LatinEach bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Kış Cırı
Total number of words is 1027
Total number of unique words is 635
48.8 of words are in the 2000 most common words
61.1 of words are in the 5000 most common words
68.3 of words are in the 8000 most common words
Cil közen oçragan beräüneñ borınına tuzan tıgıp yörider ide, häzer inde hönären üzgärtkän; uramda yörüçelärneñ borın oçlarına kar yonnarı yabıştırıp yöri.
Kış salkın bulır, dilär dä, mıyıklar ayagürä toralar.
Kış muzıkasına biyergä turı kiler, ahrı.
Läkin barıber çäçäklären iyärtep yaz kiler, barıber bez tagın yalangaç, komga yatıp, ürdäk malayları kebek koyaşka küzebezne kısarbız.
Ştannarın muyınnarına tagıp, yaz buyı, ştansız, ata kazlar belän sugışıp yörgän avıl malayları, telläre belän täräzä pıyalaların eretep, ber küzläre belän genä uramga karıylar.
«Kurıkmagız, keçkenä sukbaylar!»
Barıber, barıber yaz kiler häm sez tagın da alma, kıyar bakçalarına dürt ayaklanıp kunakka yörersez!
— Küñelsez bulmasın!
— Kışnı biyep uzdırıgız! — di dä, cil, «telegraf baganalarına» utırıp, telegraf çıbıklarında kış cırın cırlıy, yort trubaların sızgırta.
Malaylarga küñelsez bulmasın öçen:
— Mäktäptän kaytkaç şuarsız inde! — di dä, taular öyep kuya.
Täräzägä törle yafraklar, çäçäklär räsemen töşerep:
— Menä bolar inde sez yarata torgan yaz könendä bula torgan närsälär! — di dä ürti.
Mähäbbätne uramnardan, bakçalardan cılı teatrlarga österäp kertte.
Mähäbbätneñ bäyäse kütärelde.
Ber sum, ike sumnar tiräsendä yöri.
Ğaşıyq bulırga telädeñme:
— Teatrga bilet öçen ber sumıñnı rähim it!
— Yuk ikän — yaz başında bulaçak mähäbbät urocayın köt.
Tormış uramnardan, bakçalardan bülmälärgä küçte.
Tik telänçelär genä uramda kaldı.
Uramda telänçelär yörilär.
Näni genä balalar, kulların suzıp:
— Abıy, ber tiyen genä bir! — dilär. Kaysıgızdır miña kayçandır:
— Açlık yıllarında minem keçkenä enem, ätilär ülgäç, şähärgä kitkän dä yugalgan... Häzer belmim kayda,— dip söylägän ide.
Ä, bälki, şularnıñ berse sezneñ enegezder häm uramnardan uzganda sezneñ küzegezgä karıy torgandır.
Yazın sandugaçlar utırgan agaç botaklarında karlar tagan yasap sälenälär.
Ata kazlar, ber ayaklarına gına basıp, ozın muyınnarı belän arı-bire karangalıylar da karga utıralar.
Kış uramga çıkkan keşelärneñ borınnarın kızartıp kızık itä.
Yazın uram buylap näni bayrakların cirgä österäp yörgän oktyabryatlar kış äkiyäten ukıylar.
Min telänçe kız turında sezgä söylim.
Yegerme berençe yılda kış bulgan.
Uramda yörgän yöz meñnärçä telänçelärneñ ikese kilep kommunist Hälilneñ işegen kakkannar häm işektän ber urıs karçıgı belän ber yäş kenä urıs kızı kilep kergän.
Hälil ul vakıtta mäsül1 ber urında eşläp payık algan.
Hälil miña hatını aldında kölep-kölep söyli:
— Alar kerüläre belän işek töbenä tuktaldılar. Kız başın tübän ide. Min, alarnıñ sorauların kötmi, bügen genä alıp kaytkan payık ikmägennän ber kisägen suzdım. Kıznıñ anası, ikmäkne alıp, özleksez rähmätlär ukıdı häm borılıp çıgarga cıyındı. Läkin kız miña küz yäşle tavış belän:
— Miña telänep yörergä uñaysız, sezgä bälki aş peşerergä, öyegezne kararga keşe kiräktr. Min ayak tufragıgız bulır idem,— dide häm minem küzemä karadı.
