Köşpendıler - İİ - Jantalas-11

— Ata meken jerım qalady! Oğan qosa sonau menıñ qaraşa üiımnıñ janynda jaiylyp jürgen ielu qoi, tört tüie, jauğa şabar bır jüirıgım qalady! So da jetedı mağan. Al ieger jūt kelıp, sol kün körısımnen airylsam, menıñ üi ışımdı ieş hannyñ atağy aştyqtan alyp qala almaidy. Tıptı qos müiızdı İeskendır Zūlharnaiynnyñ atağy da!
— Al Tuiaq batyr, sen ne deisıñ?
— Bızdıñ bärımızdıñ tılegımız bır. Özbektıñ de, qazaqtyñ da, qyrğyzdyñ da. Taşkentte jaqyny joq Türkıstan tūrğyndaryn kezdestıre almaisyñ. Öz künın özı äzer körıp jürgen Būhar ūstasyn jalğyz atty Tuiaq baryp şapqanda ne tabady?
— Tek Būhar ūstasyn ğana şabamysyñ? Qolyñdy qyşytyp jürgen han saraiyn da tonaisyñ ğoi.
— Odan mağan ne tiedı? Han saraiynyñ mülkı — handardyñ ülesı...
Hannyñ jarylyp kete jazdap aşulanğanyn Jiembet jyrau körıp tūr. Täuekeldıñ betınen qany qaşyp, otty közı ūşqyn atady.
— Soğys bola ma, bolmai ma, ony sender iemes, han şeşedı, — dedı. — Tek mynağan ğana jauap berıñderşı. Taşkentte de tuysymyz bar dedıñder ğoi jaña. Al sol Taşkentten qazaq jerıne jüzdegen adam nege qaşady?
— Ol jaqta bır kedeidıñ terısın iekı ret sypyrady, al mūnda...
— Toqtama, aiağyna deiın ait!
— Al mūnda bır jarym ret qana! — dedı Qiiäq batyr, hannyñ betıne tıke qarap.
— Ūmytpaspyn būl sözıñdı, batyr, — dedı Täuekel yzadan tūnşyğa, — jaraidy, būl jaiynda tağy da söilesermız. Tek sender mağan mynany aityñdarşy... Taşkent joryğyna barmai-aq qoiyñdar. Sonda Būhar ämırşısınıñ qūldyğynan qūtylamyz dep bızdı kütıp otyrğan ağaiyn-tuystaryñnyñ ümıtın satqandaryñ ba, qalai bolğany?..
Mūndai sūraqty kütpegen qos batyr bırden jauap taba almai qysylyp qaldy.
— ärine, bız olarğa järdem beruge tiıstımız... — dedı Qiiäq kümılji.
— Bäse, solai şyğar! Taşkenttı alsaq, Abdolla hannyñ şaharlarymyzğa şabuyl salatyn qalasy qalmaidy. Kördıñder me, būl joryqtyñ ne üşın kerek iekenın? Jä, boldy iendı, batyrlar... Baryñdar... Tezırek Taşkent joryğyna daiyndalyñdar.
Täuekel küzetşılerdı şaqyryp alyp, iekı batyrdyñ aiaq-qoldaryndağy kısenderdı aludy būiyrdy. Qiiäq pen Tuiaq hanğa läm-mim dep tıl qatpai, qūr bastaryn iıp täjım iettı de, üiden şyğyp kettı.
— «Qily-qily zaman bolar» degen mıne, osy — dedı Täuekel Jiembet jyrauğa būrylyp. — Būrynğydai iemes, han qaramağyndağy adamdaryna: «Joryqqa bırge jürıñder» dep ötınetın küige jettı...
— äitse de, älgı iekeuın dūrys bosattyñ, han iem.
— Taşkent joryğyna olar attanady, — kenet, onyñ jüzı tağy sūrlanyp kettı, — sodan keiın jolyma böget bolyp körsın! Abdollanyñ mağan oilağan qastyğyn ömır-baqi ūmytpaspyn. Samarqantyn da, Būharyn da alamyn! Balqy men Hiuağa da baramyn! Abdollany ürım-būtağymen bırge, tabanymnyñ astyna salamyn. Moinyna arqan bailap Būhardyñ o şetı men bū şetıne süiretıp ötem. Aqsaq Temırdıñ tuy jelbıregen Samarqant pen Būharda Aq Ordanyñ aq tuyn jelbıretem! Bar älemge atağymdy şyğaram!
