Havaga Da Sçyotçik Kuymaslarmı?

(yumoreska)
Bu XXI ğasır tarihka, möğaen, «sçetçiklar ğasırı» dip kerep kalır. Böten närsägä isäplägeçlär kuyıp beterälär bugay inde. Elektr energiyäsen isäplilär, su küpme totılgannı isäplilär, kvartirlarıbızga kilgän cılılıknı häm kuhnyalarıbızga kilgän gaznı isäpli başladılar. Havanı?.. Monısın, äyttem isä kayttım, älegä isäplämilär. Tik bolay barsa, aña da berär pribor uylap tabarlar dip uylıym. Şulay bulganda, härberebezneñ sulış organnarına, tanışım Sattar babay äytmeşli, «çutçik»lar kuya başlayaçaklar. Hökümätneñbu haktagı räsmi häbären keşelärgä gazetalar aşa belderäçäklär, älbättä. Beraz gına fantaziyäne eşkä ciksäk, ul iğlannıñ eçtälegen häzer ük çamalarga bula. Äytik, me­nä tübändägeçäräk. (Matbugatta basılgan häp närsäne çın dip kabul itüçelärgä ukımaska kiñäş itelä).
«İlebez territoriyäsendä yäşäüçe ayırım keşelär häm yüridik zatlar iğtibarına! İlebezdäge hava zapasın israf itmäü häm ekonomiyäle faydalanu maksatında, keşelarnen borınnarına sulagan hava miqdarın isäpläü priborları kuyıla başlayaçak. Monnan soñ häp gracda­nin sçetçik kürsätüe buyınça hava öçen ay sayın akça tüläyäçäk. İlebez ğalimnäre, ozak yıllar tikşerülärdän soñ, borın yafragınıñ az gına tibräneşen dä isäpkä aluga sälätle bik sizger elektron priborlar uylap tabuga ireştelär. Mondıy individual priborlarnı keşelärneñ borınına mahsus kurslarda ukıtılgan santehnik-tabiblar urnaştıraçak.
İsäpläü priborların vakıtında kuydırmagan keşe­lär hava öçen hökümät bilgelägän normativlar belän tüläyäçäk. Ä bu isä, üzegez beläsez, ODN (obşedomo­vıyı nucdı — ğomumi yort hacätläre) öçen, yäğni hacätläreñne ütägändä ğomumi yortka taralgan is häm, şu­lay uk, kemneñder cämäğat urınında havanı bozganı öçen sezneñ kesädän kitä torgan akça, digän süz. Ä sçetçiklarnı üz vakıtında kuydırgannar isä küp märtäbä otaçak, sulangan havaga tiyeşlesen genä tüläyäçäk.
Tagın şunısın da iskärtergä kiräk, sçetçiklarnı vakıtında kuydırgan gracdannar öçen havanı ekonomiyäle sularga öyrätüçe kıska sroklı tüläüle kurslar da eşli başlayaçak. Anda ukuçılar havanı döres su­larga öyränü östenä, sula­gan havanıñ organizm tarafınnan näticäle üzläşterelüe häm anı ratsional faydalanu buyınça da belemnären tiränäytäçäklär. Ekonomiyä yözennän, sulış alunı sirägäytü künekmälärenä öyränäçäklär. Bu kışın yoklap ütkärüçe kayber kırgıy hayvannarnıñ su­lış alu mehanizmın tiränten analizlau yulı belän tormışka aşırılaçak. Ratsional faydalanunıñ ta­gın ber yünäleşe — organizmga kergän havanıñ gel kiräkmäskä kabat tışkı tirälekkä çıguına yul kuymauga ireşü. Hava kolaktan häm gäüdädäge başka tişeklärdän (alga taba kıskartıp GBT dip yazıla) çıkmasın öçen, borınga kuyıla torgan isäpläü priborlarnıñ aksessuarları bularak, germetik bökelärdän faydalanu näticä biräçäk, dip iskärtälär «Rossinform»nıñ regionnardagı mäğlümati filialları belgeçläre. Mon­dıy bökelär — buşlay. Kuyu öçen mahsus belgeç tä çakırtırga kiräk tügel, kullanu härkem buldıra alırlık däräcädä ğadi.
