Yr Hwiangerddi - 2

JI binc, ji binc, ar ben y banc,
Yn pwyso hanner cant o blant.


CXIV. Y FRAN.

SHINC a Ponc a finne
Yn mynd i ffair y pinne;
Dod yn ol ar gefn y frân,
A phwys o wlan am ddime.


CXV. ROBIN GOCH.

ROBIN goch ar ben y rhiniog,
Yn gofyn tamaid heb un geiniog;
Ac yn dwedyd yn ysmala,—
“Mae hi’n oer, mi ddaw yn eira.”


CXVI. JAC Y DO.

SI so, Jac y Do,
Dal y deryn dan y to,
Gwerthu’r fuwch a lladd y llo,
A mynd i Lunden i roi fro;
Dene diwedd Jac y Do.


CXVII. DAWNS.

Y DYRNWR yn dyrnu,
Y ffidil yn canu;
A Robin goch bach
Yn dawnsio’n y beudy.


CXVIII. MYND I GARU.

RHOWCH imi fenthyg ceffyl,
I fyned dros y lan,
I garu’r ferch fach ifanc
Sy’n byw ’da ’i thad a’i mham;
Ac oni ddaw yn foddus,
A’i gwaddol gyda hi,
Gadawaf hi yn llonydd,
Waith bachgen pert wyf fi.
[Picture: Waith bachgen smart wyf fi]


CXIX. FY EIDDO.

MAE gennyf dŷ cysurus,
A melin newydd dwt,
A chwpwrdd yn y gornel,
A mochyn yn y cwt.


CXX. SEN I’R GWAS.

Y LLEPYN llo a’r gwyneb llwyd,
Ti fyti fwyd o’r goer;
Pe torrit gwys fel torri gaws,
Fe fyddai’n haws dy ddiodde.


CXXI. PRUN?

DIC GOLT a gysgodd yn y cart,
Fe’i speiliwyd o’i geffyle;
A phan ddihunodd, holi wnai,—
“Ai Dic wyf fi, ai nage?
Os Dic wyf fi, ces golled flin,—
Mi gollais fy ngheffyle;
Ac os nad Dic, ’rwy’n fachgen smart,
Enillais gart yn rhywle.”


CXXII. DAMWAIN.

SHIGWTI wen Shon-Gati,
Mae crys y gŵr heb olchi,
Fe aeth yr olchbren gyda’r nanf,
A’r wraig a’r plant yn gwaeddi.


CXXIII. COED TAN.

GWERN a helyg
Hyd Nadolig.
Bedw, os cair,
Hyd Wyl Fair;
Cringoed caeau
O hynny hyd Glamai;
Briwydd y frân
O hynny ymlaen.


CXXIV. FFAIR PWLLHELI.

AETH fy Ngwen i ffair Pwllheli,
Eisio padell bridd oedd arni;
Rhodd am dani saith o sylltau,
Cawswn i hi am dair a dimau.


CXXV. BORE GOLCHI.

AETH fy Ngwen ryw fore i olchi,
Eisio dillad glân oedd arni;
Tra bu Gwen yn ’mofyn sebon,
Aeth y dillad hefo’r afon.


CXXVI. BORE CORDDI.

AETH fy Ngwen ryw fore i gorddi,
Eisio menyn ffres oedd arni;
Tra bo Gwen yn ’mofyn halen,
Aeth y ci a’r menyn allan.


CXXVII. SEREN DDU.

SEREN ddu a mwnci,
Sion y gof yn dyrnu,
Modryb Ann yn pigo pys,
A minnau’n chwys dyferu.


CXXVIII. BENTHYG LLI.

SI so gorniog,
Grot â pheder ceiniog,
Un i mi, ac un i chwi,
Ac un i’r dyn,
Am fenthyg y lli gorniog.


CXXIX. LLAWER O HONYNT.

CEILIOG bach y Wyddfa
Yn canu ar y bryn,
Hwyaid Aber Glaslyn
Yn nofio ar y llyn;
Gwyddau Hafod G’regog
Yn gwaeddi “wich di wach,”
A milgwn Jones Ynysfor
Ar ol y llwynog bach.