İekı iyğyn kere, ornynan qalai tūryp ketkenın Täuekel özı de sezbei qaldy. Közı säl jūmylyp ketken. Ne aityp, ne qoiğanyn bıler iemes. Auzy aq köbıktenıp, bır qolyn joğary köterıp, tūnşyğa söilep tūr! älden uaqytta özıne tıksıne qarağan jyraudyñ közıne közı tüsıp ketıp kılt toqtady.
Aq Orda hany sozyla baryp ornyna otyrdy.
— Kökeikestı armandarymnyñ auzymnan şyqqany şoşytqan joq pa senı, jyrau?
Jiembet basyn şaiqady.
— Joq. Tek būl keseldı sağan däl osylai tym ierte keledı dep oilağan joq iedım.
— Qandai kesel?
— Han keselı... Tym ierte keldı. Soñyra-aq kelse tögıletın qan da az bolar iedı, han iem...
İekı jaq Taşkent şaharynyñ künbatys tūsynda kezdestı. Abdolla han alpystan asqanyna qaramai aq boz atyn oinaqtatyp, qan maidanğa özı şyqty. Būl aiqasta äbdı-Mumin qatysqan joq. Ol özınıñ äskerın Balqy şetınde ūstap qaldy. Qazaq qolynan iekı iese kem Abdolla laşkarlary barynşa ierlık körsettı. Būl kezdegı olardyñ ieñ senımdı qarulary Taşkent şaharlarynyñ ieñ biık qamalynyñ üstıne ornatqan «Qara bura» zeñbıregı, byqyğan qazaq qolyna ajal tasyn jaudyra bastady. Qazaq äskerı şydai almai keiın şegındı. Däl osy mezgılde Taşkent şaharyndağy būrynğy Babasūltan jağyndağy köp tūrğyndar qalanyñ tükpırındegı temır qaqpany aşty. Osy qaqpadan kırgen Qiiäq pen Tuiaqtyñ iekı myñ äskerı şahar ışındegı Abdolla qolyn kül-talqan ietıp, ieskı qamal üstındegı qatar tūrğan tört «Qara bura» zeñbıregın qiratty. Keiın şegınuge ainalğan Täuekel han äskerı qaitadan şabuylğa şyqty. İesım men Qūdjek sūltannyñ iekı büiırın ala, qiiälap şapqan jauyngerlerınen qorşauğa tüsıp qalady iekenbız dep seskengen Abdolla äskerıne keiın şegınuge būiyrdy. Sol-aq ieken, «jau qaşty» dep soiyl, şoqpar ūstağan qalyñ qazaq lap qoidy. Būdan būryn betıne jan qaratpağan, qorasan qūryşyna bölengen Būhardyñ ataqty laşkarlary, bükıl Orta Aziiäğa äigılı Ūbaidolla, Asfandiiär, äbdı-Latif, Hodja-Kuli-qūşbegı, Qūdaiberdı jasauyl, Qūlbaba-kЇkıltaş sekıldı äsker qolbasşylarynan airylyp, tym-tyraqai şegıne bastady.
älı de bolsa laşkarlaryn toqtatam dep äure bolyp, jasaqtarynyñ orta şenınde jürgen Abdolla hanğa kenet äldekım sauyt būzar jebesın jıberdı, Aralary sadaq oğy jeterdei jerde iemes, alys iedı. Söitse de ysqyra ūşqan jebe «jettım be sağan da» degendei, iekı qabat tor sauyttan ötıp Abdolla hannyñ qaq büiırınen kep qadaldy. At üstınen qūlap bara jatqan handy küzetşı jıgıtterı qağyp alyp, jau qolyna tüsırmei äkettı. İendı Abdolla äskerınıñ älı de bolsa jauyna tötep berıp jürgen toptary qarsylasuyn qoiyp, attarynyñ basyn Būharğa qarai būrdy.
— Mağan oq atqan sol jıgıt. Tek sonyñ ğana oğy menıñ sauytymdy būzyp öte alady, — dedı qansyrap jatqan Abdolla.
İä, däl Abdollağa arnap kök qūryş sauyt būzar oğyn Sairam aiqasynan berı saqtap kelgen Qiiäq batyr iedı. Bū da ūzaq kütken armanyna jettı.
