шинчылт. Шке тӧрлен каяш тарване.
— Кушко каяшыже?
— Кушко, кушко. Больницыш, манам.
— Больницыже-можо... Ынде Арлан курыкысо йошкар рокыш миен возашат уто огыл, — Кргорий кугыза ишыше оҥжым кошкышо кидше дене йыгаш толаша.
— Уке, чылтак ушет шаланаш тӱҥалын. — Куваже коҥга воктек толеш, возакыш пуым опташ тӱҥалеш. — Йӱдыгаш тӱҥалшыла веле ойлыштатыс.
— Мыйын наре илен ончо, вара ужына: йӱдыгет але колаш возат, — Кргорий ындыже портышкемым йолышкыжо чиен сеҥыш.
— Вич ийжым тудо садак илем, — манеш Настачи, — эше мыйын ӱнар уло, шӱлышемат ок петырне, пуалам гын, кармым пуштын кертам.
— Итак моктане. Тыят теве кавыскет. — Адак кокыралта Кргорий. — Пешак патыр улат гын, имньым кычкен тол, каем районышкак.
— Теве пареҥге ден чайым ырыктен шуктемат, вольыклан пуэден кодем да имньым кычкем.
Кргорий кугыза шӧлдыра гыч коҥгамбаке волен шуктыш, вара шӱлышыжӧ петырныш, йолйыжыҥже чылт пытен кайыш. Оҥжым вакш кӱ дене пызыралмыла чучо. Уке, ыш керт шоҥго коҥгамбач волен — тӱньык воктен эҥертен шинче. Лач окна воктеч мардеж и-у-у шӱшкалта да яндашке лум ора ушт толын перна.
Кудывечыште пий опталтыш, вара весе. Шукат ыш лий, пӧртӧнчыл омсам мурыктымо йӱк шоктыш. Ындыже Кргорий кугыза верже гыч тарваныш, кугун шӱлалтен, уло ӱнаржым погалтыш да мыз-муз ӱлыкӧ волыш.
— Чечас, чечасак лектам, игем-шамыч, — кугыза шке семынже мутлана, ужгажым чияш тӱҥалеш.
Пий-влак адак опталтат, омсам талынрак удыраш пижыт. Чыла тидым колын, шоҥгын чонжо пудырана, эсогыл ӱнарже пурымо гай лиеш, пӧрт мучко йырт-юрт веле тарванылеш, пий-влаклан кочкышым погыстара.
— Чыталтыза изишак, лектам веле, — ойлыштеш шоҥго, упшыжым упшалын, кумыжым налеш. Тушко пареҥгым, шыл падырашым, кинде курикам опта да пӧрт омсам шӱкалеш.
Пӧртӧнчыл омсам почын веле шукта, Джек ончыкыжо тӧршта, кужу вичкыж йылмыж дене шоҥгын чурийжым нулал налеш. Тунамак вес могыр гыч Дружок эҥерта, кугызан яра кидшым нулал-нулал колта.
Ындыжым оза йол ӱмбалне пыкше гына шоген турка, но пий-влакым ок шудал, ок шӱдыл, лач кидше дене нуным чарыме шотым ышта, логараҥышкыже адак кокыртыш кӱзымым шижын, содор кӱмыжым лумышко волтен шында.
Пий-влак, шоҥго деч кораҥын, кочкаш пижыт. Умшашт лоп-лоп веле коеш. Кочкышым нелшаш лишан шке озаштым ончалыт, тудын пӱгырген кокырымыжым ужын, эсогыл лопкымыштым чарнат.
Кргорий кугыза кокырымыжым пыкше чарна, йоген лекше шинчавӱдшым мушкындыж дене ӱштеш, вийнен шогалеш. Пий-шамыч, ындыжым почыштым рӱзен, озаштын шинчашкыже пеш тӱткын ончат. Очыни, айдемылан йӧсӧ улмым нунат ала-могай чонышт дене шижыт.
— Кочса, кочса, — манеш Кргорий, леваш велыш ошкылеш. Пий-влак шоҥгым шинчашт дене икмагал ужатат, вара адак кочкаш пижыт.