CXXX. LLE MAE PETHAU.

MAE yn y Bala flawd ar werth,
Mae’n Mawddwy berth i lechu,
Mae yn Llyn Tegid ddwr a gro,
Mae’n Llundain o i bedoli;
Ac yng Nghastell Dinas Brân
Mae ffynnon lân i ymolchi.


CXXXI. HEN LANC.

BRIODI di?
Na wnaf byth!
Wyt ti’n siwr?
Ydw’n siwr.
Hen lanc yn byw fy hunan
Ydwyf fi;
Yn meddu cwrs o arian,
Ydwyf fi;
Yn meddwl am briodi?
Priodi, na wnaf byth;
Waeth beth fydd gennyf wedyn,
Ond poenau lond fy nyth.


CXXXII. CARU FFYDDLON.

MAE nhw’n dwedyd ac yn son
Mod i’n caru yn sir Fon;
Minne sydd yn caru’n ffyddlon
Dros y dŵr yn sir Gaernarfon.


CXXXIII. CARU YMHELL.

CARU yng Nghaer, a charu yng Nghorwen,
Caru yn Nyffryn Clwyd a Derwen;
Caru ’mhellach dros y mynydd,
Cael yng Nghynwyd gariad newydd.


CXXXIV. ELISABETH.

ELISABETH bach, a briodwch chwi fi?
Dyma’r amser gore i chwi;
Tra bo’r drym yn mynd trwy’r dre,
Tra bo’ch calon bach yn ei lle.


CXXXV. SHONTYN.

SHONTYN, Shontyn, y gwr tynn;
Clywed y cwbl, a dweyd dim.


CXXXVI. GLAW.

MAE’N bwrw glaw allan,
Mae’n hindda’n y ty,
A merched Tregaron
Yn chwalu’r gwlan du.


CXXXVII. Y CARWR TRIST.

BACHGEN bach o Ddowles,
Yn gweithio’n ngwaith y tân,
Bron a thorri ’i galon
Ar ol y ferch fach lân;
Ei goesau fel y pibau,
A’i freichiau fel y brwyn,
Ei ben e fel pytaten,
A hanner llath o drwyn.
[Picture: Bachgen bach o Ddowles]


CXXXVIII. JOHN.

AR y ffordd wrth fynd i Lerpwl,
Gwelais Iohn ar ben y cwpwr;
Gofynnnis iddo beth oedd o’n wneyd;
“Bwyta siwgwr, paid a deyd.”


CXXXIX. BREUDDWYD.

GWELAIS neithiwr, drwy fy hun,
Lanciau Llangwm bod yg un;
Rhai mewn uwd, a rhai mewn llymru,
A rhai mewn buddai, wedi boddi.


CXL. PEDOLI, PEDINC.

PEDOLI, pedoli, pe-dinc,
Mae’n rhaid i ni bedoli
Tae e’n costio i ni bunt;
Pedol yn ol, a phedol ymlaen,
Pedol yn eise o dan y droed ase,—
Bi-dinc, bi-dinc, bi-dinc.


CXLI. PEDOLI, PEDROT.

PEDOLI, pedoli, pedoli, pe-drot,
Mae’n rhaid i ni bedoli
Tae e’n costio i ni rot;
Pedol yn ol, a phedol ymlaen,
Pedol yn eise o dan y droed ase,—
Bi-drot, bi-drot, bi-drot.


CXLII. PEDOLI’R CEFFYL GWYN.

PEDOLI, pedoli, pe-din,
Pedoli’r ceffyl gwyn;
Pedoli, pedoli, pe-doc,
Pedoli’r ebol broc.


CXLIII. ROBIN DIR-RIP.

ROBIN dir-rip,
A’i geffyl a’i chwip;
A’i gap yn ei law,
Yn rhedeg trwy’r baw.


CXLIV. GWCW!

“GW-CW!” medd y gog,
Ar y gangen gonglog;
“Gw-cw!” medd y llall,
Ar y gangen arall.


CXLV. GARDYSON.

SHONI moni, coesau meinion,
Cwtws y gath yu lle gardyson.


