Нурҗиһан - 2

Сәламгә җавап кайтаручы булмады. Алар каршысына тавышсыз-тынсыз гына өлкән яшьләрдәге абыстай килеп чыкты. Егет язуны тапшырды да саубуллашып кайтып китте.
Хәлим белән кызны зур өйалды аша ак өйгә алып керделәр. Егет артыннан, аның кулына ябышып, курка-курка гына Анна да өй эченә атлады. Кыз бик тынгысызлана, аның йөрәге дөп-дөп тибә, тезләре хәлсезләнә иде. Әйтерсең христиан диненең аллалары аны ислам диненә чыгармаска тырышып, шушы соңгы минутта да күңеленә шом салалар, әллә каплардан торып аның колагына «антихрист», «басурман» дигән әшәке сүзләр ишеттерәләр иде.
Бусагадан атлауга, алар күп тәрәзәле, зур якты өй эченә килеп керделәр. Өй эченә күз салуга, Нюра гаҗәпләнебрәк калды. Моңарчы, дин эше белән йөргәндә ул һәрвакыт бөтен битен куе сакал баскан, ниндидер ялтыравыклы киемнәргә төренгән йонлач, юан поплар белән очраша торган иде. Аларны каршы алган әлеге кеше исә бик тә гади, җыйнак һәм сөйкемле күренде. Аның башында зәңгәр кәләпүш, өстеңдә җиңел чапан, аягында үкчәле яшел читек иде. Хәлимнең сәламенә каршы ул, кулын күкрәгенә куеп:
— Вәгаләйкемәссәлам! — диде, түрдәге кәнәфигә күрсәтте.

Тәрәзә арасындагы пыяла шкафларда бик күп китаплар тезелеп тора, идәндәге кызгылт келәмгә камыш намазлык җәелгән, тәрәзә төпләре чәчәкле гөлләр белән тулган. Күңелне хушландырган затлы ис, күрәсең, әнә тушы чәчәкләрдән килә иде.
Хәзрәт, мич буендагы урындыкка утырып, ап-ак кулларын тез башына куйды. Чәчен татар кызларыдай үреп, яулыгын да аларча бәйләгән бу чибәр туташ хәзрәтне бик тә кызыксындырды. Ул йомшак тавыш белән саф рус телендә:
— Син буласыңмыни инде ул Анна? — дип сорады. Хәзрәтнең зур зәңгәр күзләре бик үткен, алар сине
үтәли күрәләр иде шикелле. Анна уңайсызлана калды, яулык чите белән авыз тирәсен каплап, башын иде.
— Хуп. Сезгә никахланырга кирәктер, әйеме? Икесе өчен дә җавапны Хәлим бирде:
— Ният шулай инде, хәзрәт. Мөмкин булса...
— Бер бик җаваплы шарты бар. Туташ башта ислам диненә күчәргә тиеш була инде. Сез шуңа әзерме? — диде хәзрәт.
Аның өчен Хәлим җавап бирде.
- Әйе, аңлыйбыз. Шәригать шулай куша.
- Шуңа күрә сөаль дә бирәм: туташ моны мәҗбүрият итеп аңламыймы?
— Ягъни?
-Ягъни, кияүгә чыгу өчен ислам динен кабул итү мәҗбүри булганга гына бу дингә күчмиме ул? Риядан гына, диюем. Коръән алай күчүне һич тә хупламый. Ул хакта «Бәкәрә» сүрәсендә болай диелә: «Ә лә иннәһум һумулмуфсидунә вә ләкил лә йәшгурун».
Хәзрәт әйткәннәрне Хәлим Аннага аңлатып бирде.
- Алай түгелдер, дип уйлыйм. Хәер, Анна үзе ни ойтер тагын...
— Бәлки, Аннага христиан диненең ниндидер кагыйдәләре ошап бетмидер, шуңа күчәдер? —диде хәзрәт.
Анна уйга калды. Әйтерсең мулла абзый үзенең зәңгәр күзләре белән аның күңелендә ниләр барын укып бара! Дөрес, бер бәйрәмдә «христос каны» дип кызыл шәраб эчертүләре, эшләгән явызлыгыңны попка барып сөйләгәннән соң аның бик ансат кына сине гафу итүе Аннага, чыннан да, ошап бетми иде. Ләкин аның ата-апасы, бөтен нәсел-ыруы, авыллары, яхшымы-яманмы христиан динен тота. Ата-анасының динен яманларга Нюраның теле бармый иде.
- Хәзрәт,— диде ул, яулык почмагы белән авызын каплый төшеп.— Турысын әйтим инде — оят булса да.
Бу егетнең үзен генә түгел, динен дә йөрәгемә якын иттем...
Хәзрәт, түгәрәк сакалын учлап, елмая төште, беравык үзалдына «ым-м» дип торды. Аннары тагын сөаль бирде:
— Син ислам дине белән танышмыни?
— Таныш, дип авыз тутырып әйтә алмыйм. Шулай да дүрт ай буена мөселман абзыйларда фатирда тордым. Бу диннең яхшылыгын шунда үз күзем белән күрдем. Гадел дин ул, кеше күңелен гел яхшылыкка өнди торган чын дин. Шулай дип беләм...
Хәзрәт, бик канәгать булып, башын игәләде.
— Мәрхаба, сеңлем! Менә хәзер аңлашыла! — диде.— Моны ишетү бик зур шатлык!
Мулла абзый, шкафтан юкарак кына бер китап алып, аның бер битен ачты да Хәлимгә бирде.
— Энекәш, ялгышмасам, син, шаять, гарәпчә укый белерсең шикелле?
— Беләм булса кирәк...
— Яхшы. Башта «Әгузе бисмилла»ны әйтергә өйрәт. Аннан соңра менә бу тыныштан монысына кадәр Анна күңеленнән ятласын.