Йӱдым игече сайынак йӱкшемден, коеш. Тыгайыште шоҥго тӱнӧ кугунак ок чыте — лужо марте кылма. Теве кызытат, кидше тӱҥгылгаш тӱҥалмым шижын, пӧртышкӧ вашка. Пий-шамыч пӧртӧнчыл марте ужатат, но пӧртышкӧ пураш огыт толаше — озашт тыге туныктен. Адакшым шкеныштын пыжашыштат йоҥгыдо да шокшо.
Кргорий кугыза эрлан кочмо шотым ыштен веле шуктыш, Настачи толын пурыш.
— Айда чияш тӱҥал веле, имньым кычкен тольым, — шовычым рудышыжла, пелештыш ватыже, чайым темен, ӱстел коклашке шинче. Ик-кок гана подыльо, мутшым шуйжат икыт-кокыт веле улалеш шол, — ялым лекмек, пелештен колта Настачи.
Кргорий нимат ок вашеште. Ала ӱнарже пытымылан, ала ушыж дене иктаж-мом шерын шинча.
Теве тудо верже гыч тарваныш, сапым кучен шичше Настачин шокш урвалтыжым шупшыльо.
— Кргорий, кылмышыч огыл дыр? Ала йӧсӧ? — пелашыже марийже велыш савырныш, шинчашкыже сайынрак ончале гын, куптыр чурийыште шыргыжмым ужо. «Ушыжак ыш кай дыр?» — ватыже лӱдын кудалтыш, а кугызаже, ял могырыш ончен, эше чотрак шыргыжале.
Настачи вуйжым савырале, тер корно почеш писын кудал толшо кок пийым ужо.
— Нине шайтан-шамычше песте гочак ышт тӧрштӧ дыр? — пелештен колтыш.
Тыгодым сур пунан Джек, терым поктен шуын, кудалшыжлак, Кргорийын чурийжым нулал шуктыш, а шемалгырак Дружок гын терышкак тӧрштен кӱзыш, шоҥгын чурийышкыже ӧрмалгенрак ончале, Настачин тупышкыжо нерже дене эҥертыш, пуйто каласынеже: «Кушко мемнан озанам наҥгает?»
Кргорий кугызан ватыже кидше дене пийым шӱкалеш, но шыдын огыл, а шотшылан, вара манеш:
— Тендалан капкат капка огыл, пестеат песте огыл.
Ындыжым Джекат терышке тӧршта, Кргорий кугыза воктек пызнен, почшым рӱзаш тӱҥалеш.
— Песте огыл, кӱлеш гын, нуно пӧртвуй гочат тӧрштен лектыт, — пелешта марийже, меж пижшым кудашын, пий-влакым поче-поче ниялткала.
Пасу корно тоҥгылан гынат, вичкыж лум дене райцентрышке вашке миен шуыч — шым уштыш шукак огыл. Больнице кудывечеш имньым шогалтен, Настачи тер гыч волыш, шӧрмычкылым мучыштарыш. Кргорий верже гыч тарваныш, но кынелын ыш керт — ӱнарже чылтак пытен, кылмымыжат уло.
Имньым йолыштымек, Настачи кугызажым ик пачашан кугу кӱ пӧртыш вӱденак пуртыш, йоҥгыдо лопка коридор покшелне радамлен шындыме ик пӱкеныш намиен шындыш.
— Ужга полдышетшым луштаре, мый врач дек возалташ черетыш шогалам, — мане тудо. Шукат ыш лий, кагаз ластыкым нумал тольо: — Теве, кудымшо кабинетыш пурыман, маньыч.
Кргорий черетым вучаш тӱҥале. Ончычшо тудын чонжылан ала-молан шыгырын чучо, врач дек пурымо кумылжат йомо. «Ала мӧҥгыштак эрта ыле, кылмыме гай огеш чуч», — шоналтыш. Вараже пӱкеныште шинчаш тептерже пытыш — лучо вашкерак пурен лекташ да... Но черет эркын кая. Тудлан номержымат латикымшым гына пуэныт.
Мо-гынат, Кргорийынат черетше шуо. Тудо, омса гыч шкеж гаяк какши капан марийын лекмыжым вучен шуктен, вожылынрак кабинетыш пурен йомо. Тушто ош халатан самырык ӱдыр тудым ятыр пӧрдыктыльӧ, кугун шӱлаш йодын, йылгыжше йӱштӧ кӱртньӧ пучым вичкыж-каҥга могырышкыжо тушкедыле, парняж дене пачаш-пачаш перкален ончыш.