Qazaq äskerlerı osy qarqynymen, tasyğan özendei, joldarynda kezdesken bögetterdıñ byt-şytyn şyğaryp, Aqsaq Temırdıñ ordasy Samarqantty aldy. Būdan iekı jüz jyl būryn bükıl älemdı tıtıretken Aqsaq Temır köregen Altyn Orda astanasy Saraiğa qandai aibarmen kırgen bolsa, iendı sol Altyn Orda handarynyñ ūrpağy Täuekel han, sary altynmen qaqtağan ier-tūrmandy sülıktei qara arğymağyn oinatyp, sondai aibarmen Samarqantqa kırdı. Qoja Ahmet İassaui, Qoja Nahşbandi meşıtterın saldyrğan älem ämırşısı Aqsaq Temır güldei jainağan Sarai şaharyn, bır kezde Batyi men Berke tūrğan Gülstan sarailaryn jermen-jeksen ietıp qiratsa, köşpelı ielderdıñ äskerın basqarğan Täuekel han Samarqant şaharynyñ bırde-bır kırpışı bülınbesın dep jarlyq berdı. Būnysy Täuekeldıñ bolaşaq ūrpaqtyñ qarğysynan qoryqqany iemes-tı. Būhar handyğyna qarsy şyqsa da, qazaq ielı Samarqant, Būhara, Hiua, Horezm şaharlaryn pır tūtatyn. Onyñ saltanatty sarailaryn körgende, körıkterıne tañ qalyp, jas baladai quanatyn. Täuekel han soñynan iergen osy halyqtyñ ruhani sezımıne qarsy şyğyp, ony özıne öşıktırgısı kelmedı. Sol sebepten Samarqanttyñ altyn kümbezdı sarailary aman qaldy.

älemdı tıtırentken Aqsaq Temır ämırşı ziraty «Gör ämırdıñ» qasynda, özımen bırge alyp jürgen syrly han tağynda qazaq dalasynyñ ämırşısı Täuekel otyr. Künşyğys jağyndağy Ūlyqbek mūnarasynyñ üstınde jylqy qūiryğynyñ qos uys qyly bailanğan Aq Ordanyñ aq tuy jelbıreidı. Han janyna İesım, Qūdjek, tağy solar sekıldı sūltan, bi, batyr, aqsaqaldar bırınen soñ bırı kelıp, täjım ietıp jatty. Han közı äldekımderdı ızdep, aqyry qalyñ top myrzalardan şetteu tūrğan Qiiäq pen Tuiaqty tauyp aldy.
— Jaudy jeñuge tetık bolğan, mıne mynau qos börı, — dep Täuekel Qiiäq pen Tuiaqty körsettı. — Jauğa būlar aş bürkıttei şüiıldı, kökjal qasqyrdai şapty! Būhar maralynyñ tösın qanjardai tyrnağymen jyrtqan qandy köz barystai, jau şebın kül-talqan iettı!
Han işaratymen būl iekeuıne uäzırlerı oljağa tüsken qazynadan Būhardyñ iekı asyl qanjaryn äkep berdı. Saptary som altynnan, betıne ieñ qymbat gauhar tastar ornatqan. Üsterıne jağasy būlğyn, altyn zerlı Būhar şapandaryn japty. Aldaryna baqtri tūqymdas iekı aq boz arğymaq tartty.
— Aq Orda — senderden būdan da zor ierlık kütedı! — dedı Täuekel. — Qandai tılekterıñ bar, aityñdar? Bärın de beremın!
Sözge jaqyndau Qiiäq batyr säl alğa şyğyp tızesın büktı.
— Bızdıñ qaramağymyzdağy iekı myñ jıgıttıñ köpşılıgı malşy-iegınşı... İşterınde temır ūstasy, ağaş şeberlerı de bar. Solarğa ielge qaityp, öz şarualaryna kırısuge rūqsat ietıñız, taqsyr han.
Qaradan tusa da Qiiäq batyrdyñ dausy tegeurındı şyqty, qūlaqqa ūrğan tanadai tyna qalğan tynyştyqta, jūrt yzalana qalğan han tısınıñ şyqyr iete tüskenın ap-anyq iestıdı.