Min ni eşlärgä belmi aptırap kaldım. Ä berazdan payıknı rätläbräk totkanda, bilgele, ike keşegä citärlek, dip uyladım da riza buldım. Kız ni eşlärgä belmi şatlandı. Şulay itep, mindä kaldı. Ä payık ike keşegä genä citärlek bulganga anası:
— Balam, sin genä bulsa da bähetle bul! — dip çıgıp kitte...
Şulay itep, telänçe kızı añarga kön dä aş äzerläp, bülmäsen cıyıp, açlık yılında ike keşelek küñelle genä ber tormış tözegän.
— Soñınnan?
Kız Hälil bulmaganda gına anıñ kitapların karaştır-galıy başlagan, könnärneñ berendä Hälil söyli:
— Miña härvakıttagı kebek eştän kiç säğat tugızda kaytırga turı kilde. Kaytsam, şul, ni küzem belän kürim, kızıyıñ urınnı bik rätläp kenä tüşägän dä, çäçlären taratıp, minem urınga mengän dä yatkan häm rähätlänep yoklap yata.
1 Masul — cavaplı.
Ul arı-bire başın kaşıp äylängälägän dä, başka yatar urın tapmagaç, menep anıñ yanına yatkan. İkençe könne irtän alar irle-hatınlı bulıp torgannar.
Yıllar yözlären almaştıralar, frak kigän yıllar bluza kiyälär.
Hälil härvakıttagı kebek sobraniyelärgä1 yöri, kız Hälil bülmäsendäge kitaplarnı karıy.
Hälil yaçeykalarda doklad yasıy, kız kurslarga yörergä vakıt taba.
Komsomolka bula.
Şulay itep, Oktyabrneñ tugızınçı kışında Leninnıñ:
— ärber asrau hökümät belän idarä itä belergä tiyeşle,— digän canlı lozungısı üsä.
İnde Oktyabrneñ unınçı kışında ul canlı lozung uramga çıgar.
Ä häzer, Hälil miña bügen telefonda söyli:
— Kil, Nadya ber «razboynik» dönyaga kiterde, dönya cimerep kıçkıra,— di.
Dimäk, alarnıñ payık belän başlangan tormışları bu yıl çäçäk atkan.
Ä uramda telänçelär yörilär:
— Bu yıl kış salkın bulır,— dilär.
Ä cilneñ eçe poşa,
kırdan kırga oça,
ul, üzen-üze yuatırga teläp, kiñ kırda
diñgezlär räsmen bizärgä tırışa;
dulkınnar yasıy, tagın boza,
dulkınnarnı başka ber urınga küçerep karıy,
oşatmıy da pır tuza...
Cilneñ eçe poşa,
kilep yulga posa.
Yulçılarnıñ peçän bäylämnären
beldermiçä urlap kitä ul.
Bäyläm kuıp kilgän yulçılarnı
Karlı kırda kızık itä ul;
bäylämne tuktatkan bula,
citim digändä genä tagın alıp kitä,
yulçılar sügenälär...
Cilneñ eçe poşa,
kırlarnı diñgezgä ohşatırga tırışa,
dulkınnar yasıy.
Dulkınlangan näfis karlı kırda
ärem sabakları moñaya:
— Küklär zäñgärläner, Yoldızlar bolay usal karamaslar, karlar erer,
koyaş yakınlar da, yaz kiler. Barıber yaz kiler...
Pesi malayları kön buyı koyrıkların söngeläp idän buylap şayarıp yörilär-yörilär dä, yoklar öçen cılıga, anaları yanına, miç başına ürmälärgä tırışalar.
Sikerälär dä yıgılıp töşälär, tagın sikerälär, tagın yıgılıp töşälär.
Aktıgınnan, idän buylap, ozın mıyıklı avızların açıp yılap yörilär-yörilär dä, ikençe urın ezlilär —
cılı bürek eçenä ukmaşıp yatalar.
Kiç at kararga çıkkanda krästiyän agaylar büreklären kiyärgä dip kütärälär dä, pesi malayları:
Lap-lop itep idängä yıgılıp töşälär häm säke astına sebertälär.
— Ah, mur kırgırları! — digän tavışlar gına tönge divarlarga barıp bärelälär.