— Шукертсек от керт мо, кугызай? — йодо. Кргорий нимогай вашмутым муын ыш керт.
— Ынде шукертсекак, — ыштале.
Ӱдыр ала-мом возкалыш, вара, Кргорий кугыза могырыш савырнен, кагазым кучыктыш, мане:
— Кугызай, рентгеныш пурен лектыда, вара — адак мый декем. Умылышда? Рентген кабинетше — воктенак.
Пычкемыш кабинетыште Кргорий кугызам йошкар тул деке ӱжыч, вошт койшо кок пырдыж коклаш пуртен шогалтышт.
— Изишак чакемза, — кӱжгӧ йӱк шоктыш, — ну-ну, ида лӱд, — тунамак кок йӱштӧ кид, кугызан капшым кучен, янда воктек шупшыльо, вара пӧрдыктылаш тӱҥале.
— Ужыда, пурла могырышто каверна, а теве — весе,— тудо кӱжгӧ йӱкак шоктыш.
Шоҥго кызыт гына тудын велыш пӱгырнышӧ кок еҥым ужо.
— Тичмаш снимкым, томограммым ышташ.
Вараже Кргорийым волгыдо вес пӧлемыш ӱжыч. Тушто, адак яклака пырдыж воктек шогалтен, ик жаплан шӱлаш ышт кӱштӧ. Варажым лопка ӱстембак пыштышт. Туштыжо ӱмбалныже палыдыме аппарат шолткыктыш.
— Кынелаш лиеш. Чийыза да коридорышто вучалтен шинчыза, тендам кудымшо кабинетыш ӱжыт, — кӱжгӧ кап-кылан ӱдырамаш каласыш.
Кргорий кугыза пыкшерак ӱстел ӱмбач волыш, тувыржым чияш толашен, чылтак ярныш, омса воктенысе пӱкенышке пызныш. Шуко ма, шагал тушто шинчыш, но шаҥгысе ош халатан ӱдырамашын лишеммыжым ужын, верже гыч тарваныш.
Настачи кугызажым омса воктене вашлие, шке чытамсыр кумылжым ончыктен, пелештен колтыш:
— Кушко гына йомыч, шонем. Мо, пешак шуко жап шыч лек да...
Кргорий нимат ок пелеште, шканже пешак чот нелын чучшо капшым эркын тарватылын, коридор покшек кая. Пӱкен радамыш шушаш лишан капше тайналтеш, камвозешат ыле докан, Настачи кучен шукта, пӱкеныш шында.
— Эх-эй, — кугызаж воктек шичшыжла, йырымалта ватыже, — илыш вет кузе савырна. Илыш...
Тудо ик жаплан шып лиешат, вара адак пелештен колта:
— Вара мом каласышт, мо нимат от ойло? Кргорийым кокыртыш темдале, капше кӱвар могырыш пӱгырныш. Чытырыше кидше дене пыкше гына кӱсенже гыч нершовычым луктын, умшаж дек тушкалтыш.
Варажым Кргорий кидшым пулвуйышкыжо пыштен шинче.
— Пундышла ит кой, пелеште йодмемлан? — Настачи адак манеш.
Уке, кугызаже нимат ок ойло. Тудым кызыт умылен мошташат ок лий: иктаж-мом шона але так тыглай шинча, нимом шоныде, шулен. Очыни, кокымшыжо. Тудын кап дене пырля вуйдорыкшат шулымо гай лийын: воктенже мо ышталтеш, кузе — шотыш огеш нал. Эре йӧра.
— Эх-эй, йыҥыр-йыҥыр кап-кылетат, кӧргӧ виетат чылтак лунчыргышт. Такшым, эре рвезе от лий да, — адак ышталеш Настачи. — Кызытше чылтак шулен кайышыч шол. Ала-могай чер кӧргетым нултенак нулта.
— Йӧра, эре иктымак ит рӱдӧ, — чиян кӱварым ончен шинчышыжла, пелешта Кргорий.
— Йылмет рудалтыс, кугызажат.
— Изишак кеч умшатым петыре, — Кргорий, кидшым лупшалын, пӱкеныш эҥертен шинчеш.
— Тыйын умшат почылтын гын, мый петырышаш улам мо? Уке, ындыже мый шып ом лий, — йылмылан тале Настачи огеш чарне. — Тый шыч каласе, мом ме эше вучена.