Būhar hany Abdolla būl künderı oq tiıp jaralanğan jolbarysqa ūqsaityn iedı. Han Būhar, Hiua, Balqy, Qorasan tügıl, özıne bağynyşty jerdıñ bärınen äsker jinaudy būiyrğan. Bır ai ötpei san jetpes qalyñ äsker Samarqant pen Būhardyñ ortasyndağy Zeravşan jağasyna şatyrlaryn tıktı. Bır künı, jarasy älı jazylmağan Abdollağa bülık şyğaryp jürgen balasy äbdı-Mumin keldı. Şatyrğa kıre tıze bügıp otyra qaldy.
— Senıñ jüregıñe jara salğan menıñ bır bılmestıgımdı keşır, äke, — dedı. — Bügınnen bastap ieñ adal ūlyñ bolamyn. Mıne nan, mıne qūran, būdan bylai qarai senıñ aitqanyñdy iekı ietpeimın!
Abdolla han şyn qartaiğan boluy kerek, közıne jas aldy.
— Qartaiğanymda jalğyzymdy körsetıp, qatesın keşıruge mümkındık berdıñ, alla tağala, mūnyña da şükırşılık, — dedı ol şyn jürekten. — Mūrager jalğyzym qasymda, bar tılegım oryndaldy, qazır ölıp ketsem de armanym joq!
Būhar sekıldı qasiettı handyqty basqaruda qandai joldar, qandai syrlar baryn kärı han ūlyna ūzaq jyr iettı. Qūpiiä syrlar da az iemes ieken. Sodan keiın baryp şarşap ketken han ūlynan anandai jerde tūrğan qūmyradağy jüzım şyrynyn qūiyp berudı sūrady. Ūly äkesınıñ ötınışın oryndady. Säl būryla tūryp, jüzım şyrynyn kesege qūiyp äkep berdı. Alla tağala onyñ jaña ğana «qazır ölıp ketsem armanym joq» degen tılegın oryndağysy kelgen boluy kerek, balasy bergen şyryndy ışısımen, Abdolla han qyryldai berıp jastyqqa şalqasynan tüstı. Äbdı-Mumin äkesınıñ betıne tesıle qarap, ūzyn, jıñışke sausaqtarymen közın japty. Sodan keiın kesenıñ tübınde qalğan şyryndy şatyrdyñ bır būryşyna qūiyp, ornyna aparyp qoidy. Dalağa şyqqan soñ «ūiyqtap ketken handy oiatpañdar» dep būiryq berdı de, äskerıne qarai aiañdady.
Tek keş taianğanda ğana küzet bastyğy han şatyryna kırdı. Jastyq üstınde şalqasynan jatqan Abdollanyñ betıne közı tüsıp ketısımen ön-boiy dır iete qaldy. Bükıl älemge aian säl iezu tartyp külımsıreitın işaraty iezuınde. Tağy da bıreuge ölım jazasyn aityp jatqandai.
O düniege sapar şekken äkesınıñ janyna äbdı-Mumin bırınşı bop keldı. Saqalynan jasy sorğalap otyryp, ūzyn sausaqtarymen äkesınıñ iezuındegı külkısın uqalap ketırdı. Ämırdıñ neden ölgenın bıluge şaqyrğan Būhardyñ ğalym därıgerlerı «Patşanyñ patşasy Abdolla jüregınıñ kenet toqtauynan qaitys bolğan» degen qorytyndy şyğardy. Söitkenmen, qalyñ būqara arasynda «balasynyñ auru äkesıne bergen jüzım şyryny» jaiyndağy qaueset sözder de tarap jatty.
Päueskege jegılgen segız qara at Abdollanyñ pyrağyn Būharğa alyp keldı. Qasiettı dıni Būhardyñ myñdağan meşıtınıñ qasyndağy minaretterden myñdağan işan, moldalar alla tağaladan Abdollanyñ künälaryn keşıruın sūrap, şahardy azan-qazan ietıp basyna köterıp azan şaqyrdy. İekı künnen keiın Abdollanyñ tabyty Qoja Nahşbandidyñ ataqty mazarynyñ tas iedenıne qoiyldy. Būl hristian iesebı boiynşa 1598 jyly, al hadjiri iesebı boiynşa 1006 jyly boldy. İerteñıne Būhar tağyna Mūhammed dınınıñ jaña qorğanşysy, märtebelı äbdı-Mumin ämır kelıp otyrdy...