Ä divarnıñ tışkı yagında kış täräzädän karıy. Näni avıl malayları öslärenä yabıngan tunnarı astınnan borınnarın öskä çıgaralar da tagın yäşerälär, äkiyät tıñlıylar:
...bulgan, di, ber patşa, bik usal bulgan, di, üze altın saraylarda köne-töne gıyşe-gaşrät kılgan, di.
— Ä närsä ul, abıy, gıyşe-gaşrät1?
— Ya, tik tor, tıñla, söylä, abıy!
— Ä halkı açlıktan, yalangaçlıktan kırılgan, di, citmäsä patşa üzeneñ häm yarannarınıñ baylıkların arttırır öçen, başka patşalar belän sugışkan, di, ä halkı açlıktan, yalangaçlıktan kırılgan, di. Könnärneñ berendä halık arasında şau-şu kupkan, di. Yarlı halık arasınnan Lenin atlı beräü çıgıp, üzeneñ iptäşläre belän patşanı töşerep, böten halıkka tigez, bähetle tormış tözergä kiräk dip, halıknı patşaga karşı sugışka çakıra başlagan...
— Äy abıy, bu äkiyät tügel, çın eş iç!
— Äye, bu äkiyät tügel — çın eş. Ä anı monnan sigez yıl elek burcuylar:
— Bu eş bulaçak tügel, bu äkiyät dip yörilär ide.
— Yä, söylä, abıy!
— Läkin büldermägez, yäme? Şunnan soñ...
Kışkı tönnär äkiyät söylilär.
Ä kayçakta çäçäklärneñ osta bakçaçısı — koyaş üzeneñ kırlarına karıy.
Ä kırlarda, näfis nurdan dulkınnarga karap, ärem sabakları moñaya:
— Çäçäklär kükrärlär, cillär bolay usal bulmaslar,
karlar erer...
Koyaş cirgä yakınlar da, barıber yaz kiler. Ä häzergä —
küñelsez bulmasın.
— Kışnı biyep uzdırıgız! —
di dä cil, telegraf baganalarına menep, telegraf çıbıklarında kış cırın cırlıy.
Biyergä turı kiler, ahrı.
Läkin barıber yaz kiler, barıber bez tagın da eştän buşagan könnärne, yalangaç kileş komga yatıp, ürdäk malayları kebek koyaşka küzebezne kısarbız.
Gıyşe-gaşret — küñel açu, käyef-safa.
Kış salkın bulır, dilär dä, mıyıklar ayagürä toralar.
Kış muzıkasına biyergä turı kiler, ahrı.
Läkin barıber çäçäklären iyärtep yaz kiler, barıber bez tagın yalangaç, komga yatıp, ürdäk malayları kebek koyaşka küzebezne kısarbız.
Ştannarın muyınnarına tagıp, yaz buyı, ştansız, ata kazlar belän sugışıp yörgän avıl malayları, telläre belän täräzä pıyalaların eretep, ber küzläre belän genä uramga karıylar.
«Kurıkmagız, keçkenä sukbaylar!»
Barıber, barıber yaz kiler häm sez tagın da alma, kıyar bakçalarına dürt ayaklanıp kunakka yörersez!
— Küñelsez bulmasın!
— Kışnı biyep uzdırıgız! — di dä, cil, «telegraf baganalarına» utırıp, telegraf çıbıklarında kış cırın cırlıy, yort trubaların sızgırta.
Malaylarga küñelsez bulmasın öçen:
— Mäktäptän kaytkaç şuarsız inde! — di dä, taular öyep kuya.
Täräzägä törle yafraklar, çäçäklär räsemen töşerep:
— Menä bolar inde sez yarata torgan yaz könendä bula torgan närsälär! — di dä ürti.
Mähäbbätne uramnardan, bakçalardan cılı teatrlarga österäp kertte.
Mähäbbätneñ bäyäse kütärelde.
Ber sum, ike sumnar tiräsendä yöri.
Ğaşıyq bulırga telädeñme:
— Teatrga bilet öçen ber sumıñnı rähim it!
— Yuk ikän — yaz başında bulaçak mähäbbät urocayın köt.
Tormış uramnardan, bakçalardan bülmälärgä küçte.
Tik telänçelär genä uramda kaldı.
Uramda telänçelär yörilär.