Икәү генә калгач, егет, Нюраны чын күңелдән кызганып, аркасыннан сыйпады.
— И балакай, сиңа бик авыр инде. Күреп торам бит! Ни дисәң дә уен түгел, үлеп яңадан туган шикелле бу...
Нюра сүзсез генә башын иде.
— Бүгенгәчә син христианка Анна идең, ә иртәгә мөслимә булып уянырсың. Әле соң түгел, икеләнмисеңме?
Нюра «юк!» дигәнне аңлатып башын чайкады.
— Ходай шулай кушкандыр. Мин хәзер иске дөньяга кире кайта алмыйм инде. Җепләр өзелде, өйрәт мине!
— Мәйлең! Алайса син, Анна туташ, яңа дингә бисмилла әйтеп аяк басарсың. Тәртибе шулай. Бисмилла-һир-рахманир-рахим. Йә!
— Писмиллахи...
— Алай түгел: бисмиллаһи, һи! Син «һе»не әйтә аласың бит! Украин телендә ул аваз бар. С придыханием: һе, һе! һәммә, һәм...
— Бисмиллаһи... бисмиллаһи...һи...
— Менә шулай!..
Бераздан хәзрәт кире әйләнеп кергәндә, Нюра, ты-рыша торгач, бисмилла белән Иман шартын ара-тирә тотлыгыбрак булса да, әйтә белә иде инде. Хәзрәт, моңа бик канәгать булып, аш өеннән остабикәне дә дәшеп алды.
- Утыр әле, остабикә! — диде.— Ходай Тәгалә синең белән миңа менә бу оланны мөселман диненә кабул итеп, аңа мөслимә исеме кушуны насыйп итте. Моңа шокрана йөзеннән бер дога кылыйк.
Догадан соң хәзрәт, Нюраны киезгә тезләндереп, иогазьләргө кереште:
- И олан! Сиңа Ходай Тәгалә бәхетле айларда, изге согатьләрдә дөньяга килергә насыйп иткән. Синең күңелендә мөкатдәс очкыннар кабынып киткән. Шулчак Хак Тогалә вә тәбарәкәнең бихисап фәрештәләре Тәңребезгә мең шөкер «амин!» дип торганнар булса кирәк. Нигә тулай дип әйтә алам? Чөнки синең теләкләрең кабул Һулган. Зәүҗең итеп син үзеңә «Лөүхелмәхфүз»дә* языл-ганча, менә шушы чибәр мөселман егетен сайлагансың. Афәрин. Бик хуп. Бик тә саваплы гамәл. Остабикә белән икебез дә сезне бу саваплы гамәлегез — булачак никахыгыз белән чын күңелдән тәбрик итәбез. Хода сезне Гюхстле кылсын. Гомерегез озын булсын! Барча теләкләрегез кабул булсын, амин!
Хәлим бу сүзләрен тәрҗемә иткәнче, хәзрәт кулларын тезләренә куйган хәлдә күзләрен йомып утырды да дога укырга кереште:
- Мин әйткәннәрне кабатла, олан: Ля илаһә иллә аллаһ, Мөхәммәд рәселуллаһ!..
Нюра, үз янында утырган абыстай кебек итеп, кулларын йөзе турысына күтәрде, абыстай пышылдаган серле сүчлорне дөрес итеп кабатларга тырышты.
-Ля илаһа илла аллаһ... Мухамет расулуллаһ...
Ләкин телләре дога укыганда, аның күз алдына чиркәүдәге сыман зур күзле, сары сакаллы христиан алласы килеп басты. Кызый тетрәнеп китте, аның маңгаена тир Гюреп чыкты, теле әйләнмәс булды. Нюра, алтынга н> ре игән ул ялтыравыклы алла сурәтеннән котылырга тырышып, күзләрен йомды. Тешләрен кысып, бөтен ихтыярын шуңа җигеп «ля илаһә»...не кабатлады. Телне иркәләп йомшак кына әйтелә торган бу ягымлы сүз күз алдындагы әлеге ялтыравыклы бизәкләрне юкка чыгану.

Ләүхелмөхфүз» — һәр бәндәнең язмышы теркәлгән мәңгелек
ра, күңел түренә үк үтеп, моңарчы тоеп карамаган ниндидер бөек, изге тойгылар уята, дулкынландыра иде.
Аларның каршысында утырган хәзрәт, гүя кыз баланы шушы кыен хәлдән йолып алырга теләгәндәй, җаннарга тынычлык, мәрхәмәтлелек иңдерә торган ягымлы тавышы белән бераз көйли төшеп салават әйтүдән башлады.
— Аллаһөммә салли галә Мөхәммөдин вә галәи алиһи Мөхәммәд... Йа Рабби, носрани кавемеңнән булган ошбу кыз баланы җәмгы гөнаһларыннан азат кылуыңны эстибез. Йа Рабби, бу бәндәң синең барлыгына, синең кодрәтеңә, Мөхәммәд салаллаһи-галәйһиссәлам синең пәйгамбәрең булуга ихлас күңелдән иман китерә. Йа Хода, бу кыз баланы ислам диненә кабул итүеңне эстибез. Ходаем, кодрәтең чиксез, бу баланы киләчәктә дә рәхмәт һәм мәрхәмәтеңнән мәхрүм итмәгел. Аллаһе әкбәр, аллаһе әкбәр!..
һәммәсе дә кулларын күтәреп дога кылганнан соң, хәзрәт^янә әйтте:
— Йа аллаһ раббелгаләмин. Афәрин, кызым! Абыстай белән без сине, башка мөселман туганнарың кебек, мөслимә булуың белән ихлас күңелдән тәбрик итәбез. Гомерең озын булсын, сиңа Хода Тәгаләнең шәфкате, мәрхәмәте насыйп булсын. Инде бу яңа Мөслимәгә мөселман исеме дә кирәк бит! Әйе бит, остабикә?!
