Bezzeñ nämälärze hatqanda

Atayımdıñ: «Yıyıu aqsahı tüläyhe, nedoimka birähe bar»,— tip zarlanıuzarı äle lä küz aldımda tora. Ul ike hüzzeñ berehendä:

— Hatırğa nämä lä yuq, ismaham! Bayzar tülänelär zä böttölär. Ularzıñ yırzäre küp, maldarı bar. Şulay bulhalar za, yıyıu aqsahın bezzeñ menän ber tigez tüläyzär. Ularğa yıñel ul, bına bezgä auır!— tip häsrätlänä ine.

Min yıyıu aqsahınıñ, nedoimkanıñ nämä ikänen belmägängä kürä: «Bezzän nämä ösön aqsa horayzar ikän? Bezzeñ atayzıñ ber tin dä aqsahı yuq bit!.. Ul meskende niñä bılay intekterälär ikän?»— tip uylay torğaynım.

Bezzeñ öyzä bılay za ällä nindäy artıq nämälär yuq. Min belgändän birle ber töslö torğan alasa tışlı tüşäk menän yöndäre qoyolop torğan ber yastıq, ike iske bäläkäy mendär, iske sepräktän huqqan ber balas häm ber ike iske handıq menän ällä nisä yırenän yamalğan ber samauır bar. Öy esendä şularzan tış küzgä kürenerlek başqa rätle ber nämä lä yuq.

Ägär zä atayımdıñ aqsahı bulha, ul bezze qaq hikelä yatqırmas, beräy keyez alğan bulır ine. Bına bezzeñ küldäk yöz yırenän yamaulı, äsäyem här kön tip äyterlek bezze meyes başına menderep ultırta la, küldäktärebezze sisterep alıp, yırtıq-hütektären yamarğa totona, üze höylänep:

— Yamaulıq ta yuq, ismaham!— tip, tege iske handıqtı asıp, undağı iske-mosqo sepräktärze aqtara, unan berär yamaulıq tabıp eşkä totona. Huñınan tağı zarlanıp: — — Küldäktäre izelep bötkän... yıp totorloq yırzäre lä qalmağan!— tip ärney. — Ägär zä atayımdıñ aqsahı bulha, ul bezze bınday yamaulı häm törlö töskä äylängän iske küldäktär menän yörötmäs ine.

Äsäyemdeñ üz östöndä lä haman ber töslö iske küldäk. Ul mesken üzeneñ küldägen yıuğan vaqıtta atayımdıñ säkmänen keyep yıua, sönki almaştırıp tororğa başqa küldäge yuq. Üze: «Keşe qara, kilep inmähen»,— tip bezgä qarap tororğa quşa. Sit keşe kilep ingändä, tiz genä meyes artına inep, şunda yäşerenep tora.

Ägär zä atayımdıñ hatır nämähe bulha, şunı hatıp yañı küldäk alır ine.

Kürşeläge irken tormoşlo keşelär küp vaqıtta itle aş beşerälär. İt halıp beşergän aştıñ tämle yıstäre tanauğa bärelgändä bez nämä eşlärgä belmäybez. İt häm hurpa eske kilä. Äsäyem:

— Ber ay buldı inde, itle hurpa eskänebez yuq,— tip zarlanıp quya.

Ägär zä atayımdıñ aqsahı bulha, ul bezgä it alıp beşertep tämle hurpa eserer ine.

Atayımdıñ asqa yäyergä keyez alıuza la, bezgä yañı küldäktär alıuza la häm it alıp hurpa esereüzä lä qayğıhı yuq. Ul haman:

— Yıyıu aqsahı, nedoimka tüläyhe bar... Nämälärze hatırzar inde...— tip yafa sigä, ni eşlärgä belmäy häsrätlänä.

Min:

— Bezzeñ nämäne niñä hathındar? Samauır här kön üzebezgä käräk. İske tüşäk menän mendärzärze halıp yatabız. Ularzı hathalar, bez nisek tororboz?— tip uylanım.— Unan huñ bıl nämälärze kem alhın?— tim. Läkin atayım haman qayğıra la qayğıra:

— Nämälärze hatırzar inde!..— Läkin min bıl nämälärze kemdär hatalar, qayza alıp kitälär, şunı his ber küz aldıma kilterä almayım.

— Bulmas, hatmastar äle...— tim.