— Эх, шадыртан. Шогертен гаяк колтет. Кӧ дене мый ӱмырым иленам? — Кргорий кугыза мушкындыж дене шинча лукшым ӱштылеш, куважын куптыргылшо чурийжым ончалын, шинчаже волгалтме гай лие.
Уке, Кргорий кугыза ватыжлан нимынярат ыш сыре. Кузе сырет? Сай-осалже — чылажат лийын кумло вич ий пырля илыме татыште. Садланак, очыни, адак шып лийын шинче. Ала ончычсо жапым шонаш пиже, ала эше иктаж-мом.
«Ямбулатов? Уло мо тыште Ямбулатов?» — йӱкым колын, Кргорий кугыза вуйжым нӧлтале, кынел шогале. Тудым пӧлемышке пураш йодыч.
Настачи, шовычшым руден, сайынрак пидын веле шуктыш — кугызаже воктенжат лие.
— Вара кузе?
— Теве, — Кргорий кагаз ластыкым ончыктыш. — Койкыш пыштат.
Настачи ты гана нимат ыш пелеште, лач кугызажым чаманен ончале.
Кок шоҥго поликлиник пӧрт гыч лектын гына шуктыш, ончыкышт кок пий кудал тольо. Сур пунанже, кок йола шинчын, Кргорийын шинчашкыже ончале. Тудыжо куважлан пижшым кучыктыш, пӱгырнен, пийым ниялтыш:
— Джек, Джек.
Шемалгырак пунан пийжат Кргорийын йол воктекыже пызныш. Шоҥго ынде тудым ниялткалаш тӱҥале.
— Дружок, Дружок, — кугызан шинчаже вӱдыжгыш.
— Кргорий, мо эре пий-шамыч дене веле толашет? Айда, тарване, — Настачи марийже велыш савырныш.
А Кргорий кугыза тугак пий-влакым поче-поче ниялткала, пӱгырнымыжлан кӧра куштылго капше пешак нелын чучеш гынат, кызыт тидым ок шиж. Тудо мут деч посна кок пий дене мутлана.
— Ну, йӧра, сита, — Настачи манеш.
Кргорийын вийнен шогалаш тӱҥалмыж годым йолйыжыҥже пытыш, шогымо верышкыжак шуҥгалтеш ыле дыр, Настачи коҥла йымачынже кучен шуктыш. «Эй, айдемат. Кышкарже веле кодыныс», — шоналтыш тудо, кугызажым вӱден наҥгайыш.
Почешышт, почыштым рӱзен, пий-влакат тарванышт.
— Кудо пӧртышкыжӧ вара пурыман? — Настачи марийже деч йодо.
— Теве тушко манын каласышт, — Кргорий вуйжым больницысе кудывече лукышко ончыктыш.
— Эй, тидыже мо, эн тошто пӧртыс. Черлыжат эн шӱкшӧ-шамыч кият дыр, — Настачи малдале.
Кргорий тудым кочын ончале. Куваже утым ойлен колтымыжым шиже, веселарак йӱкым лукто:
— Лечитлат, тений тыйын гайым гына йол ӱмбак шогалтат мо? Теве тока шкак ойлен шинчышыч, айдемылан шӱмым вашталтат манын. Тыйын кокыртыш черетым чечасак тӧрлен налыт.
Настачин больнице пӧрт гыч шкет лекмыжым ужын, пий-влак йыҥысаш тӱҥальыч. Джек гын Настачин йолышкыжак миен эҥертыш, вуйжым кӱшкӧ нӧлталын, опталтен колтыш.
— Озада черланен, лечитлаш кодена, умыледа?
Дружок омса деке кудал мийыш, йолжо дене удыркален, йыҥысаш тӱҥале. Джекат тудын дек ушныш.
— Айда, ида толаше. Мӧҥгӧ каена, — Настачи, пий-влакым чарен, пеленже ӱжӧ. Пӧрт лукыш шушаш лишан савырныш, пий-влакын тугак омса воктен пӧрдмыштым ужын, кычкырале:
— Дружок! Джек! Кайышна.
Нунышт тудын дек кудал тольыч, кок йола шинчын, йыҥысалтен-йыҥысалтен колтышт.