Näni genä balalar, kulların suzıp:
— Abıy, ber tiyen genä bir! — dilär. Kaysıgızdır miña kayçandır:
— Açlık yıllarında minem keçkenä enem, ätilär ülgäç, şähärgä kitkän dä yugalgan... Häzer belmim kayda,— dip söylägän ide.
Ä, bälki, şularnıñ berse sezneñ enegezder häm uramnardan uzganda sezneñ küzegezgä karıy torgandır.
Yazın sandugaçlar utırgan agaç botaklarında karlar tagan yasap sälenälär.
Ata kazlar, ber ayaklarına gına basıp, ozın muyınnarı belän arı-bire karangalıylar da karga utıralar.
Kış uramga çıkkan keşelärneñ borınnarın kızartıp kızık itä.
Yazın uram buylap näni bayrakların cirgä österäp yörgän oktyabryatlar kış äkiyäten ukıylar.
Min telänçe kız turında sezgä söylim.
Yegerme berençe yılda kış bulgan.
Uramda yörgän yöz meñnärçä telänçelärneñ ikese kilep kommunist Hälilneñ işegen kakkannar häm işektän ber urıs karçıgı belän ber yäş kenä urıs kızı kilep kergän.
Hälil ul vakıtta mäsül1 ber urında eşläp payık algan.
Hälil miña hatını aldında kölep-kölep söyli:
— Alar kerüläre belän işek töbenä tuktaldılar. Kız başın tübän ide. Min, alarnıñ sorauların kötmi, bügen genä alıp kaytkan payık ikmägennän ber kisägen suzdım. Kıznıñ anası, ikmäkne alıp, özleksez rähmätlär ukıdı häm borılıp çıgarga cıyındı. Läkin kız miña küz yäşle tavış belän:
— Miña telänep yörergä uñaysız, sezgä bälki aş peşerergä, öyegezne kararga keşe kiräktr. Min ayak tufragıgız bulır idem,— dide häm minem küzemä karadı.
Min ni eşlärgä belmi aptırap kaldım. Ä berazdan payıknı rätläbräk totkanda, bilgele, ike keşegä citärlek, dip uyladım da riza buldım. Kız ni eşlärgä belmi şatlandı. Şulay itep, mindä kaldı. Ä payık ike keşegä genä citärlek bulganga anası:
— Balam, sin genä bulsa da bähetle bul! — dip çıgıp kitte...
Şulay itep, telänçe kızı añarga kön dä aş äzerläp, bülmäsen cıyıp, açlık yılında ike keşelek küñelle genä ber tormış tözegän.
— Soñınnan?
Kız Hälil bulmaganda gına anıñ kitapların karaştır-galıy başlagan, könnärneñ berendä Hälil söyli:
— Miña härvakıttagı kebek eştän kiç säğat tugızda kaytırga turı kilde. Kaytsam, şul, ni küzem belän kürim, kızıyıñ urınnı bik rätläp kenä tüşägän dä, çäçlären taratıp, minem urınga mengän dä yatkan häm rähätlänep yoklap yata.
1 Masul — cavaplı.
Ul arı-bire başın kaşıp äylängälägän dä, başka yatar urın tapmagaç, menep anıñ yanına yatkan. İkençe könne irtän alar irle-hatınlı bulıp torgannar.
Yıllar yözlären almaştıralar, frak kigän yıllar bluza kiyälär.
Hälil härvakıttagı kebek sobraniyelärgä1 yöri, kız Hälil bülmäsendäge kitaplarnı karıy.
Hälil yaçeykalarda doklad yasıy, kız kurslarga yörergä vakıt taba.
Komsomolka bula.
Şulay itep, Oktyabrneñ tugızınçı kışında Leninnıñ:
— ärber asrau hökümät belän idarä itä belergä tiyeşle,— digän canlı lozungısı üsä.
İnde Oktyabrneñ unınçı kışında ul canlı lozung uramga çıgar.
Ä häzer, Hälil miña bügen telefonda söyli:
— Kil, Nadya ber «razboynik» dönyaga kiterde, dönya cimerep kıçkıra,— di.
Dimäk, alarnıñ payık belän başlangan tormışları bu yıl çäçäk atkan.
Ä uramda telänçelär yörilär:
— Bu yıl kış salkın bulır,— dilär.