Atayımdıñ qurqıp yöröüye häm:

— Nämälärze hatırzar inde...— tigän hüze dörös bulıp sıqtı. Ber köndö bezzeñ uramda, ut sıqqan keüyek, aşığıs quzğalış başlandı. Hatır nämäläre bulmağan häm başqa urından aqsa taba almay, yıyıuzarın, nedoimkalarıñ tüläy almağan yarlılar samauır, qazan, tüşäk, yastıq keüyek küz östöndä qaş keüyek kürgän nämälären yäşerergä kereştelär. Bıl eştär başta bezgä, malayzarğa, qızıq keüyek kürende. Bez başlağan uyındarıbızzı taşlap, nämälären qayza quyırğa belmäy, yän tirzäre sığıp aptırap yörögän keşelärze qarap torzoq. Ber azzan huñ min üzebezzeñ öygä qaytıp indem. Küp tä ütmäy, atayım da qayttı häm: — — Bezgä lä kilep yıterzär inde, ni eşlärgä?— tip başın totop hikegä ultırzı. Eşteñ bıl däräcägä yıtkänen kürgäs, äsäyem dä qurqıp kitte. Atayımdıñ ergähenä kilep, bik zur ser äytkän keüyek äkren genä: — — Hin, ällä tüşäk menän yastıqtı yäşeräbezme? Alıp kiterzär bit!..— tine. Bığa qarşı atayım: — — Bığa tiklem aldaşqanım yuq. Bınan huñ da aldaşmam, üz nämämde üzem yäşermäm inde. Alhalar, alırzar za kiterzär. Şunıñ menän säsräp kithendär, ularğa qäbereñ yaqın bulmahın!.. Ular yöräk qanıñdı hığıp alırzar!— tip nämälärze yäşermäskä buldı. — Min qurqıu qatış qızıq menän tağı uramğa sıqtım. Bezzän ös-dürt öy aşa ber nisä yıgeüle at häm ul attar yanında küp keşelär toralar ine. Bez, ber nisä malay, ul arbalar ergähenä barzıq. Bıl arbalarğa tıştarı qarayıp, käprändäre kürenep, yöndäre sığıp torğan tüşäk-yastıqtar, urtaları harğılt bulıp ikense töskä ingän ber nisä keyez, kirbes menän ağartılğanğa şımarıp bötkän häm töptärenä qaray ber nisä urından qara qurğaş menän yamalğan samauırzar, törlö zurlıqtağı qazandar nisek tura kilde, şulay halınğaynılar.

Küreneşkä qızğanıs bulğan bıl nämälärzeñ eyäläre üzzäre ul nämälärgä qarap tilmerep toralar häm qayğırıp zarlanışalar ine.

Bez barıp az ğına torğas ta, Häbir ağayzarzıñ samauırı menän yañı ğına quptarıp alğan qazandarın alıp sıqtılar za tege nämälär östönä ırğıttılar. Bıl nämälärze alıp sığıusılar — kükrägenä mizal taqqan Sälähi starosta menän ber qılıslı keşe häm ber nisä disätskiy ine.

Häbir ağay nämäläre artınan sığıp, tege qılıslı keşegä häm Sälähi starostağa qarap:

— Min nisek tüläyem? Min yartı duş yır kötäm. Ä ana... keşelär ösär-dürtär duş yır biläyzär... Mineñ ber käzä menän şul samauırzan, qazanımdan başqa nämäm bar?.. Qış alğan burıs ösön yäy buyı keşegä eşläp ğümer ütä...— tip qızıulana başlağaynı, unı starosta bik qısqa totto häm asıulanıp: — — Äle yıyıuıñdı tülämägän yıtmägän, işşu ällä nämälär höyläp, yauaplaşıp torğan bulahıñ! Başqalarzı yıyıu tülämäskä qotortahıñ... May baş!..— tip yıkerze lä, tege qılıslı keşegä qarap, urıssa tel menän ällä nämälär höylärgä kereşte. — Bıl vaqıtta şunda yıyılıp torğan keşelär, qurqışıp kitkän keüyek bulıp, sitkäräk sigenep, auız estärenän genä mığırlaşıp quyzılar. Tege qılıslı keşe Häbir ağayğa qarap ber nisä hüz äytte. Häbir ağay za uğa qarşı urıssalay yauap birze. Min unıñ: «Ya — haldat... zemlä net»,— tigän hüzzären genä iskä alıp qaldım. Şulay az ğına yauaplaşqas ta, tege qılıslı keşe disätskiyzärze saqırıp ber nisä hüz äytkäyne, ular şunda uq Häbir ağayzı qayzalır alıp kitergä teläy başlanılar. Häbir ağay ularğa qarışıp artqa tartıla başlanı. Şunda tege qılıslı keşe qılısın qulına alıp, nämäler äytep aqırzı. Şunan huñ ğına Häbir ağay qarışmayınsa tegelärzeñ urtahında kitte. Häbir ağayzıñ qatını menän balaları ber Häbir ağayğa, ber samauır menän qazandarına qarap ilaşıp qaldılar.