Остабикә, аның сүзен куәтләп, башын иде, Нюра-ның иңбашыннан сыйпады.
— Әйе, кирәк. Үзе шикелле матур, нурлы исем кирәк туташка! — диде.
Хәзрәт дәвам итте:
— Да ведь, Нюра?
Нюра, каушавыннан кызарынып, баш иде:
— Да, да...
— Урыслар «Анна»ны бераз йомшартып, исем иясен иркәләбрәк булса кирәк, Нюра дип тә әйтәләр. Шулайдыр бит, Анна?
Анна-Нюра, әйе, нәкъ шулай дигәндәй, баш какты. Хәзрәт дәвам итте:
— Инде бу яңа дин кардәшебезгә, элеккесенә дә бераз охшатып, Нурҗиһан дигән исемне кушу мәслихәт булмасмы?
Анна-Нюра, башын игәлөп, бу исемне чын күңелдән кабул итәчәген белдерде.
— Мне нравится! Нур-джи-хан, Нур-нур-джи-хан!
— Менә шулай! Бик матур исем. Син аны тагын да матуррак итеп әйтә башларсың әле. Риза алайса шул исемгә?
— Миңа да бик ошый, мин дә хуп күрәм,—диде Холим.
— Алайса шул исемне хупладык, Аллага тапшырдык, хәере белән!
— Хупладык!
— Амин! — диештеләр.
Хәзрәт остабикә белән Хәлимгә аерым-аерым баш иде.
— Син, остабикә, һәм син, Биктимер утлы Хәлим гуаһ булыгыз: яңа дин кардәшебезнең исеме моннан сон, Нурҗиһан булыр — Нурҗиһан! Шәт иншалла, яңа исеменә лаек булыр сеңелкәш. Бөтен җиһанга нур чәчәр.
Хәзрәт бу исемне әйтеп Нурҗиһанның ике ягын да икешәр мәртәбә өшкерде, тагын «аллаһе әкбәр»ен әйтеп, дога кылды. Ике кулын тезләренә куеп, күзләрен йомар-йоммас, күңеле йомшарган хәлдә тагын тәбрик итте.
— Йа Хода! Иманым камил, мөселман өммәтенә янә Оер мөслимә килеп кушылган изге минутларда, аңа шундый нурлы исем кушылганда, Ходаның рәхмәте илә, Гютен җиһан нурланып торыр, вә янә фәрештәләр, күк капусына җыелып, тантаналы рәвештә тәкбир әйтерләр. 1>у исем туташның бөтен киләчәген илаһи нур белән яктыртып барыр. Амин! Ягез, бер дога!..
Хәлим аңа хәзрәт сүзләрен тәрҗемә иткәндә, күзләренә яшь тулган Нурҗиһанның кайнар куллары егетнең беләген к 1,1 си иде.
Шушы куанычлы хәлләрдән соң абыстай чәй әзерләп йоргондә, бик дуамал иттереп капканы дөбердәттеләр. Хочрот ишегалдыннан бик борчылып керде. Тәрәзәләрнең пәрдәсен төшерергә кушып, лампаны бастырыбрак куйды.
— Ни булды, хәзрәт? Берәр хәвеф-хәтәр юктыр ич?..— диде Хәлим.
Хәзрәт чалмасын салып башына камалы бүрек киде.
— Хәвеф-хәтәр үк димәс идем... Шулай да... андыйдан Алла сакласын. Казан читендә тимер юлы салучылардан Оер егет белән бер кыз юкка чыккан, имеш. Шуларны •плиләр. Милиция купкан... Безгә дә шуларны эзләп килгәннәр.
Нурҗиһан, агарынып, урыныннан торды.
— Ой, нишлибез инде? Безне эзлиләрдер... Без инде ул, без!—диде.
Холим үзе өчен борчылмый иде. Чөнки ул, китәчәге турымда алдан ук гариза язып, үз урынына ышанычлы Оер иптәшен калдырган иде. Ә болай аларның хәле, чыннан да, шәптән түгел иде. Нурҗиһанның абыйлары аның эзенә төшсәләр, көт тә тор, җәнҗал чыкмый калмас. Кан коелмаса әле. Чөнки Хәлим инде аны беркемгә дә бирәчәк түгел. Аннаның абыйлары башта Хәлим фатирына сугылырлар. Сеңелләренең кем белән качуын белгәннән соң, фатир хуҗасыннан көчләп әйттереп, монда килеп чыгулары да бик мөмкин...
Әмма хәзрәтнең үзен тыныч тотуы, каушап калмыйча гакыл белән эш итүе яшьләрне бераз тынычландыра төште. Хәзрәт үзе эчтән дулкынланса да, болай тыныч күренә иде.
— Без изге юлда. Шәт иншалла, бер Хода ярдәменнән ташламас! — диде ул.
Хәзрәт үзенең ике улын ниндидер йомыш белән ышанычлы картларына җибәрде. Абыстай бик тыныч кыяфәттә, якты чырай белән аркасыннан гына сыйпап, Нурҗиһанны үзе белән аш өенә алып чыгып китте. Анда ул Воронеж кояшы астында үскән озын чәчле, зәңгәр күзле украинканы беренче мәртәбә тәһарәт алырга, Мөслимәләргә хас булган башка шундый пакьлек кагыйдәләренә өйрәтәчәк иде.
Олы бер вакыйга алдында торуларын хәзрәт Хәлимгә дә сиздерде.
— Улым, сиңа да тәһарәт алып пакьләнү фарыз булыр,— диде.
Аннары хәзрәт егетне үзе белән караңгы урамга алып чыкты. Олы урамда атлар чабып узганы ишетелде; кемнәрдер тавышлана да иде. Алар исә, зур урамны бер якта калдырып, ниндидер тар тыкрыклар, аулак ындыр артлары аша уздылар. Бераздан ярым караңгыда мәһабәт булып калкып торган зур мәчет янына килеп чыктылар.