— Мӧҥгӧ, манам. Умыледа? — Настачи ошкыл колта. Пий-влак почешьгже тарванат. Нуно Кргорий ватым больнице капка эртымеш ужатен шуктат веле, мӧҥгеш кудалыт.

* * *
Эрлашыжым эрдене Кргорий кугыза вакшышыж гыч ыш кынел. Чонжо дене пешак тарванынеже, но оҥжым темдыше вий деч утлен ыш керт. Адакшым вуйжым нӧлталаш тӱҥалмылан кӧра пуйто пӧлем савырныш. Сандене шинчажым кумен возо. Вараже ала нералтыш, ала тыглай шулен возо — йӱк-йӱаным колын, помыжалтме гай лие.
— Кок кугу пий омса воктеч огеш ойырло.
— Ит гына ойло ынде.
— Александра Николаевна пураш лӱдын шогалын ыле.
— Вараже пурыш вет, пий-шамыч ырлашат, опташат ышт пиж.
— Оптымо огыл, корным пуышт.
— Кызытат туштак кият.
Кргорий кугыза кок еҥын кутырымым колеш гынат, мо нерген ойлымым умылен ок керт.
— Кргорий, чылтак от керт мо? — изи капан шемалге марий шоҥгым тӱслен ончале.
— Черже утыжденат кӧргыш каен аман, — ышталеш весыже.
— Кргорий, кочкаш теве конденыт, кеч изишак пурл, — пелешта ончыч ойлышыжо.
— Кочкаш кӱлеш, кочкаш, — кугу капан илалшырак марий адак черле йолташыжлан ойлаш полша.
Кргорий кочмо шумымат, йӱмӧ шумымат ок шиж. Палатысе кок марийын мом ойлымыштым ыҥлаш тырша. А нунышт шып лийын шинчыч.
— Пӱралтын вет айдемыланат, шонымо семын колашат ок лий. Эше мерчен кий, — изи какши марий адак пелешта.
— Тый, Йорги, тугайым ит ойлышт, — кукшо йӱкын мане весыже.
— Пеш ом ойло ыле да...
— Чарне, кугызалан такат йӧсӧ.
Палатыште адак йук шоктымым чарныш.

* * *
Кумшешыжым, Александра Николаевнан палатысе кум черлым колышт кайымекыже, Кргорий кугыза вакшышыж гыч кынел шинче. Но шуко жаплан огыл — оҥжым, утларакшым шола велым, адак ала-могай азыр ишыш. Адак шуйналт возо.
— Ончо, ончо! — кӱжгӧ йӱкым колын, Кргорий шинчажым почо.
— Нине, товатат, Кргорийын пийже улыт, — Йоргин йӱкшым палыш шоҥго.
Тыгай шомакым колын, Кргорий кугыза вуйжым нӧлтале. Тудо пеле кылмыше окнаште Джек ден Дружокым ужо. Нуно окнаянакыш кок йола эҥертен шогалынытат, пӧлемым шымлат. Йылмым луктын, умшам кугун карен шӱлат гынат, шинчаончалтышышт поро, но тунамак тургыжланыше.
Шоҥго вуйжым кӱпчыкыш пыштыш. Капше нелеммылан кӧра огыл, а кӧргыштыжӧ шокшо лийын кайымылан. Вараже ӱнарже пурымым шиже, кровать тӱрышкырак шинче. Окнаште пий-влакым ужын, шинчаже вӱдыжгыш.
Тыгайым ужын, Йорги ден йолташыже нимом пелешташат ӧрыч. Вара иктыже ыш чыте, йодо:
— Тугеже, нуно тыйын пиет улыт?
— Мыйын, — пелештыш Кргорий, окна деке чарайолынак ошкыльо. — Мӧҥгӧ.
Пий-влак окна ончыч кудал колтышт. Шоҥго янак гыч торлыш, кроватьышкыже миен шинче. Шукат ыш лий, палат омса почылто.
— Кузерак вара илыштыда? — ӱдырамаш йӱк эм пушан пӧлемым темыш.
Кргорий кугыза, шке пелашыжым ужын, шинчажым ӱштыльӧ. Чурийысе куптыржат вийнымыла лие.
— Тумбочкетше тиде мо? — Настачи кугызаж велыш ошкыльо, брезент сумкажым кровать воктек шындыш.