Tüläüle kurslarga yörgän keşelär, havanı ekonomiyäle sularga öyränep, hava öçen akçanı da az tüläyäçäklär. Häm, ğalimnär isäplävençä, bu tiz arada pribor bäyälären aklayaçak. Älege ğamälne tormışka aşıru maksatında, ildä ike distäläp fänni-tikşerenü insti­tutı oyıştırılgan, byudcettan 20 milliard sum akça bülengän. Kürgänegezçä, monda inde hökümätebezneñ halık mänfäğatlären kaygırtuı açık çagıla. Bu akçalarkaya kitä ikän, dip borçılası yuk, barısı da şul hava sçetçikları kuydıru buyın­ça näticäle eşçänlek öçen totılaçak.
Hava resursların ekonomiyäle faydalanunıñ tagın ber ähämiyätle öleşe, ul da bulsa keşelärneñ hava bozu oçrakların kisätü, yäğni profilaktik çaralar. Bu yünäleştä dä hökümätebez tarafınnan zur eşlär başkarıla. Çıgargan gazlarnı kontroldä totu, havanı yaman isle katnaşmalardan saklau maksatında, il territoriyäsendäge sulau resurslarına tulısınça hökümät monitoringı urnaştırılaçak. Uramnarda häm cämäğat urınnarında hava bozularnı kisätü yözennän, ekologiyä politsiyäse oyıştıru da küzdä totıla. Bu eşkä borını is-huşlarnı sizügä yugarı däräcädä sälätle keşelär alınaçak. Kürgäne­gezçä, ber atuda — ike kuyan, digändäy, monda hökümätebez, gracdannarnıñ çista hava sulavın kaygırtu be­län bergä, keşelärgä eş urınnarı buldıru mäsäläsen dä häl itä.
Ekologiyä politsiyäseneñ eşenä ciñellek tudıru mak­satında, ilebez ğalimnäre tarafınnan, iskä ayıruça sizger radar-priborlar da eşlänä başladı. Alar yärdämendä GBTdän kirägennän artık is çıgaruçılarnı açıklap, «za prevışeniye» ştraf salınaçak. Kiläçäktä keşelär ayıruça küp yöri torgan cämäğat urınnarına şundıy radarlar urnaştıru küzdä totıla.
Bolarga östäp, monnan soñ här keşe salım inspektsiyäsenä yıllık «hava salımı» da tüli başlayaçak. Annan kergän akça ilebezneñ hava balansın saklauga zur köç kuyuçı ärtillärneñ häm küpsanlı ekologlar armiyäseneñ eşçänlegendä totrıklılık buldıru öçen kitäçäk. Bu salımnan kayber katego­riyä keşeläre genä azat iteläçäk. Äle şuşı könnärdä genä Ministrlar Kabinetı kosmonavtlarnı häm Däülät duması deputatların salımnıñ älege törennän azat itü turında karar kabul itte. Monı da hökümätebezneñ halık mänfäğatlären kay­gırtu yözennän başkargan iñ gumanlı kararlarınıñ berse diyärgä bula. Çönki kosmonavtlar, mäğlüm bulgança, küp vakıtların ğalämdä, yağni havasız buşlıkta oçıp yörep, ilebezneñ hava zapasına ekonomiyä yasasalar, deputatlarıbız isä, küp vakıtların çit illärdä ütkärü säbäple, üzebezneñ il havasına artık zıyan salmıylar. Kürgäne­gezçä, alarnın şuşı ğamälläre genä dä halıkka ni däräcädä birelgänleklären açık kürsätä: üz öleşlärenä tigän havanı da, avızlarınnan (borınnarınnan dip ukısagız da bula) özep, halık öçen ekonomiyälilär hätta. Kiläçäktä, ilebezneñ hava zapasın tagın da ekonomiyäläü maksatlarında, deputatlarıbıznı bötenläy çit ildä yäşätü mömkinlege dä öyränelä. Bu uñaydan, hökümätebez Kanar utraularınıñ bersen deputatlarıbız öçen satıp alu mäsäläsen kütärde. Şulay bulganda, halık hezmätçeläre Mäskäügä barı tik utırışlar öçen genä kilep yöriyäçäklär. Du­ma deputatlarınıñ yaña oyışkan «Vozduh» digän partiyäse bu mäsäläne tagın da tiränräk öyränü eşenä kereşte, terle fraktsiyä väkillärennän märtäbäle ko­missiyä tezelde...
İlebez halıklarınıñ tormış däräcäsen kütärü yünäleşendä başkarıla torgan yugarıda sanalgan barlık şuşı möhim eşlärne tormışka aşıru hökümätkä yöz milliard sumga töşäçäk».
İğlan yakınça menä şundıyrak eçtälekle bulır ide, möğaen. Häyer, anıñ başkaça buluı mömkin dä tügel.