Bez, malayzar, Häbir ağayzıñ şunday zur keşenän lä qurqmay qarşı höyläşeüyenä ğäcäpkä qaldıq. Ber zurıraq malay: «Ul bit haldatta yöröp, donya kürep qaytqan, şunıñ ösön qurqmay...»— tine.

Häbir ağayzarzıñ nämälären alğandan huñ, ber yort taşlap, bezgä ike yort qına aşa bulğan Särbi äbeyzär tapqırına tuqtap, Särbi äbeyzärgä inep kittelär. Unda ozaq ta tormay, unıñ yastığı menän keyezen alıp sıqtılar. Särbi äbey üzeneñ samauırın yäşerep ölgörgän, küräheñ, starostanıñ hüzenän şulay añlaşıldı.

Särbi äbey starosta artınan sığıp:

— Sälähi balam, keyezem menän yastığımdı qaldırıp kitegez inde. Ber-ike köndän huñ käzämde hatıp yıyıu aqsahın tülärmen...— tip qarağaynı, unıñ hüzen tıñlamanılar. — — Bıl nämälär bazar yıtmäy hatılmayzar. Şunda käzäñde hatırhıñ da nämäläreñde tüläp alırhıñ,— tip quzğalıp kittelär. — Bezgä ber genä yort aşa bulğan Morat babayzarğa tuqtap ta tormanılar. Morat babay bik bay bulğanğa kürä, ul yıyıu aqsahın küptän tüläp bötörgän, küräheñ. Ul üze quldarın bişmät kesähenä tığıp qapqa töböndä tora ine. Unıñ ergähenän ütkändä Sälähi starosta la, tege qılıslı keşe lä unıñ ergähendä tuqtap, küreşep, kölä-kölä höyläşep, tağı küreşep kittelär.

Unan uzıp bezzeñ menän kürşe bulğan Ğiniät babayzarğa ingäynelär, ul öyön bikläp, üze ällä qayza kitkän dä barğan ikän. Şunıñ ösön unıñ qapqahınan bik asıulanıp sıqtılar. Yozaq vatıp keşe yortona inergä yaramay ikän; hüzzärenän şulay belende.

Näübät bezgä yıtte.

Atayım bik zur ğäyeple keşe keüyek bulıp, qurqıp qına, yözzäre ağarınıp, ularğa qarşı sıqtı. Unıñ şulay qurqıp, qunaq qarşı alğan keüyek hörmätläp qarşı alıuına qaramayınsa Sälähi starosta säläm dä birmäy asıulı räüyeştä:

— Yä, Hismät, aqsa äzerläneñme? Tizeräk birep yıbär, eş bik tığız!— tip hüz başlanı.

Atayım, mesken, nämä urlap totolğan keşe keüyek qurqıp ıq-mıq itte. Nämä äytergä belmäy, ulay-bılay helkende. Haqalın hıypap aldı, huñınan qaltırauıqlı tauış menän:

— Äzerläy almanım şul, Sälähi ağay... Oşo arala bulır za bit. Äle berärhenän berär disätinä uraq almaqsı bulıp toram. Qayza, üzeñ birmäyheñme?.. İñ elek hiñä urıp birer inem...— tip hüz başlağaynı la, Sälähi starosta unıñ hüzzäre bötkänen dä kötmäy, yaman räüyeştä asıulanıp kitte:

— Yıyıuzı vaqıtında tülämäyhegez zä, işşu üzeñ birep tor äle, tip, aqsa horap keşegä halınahığız! Ällä mindä ändräy qaznahı bar tip belähegezme?— tip atayzı yandırıp tirgäy başlanı.