Samarqantty alğan Täuekel qaraly Būhardy şabudan qūdaidan qorqyp bas tartqan joq. Mūndai syltaudy sol kezdegı tarihşylar oilap tapqan-dy. Hannyñ Būharğa attanbauyna sebep bolğan Qiiäq pen Tuiaq batyrlardyñ jäne solardyñ soñynan iergen jūrttyñ qylyğy iedı. Samarqant şaharyn alu toiy bıtısımen, qos batyr özderınıñ jıgıtterın iertıp keiın qaitqan. Özge qazaq batyrlary basqarğan äskerdıñ köbı būlardyñ soñynan ierdı. Jauyngerler jat ielge baryp qala tonağannan görı, ielderıne qaityp, qatyn-balalaryn asyrağanyn jön tapqan. Yrqyna könbegen jandardy jazalauğa Täuekeldıñ batyly barmady. Öitkenı şegınuşıler tym köp iedı. Köpke topyraq şaşa ala ma, aqyry Samar-
qanttan ketuge būiryq berdı.
Taşkentte de qazaq atty äskerı köp kıdırgen joq. Būlardyñ köpşılıgı köşpelı rulardan bolğandyqtan qys qystauğa, jaz jailauğa şyğu kerek iekenın jadylaryna ūstap, auyldaryna jetkenşe asyqty. Täuekel hanğa şahardyñ qaqpasyn aşqan Taşkent tūrğyndarynyñ arasynda da küñkıl köbeie bastady. Han uädesın būzyp, jeñılgen qalağa salğan salyğy būqarağa auyr tigen.
Al salyqsyz soğysty jürgıze almaitynyn bılgen Täuekel osylai ısteuge mäjbür bolğan. Täuekeldıñ būl äreketıne qarsy topty basqaruğa Abdollanyñ jaqyn tuysy Hazretsūltan müfti kırısken. Äbdı-Mumin de tyñşylary arqyly Taşkent tūrğyndaryna alym-salyqtan mülde bosatamyn dep ötırık uäde berıp, jaña byqsyp jana bastağan halyq narazylyğyn ürlei tüsken. Täuekel ärı oilap, berı oilap Türkıstanğa qaitudy jön kördı. Öz ordasyna kelgennen keiın Taşkent uälietınde ne bolyp jatqanyn tek alystan baqylap qana otyrdy. Kei jağdailarda bolmasa, Taşkent ısıne köp kırıspedı.
Alty ai ötpei, tösegınde ūiyqtap jatqan äbdı-Mumindı būharlyqtar baltamen şapqylap öltırdı. Äbdı-Mumin Şaibani ūrpağynan şyqqan ieñ aqyrğy Būhar hany iedı. Osymen Būhardağy Şaibani ürım-būtağynyñ handyq joly aiaqtaldy. İendı Būhar hanynyñ altyn tağyna Astrahannan qaşqan handardyñ bırınıñ tūqymy Jarmūhammed otyrdy...
İä, äkesın öltırgen handardy jazmyş oñdyrğan iemes. Jänıbektı öltırgen Berdıbekpen Batyi ūrpağynyñ Altyn Ordadağy handyq däuırı bıtken. Ūlyqbektı öltırgen Latif pen Aqsaq Temır ūrpağynyñ Samarqanttağy handyğy aiaqtaldy. Mıne, iendı sondai jağdai Būhardağy Şaibani ūrpağyna da tudy...
Täuekel hannyñ da kütkenı osy kezeñ iedı. Oğan Jiembet jyrau «han keselıne» ūşyrağan iekensıñ dep dūrys aitqan. Bıraq Täuekel mūndai soğysta halyqqa senudıñ qiyn iekenın tüsıngen-dı. Halyq öz jerın qorğağanda tabandy da, küştı de. Al basqa ieldıñ jerın tartyp alu üşın soğysyp körşı, ieñ ier jürek degen batyrdyñ özı tıregınen airylğandai, bosañsi qalady. Onyñ ornyna jauyñ on iese küşeie tüsedı. Osyndai jağdai Samarqanttan tabylğan bır köne kıtapta da aitylğan. Öz jerı — äsker küşınıñ möldır būlağy.