— Тудо, — Йорги, ӱдырамашын кӧ улмыжым тогдаен, пелештыш.
— Теве мӱйым конденам, йӧратыме поҥгетым, — Настачи янда банке-влакым тумбычкышкыжо шындедаш тӱҥале.
Кргорий, куважын тыге шогылтмыжым ончен, келесырын йодо:
— Тынарыже молан?
— Кочкашет. Кочде, кунам тӧрланет? — Настачи нумалтышыжым ястарен пытарышат, пӱкеныш шинче, кугызажым тӱткын ончале.
— Тазалыкетше могайрак? Тугакак кожге шӱлетыс, — йодышташ пиже.
— Таче веле кынелын, кок кечыже эре кийыш, — Йорги вашештыш.
— Тугеже томамыс, — Настачи ӱмбалсе ош халатшым тӧрлатыш.
— Илем эшеже. Ынде колаш огыт пу — уколым шурат, эмым тушкат. — Кргорий кровать вуй гыч корнан-корнан пижамым нале. — Тый шкеже кузе?
— Э-э, мый куржтала-ам, — Настачи, шовычшым луштарен, шӱргьгжым ниялта. — Ови тый декет ыш пуро мо? — кугызаж велыш ончалеш.
Шоҥго, корнан курткым чиен шуктышат, пулвуйышкыжо кидше дене эҥертен шинче.
— Ови, манам...
— Уке, лийын огыл.
— Мый тудын деке ончыгечак пурен лектымыс. Тыйым тышан кодымеке. Ачатым, маньым, больницыш пыштышт. Тыгай-тыгай пӧртыштӧ кия, маньым. Э-эй, тугеже, шочшо-шамычлан ӱшане, — кугун шӱлалта Настачи. — Вӧдырланже, почтыш пурен, телеграммым возыктышым. Тудыжат толын кайыман ыле, Йошкар-Ола тора мо? Машинажат уло. Кргорий, Генюшланже могай уверым колтена?
— Нимогайымат.
— Мо, кузе туге?
— А вот тыгак, — шоҥго сырыме гай лие.
— Уке, тудланже тачак серышым возыктем. Микывыр Елуш возаш пеш кертеш. Кастене кычкыраламат, возыктем. Урокшо шукак огыл дыр? Овиже молан ок пуро? Тудыжо тыштак илас. Шого, тачат теве пурен лектам.
— Эрге-ӱдырдаже мынярын улыт? — шып шинчыше Йорги верже гыч тарваныш.
— Сита эргат, ӱдырат. Чылаже нылытын улыт. Кум эрге, ик ӱдыр. — Настачи ындыже оҥысо ужга полдышыжым мучыштарыш. — Тыште сайын олтат аман, шокшо веле, — ыштале.
Ты жапыште, пий ырлымым колын, вуйыштым чыланат окна веке савыральыч.
— Ниныже кушеч толын лектыч? — Настачи адак ойла. — Мӧҥгыштӧ ынде кумшо кече огыт кой.
— Нуно, очыни, озаштым вучат, — кок пийын окна ваштареш эҥертен шогалмыштым ужын, манеш Йорги.
Кргорий адак тӧрза деке ошкылеш, пий-влаклан кидшым лупшалеш, кычкыралме шотым ышта:
— Мӧҥгӧ кайыза, мӧҥгӧ!
Пий-влак, вуйыштым пӧрдыктыл, озаштым ончат, вара окна деч торлат.
— Ниным мӧҥгӧ наҥгай, мый тышеч кунам лектам? — Кргорий куважлан ойла.
— Наҥгаен тӱкылемак, шкетланем мыламат йокрок, — Настачи лачымын ойла.— Витюланат серышым возыктем. Тудыжат толжо. Туменже тора гынат, кызыт самолет чоҥештылеш. Ачат, манам, пешак шӱкшӧ.
— Айда, возкалышаш уке. Тудыжо тояш толеш гынат йӧра, — манеш Кргорий, вуй савырнымым шижын, кроватьышкыже каяш тарвана, но йолжо капшым кучен ок керт — Настачи ӱмбаке шуҥгалтеш.
— Ой, ынде, ой, юмыжат, — ватыже кугызажым кучен шукта. Тудлан полшаш Йорги тӧрштенак кынелеш. Коктын шоҥгым вакшышыш пыштат.