Atay tağı la qurqa töşöp, ğäfü ütengän hımaq:

— Yuqlıq, Sälähi ağay, yuqlıq. Oşo arala tabıp birermen. Zinhar, nämäläremde hattırmay torhağız ğına yaqşı bulır ine!..— tip saq-saq äytä aldı. Läkin atayımdıñ tilmerep äytkän bıl hüzzäre unıñ asıuın ğına kilterze bulha käräk, ul:

— Aqsa tabırhıñ da nämäläreñde tüläp alırhıñ, elegeräk hästären kürälär unıñ!— tip äytte lä qılıslı keşene eyärtep bezzeñ öygä inep kitte. Bez, malayzar, täzränän qarap torzoq. Ular öygä inep arlı-birle qarandılar za, başqa rätle nämälär kürenmägäs, tüşäk menän samauırzı alıp sıqtılar. Ber-ike minut esendä bezzeñ tüşäk menän samauır za arbalağı başqa nämälär östönä ırğıtıldılar. Miñä bıl nämälär bik qızğanıs bulıp kürendelär. Ular yänhez bulhalar za, bezzän kitkängä qayğırğan hımaq bulıp toralar ine. Nämälär artınan qarap qalğan atayımdıñ küzenän yäş kürenmähä lä, äsäyemdeñ küzendä yäş börsöktäre yaltıray ine.

Yıyıu aqsahı yıyıusılar bezzeñ ostan kitep, uramda tauış-tın basılğas, öygä indem. Öyzä tüşäk menän samauır yuqlığı ällä qayzan küzgä bärelep tora. Öyzöñ ber yağı kitek bulıp qalğan keüyek kürenä ine.

Atayım hüzhez genä izängä qarap yılkähen tırnay. Äsäyem üzenän-üze:

— Üzem menän bergä kilgän tüşägem ine... Äsäyem märhümdeñ tösö itep kenä tota inem, aqsa tabıp tüläp alıp bulha ğına yarar ine!— tip höylänä, üze qalğan yastıqtı qabartıp rätläp quyğan bulıp, tüşäkteñ buş qalğan urının qaplamaqsı bula ine.

Atayım bik ozaq uylap torğas:

– Hin yuqqa qayğırma inde. Bazarğa tiklem berärhenän uraq urırğa aqsa alıp tülärbez. Aqsa tülägäs, tüşäkte lä, samauırzı la birerzär,— tigän bulha la, ul bıl eşteñ barıp sığıuına üze lä ışanmağan keüyek tora ine.

Samauır yuqlıqtıñ auırlığı bik tiz belende. Töşkö säyze eser vaqıt yıtkäs, kürşe Morat babayzarzan samauır horap qarağaynıq ta, ular:

— Samauırzar üzäbezzän buşamayzar. Häzer utauğa kitkän könlöksölär qaytalar,— tip kenä yauap birzelär.

Äsäyem samauır yuqlıqqa aptırap tormanı:

— Ularğa könöñ töşhä, şulay bulır inde. Ös samauırzarı bar, şularzıñ beräühen säy eskänse birep torhalar, aşalır tip qurqqandarzır,— tip höylängändän huñ, qazan astına ut yağıp yıbärze häm mätrüşkä halıp qaynattı la bezgä säy eserä başlanı.

Alda şıclap torğan samauır bulmağas, säy eseü küñelhezeräk bulha la, bezgä artıq hizelmäne. Tik atayım ğına:

— Samauır menän säy äseügä yıtmäy şul. Qazan täme— timer täme sıqqan!— tip qazandan säy eseügä rizahızlığın belderze.

Şul vaqıtta bezgä Särbi äbey inep, üzeneñ hälenän zarlana başlanı:

— Mine qarar ösön lgota alıp qalğan Sälihem zavodqa eşkä kitkän yırenän yuğaldı. Ber yıldan birle häbär-hätere yuq. Fättahtı haldatqa aldılar, ismaham, unı la qaytarmayzar. Unan da higez ayzan birle hat yuq. Ällä üle, ällä tere,— tip zarlanıp ilap aldı. Huñınan atayıma qarap:

— Hismät balam, mineñ ber keşem dä yuq bit, hin bazar köndö mineñ käzämde hatıp qına bir inde. Ällä ös humğa alırzar. Tüşägem menän keyezem yuq haqqa kitmähendär inde. Qart könömdä qaq hikelä yatır hälem yuq,— tine.