Osyny bıle tūrsa da Täuekel han tağy joryqqa daiyndaldy. Onyñ qolyndağy äskerıne qyrğyzdan şyqqan bai-manaptardyñ jasaqtary men oñtüstık Qaşqardyñ hany äbdıraşittyñ jauyngerlerı qosyldy. Barlyğy jüz myñ äsker, Samarqant pen Būharğa attandy. Bıraq iendı būlarğa ieşkım şahar qaqpasyn aşqan joq. Tūrğyn iel kele jatqan äskerden azyq-tülıktı, mıner atqa degen şöbın jasyrdy. Barlyğyn küşpen aluğa tura keldı. Mūndai jağdai äskerdıñ tärtıbın būzady, älsıretedı.
äitse de qūmyrsqadai qaptağan qalyñ qol alğaşqy qarqynymen Taşkenttı, Samarqantty aldy. İendı Būhardyñ özın qorşady. Betpe-bet aşyq maidanğa şyğuğa küşı jetpeitının sezgen Jarmūhammed han Būhar şaharynyñ ieskı bekınısıne kırıp alyp, qarsylyq körsettı.
Osyndai bırın-bırı añdyğan ūrys jiyrma künge sozyldy. Söitkenşe şıldenıñ sarşa tamyz ystyğy keldı. Sol jylğy jaz, Maurennahr jerınde öte ystyq boldy. Töbeden küidırgen kün men küngei jaqtan añyrap soqqan añyzaq jelden, onsyz da şöbı şamaly Būhardyñ jerı küigen qūiqadai taqyrğa ainaldy. Künnıñ ystyğynan qara jerdıñ özı şatynap jaryla bastady. Tebınge üirengen qazaqy jylqy qabyrğalary yrsiyp, äzer jüretın halge jettı. Aqyrğy iekı jüz jyldyñ ışınde jat jerde soğysyp, basqa ieldıñ qamalyn alyp üirenbegen, qazaq, qyrğyz, ūiğyr sypailary, būl soğystyñ özderıne tıptı kerek iemes iekenın iendı tüsınıp, küñkıldei bastady. Onyñ üstıne künnıñ ystyqtyğynan äsker arasynda ış auru paida boldy. İendı qazaq sypailary Būhardy aludan görı, özderınıñ ielı qalğan terıskei jaqqa telmıre qaraudy şyğardy. Baiağy Qiiäq aitqan küige jettı. Täuekel han Būhar mañyndağy ieldı ünemı talap, osynşama äskerdı qorektendırudıñ qisyny bolmaitynyn ūğyp, amal joq keiın şegınuge būiryq berdı. Qazaq äskerı Samarqantqa kelıp bekındı. Būl kezde Hiuadan qalyñ äskermen Jarmūhammed hannyñ ınısı Baqimūhammed sūltan kelıp, Būhar äskerıne qosyldy. İendı iekı jaqtyñ küşı teñdesıp qaldy. Bırde būharlyqtar, bırde türkıstandyqtar jeñıp, Samarqant tübındegı aiqas bır aiğa sozyldy. Osyndai bır tüngı ūrysta Täuekel han qatty jaralandy. Künı küiıp tūrğan Maurennahr jerınde jaz boiy soğysyp äbden jüdegen qazaq äskerı amalsyz Samarqantty tastap, Taşkentke kelıp bekındı. Būl arada da ūrys saiabyrlağan joq.
Täuekel hannyñ halı qiyndai tüstı. Jarynyñ auyr jaraly iekenın iestısımen, bır top nökerımen Aqtorğyn hanym da jettı.
Küştı kezınde serık bolğan odaqtastary iendı mūny jalğyz tastap kettı. «Jalğan dos köleñke tärızdı, kün aşyqta janyñnan qalmaidy, aspandy būlt torlasa qasyñda bolmaidy» degennıñ ne iekenın Täuekel iendı tüsındı. Sonda ğana baryp ol özıne iermei qalğan qazaq batyrlaryn iesıne aldy. Degenderıne könbegenıne ökındı. Būl kezde Būhar äskerı Taşkenttı tastai ietıp qorşap bolğan. Türkıstanğa baratyn ieñ soñğy jol da üzılgen. Al Täuekel hannyñ janynda ieñ senımdı dostary men Aqtorğyn ğana qaldy. İsık uyty bükıl denesıne jaiylyp bara jatqan Täuekel, kenet jastyqtan basyn köterdı.
— Būl ne şu? — dedı ol ielegzi.
— Jau äskerı bız tūrğan bekınıske atoi salyp jatyr.