CXLVI. ESGIDIAU.

LLE mae ’i sgidie?
Pwy sgidie?
Sgidie John.
Pwy John?
John diti.
Pwy diti?
Diti ’i fam.
Pwy fam?
I fam e’.
Pwy e’?
E’ ’i hunan.


CXLVII. ROBIN GOCH.

ROBIN goch ar ben y rhiniog,
A’i ddwy aden yn anwydog;
Ac yn dwedyd yn ysmala,—
“Mae hi’n oer, mi ddaw yn eira.”


CXLVIII. CHWARE.

CANWCH y gloch!
(_Tynnu yn un o’r cudynau gwallt_)
Curwch y drws!
(_Taro’r talcen a’r bys_)
Codwch y glicied!
(_Gwasgu blaen y trwyn i fyny_)
Dowch i mewn, dowch i mewn, dowch i mewn!
(_Rhoi’r bys ar y wefus_).


CXLIX. CARIAD.

MAE gen i gariad glân, glân,
Gwrid coch a dannedd mân;
Ei dwy ael fel ede sidan,
Gwallt ei phen fel gwiail arian.


CL. DEWIS OFER.

MYND i’r ardd i dorri pwysi,
Gwrthod lafant, gwrthod lili;
Pasio’r pinc a’r rhosod cochion,
Dewis pwysi o ddanadl poethion.
[Picture: Mynd i’r ardd i dorri pwysi]


CLI. LADI FACH BENFELEN.

LADI bach benfelen,
Yn byw ar ben y graig,
Mi bobith ac mi olchith,
Gwnaiff imi burion gwraig;
Mi startsith ac mi smwddith,
Gwnaiff imi burion bwyd,
Fe wnaiff i’r haul dywynnu
Ar ben y Garreg Lwyd.


CLII. CYDYMDEIMLAD.

TRUENI mawr oedd gweled
Y merlyn bach diniwed,
Ac arno fe y chwys yn drwyth,
Wrth lusgo llwyth o ddefed.


CLIII. APEL.

GLAW bach, cerr ffordd draw,
A gad i’r haul ddod yma.


CLIV. SAETHU LLONGAU.

WELSOCH chwi wynt, welsoch chwi law?
Welsoch chwi dderyn bach ffordd draw?
Welsoch chwi ddyn â photasen ledr,
Yn saethu llongau brenin Lloegr?


CLV. CEINIOG I MI.

SI so, si so,
Deryn bach ar ben y to;
Ceiniog i ti,
Ceiniog i mi,
A cheiniog i’r iar am ddodwy,
A cheiniog i’r ceiliog am ganu.


CLVI. Y TYWYDD.

BYS i fyny, teg yfory;
Bys i lawr, glaw mawr.


CLVII., CLVIII. CALANMAI.

DAW Clame, daw Clame,
Daw dail ar bob twyn,—
Daw meistr a meistres
I edrych yn fwyn.
A minne, ’rwy’n coelio,
Yn hela i’m co,
I’r gunog laeth enwyn
Fod ganwaith dan glo.


CLIX. CATH DDU.

AMEN, person pren,
Cath ddu a chynffon wen.


CLX. MYND A DOD.

HEI ding, diri diri dywn,
Gyrru’r gwyddau bach i’r cawn;
Dwad ’nol yn hwyr brynhawn,
A’u crombilau bach yn llawn.


CLXI. GYRU GWYDDAU.

HEN wraig bach yn gyrru gwyddau,
Ar hyd y nos;
O Langollen i Ddolgellau,
Ar hyd y nos;
Ac yn dwedyd wrth y llanciau,
“Gyrrwch chwi, mi ddaliaf finnau,”
O Langollen i Ddolgellau,
Ar hyd y nos.


CLXII. BWRW EIRA.

HEN wraig yn pluo gwyddau,
Daw yn fuan ddyddiau’r gwyliau.


CLXIII. BETH SYDD GENNYF.

MAE gen i iar, mae gen i geiliog,
Mae gen i gywen felen gopog;
Mae gen i fuwch yn rhoi i mi lefrith,
Mae gen i gyrnen fawr o wenith.