Särbi äbeyzeñ tamaq tuyzırıp torğan berzän-ber käzähen hatıuına atayımdar za qayğırıştılar. Unıñ başqa tabır yıre häm bayzarzan uraq urırğa alırğa kösö bulmağanğa kürä, käzähen hatmay ämäle lä yuq ine.

Şulay itep, bezzeñ uramdağı yarlı keşelär bögön bik zur häsrätkä töştölär. Här kem üzenä iñ käräk bulğan nämäläre kitkängä qayğırıp, nisek bulha la yıyıu aqsahın tüläp, nämälären qaytarıp alırğa aqsa tabıu yulın qayğırtırğa kereştelär.

Mineñ atayım da ber nisä keşegä barıp, aqsa ezläp qayttı. Läkin ul aqsa horap barğan keşelärzeñ qayhı berehe öyzä bulmağanğa, qayhı beräüzäre mullalarzı aşqa yıyıp aş ütkäreüzän buşamağanğa, qayhı berzäre urzıra torğan yırzären ällä qasan birep bötkängä kürä, ber tin dä aqsa taba almay qayttı. Ul mesken ber yırgä barıp qaytıp, ber az uylanıp ultıra la tağı sığıp kitä, tağı qayta, tağı sığıp kitä ine.

Bez şulay samauırhız, tüşäkhez berense köndö ütkärzek.

Bögön bezzeñ öyzä bik küñelhez. Bögön kis beşerelgän baltırğan öyrähe lä köndäge keüyek tämle bulıp kürenmäne.

Bazar kön yıtte.

Atayım haman aqsa tabıp, samauır menän tüşäkte qaytarıp ala alğanı yuq ine. Bez haman mätrüşkä säskähen qazanda qaynatıp, säy urınına şunı esep kildek.

Bazar köndö bik irtä tororğa tura kilde. Bez säy esep ultırğanda, käzähen baqırta-baqırta yıtäkläp, Särbi äbey kilep yıtte. Ul üze häldän tayğan, üze:

— Kötöüzän qalğanğa, iptäştärenän ayırılğanğa kürä baqıra mesken käzäm. Kemgä genä tura kiler inde, hetö bik quyı ine. Vaq-töyäk hıyırğa la birgehez ine. Üzemdeñ balam keüyek kürep asray inem,— tip höylänä ine. Bıl vaqıtta unıñ üzeneñ küzendä lä, käzäheneñ küzendä lä yäştär möldöräp toralar. Min: «Ahırı, käzähe lä Särbi äbeyzän ayırılahıñ belä torğandır, şuğa kürä baqıralır, şunıñ ösön küzzäre yäşlängän keüyek toralır»,— tip uylanım.

Atayım unan-bınan ğına säy este lä käzäne yıtäkläp, miñä arttan qıuıp barırğa quştı.

Käzäne alıp kitä başlağas, ul dürt ayağıñ alğa qaray teräp tartışa başlanı. Min unı huğırğa la qızğana inem.

Käzäneñ şulay qarışıuın kürgäs, Särbi äbeyzeñ küñele yomşap kitte buğay, ul käzähen arqahınan qağıp:

— Hayuanqay, bar, bar. Ber zä hatmas inem dä, hattıralar bit. Meskenkäyemde üz balam keüyek kürä inem dä bit, kitä inde. hau bul inde...— tip küzzärendäge yäşen hörttö.

Käzä bılay ğına barırlıq bulmağas, mineñ qulğa sıbıq birep, şunıñ menän nıqlap qıuırğa quştılar. Eş bılayğa kitkäs, käzä lä qarışmay alğa kitte. Ul uñğa yäki hulğa tartılıp kitergä itä, üze baqıra, üze artqa qaray häm Särbi äbeygä: «Niñä mine bılar qulına birep yıbäräheñ? Niñä mine qıuahıñ? Hin elek bılay tügel ineñ bit...»— tigän keüyek bula ine. Şulay itep, bez bazarğa kittek. Särbi äbey ilay-ilay käzäheneñ artınan qarap qaldı.

Bıl bazar yarlılarzıñ yıyıu ösön hatırğa tip kilterelgän tüşäk-yastıqtarı, samauır, qazan häm keyez keüyek nämäläre menän tulğaynı. Käzälär zä bik küp. Bez zä Särbi äbeyzeñ käzähen şundağı käzälär qatarına kilterep quyıp, alıusı kötörgä kereştek. Läkin alırğa teläüselär ber zä kürenmäyzär. Käzälärzeñ haqtarı bik töşkän.