Būhardyñ qalyñ äskerı qalany alyp bolyp, Täuekel han men onyñ serıkterı bekıngen ieñ aqyrğy qorğandy şabuğa şyqqan-dy. Qorğannyñ taqa biık iemes qabyrğalaryna baspaldaqtar qoiyp, üstıne köterıluge tyrysyp jatqan. Jau kei jerınıñ qabyrğalaryn būza bastağan. At üstındegı ūrysqa üirengen qazaq jauyngerlerı iendı jaiau soğysuğa mäjbür boldy. Būl olarğa jeñıl timedı. Jeñuge ainalğan jau äskerı han jatqan saraiğa jaqyndai berdı. Syrttağy şu üdei tüstı.
— Ne boldy? Ne bop qaldy? — dedı iesı bır kırıp, bır şyğyp jatqan Täuekel han.
Däl osy sätte iesık sart ietıp şalqasynan aşyldy da, üige ieñgezerdei bır batyr kırıp keldı. Üstı şañ basqan qan-qan.
— Bız senı äketkelı keldık, — dedı kırgen kısı.
Söidedı de batyr jıgıt jerge sylq ietıp qūlap kettı.
Ornynan süiretıle tūryp, Täuekel jıgıttıñ betındegı şynjyr tordy aşty. Qiiäq batyr ieken.
— Senı alyp ketuge keldık, — dedı ol kezerıp ketken iernın äzer qimyldatyp, — jat jerden tezırek ketuıñ kerek...
— Basqa ielge time, öz basyña özıñ jetesıñ dep iedıñ, Qiiäq batyr, aitqanyñ keldı, — dedı Täuekel. Sosyn ol da Qiiäq batyrdyñ üstıne qūlap tüstı. Däl osy sätte Qiiäq batyr da aqyrğy ret yşqynyp, demın bır aldy da, o düniege jüre berdı.
Söitıp bır künı, bır mezette tuğan iekı batyr bır künde, bır mezette o düniege sapar şektı. Sūltan tūqymynan şyqqan Täuekel artyna alty äielı men segız balasyn qaldyrdy. İran, türık, orys ädebietterınde Täuekel han degen aibarly atyn qaldyrdy. Al sol hanmen bırge ömır sürgen, qūldan şyqqan Qiiäq batyr, ielı-jerı üşın ünemı joryqta jürıp, ieluden asqanşa būl dünienıñ rahatyn köre almai kettı.
Osyndai myñdağan belgısız batyrlardyñ arqasynda qazaq ielı san jantalasta jeñıp şyğyp, ğasyrlar boiy özın aman saqtap keldı...

Qazaq jerınen Tuiaq batyr men Kışı jüzden şyqqan Jolymbet batyr bas-
qaryp kelgen qalyñ qol jetısımen, Būhar äskerı säl keiın şegındı. İendı ūrys būrynğysynan da qyza tüstı. İesım sūltan qalanyñ küngei jağyna, Qūdjek sūltan — terıskei tūsyna şapty. Qūbyla jağyndağy Qañly, Şanyşqyly sekıldı rulardyñ äskerın Tūrsynmūhammed ämır basqardy. Bekınıstıñ ieñ qauıptı jağy künşyğysy iedı. Būl tūsty Jolymbet batyr qorğady. Şabarman iendı būl batyrdyñ da jaralanğan habaryn äkeldı. Osy sebepten qalanyñ künşyğysyna Tuiaq batyrğa şabuğa tura keldı. Han ordasy künşyğys jaqtağy maidanda bolatyn. Kımde-kım osy maidandy basqarsa, sol jalpy äskerdıñ qolbasşysy sanaluğa tiıstı iedı.
Qazaqtyñ ırgelı rularynan şyqqan batyrlar men Şyñğys ūrpağynan tarağan sūltandar Täuekel hannyñ Qiiäq pen Tuiaqty myñ basy ietkenıne ıştei narazy iedı. Ärine, däl qazır būlar Tuiaqtyñ aitqanyna bağyna qoimaulary da mümkın. Būny tüsıngen Aqtorğyn, ierınıñ sauytyn kie bastady.
Atyna qonğaly jatqan Tuiaq üiden bır jas batyrdyñ jügıre şyğyp, Täuekeldıñ Teñbılkögıne asyğa mıngenıne tañ qaldy.
— Tuiaq batyr, men de sızben bırge baramyn, — dedı älgı jas batyr.