CLXIV. TAIR GWYDD.

GWYDD o flaen gŵydd,
Gŵydd ar ol gŵydd,
A rhwng pob dwy ŵydd, gŵydd;
Sawl gŵydd oedd yno?


CLXV., CLXVI. CARIAD Y MELINYDD.

MI af i’r eglwys Ddywsul nesa,
Yn fy sidan at fy sodla;
Dwed y merched wrth eu gilydd,—
“Dacw gariad Wil Felinydd.”
Os Wil Felinydd wyf yn garu,
Rhoddaf bupur iddo falu;
Llefrith gwyn i yrru’r felin,
A chocos arian ar yr olwyn.


CLXVII. CARIAD ARALL.

MAE’N dda gen i fuwch,
Mae’n dda gen i oen,
Mae’n dda gen i geffyl
Yn llydan ei ffroen;
Mae’n dda gen i ’r adar
Sy’n canu yn y llwyn.
Mae’n dda gen i fachgen
A chrwb ar ei drwyn;
A thipyn bach bach o ol y frech wen,
Yn gwisgo het befer ar ochor ei ben.


CLXVIII. GWRAIG.

MI fynnai wraig, mi wranta,
Caiff godi’r bore’n nghynta;
Troed yn ol a throed ymlaen,
A throed i gicio’r pentan.


CLXIX., CLXX. PRY BACH. {63}

PRY bach yn mynd i’r coed,
Dan droi ’i ferrau, dan droi ’i droed;
Dwad adre yn y bore,
Wedi colli un o’i sgidie.
Pry bach yn edrych am dwll,
Yn edrych am dwll, yn edrych am dwll,
Pry bach yn edrych am dwll,
A _dyma_ dwll, dwll, dwll, dwll, dwll.


CLXXI. Y BYSEDD.

BOWDEN,
Gwas y Fowden,
Libar labar,
Gwas y stabal,
Bys bach, druan gŵr,
Dorrodd ’i ben wrth gario dŵr
I mam i dylino.


CLXXII. CHWARE’R BYSEDD.

“I’R coed,” medde Modryb y Mawd,
“I be?” medde Bys yr Uwd;
“I ladrata,” medde Hirfys;
“Beth os dalian ni?” medde’r Canol-fys;
“Dengwn, dengwn, rhag iddo’n dal ni,”
Medde’r Bys Bach.


CLXXIII. BWGAN.

BWGAN bo lol, a thwll yn ’i fol,
Digon o le i geffyl a throl.


CLXXIV. YR ENETH BENFELEN.

MAE geneth deg ben-felen
Yn byw ym Mhen y Graig,
Dymunwn yn fy nghalon
Gael honno imi’n wraig;
Hi fedr bobi a golchi,
A thrin y tamaid bwyd,
Ac ennill llawer ceiniog
Er lles y bwthyn llwyd.


CLXXV. Y WYLAN.

Y WYLAN fach adnebydd
Pan fo’n gyfnewid tywydd;
Hi hed yn deg, ar aden wen,
O’r môr i ben ymynydd.


CLXXVI. FY NGHARIAD.

DACW ’nghariad ar y dyffryn,
Llygaid hwch a dannedd mochyn;
A dau droed fel gwadn arad,
Fel dyllhuan mae hi’n siarad.


CLXXVII. DAU DDEWR.

DAU lanc ifanc yn mynd i garu,
Ar noswaith dywell fel y fagddu;
Swn cacynen yn y rhedyn
A’u trodd nhw adre’n fawr eu dychryn.


CLXXVIII. LLANC.

MI briodaf heddyw yn ddi-nam,
Heb ddweyd un gair wrth nhad na mam.


CLXXIX. YMFFROST.

CHWARELWR {67} oedd fy nhaid,
Chwarelwr oedd fy nhad;
Chwarelwr ydwyf finnau,
Y goreu yn y wlad;
Chwarelwr ydyw’r baban
Sy’n cysgu yn ei gryd,
Ond tydi o’n beth rhyfedd
Ein bod ni’n chwarelwyr i gyd?
[Picture: Taillwr oedd fy nhaid, Taillwr oedd fy nhad]


CLXXX. Y RHYBELWR BACH. {68}

RHYBELWR bychan ydwyf,
Yn gweithio hefo nhad,
Mi allaf drin y cerrig
Yn well na neb o’r wlad;
’Rwy’n medru naddu _Princes_,
Y _Squares_, a’r _Counties_ bach,
Cyn hir caf finnau fargen,
Os byddaf byw ac iach.