Мәчеттә ут алынмаган иде әле. Шулай да боларны тышкы ишекнең ике ягында басып торган пәһлевандай ике таза егет каршы алды. Хәзрәт аларны алдан ук искәртеп куйды:
— Сак булыгыз! Чит кешене кертмәгез! Бәйләнүче булса, миңа белдерегез! — диде.
Сакчылар, ишекне киң ачып, боларны эчкә уздырдылар.
— Хуп, мулла абзый, чебен дә үтә алмас! — диделәр.
Күп вакыт узмады — башмак бүлмәсенә абыстай белән Нурҗиһан килеп җиттеләр. Кәләшен күрүгә Хәлим, күңеле хушланып, елмаеп куйды. Нурҗиһанны нәкъ авыл кызы итеп киендергәннәр. Ул эчке яулыгы өстеннән юка кәшемир шәльяулык бөркәнгән, аның күзләренә сөрмә тартырга, бит очларына иннек салырга да өлгергәннәр. Хәлим татлыгыннан баскан урынында таптанып алды. Моңарчы ул әле Килдебәкнең мулла йортына марҗакай алып кайтуына бик тә уңайсызлана иде. Карасана, Нюраның П.1П1КЫ кыяфәтендә хохол кызыннан берни дә калмаган иабаса! Абыстай янында кара кашлы, зәңгәр күзле, зифа оуйлы, карап туймаслык чип-чибәр татар кызы басып юра иде.
VI
Нурҗиһан шул арада сөеклесен сагынып та өлгергән иде. Хәлим белән бергә буласы килеп, аңа таба омтылды. Локин, шул сулышта ук аңына килеп, үзен-үзе тыеп калды. Бу сиңа чиркәү түгел лә! Монда әнә ул абзыйлар шикелле үзеңне тыныч, олысымак тотарга кирәк. Аннан ла бигрәк, абыстай әйтте бит, никах укылганчы алар »н-рсеиә-берсе... ничек әле? Намәхрәм икән бит!..
Элекке Нюра, хәзерге Нурҗиһанны абыстай, йомшак кына култыгыннан алып, өстәге сөннәт бүлмәсенә .шдоде. Келәмле баскычтан менә башлауга, һич көт-могондә, бөтенләй истө-оста югында Нурҗиһанның күз алдына, төштә күргән шикелле сәер генә булып, анасы Лгафия килеп басмасынмы! Нурҗиһан сискәнеп китте. Күчен бер йомды, бер ачты. Ләкин анасының сурәтен күч алдыннан куып җибәрә алмады. Ул аның күз яшь-лорен күрде, елый-елый такмаклавын гүя аермачык ишетте:
«Ой, доченька! Что ты наделала? Куда ты идешь?! Ьоже мой, ты же станешь поганой басурманкой, адовой головешкой! Опомнись, опомнись!.. О, боже!»**
Нурҗиһан тетрәнеп китте. Ай, ни булды әле бу? I 01 име бу, әллә өнме? Аны бит хәзер газиз әнкәсе дә, парлык туганнары да каргый, ул бит басурманнар дөньясына күчеп бара, антихристлар дөньясына!.. Нәрсә булды әле бу? Саташамы әллә ул, сатана аздырдымы әллә аны?!
Нурҗиһан, башы әйләнеп, баскыч култыксасына ябышты. Абыстай, кызыйның кинәт кенә агарынып китүен күреп, хафага төште. Аны баскыч астындагы кечкенә бүлмәгә алып керде. Кызыйны урындыкка утыртып карт ысына тезләнде, кулларыннан алып хәлен сорашты.
- Ай сеңлем, ни булды? Нигә төсең китте? Авырмыйсындыр бит? — диде.
Нурҗиһан татарчаны да яхшы ук аңлый башлаган иде инде. Бу сөйкемле ханымны борчымаска тырышты.
— Юк, авырмыйм, абыстай. Тик әле менә анакаем күз алдыма килде. Ул мине «поганая басурманка буласың» дип куркытты...
Абыстайның дугайланып килгән матур кашлары бер генә сулышка җимерелеп алды да, йөзе янә яктырып китте. Ул, Нюрага таныш булмаган, ниндидер затлы хуш исләр аңкып торган йомшак кулы белән Нурҗиһанның аркасыннан сыйпады, иңбашыннан сөйде. Аннары догалар укып як-ягына өрде.
— Эстәгъфируллаһ! Әгузе биллаһи минөш-шәйтанир-раҗим... Беләсеңме, сеңлем, синең җаның өчен хәзер рәхимсез тартыш бара. Кара көчләр сине җибәрмәскә тырышалар. Син кире уйламагансындыр бит? Күңелеңне тәшвиш агуламагандыр ич?
Нурҗиһан башын чайкады.
— Юк, юк! Мин Нурҗиһан бит инде. Кире кайту юк! Әле әнинең күз алдыма килеп басуы гына борчып алды.
— Ә син ул күренгән затны анаң дип хаталана күрмә. Аның сурәтенә кергән иблис мәлгунь ул. Христианча сатана була. Анаң сурәтенә кереп, изге ниятеңнән яздырырга тели. Шул ул, иблис мәлгунь!
— Ой, чыннан да шулайдыр, абыстай. Ә мин курыктым.
— Тәгаен шулай! Уйлап кара, акыллы ана үз баласына явызлык теләмәс. Синең бүген иң бәхетле көнең. Син бирешмә, нык тор, батыр бул, иманыңны яңарт! Яле, әйтеп кара: ля илаһө иллә аллаһ!..
— Ля илаһэ...