Bıl küp nämälär arahında bezzeñ samauır za mesken bulıp ultıra, tüşäkte nisek tura kilde, şulay taşlağandar, ber başı hütelep yöndäre sıqqan. Min ularzı kürgäs, qızğanıp kittem.

Äsäyem bit ul tüşäkte här kön irtänsäk qağıp-qabartıp yaqşılap quya torğaynı. Samauırzı la säy esep bötkän hayın qağıp, köldären hörtöp quya häm bik yış äse qatıqqa kirbes sañdarı halıp, şunıñ menän ağartıp, yalt itterep quya torğaynı.

Särbi äbeyzeñ käzähenä kemder beräü hum hikhän tin haq birep kitte. Atayım:

— Käzä bik şäp, üze bıuaz, unıñ bit tirehe lä ber hum tora,— tip höylänep qaldı.

Bezzeñ samauırğa ike hum ğına birälär. Tüşäkte qarausı la yuq. Nämälärzeñ eyäläre, küzzären möldörätep, nämälärenä qarap toralar.

Häbir ağayzı türälärgä qarşı hüz äytkän ösön ike kön yabıp yatqırğandan huñ, bögön sığarğandar ikän, ul qayzandır aqsa tabıp yıyıuın şunda uq tüläp, qazanı menän samauırın alıp qaytıp kitte.

Ul kitkän saqta Sälähi starosta:

— Enem, bınan huñ teleñde qısqa tot! Ulay bik belemle bulıp kitergä yaramay. Artıñdı uylap höylärgä käräk. Yaray äle min äytep sığarttım,— tip törlö hüzzär äytep qaldı. Läkin Häbir ağay uğa qarşı ber hüz zä äytmäne, qurqtı, küräheñ.

Şul uq nämälär tirähendä bezzeñ auıldıñ häm kürşe auıldarzıñ, bay häm igen küp säsä torğan keşeläre besän sabıu, uraq urzırıu ösön aldan aqsa birergä hatıulaşalar. Besän sabırğa könlök haqı 40 tin, uraq urırğa disätinähenä ike hum aqsa häm ber bot arış ono birep vaqlaşalar ine.

Baytaq keşelär ni eşlärgä belmäy, şul haqqa künep, aqsa aldılar za yıyıuzarın tüläp, samauır keüyek qayhı ber käräk nämälären alıp kittelär. Yäyge ozon köndöñ töş vaqıtı yıtep kileügä qaramayınsa, äle haman bezzeñ tüşäk menän samauırzı la häm Särbi äbeyzeñ käzähen dä kileşep alıusı bulmanı. Atayım kötöp-kötöp aptırağas, käzäne mineñ qulğa birep, üze ällä qayza kitep bik ozaq yuğalıp torzo.

Käzälär zä bik usal bit. Tik torğanda berehe berehe menän hözöşörgä teläyzär, yäki arbalarzağı yäşel yıbäk keüyek yañı ğına sabılıp kilterelgän besändärgä ıntılalar. Käzäne tıyıp toram tip, beläktärem talıp böttö.

Atayım bik ozaq yörögändän huñ ğına mineñ yanğa kilep:

— Balam, hin kötöp tor, min häzer tüşäkte tüläp alayım äle,— tip, tege Sälähi starostalar ergähenä barıp ällä nämälär höyläşkändän huñ, tüşäkte kütärep alıp kilep mineñ ergämä quyzı. Küräheñ, unıñ samauırzı la tüläp alırğa aqsahı yıtmägänder.

Särbi äbeyzeñ käzähenä ike humdan artıq bireüse bulmağas, atayım mine Särbi äbeyzän: «Ul haqqa hatırğa yaraymı, yuqmı?»— tip belep kilergä quşıp, öygä qaytarıp yıbärze. Bildäle, min şunda uq öygä qaytıp Särbi äbeyzän: «Şulay hatırğa yaraymı?»— tip horanım. Särbi äbey ber az uylanıp torğandan huñ, ber zä arttırıusı bulmaha, yıyıu aqsahın tüläp, his bulmaha tüşäkte genä bulha la alıp qaytırğa quştı, üze:

— Kürgändäre-kürmägändäre şul bulhın!— tip bik huqranıp qaldı.