CLXXXI. LLIFIO.

LLIFIO, llifio, llifio’n dynn,
Grot y dydd y flwyddyn hyn;
Os na lifiwn ni yn glau,
’Nillwn ni ddim grot yn dau.
[Picture: Os na lifiwn ni’n glau, Nillwn ni ddim grot yn dau]


CLXXXII. GOLCHI LLESTRI.

DORTI, Dorti, bara gwyn yn llosgi,
Dŵr ar y tân i olchi’r llestri.


CLXXXIII. CAP.

MORUS y gwynt,
Ac Ifan y glaw,
Daflodd fy nghap
I ganol y baw.


CLXXXIV. CLOCS.

MAE gen i bâr o glocs,
A rheini’n bâr go dda,
Fe barant dros y gaea,
A thipyn bach yr ha;
Os can nhw wadnau newydd,
Fe barant dipyn hwy;
A saith a dime’r glocsen,
A phymtheg am y ddwy.


CLXXXV. GLAW.

GLAW, glaw, cerdda draw;
Haul, haul, tywynna.


CLXXXVI. MERCHED DOL ’R ONNEN.

MAE’N bwrw glaw allan,
Mae’n deg yn y tŷ,
A merched Dol ’r Onnen
Yn cribo’r gwlan du.


CLXXXVII. LLIW’R GASEG.

CASEG winnau, coesau gwynion,
Groenwen denau, garnau duon;
Garnau duon, groenwen denau,
Coesau gwynion, caseg winnau.


CLXXXVIII. BERWI POTEN.

HEI, ding-a-ding, diri,
Mae poten yn berwi,
Shini a Shani yn gweithio tân dani;
Shani’n ei phuro â phupur a fflŵr,
Ychydig o laeth, a llawer o ddŵr.


CLXXXIX. WRTH Y TAN.

DORTI, Dorti, bara gwyn yn llosgi,
Dŵr ar y tân i olchi’r llestri;
Crafwch y crochan gael creifion i’r ci,
A hefyd gwnewch gofio
Rhoi llaeth i’r gath ddu.


CXC. PAWB WRTHI.

Y CI mawr yn pobi,
Y ci bach yn corddi,
A’r gath ddu yn golchi
Ei gwyneb yn lân;
Y wraig yn y popty
Yn gwylio’r bara’n crasu,
A’r llygod yn rhostio
Y cig wrth y tân.


CXCI., CXCII. TE A SIWGR GWYN.

HEN ferched bach y pentre,
Yn gwisgo capie lasie,
Yfed te a siwgr gwyn,
A chadw dim i’r llancie.
Bara a llaeth i’r llancie,
Ceirch i’r hen geffyle,
Cic yn ol, a chic ymlaen,
A dim byd i’r genod.


CXCIII. SI SO.

SI so, jac y do,
Yn gwneyd ei nyth drwy dyllu’r to,
Yn gwerthu’r mawn a phrynnu’r glo,
Yn lladd y fuwch a blino’r llo,
Yn cuddio’r arian yn y gro,
A mynd i’r Werddon i roi tro,
Si so, jac y do.


CXCIV. I’R SIOP.

MAE gen i ebol melyn
Yn codi’n bedair oed,
A phedair pedol arian
O dan ei bedwar troed;
I’r siop fe geiff garlamu,
I geisio llonnaid sach
O de a siwgr candi
I John a Mari fach.


CXCV. CADW CATH DDU.

MAE gen i gath ddu,
Fu erioed ei bath hi,
Hi gurith y clagwydd,
Hi dynnith ei blu;
Mae ganddi winedd a barf,
A rheini mor hardd,
Hi helith y llygod
Yn lluoedd o’r ardd;
Daw eilwaith i’r ty,
Hi gurith y ci,—
Mi rown i chwi gyngor
I gadw cath ddu.