— Менә шулай...— Абыстай Нурҗиһанга карабодай орлыгы хәтле генә бер бөртек сузды.— Менә шуны кап әле. Шәт иншалла, шифасы булса кирәк. Хаҗцан кайткан.
Әлеге бөртек чыннан да шифалы булып чыкты. Аның бу якларда булмый торган үзенчә бер әчкелтем татлы тәме бөтен тәненә таралып, кызыйның күз алларын яктыртып, кәефен күтәреп җибәрде.
Абыстай аны йомшак келәм җәелгән фарыз бүлмәсенә алып керде. Хәзрәт аларны ирләрдән бераз читкәрәк, стена кырыенарак утыртты.
— Хәзер башлыйбыз! — диде.
Нурҗиһан бераз кыенсына да, дулкынлана да иде. Бу кешеләр аның киләчәгенә бик зур үзгәреш кертәчәкләр.

М С1 ю хозер нидер булырга тиеш бит. Әйе. Яшьләр, чиркоүго никахлашырга барганда даң-доң итеп чаң камнар. Ә чиркәү эчендә аларны баштанаяк алтынга тргнгом зур күзле Христос, аның янәшә-тирәсендә исәп-|С1 хисапсыз изгеләр, шундый ук ялтыравыклы ризалар Ы1ГОМ чур сакаллы юан поплар каршы ала. Түрдә дини /кырлар яңгырап тора.
I Ьрсәнедер юксынып, Нурҗиһан як-ягына каранды. I үрдоге җиделе лампаның сүрән яктысында һәммә порсо бөтен мәчет эче тоташ җансыз соры булып күренә ит-. Түр якта тәсбих тартып утыручы егерме-утызлап карт-коры да хәрәкәтсез, йокымсырыйлар кебек, сүлпән |'.|к-ноләр иде.
Кунак кызының йөзенә күз салуга, абыстай һәммәсен аңнады. Ул аның кулына тәсбих тоттырды, колагына ягымлы сүзләр ирештерергә теләде:
- Бездә менә шулайрак инде, сеңлем. Шау-шуны, фамн дөньяның ялтыравыкларын без ишекнең аргы ягында калдырып керәбез. Гыйбадәтханә, күңелне чүп-чардан арындырып, сафландыра, изге уйлар белән баета. 1. шундый урын. Менә шулай итеп тәсбих тартабыз. Йа Лллаһ, йа Мөхәммәд, дибез...
Нурҗиһан, «әйе, аңлыйм» дигәндәй, башын иде, нокъ абыстай шикелле итеп бармак очлары белән берөм-н-к ном тәсбих төймәләрен тартырга тотынды. Аның ирен-норе изге сүзләр кабатлый. Әмма күңеленең түре буш иде оле. Яңа диннең изге тойгылары җан азыгы булып Гютсн күңелен биләп аласы вакытта гына аның күз алдына әле бер яктан, әле икенче яктан чиркәүдәге зур күчле сурәтләр килеп басты. Нурҗиһан, шундыйлардан I ичрок котылу өчен, алдагы сафта гына утыручы Хәлимгә күч салды. Күзе төшү белән, хәйран калды. Ничек мо-иарчы игътибар итмәгән ул моңа: Хәлимгә хәтфә кәләпүш шулкадәр килешә, исең китмәле! Үзенә үзе гаҗәпләнде. Янында гына шундый чибәр сөйгәне утырганда, ничек .1И1.1 ниндидер чит-ят сурәтләр мазасызлый алсын икән? Ул сөйгәненнән күзен алмас булды, аның гел Хәлимгә 1смо карап торасы, гел аның хакында гына уйлыйсы килде. Аларның мәхәббәтен бергә кушачак шушы кадерле, изге минутларда күңел Хәлимнең дә шул хакта гына үмланын, сөйгәненең аңа карап бер елмаюын теләде. 11урҗиһан шулай дип уйлап кына бетерде, егет, сөйгәнеме ц йөрәк тибүен сизеп торгандай, аңа борылып, елмаеп куйды.
Тиз үк михраб ягыннан тамак кырган тавыш ишетелде. Өстенә яшел чапан, башына ап-ак чалма кигән озын буйлы хәзрәт, вәкарь белән генә атлап, мөнбәр янына килеп басты. Ул сүзен тантаналы тынлыкта, бераз дулкынланыбрак башлады:
— Җәмәгать! Бүген безгә, Ходай Тәгаләнең рәхмәте иле, биниһая зур изгелек эшләү насыйп булырга тора. Ерактагы Воронеж ягыннан килеп тимер юлда эшләүче Иван кызы Анна туташ, калебенә* иман нуры иңеп, ислам динен кабул итте. Әйе!
Моңарчы тын гына утырган сафлар кинәт хәрәкәткә килде, аларда хәер хаһлык авазлары ишетелеп алды. Хәзрәт бераздан дәвам итте.
— Туташ, бик табигый ки, үзенә мөслимә исеме кушуны үтенде. Без, Ходага тапшырып, туташның бу изге үтенечен гамәлгә ашырдык. Элеккеге Аннага Нурҗиһан исеме куштык!..
Янөшәдәгеләр, бу изге гамәлне хуплап, төрлечә куанычларын белдерделәр. Төрле яктан «Бәрәкалла!», «Афәрин!», «Сөбханалла!» дигән сүзләр ишетелде. Бик күпләр Нурҗиһанга борылып баш иде.
— Хәзер, җәмәгать, Нурҗиһан туташның ислам динен, яңа мөслимә исемен кабул итүен хуплап, салават әйтик һәм бер дога кылыйк! Аллаһөммә салли галә Мөхәммәдин вә галәм әлиһи Мөхәммөдин...