Кргорий, южым погалтен, пыкше шӱлаш толаша, шинчажат петырналтеш.
— Миклай, Александра Николаевнам кычкырал, — Йорги йолташыжлан кӱштыш.
Шукат ыш лий, чатка самырык ӱдырамаш толын шуо.
Кргорийын шӱм кырымыжым колышто, вӱр давленийжым висыш.
— Чыла сай лиеш, чыла, — мане, лектын кайыш. Икмыняр жап гыч Кргорийлан уколым ыштен кодышт.
Настачи кечывал эртымеш кугызаж деч ыш ойырло, тудыжо мӧҥгыжӧ покташ тӱҥалмеке, куваже адак шке ойжымак шуйыш:
— Ялыш ошкылмо деч ончыч Ови дек пурен лектам.Тачак толжо.
Тидын деч вара кок арня эртыш. Таче Кргорий палатыште тулым чӱктымӧ деч ончычак помыжалт возын. Тӧрланаш тӱҥалме шотшо уке гынат, кызыт корштымым ок шиж. Садлан вуйжат яндарештмыла чучеш, тӱрлӧ шонымаш шыҥа. Вуйыштыжо ала-молан пареҥге кӱнчымӧ жап пӧрдеш...
Сентябрь кыдалне, ик шуматкечын, Кргорий ден Настачи пакчашкышт пареҥге кӱнчаш соптыртатышт. Кок мешак наре лукмеке, Кргорий шаньык вургыш эҥертен шогале, а куваже «Кид-йолем йӱлен кайыш ала-мо» мане да ик верыште эркын тошкышташ тӱҥале. Мом ыштет, рвезе жапет тӱтырала шулен йомын. Жап тудо чыла кертеш, илышым эреак вашталтен толеш. Ньогаже кушкеш, айдемыш савырна, а илалшыже шоҥго карта лиеш. Кузе уке гын?
Уке, мо гынат, ончен куштымо паренгым кӱнчен, пӧртйымак оптыманак — телым пакчаш лектын от пого. Мешакым Кргорийлан нумалаш — манаш веле. Теве ведра-влакымат пыкше пеҥыж наҥгая да. Но мо-гынат, адак тудо тыште йӧным муо: пошкудо рвезе деч кондымо кок тошто велосипед тыртыш гыч орвам келыштарыш, пареҥге мешакым шупшыкташ йӧрышым ыштыш.
Кечывал лишан Кргорий кугыза пелашыжлан мане:
— Настачи, мий, кочкаш иктаж-мом ямдыле.
— Муным шолтем гын, йӧра мо, ачаже? — ыштале тудыжо.
— А, шке палет.
Ты жапыште пакча шеҥгелан йылгыжше да пыл кокла гыч ончаш тӧчышӧ кече дене йӱлышӧ йошкар чапле машина шогале. «Кӧ эше тыгай коштеш?» — шонен, шоҥго-влак «Жигулим» тӱслаш пижыч.
— Ачаже, ончо, Вӧдыр эргынас, — эргыжым пален, йывыртен колтыш Настачи.
— Тудо, коеш, — кокыралтен пелештыш Кргорий.
А вара шешкыже, кок уныкаже машина гыч волен шогальыч.
— Эргым толын, эргым, — Настачи Вӧдырым вӱчка.
— Сита, ну сита, — тудыжо аваж деч кораҥеш, ачаж велыш шинчажым виктара, пелешта:
— Кӱнчеда аман.
— Кӱнчена, кӱнчена. Теве таче гына лектын шогалын улына, — йырымла Настачи, кок уныкажын вуйыштым ниялта.
— Пурена пӧртыш, кечывалым ыштена, — ава чылаштым ӱжӧ.
— Мый теве изишак кӱнчем, — мане Вӧдыр, шаньыкым налын шогале. — А те пурыза.
Эргыж ден ватыже пареҥгым кӱнчаш пижыч, а кок шоҥго да уныкашт кудывечыш ошкыльыч.
Настачи эргыж ден шешкыжым кочкаш кычкыраш лекте, но нунышт «Изишак теве шогылтына да пурена веле» маньыч. Вӧдырын кид модеш веле — пеш талын кӱнча, а ватыже, чевер кӱчшым эмгаташ лӱдде, пареҥгым ведраш пога, вара мешакыш опта.