Ä cilneñ eçe poşa,
kırdan kırga oça,
ul, üzen-üze yuatırga teläp, kiñ kırda
diñgezlär räsmen bizärgä tırışa;
dulkınnar yasıy, tagın boza,
dulkınnarnı başka ber urınga küçerep karıy,
oşatmıy da pır tuza...
Cilneñ eçe poşa,
kilep yulga posa.
Yulçılarnıñ peçän bäylämnären
beldermiçä urlap kitä ul.
Bäyläm kuıp kilgän yulçılarnı
Karlı kırda kızık itä ul;
bäylämne tuktatkan bula,
citim digändä genä tagın alıp kitä,
yulçılar sügenälär...
Cilneñ eçe poşa,
kırlarnı diñgezgä ohşatırga tırışa,
dulkınnar yasıy.
Dulkınlangan näfis karlı kırda
ärem sabakları moñaya:
— Küklär zäñgärläner, Yoldızlar bolay usal karamaslar, karlar erer,
koyaş yakınlar da, yaz kiler. Barıber yaz kiler...
Pesi malayları kön buyı koyrıkların söngeläp idän buylap şayarıp yörilär-yörilär dä, yoklar öçen cılıga, anaları yanına, miç başına ürmälärgä tırışalar.
Sikerälär dä yıgılıp töşälär, tagın sikerälär, tagın yıgılıp töşälär.
Aktıgınnan, idän buylap, ozın mıyıklı avızların açıp yılap yörilär-yörilär dä, ikençe urın ezlilär —
cılı bürek eçenä ukmaşıp yatalar.
Kiç at kararga çıkkanda krästiyän agaylar büreklären kiyärgä dip kütärälär dä, pesi malayları:
Lap-lop itep idängä yıgılıp töşälär häm säke astına sebertälär.
— Ah, mur kırgırları! — digän tavışlar gına tönge divarlarga barıp bärelälär.
Ä divarnıñ tışkı yagında kış täräzädän karıy. Näni avıl malayları öslärenä yabıngan tunnarı astınnan borınnarın öskä çıgaralar da tagın yäşerälär, äkiyät tıñlıylar:
...bulgan, di, ber patşa, bik usal bulgan, di, üze altın saraylarda köne-töne gıyşe-gaşrät kılgan, di.
— Ä närsä ul, abıy, gıyşe-gaşrät1?
— Ya, tik tor, tıñla, söylä, abıy!
— Ä halkı açlıktan, yalangaçlıktan kırılgan, di, citmäsä patşa üzeneñ häm yarannarınıñ baylıkların arttırır öçen, başka patşalar belän sugışkan, di, ä halkı açlıktan, yalangaçlıktan kırılgan, di. Könnärneñ berendä halık arasında şau-şu kupkan, di. Yarlı halık arasınnan Lenin atlı beräü çıgıp, üzeneñ iptäşläre belän patşanı töşerep, böten halıkka tigez, bähetle tormış tözergä kiräk dip, halıknı patşaga karşı sugışka çakıra başlagan...
— Äy abıy, bu äkiyät tügel, çın eş iç!
— Äye, bu äkiyät tügel — çın eş. Ä anı monnan sigez yıl elek burcuylar:
— Bu eş bulaçak tügel, bu äkiyät dip yörilär ide.
— Yä, söylä, abıy!
— Läkin büldermägez, yäme? Şunnan soñ...
Kışkı tönnär äkiyät söylilär.
Ä kayçakta çäçäklärneñ osta bakçaçısı — koyaş üzeneñ kırlarına karıy.
Ä kırlarda, näfis nurdan dulkınnarga karap, ärem sabakları moñaya:
— Çäçäklär kükrärlär, cillär bolay usal bulmaslar,
karlar erer...
Koyaş cirgä yakınlar da, barıber yaz kiler. Ä häzergä —
küñelsez bulmasın.
— Kışnı biyep uzdırıgız! —
di dä cil, telegraf baganalarına menep, telegraf çıbıklarında kış cırın cırlıy.
Biyergä turı kiler, ahrı.
Läkin barıber yaz kiler, barıber bez tagın da eştän buşagan könnärne, yalangaç kileş komga yatıp, ürdäk malayları kebek koyaşka küzebezne kısarbız.
Gıyşe-gaşret — küñel açu, käyef-safa.
You have read 1 text from Tatar literature.