Нурҗиһанның йөрәге дөп-дөп тибә, битләре яна. Ул да калтыраган кулларын, абыстай шикелле үк, дога кылырга күтәрде. Турысын гына әйткәндә, хәзрәт сөйләгәннәрнең һәммәсен дә аңлап бетерми иде әле ул. Шулай да колагына чалынган кайбер сүзләрдән, абыстай пышылдауларыннан шуны төшенде: хәзрәт аның хакында күңелләргә үткәреп бик әйбәт сөйли иде. Үзен шулай хөрмәтләүләре өчен Нурҗиһанның күңеле йомшарды. Кем инде ул аларга? Әллә каян килеп чыккан бер «марҗа»!
Нурҗиһан, түбәсеннән ашкан куанычын уртаклашасы килеп, алдагы сафта утырган Хәлимгә күз салды. Аның да авызы ерылган иде. «Күрдеңме ничек тәгәри безнең эшләр!» дигәндәй, шатландырып ым какты.
Хәзрәт дәвам итте:
— Монысы тантананың бисмилласы гына әле. Мәсҗе-тебездә, Ходаның рәхмәте илә, тагын бер изге вакыйга булырга тора. Ул да булса Нурҗиһан туташның Хәлим белән никахлашуы.
Янә хуплау авазлары яңгырап китте. Кайберәүләр,
*Калебенә — йөрәгенә, күңеленә.
урыннарыннан кузгалып, күзләре белән бу гүзәлнең хәләл •I гфпс булачак бәхетле егетне эзләргә керештеләр. Хәлим, I и мп.ша кадәр кызарып, уңга да, сулга да баш ияргә
Хозер шаһитлар үз вазифаларын үтәргә керешсеннәр! Холим, күршесе киңәшен тыңлап, сөннәт бүлмәсенә
ты. Абыстай Нурҗиһанны шул ук бүлмәнең икенче
почмагына әйдәде. Өлкән яшьтәге сакаллы ике абзый Нурҗиһан каршысына килеп баш иделәр. Юуларның и-рсе Нурҗиһанга сөаль бирде:
Воронеж өлкәсенең Иван кызы — элекке Анна, чшгргс Нурҗиһан туташ, рәхим итеп әйтегезче: сез Кил-.'и-икк авылының Биктимер утлы Хәлимгә хәләл җефет-кччко барырга үзегез теләп, үз ихтыярыгыз белән риза булдыгызмы?.. Аңлашыламы? Если по-нашему трудно, ошсчайте на своем языке...
Нурҗиһанга мәчеттә туган телен ишетү сәеррәк то-П1Д1.1. Ул, каушавыннан тәсбихле кулын тегеләр сыман күкрәгенә куеп, җавап бирде:
Да, да, конечно, по своему желанию... Как же!
Ә сколько Вам лет? — диделәр.
15 мае исполнилось восемнадцать. Гел татарча киенгән бу гүзәл кызның саф русча сойләшүе шаһитларга күңелле тәэсир итте. Алар елмаешып:
Хорошо, хуп! — дип, егет янына юнәлделәр.
Йә, чибәр егет, син дә әйт инде. Шәригать шулай боера!
Өлкән яшьтәге бу ике абзыйга ихтирам йөзеннән Холим баш иде.
Бик рәхмәт, абзыкайлар! Шөкер, теләгем кабул булырга тора. Нурҗиһан туташны гомерлек зәүҗем итеп кмОул итәм. Хәер догада булсагызчы! — диде.
Шәригатьнең бу кагыйдәләре аңа күптән таныш бу-цуын, чөнки үзенең Килдебәк мулласының мәхдүме икөн-|ичVII Хәлим чак кына әйтмичә калды. Бу аңа мактанган Iиңкеллерәк булыр кебек тоелды. Әйдә, сер булып калсын!
Шаһитлар, хәзрәт каршысына барып, егет белән ту-ппипың үз ихтыяры белән никахка керүләренә һәркай-01.1 аерым-аерым гуаһлык бирде.
VII
Менә дулкынланып көткән минутлар килеп тә җитте. Никах мәҗлесенең иң тантаналы мизгелләре башланды. Моочзин бабай, күләгәдәй тавышсыз-тынсыз гына йөреп, (>ии1-алты урында якты лампалар кабызып җибәрде. Мәчет эче ягымлы якты нур белән тулды. Абыстай Нурҗиһанның колагына үрелде:
— Никах догасы бу — венчание! Хәере белән! — диде. Нурҗиһан, каушавыннан «Ой!» дип, абыстайның беләгенә ябышты.
Хәзрәт вәкарь белән генә янә тамак кырып алды. Никахны гадәттәгечә әгузе бисмилладан башлады.
— Әлхәмделиллаһи әлләзи калә фи китабиһи вә эн-кихуа әллөями вәс-сәләватү вәссәламү...
Мулла абзый, күзләрен бераз йома төшеп, ягымлы йомшак тавыш белән укый иде. Нурҗиһан, никахның һәр сүзен йотып алырдай булып, михраб ягына текәлде. Менә бит, кем уйлаган! Кемнең башына килгән аның яңа тормышы мәчеттә башланыр дип! Искиткеч иде бу! Төш шикелле... Әмма төш түгел иде бу, чын иде, чын! Әнә мулла абзый, аның мәхәббәтен мәңгегә беркетү өчен, никах укый. Сөйгәне аның законлы ире булачак. Иа Алла!..