CXCVI. NEWID BYD.

AR ol bod yn ferch ifanc,
A gwisgo fy ffrog wen,
A’m gwallt i wedi ei blethu
Fel coron ar fy mhen;
A’m sgidiau wedi eu polsio,
A’r rheiny’n cau yn glos,—
Ar ol i mi briodi
Rhaid i mi wisgo clocs.


CXCVII. SIOM.

’ROWN i’n meddwl, ond priodi,
Na chawn i ddim ond dawnsio a chanu;
Ond y peth a ges i wedi priodi,
Oedd siglo’r cryd a suo’r babi.


CXCVIII. RHY WYNION.

MAE mam ynghyfraith, hwnt i’r afon,
Yn gweld fy nillad yn rhy wynion;
Mae hi’n meddwl yn ei chalon
Mai ’mab hi sy’n prynnu’r sebon.


CXCIX. DIM GWAITH.

YSGAFN boced, dillad llwyd,
Mawr drugaredd yw cael bwyd;
Mynd o gwmpas, troi o gwmpas,
Ar hyd y fro;
Ymofyn gwaith, dim gwaith,
Trwm yw’r tro.
[Picture: Ymofyn gwaith, dim gwaith]


CC. PWY FU FARW?

PWY fu farw?
“Sion Ben Tarw.”
Pwy geiff y gwpan?
“Sion Ben Tympan.”
Pwy geiff y llwy?
“Pobol y plwy.”


CCI. P’LE MAE DY FAM?

TITW bytaten, i ble’r aeth dy fam?
Hi aeth i lygota a chafodd beth cam;
Gwraig y ty nesaf a’i triniodd hi’n frwnt,
Hi gurodd ei dannedd yng nghaead y stwnt.


CCII. DAU ROBIN.

CRIO, crio, crio,
Mae Robin ni yn groch;
Canu, canu, canu,
O hyd, mae Robin goch.


CCIII., CCIV. SION.

SION i fyny, Sion i wared,
Sion i garthu tan y gwartheg;
Sion a ŵyr yn well na’r merched
Pa sawl torth a wneir o beced.
Fe geir pedair torth o phioled,
Fe geir wyth o hanner peced;
Ac os bydd y wraig yn hyswi,
Fe geir teisen heblaw hynny.


CCV. ABER GWESYN.

ABERGWESYN, cocyn coch,
Mae cloch yn Abertawe;
Mae eidion coch yng nghoed Plas Gwent,
A pharlament yn Llunden.


CCVI. CORWEN.

NEIDIODD llyffant ar ei naid
O Lansantffraid i Lunden,
Ac yn ei ol yr eilfed waith
Ar ganllaw pont Llangollen;
Ond yn lle disgynnedd y drydedd waith
Ond ynghanol caerau Corwen.


CCVII. DYFED.

DINCYLL, doncell, yn y Bridell;
Tair cloch arian yng Nghilgeran;
Uch ac och yn Llandudoch;
Llefain a gwaeddi yn Aberteifi;
Llaeth a chwrw yn Eglwys Wrw;
Cario ceffyl pren trwy Eglwys Wen.


CCVIII. RHUDDLAN.

Y COBLER coch o Ruddlan
A aeth i foddi cath,
Mewn cwd o lian newydd
Nad oedd o damed gwaeth;
Y cwd aeth hefo’r afon,
Y gath a ddaeth i’r lan,
Ow’r cobler coch o Ruddlan,
On’d oedd o’n foddwr gwan?
[Picture: Cobler Coch o Ruddlan, A aeth i foddi cath]


CCIX., CCX. AMEN.

“JOHN, John, gymri di jin?”
“Cymra, cymra, os ca i o am ddim;”
“Amen,” meddai’r ffon,
“Dwgyd triswllt o siop John.”
Lleuad yn oleu, plant bach yn chwareu,
Lladron yn dwad dan weu hosanau,
Taflu y ’sanau dros ben y cloddiau;
“Amen,” meddai’r ffon,
“Dwgyd sofren o siop John.”
[Picture: Lleuad yn oleu, plant bach yn chwareu]


CCXI. JINI.

WELSOCH chwi Jini mewn difri?
Yn tydi hi’n grand aneiri?
Heten grand, a bwcwl a band,
Yn tydi hi’n grand, mewn difri?