Кок мешак тичмаш лиймылан Кргорий кугыза нунын деке кокырен-кокырен тольо.
— Кочмыда огеш шу мо? Муным кӱктышна, чайым шолтышна, — пелештыш тудо.
— Ачай, ужат теве пылым? — касвелыш ончыктыш Вӧдыр.
— Ужам, молан ом уж. Очыни, йӱр толеш.
— Во, во, садланак мыланна вашкаш кӱлеш. Ато тышеч мланде тӱп-дӱп кылмымеш асфальтыш от лек.
Тетла Кргорий нимат ыш пелеште, тошкемысе олмапу йымак миен шинче, сигаретшым кудалтен колтыш. А вара, тамак мешакшым луктын, газетым кушкед нале, чытырыше кидше дене у сигаретам пӱтыраш пиже. Толашыш-толашыш, но махорко газет лапчыкыш нимончат ок воч.
— Мо, тамак дене веле толашет, — Настачи лектын шуо. — Полшышо уло гын, чулымынрак ыштен колтыман.
— Да-а, тый, — кидшым лупшале Кргорий. Куваже нимомат ыш умыло, пакчашке лекте.
— Авай, мый тиде кок мешакым пыштем мо? — Вӧдыр вигак Настачи ончык толын шогале.
— Кушко? — ыш умыло тудыжо.
Вӧдыр кидше дене йылгыжше машинам ончыктыш...

* * *
— Тьфу, керемет, — Кргорий кугыза кровать тӱрыш миен шинче, кӱвар ӱмбаке шӱвал колтыш. — Ончо шочшо-шамычым, чишкам ончыктен веле кодат. Изишт годымат эреак нунын верч тыршышым, нуныланак лийже, шонышым. Кеҥежымат эреак модын веле коштыч.
Тудо шке семынже эше ойлышт шинчыш, вара, кидшым лупшалын, адак йӱкынак пелештыш:
— Айда, кузе моштат, туге илышт.
Вара адак шонен шинча: «Такше, эн изирак эргыжым, Генюшым, пешак ужмыжо шуэш. Тудыжо Украин мландыште салтак лийын коштынат, тушанак илаш кодын. Ынде кок ий эртыш — мӧҥгышкӧ толын ок кай. Тока возен иле, ӱдырым налынам манын. Шешкынаже могайрак гын?»
Виктыр нерген гын шонымыжат ок шу. Айдеме мо, шочмо суртыштыжо шым ий лийын огыл. Сибирьыште коштеш. Чодыра коклаштет ала маскаш савырнен, кӧ пала тудым. Серышыжат идалык укес.
Эрдене шоҥгым адак кынелтен ышт керт. Тудыжо шинчажым почо гынат, нимом пелештыде, тарваныде кия.
— Эх, Кргорийжат. Кунам тӧрланаш тӱҥалеш гын?
— Чержат пешак шуко да.
— Ик эргыжат ыш тол вет.
— Ӱдыржат пурен огыл, тыштак ила манешыс.
— Очыни, мемнан чер деч лӱдыт.
— Кӧ пала нуным. Мом шонат?
Палатыште Йорги ден Миклай кутыркален шинчат.
— Ончо, ончо, — Миклай окна дек тӧрштыш. — Джек ала-мом нумалын.
Йоргиат окна деке мийыш.
— Мераҥыс, нуно мераҥым конденыт, — Миклайын чурийже волгалте.
— Чынак, — ӧрӧ Йорги.
Джек шке нумалтышыжым окна йымак конден пыштыш, вара янакышке кок йола шогалын, пӧлемыште улшо-влакым ончале.
— Джек, — Йорги мане, вес пийын кок йола шогалмыжым ужын, ешарыш: — Дружок.
А пий-влак, вуйыштым савыркален, йыҥысаш тӱҥальыч.
— Озада кынелын ок керт, — кумылсырын пелештыш Миклай.
Уке, тиде ганат Кргорий кугыза верже гыч ыш тарване. Джек кугу йӱкын опталтыш.
Черле еҥ, тиде йӱкым кольо ала-мо, вуйжым нӧлтале, шинчажым окнашке кусарыш. Тушто тудо, пий-влакым ужын, шоныдымын-вучыдымын кынеле да окна деке ошкыл мийыш, йӱкшӧ лекте:
— Игем-шамыч...