Нурҗиһан әлеге доганың сүзләрен аңламый иде. Әмма хәзрәтнең көйләп укуы аның күңеленә бик тә хуш килде. Унсигез яшенә җитеп, аның беркайчан да мондый сәер, гаҗәп моңлы көйне ишеткәне юк иде әле. Бу инде сиңа даң-доң иткән тупас чиркәү чаңы түгел. Бу көй, су өстендә чайкалган дулкыннар шикелле, синең җаныңны әле йомшак кына рәхәттә тибрәлдерә, әле ниләрдер вәгъдә итә, әле тамак төбе белән кырыс кына сине искәртеп куя. Мәчет идәненә төшкән яп-якты ай нурына күзе төшүгә, бу тылсымлы көй Нурҗиһанга шушы ай нурлары белән күктән иңәдер кебек тоела башлады. Бәлки, күктән иңгәнгә күрә бу сихерле көй Нурҗиһанның күңеле түренә шулкадәр эчкәрегә керәдер, шундый газиз тойгыларны уятадыр? Ул да түгел, күзен йомуга, Нурҗиһан үзен, Хәлим белән кулга-кул тотынышып, ай нурында күккә таба очып баралар кебек хис итә башлады. Күк йөзе җемелдек йолдызлар белән балкыган. Хәзрәтнең никах догасы көенә фәрештәләр авазы да кушылып, ул дога хәзер бөтен күк йөзенә яңгырый кебек иде.
Нурҗиһан, боларның һәммәсенә ышанасы килеп, күзләрен ачты. Әйе, һәммәсе дә чын иде. Менә бу мәрхәмәтле кешеләр, аларны үз итеп, шәфкатьле кулларын суздылар. Менә хәзер аларның никахларын хуплап изге теләктә утыралар. Әйе, кеше гомерендә бер генә мәртәбә килә торган кадерле минутлар иде бу. Хәзрәтнең әлеге көйле догасы үзенең тылсымлы куәте белән аларның кайнар мәхәббәтен гомерлеккә беркетеп куячак. Мәңгегә! Ничек әле? Алла бирсә...
гор килешә торган булса, Нурҗиһан, хәзрәтнең ал-и.и 1,1 тезләнеп, күз яшьләре белән рәхмәтләр укыр, абыс-| ни! 1.1 кочаклап үбәр иде.
Шушы куанычын уртаклашасы килеп, Нурҗиһан та-П.1И сойтәненә күз салды. Әйтерсең бу ике яшь йөрәк и-р Г>срсенең ни дип тибүен һәрдаим сизеп торалар. Нәкъ тул сулышта Хәлим дә булачак җәмәгатенә таба бо-рынды. Аның балкыган йөзе, нурланган күзләре сүзсез ио күн нәрсә әйтә иде.
Ул арада хәзрәт, никах догасы күңелләргә тагын да шропрок үтеп керсен өчен булса кирәк, ахырга таба штар телендә дәвам иттерде:
Йа Рабби, йа Хода! Безнең мәсҗетебездө ислам /пик- кабул иткән Нурҗиһанны һәм аның зөүҗен, аның 1|начак әүляденә ике җиһанда да бөхетле-сәгадәтле итеп, морадларына ирештер. Йа Хода, бу бәндәләреңә бәхетле, тәүфыйклы, мөрөүвөтле кешеләр булып яшәргә на-(мин булсын, аларның бөтен гомерләре буена йөзләре ик, күңелләре пакь булып, башкаларга да изгелек кынын, үрнәк булгайлар иде.
Хәлим белән Нурҗиһан никах догасы укылу дәвамында күңелләренә яңа тойгылар иңә баруын сизделәр. пер инде Нурҗиһанны зур күзле чиркәү сурәтләре ьорчымый, чиркәү кыңгырауларының чаңы колакны 1>|ишетми, алар ниндидер ясалма юаткыч сыман гына иулып калганнар иде. Нурҗиһан хәзер үлем белән янаумы абыйларыннан да курыкмый, кызның күңелендә ал арга карата хәтта үпкә дә, ачу да юкка чыгып бара иде инде. Алар хәзер юк-барга ышанып башлары түнгән һи чара бәндәләр булып кына күренә иде.
Гомеренең шушы иң бәхетле минутларында Нурҗиһанның сөекле әнисен дә тынычландырасы килде. Ул аңа күңеленең иң эчкәресеннән чыккан, иң кайнар хисләре белән инәлде: «Ай әнием, сөекле энекәй генәм! Син миңа ышан, син мине аңларга тырыш! Син уйлаганча, мин ялгышмадым да, харап та булмадым! Юк! Мин җаным сөйгән бик һәйбәт егеткә кияүгә чыктым. Мин бик тә бәхетле, энекәем! Белсәң иде син нинди гадел, тугры, дөрес дин бу, нинди саф күңелле яхшы кешеләр бу мөселманнар! Алар безне шулкадәр чын күңелдән кайгырталар! Син ышан, әнием, мин бик бәхетне, мин үз бәхетемне нәкъ менә шушы эчкерсез, яхшы күңелле кешеләр арасында таптым. Мин һаман да синең кычын, булып калам, сине һаман да яратам».
Бу минутларда Нурҗиһанның күңеле шулкадәр неч-кордс, хисләренең чынлыгына ул шулкадәр тирәнтен инанды ки — бу изге тойгылары минуты белән әнисе күңеленә барып керәчәгенә ул ихлас күңелдән ышана иде.
Элекке Анна-Нюра, хәзерге Нурҗиһан муенындагы тәресен Хәлимгә вәгъдә биргән көнне үк алып ташлаган иде. Менә хәзер, анасы белән сөйләшкәндә, күңеле никадәр нечкәрүгә карамастан, үзенең элеккеге Анна булып түгел, Нурҗиһан булып сөйләшүенә бик канәгать иде. Хәлимгә, яңа диненә хәтта күңеленнән дә хыянәт итмәве, чын-чыннан Нурҗиһанга әверелүе өчен үзенә үзе рәхмәт әйткәндәй, ул үзен-үзе сөеп, битләрен, кулларын сыйпады. Җиң очларын, яулык читләрен тарткалап куйды, Фатир хуҗасының хатыны да нәкъ шулай сыйпана иде...
Никах догасын хәзрәт янә гарәп теленә күчеп тәмамлады:
— Би-хөрмәти сөйедил-мөрсәлинө вәл-хәмдү-лилләһи раббел-галәмин. Амин.