CCXII. DAFYDD.

BACHGEN da ’di Dafydd,
Gwisgo’i sgidie newydd;
Cadw’r hen rai tan yr ha,
Bachgen da ’di Dafydd.


CCXIII. MAM YN DOD.

DACW mam yn dwad
Wrth y garreg wen,
Menyn yn ’i ffedog,
A blawd ar ’i phen;
Mae’r fuwch yn y beudy
Yn brefu am y llo,
A’r llo yr ochr arall
Yn chware banjo.


CCXIV. ROBIN YN DOD.

CLIRIWCH y stryd, a sefwch yn rhenc;
Mae Robin, ding denc, yn dwad.


CCXV. BACHGEN BACH OD.

BACHGEN bach o Felin y Wig,
Welodd o ’rioed damaid o gig;
Gwelodd falwen ar y bwrdd,
Cipiodd ei gap, a rhedodd i ffwrdd.


CCXVI. CAM A FI.

DI-LING, di-ling, pwdin yn brin;
Meistr yn cael tamed, finne’n cael dim.


CCXVII. NED DDRWG.

NEDI ddrwg, o dwll y mŵg,
Gwerthu ’i fam am ddime ddrwg.


CCXVIII. OED Y BACHGEN.

“BE ’di dy oed di?”
Yr un oed a bawd fy nhroed,
A thipyn hŷn na nannedd.
[Picture: Gwydd ar ol gwydd]


CCXIX. Y BYSEDD.

FINI, fini, Fawd,
Brawd y Fini Fawd,
Wil Bibi,
Sion Bobwr,
Bys bach, druan gŵr,
Dal ’i ben o dan y dŵr.


CCXX. SI BEI.

CYSGA bei, babi,
Yng nghôl dadi;
Neu daw’r baglog mawr
I dy mo’yn di’n awr.
[Picture: Si bei, babi, Yng nghôl dadi]


CCXXI. GA I FENTHYG CI?

WELWCH chwi fi, a welwch chwi fi?
Welwch chwi’n dda ga i fenthyg ci?
Mae ci modryb Ann
Wedi mynd i’r Llan;
Mae ci modryb Elin
Wedi mynd i’r felin;
Mae ci modryb Catrin
Allan ers meityn;
Mae ci modryb Jane
Wedi mynd yn hen;
Mae ci modryb Sioned
Yn methu a gweled;
Mae ci tad-cu, a chi mam-gu,
Wedi mynd allan hefo’n ci ni;
A chi modryb Ann Ty’n y Coed
Wedi llosgi ’i droed
Mewn padell fawr o bwdin.


CCXXII. CHWALU.

CHWLLIO’r tŷ a chwalu’r to,
A thynnu efo thennyn,
O forfa Caer i furiau Cent,
Nadolig sy yn dilyn;
A dal y lladron cas a hy,
Fu’n torri ym Mhlas y Celyn.


CCXXIII. PONT LLANGOLLEN.

MI weles ddwy lygoden,
Yn cario pont Llangollen;
Yn ol a blaen o gylch y ddôl,
Ac yn eu hol drachefen.


CCXXIV. ROBIN GOCH RHIWABON.

ROBIN goch o blwy Rhiwabon,
Lyncodd bâr o fachau crochon;
Bu’n edifar ganddo ganwaith,
Eisieu llyncu llai ar unwaith.


CCXXV. MEDR ELIS.

TRI pheth a fedr Elis,—
Rhwymo’r eisin sil yn gidys,
Dal y gwynt a’i roi mewn coden,
Rhoi llyffethair ar draed malwen.


CCXXVI. BWCH Y WYDDFA.

’ROEDD bwch yn nhroed y Wyddfa
Yn rhwym wrth aerwy pren,
A’r llall yn Ynys Enlli,
Yn ymryson taro pen;
Wrth swn y rhain yn taro,
Mae hyn yn chwedl chwith,
Fe syrthiodd clochdy’r Bermo,
Ac ni chodwyd mohono byth.