Min tiz genä kire bazarğa barıp, Särbi äbeyzeñ hüzzären atayıma äyttem. Atayım bik ozaq hatıulaşıp, bik ozaq qırqışqandan huñ ğına käzäne ike hum yıgerme biş tin kömöşkä hatıp yıbärze häm ike hum aqsa tüläp, Särbi äbeyzeñ tüşägen aldı. Keyezze, yıtmägän aqsahı ösön tip, birmäy qaldırzılar.

Bezzeñ samauırzı ällä qayhı auıldıñ ber keşehe ös humğa hatıp alıp kitte. Unı kürgäs, atayım bik küñelhez genä:

— Äyzä, balam, qaytayıq inde, samauırzı alıp bulmanı, ahırı, ul kitte. Bına uraq urğas, yañı samauır alırbız äle,— tip qaytırğa uylanı. Unıñ bıl hüzzäre miñä lä artıq küñelhez buldı. Atayım şunda uq tüşäktärze ber keşeneñ arbahına halıp, üzebezzeñ öygä qaytıp kittek. Bezzeñ ällä qasandan birle küzebez öyränep bötkän samauırıbız ällä qayhı auıl keşeheneñ qulında kitte.

Äsäyem menän Särbi äbey bez qaytqandı kötöp toralar ikän. Ular samauır menän keyez qalıuına qayğırhalar za, tüşäktärzeñ qaytıuına ber az ğına şatlanğan hımaq buldılar. Bigeräk tä äsäyem üze menän bergä kilgän, qart äsäyzeñ tösö bulğan tüşäkteñ qaytıuına şatlandı. Şunda uq hütelgän yırzären tegep, sañdarın qağıp, köndä tora torğan urınına iltep quyzı.

Bez samauırhız qalğas, bötä eş qazanğa terälep qaldı. Äsäyem säyze lä şunda qaynata, kiskä qaray qısır aştı la şunda beşerä, ker yıuğanda hıuzı la şunda yılıta, qısqahı, qazan menän bötä eşte başqara başlanı.

Bez bara torğas, samauırhız tororğa öyränep kitkän keüyek buldıq. Tik qayhı vaqıt äsäyem genä samauırhız torouzıñ uñayhızlığınan zarlana, uğa qarşı atayım:

— Bına aldan alğan uraqtarzı urıp bötörhäk, tağı la yallanıp uraq urırbız za şunan huñ samauır alırbız,— tip unı yıuata torğaynı. Ber azzan huñ, samauır alırbız tigän uy menän, bez üzebezzeñ ällä nisä yıl bergä ğümer itkän samauırıbızzı istän sığarzıq. Läkin Särbi äbey üzeneñ ozoñ haqallı ala käzähen tiz genä isenän sığara almanı. Ul ike hüzzeñ berehendä höthöz säy esep, yöräge özölöp bötöüzän zarlana häm: «Käzäm — käzä genä tügel ine, vaq-töyäk hıyırğa birgehez ine. Üzem ülgänse onotmam!»— tip här vaqıt hağına ine. Bez üzebezzeñ samauırıbızzan bigeräk unıñ käzähen häm Särbi äbeyzeñ üzen qızğana inek. Bez bäläkäy saqtarza bulıp ütkän bıl qızğanıs küreneştär iskä töşkändä äle lä min ularzı qızğanıp kitäm.

Mesken Särbi äbeyzeñ aqtıq käzähen hatıuzarı, atayımdarzıñ yıyıu aqsahın tüläü ösön şul tiklem auırlıq küreüzäre äle lä küz aldımda tora. Ul zamanda yarlılar şulay auır toralar ine şul.

Ul vaqıtta keşelärzeñ yırzärenä, kilerzärenä qarap nalog halmayzar ine.

Ul vaqıtta yırzärze häzerge keüyek tigezläp bülmäyzär ine. Ul saqta bayzar kesälärenä quldarın tığıp, yarlılarzıñ şulay auırlıq küreüzärenä kölöp qarap toralar ine.

Ul vaqıtta yarlılarğa la ber tigez nalog kilä, ular unı tüläy almayzar, şunıñ ösön ularzıñ aqtıq käzälären, halıp yata torğan mendärzären, säy esä torğan samauırzarın, baltırğan öyrähe beşerä torğan qazandarın quptarıp alıp hata torğaynılar.

Sönki ul vaqıtta Sovet vlası tügel ine.