Мәчет эче дәррәү бер гөрләп алды. Хәзер булучылар һәммәсе бердәй «амин» дип тәкрарладылар.
Әле генә тын утырган сакаллы абзыйларга кинәт җан керде. Алар, төрле яклардан кузгалып, яшьләрне әйләндереп алдылар, никах белән тәбрик итеп кулларын кыстылар.
— Никахыгыз изге сәгатьләрдә укылган булсын. Дөньяда вә ахирәттә бәхетле булыгыз. Никахыгыз безнең мәчеттә укылуына без бик шат,— диештеләр. Берсеннөн-берсе уздырып, кунакларны үзләренә чәйгә чакырырга керештеләр.
— Хәзер бик соң инде, төнлә әллә кая бара алмассыз, кунып кына китәрсез,—диештеләр.
Ләкин абыстай белән хәзрәт бу хакта алдан ук уйлап куйганнар иде инде. Мәчеттә кемгә никах укылу хакындагы хәбәр сәгате-минуты белән бөтен якын-тирәгә таралачак. Төрле хәвеф-хәтәрдән саклап калу өчен, яшьләрне тизрәк күздән югалтырга кирәк иде. Абыстай, Нурҗиһанны култыгыннан алып, башмак бүлмәсенә ашыктырды.
— Юк, юк! Нурҗиһан белән Хәлим безнең кунагыбыз! Хәзрәтнең аларга никахлашу хакында шәһадәтнамә дә бирәсе бар әле,—диде.
Болар кайтып керүгә, ак өйдә табын әзер иде инде. Абыстай яшьләрне табынның түренә утыртты. Ул алар-ның гадәттән тыш чибәрлегенә, шулкадәр пар килүләренә һаман да сокланып бетә алмый иде әле. Икесенең дә япь-яшь булуларын әйткән дә юк, ул буй-сын зифа-44
ныгы, ул төс-бит, кашлар, күзләр... Чәй ясаганда, абыстай үкмюң соклануын яшерә алмады.
Сөбханалла, күз генә тимәсен,— диде ул.— Ходай Гшало сезне һичшиксез бер-берегезгә пар китереп ярат-кмм, кадерен белә күрегез. Моңа бик шөкрана кылыгыз. Шот иншалла, бәхетле булырсыз. Бездән хәер-фатыйха!
Мулла абзыйның түр башында утыруы бик зур дәрәҗә, |ур хөрмәт иде. Бигрәк тә моңа Нурҗиһан борчылды. Ул кьпарынды, яулык чите белән авызын каплады, ир-кеплоп тамагына да ашый алмады. Аның бөтен ышанычы Хәлимдә, ул нидер әйтергә тиеш иде. Хәлим аңа ишелеп төшкән бу шатлыктан акылын җыя алмый иде иле. Ул хәзрәт белән абыстайның әле берсенә, әле икенчесе! ю карап гаҗәпләнгәндәй башын чайкап торды.
Әкияттәге шикеллерәк килеп чыкты әле бу... Сез, Хочер Ильяс кебек, безне туры юлга алып чыктыгыз. Шушы изге минутларда безнең ата-аналарыбыз булды-Iы'), канатыгыз астына алдыгыз. Без сезгә мәңге бурычлы. Дөньяда вә ахирәттә бәхетле булыгыз!
Мәхдүм, кулларын күкрәгенә куеп, хуҗаларга баш иде.
Яшьләрнең затлы чибәрлегенә хәзрәт тә абыстайдан ким сокланмый иде. Ул Хәлимнең дә гади авыл мужигы булмавын сизеп алган иде. Ләкин тәҗрибәле кеше буларак, аек акыл белән эш итәргә уйлады. Юкса бу изге минең җанҗал белән төгәлләнүе ихтимал иде.
- Безнең халык гадәте буенча, сезне бер-ике көн кунак итәргә кирәк иде дә бит. Ләкин, мәгаттәәссеф*, сезнең тизрәк юкка чыгуыгыз мәслихәт. Чөнки яктыруга Нурҗиһанның абыйлары сеңелләрен бездән таптырачак!.. Мөскәү поезды килергә сәгать ярым гына калып бара...
Бу һәммәсен дә хафага салды. Аннан-моннан гына каикаладылар да, дога кылып, табын яныннан кузгалдылар, тизрәк юлга җыена башладылар. Нурҗиһан бо-ларга күлмәкчән генә килеп кергән иде. Абыстай аңа чо ңгәр хәтфәдән тегелгән көмеш каймалы камзул бүләк итгс. Мөселманнарда үбешү гадәте юклыгын белсә дә, Нурҗиһан, үзенең рәхмәтен ничек белдерүдән гаҗиз калып, абыстайны кочаклап үпте, күз яшьләре белән рәхмәтләрен әйтте. Юлга ике бөтен ипи бирделәр.
- Акчалар чүпкә чыкты. Бу икмәк поездга билет алып бирер,— диде абыстай.
" Мәгаттәәссеф — кызганычка каршы.

Болар чыкканда, караңгы иде әле. Аларны капка төбендә тарантаска җигелгән яхшы ат, типсә тимер өзәрдәй ике егет көтеп тора иде.
— Шушы егетләр һәммәсен кайгыртыр,— диде хәзрәт.
Чыннан да шулай булды. Егетләр яшьләрне поезд килгәнче караңгы урынга кертеп тордылар. Поезд килүгә, тәрәзәдән ипине дә алар күрсәтте. Вагон ишеге үзеннөн-үзе ачылды, урын да табылды. Яшьләр хәвеф-хәтәрсез Себер ягына таба китеп бардылар...
Яшьләр кайтасы якта инде таң беленә башлаган иде. Бу ике гашыйкны алда әнә шул таң нурыдай уянып килүче тылсымлы мәхәббәт, яшьлек бәхете белән яңа тормыш көтә иде.