CCXXVII. CEFFYL JOHN BACH.

HEI gel, i’r dre; hei gel, adre,—
Ceffyl John bach mor gynted a nhwnte.


CCXXVIII. DADL DAU.

SION a Gwen sarrug,
Ryw nos wrth y tân,
Wrth son am eu cyfoeth,
I ymremian yr aen;
Sion fynnai ebol
I bori ar y bryn,
A Sian fynnai hwyaid
I nofio ar y llyn.


CCXXIX. YR HAFOD LOM.

MI af oddiyma i’r Hafod Lom,
Er ei bod hi’n drom o siwrne,
Mi gaf yno ganu cainc
Ar ymyl mainc y simdde;
Ac, ond odid; dyna’r fan
Y bydda i tan y bore.


CCXXX. COED Y PLWY.

HELYG a bedw, gwern a derw,
Cyll, a mall, a bocs, ac yw;
A choed shirins {88a} a gwsberins {88b},
A chelynen werddlas wiw.


CCXXXI. HEN WRAIG SIARADUS.

HEN wraig o ymyl Rhuthyn,
Aeth i’r afon i olchi pwdin;
Tra bu’n siarad â’i chymdogion,
Aeth y pwdin efo’r afon,
Ar ol y cwd.


CCXXXII. MOCHYN BACH.

JIM Cro crystyn,
Wan, tw, and ffôr;
Mochyn bach yn eistedd
Yn ddel ar y stol.


CCXXXIII. RHYFEDD IAWN.

AETH hen wraig i’r dre i brynnu pen tarw,
Pan ddaeth hi’n ol ’roedd y plant wedi marw;
Aeth i’r llofft i ganu’r gloch,
Cwympodd lawr i stwnd y moch.


CCXXXIV. Y STORI.

HEN wraig bach yn y gornel,
A phib yn ei phen;
Yn smocio llaeth enwyn,—
Dyna’r stori ar ben.


CCXXXV. CARLAM.

CALAP ar galap, a’r asyn ar drot,
A finne’n clunhercan yn ddigon o sport.


CCXXXVI. CALENNIG.

CALENNIG i mi, calennig i’r ffon,
Calennig i fwyta, y noson hon;
Calennig i’m tad am glytio’m sgidiau,
Calennig i’m mam am drwsio’m sanau.


CCXXXVII. CARTREF.

Dacw nhad yn naddu,
A mam a nain yn nyddu,
Y naill a’r droell fawr, a’r llall a’r droell fach,
A nhaid yn y gornel yn canu.


CCXXXVIII. DAFAD.

DAFAD ddu {91}
Finddu, fonddu,
Felen gynffonddu,
Foel, a chudyn a chynffon ddu.


CCXXXIX. ADERYN Y BWN.

ADERYN y bwn a bama,
A aeth i rodio’r gwylia,
Ac wrth ddod adra ar hyd y nos,
Fe syrthiodd i ffos y Wyddfa.


CCXL. TAITH.

MALI bach a finna,
Yn mynd i ffair y Bala;
Dod yn ol ar gefn y frân,
A phwys o wlan am ddima.
[Picture: Mynd i ffair y Bala]


CCXLI. CYFOETH SHONI.

SHONI o Ben y Clogwyn
Yn berchen buwch a llo,
A gafar bach a mochyn,
A cheiliog,—go-go-go!


CCXLII. A DDOI DI?

A DDOI di, Mari anwyl,
I’r eglwys gyda mi?
Fy nghariad, a fy nghoron,
A’m calon ydwyt ti.


CCXLIII. GWLAN CWM DYLI.

FAINT ydyw gwIan y defaid breision,
Hob y deri dando,
Sydd yn pori yn sir Gaernarfon?
Dyna ganu eto.
“Ni gawn goron gron eleni,”—
Tewch, taid, tewch,—
“Am oreu gwlan yn holl Eryri.”
Hei ho! Hali ho!
Gwlan Cwm Dyli, dyma fo.


CCXLIV., CCXLV. BUM YN BYW.

BUM yn byw yn gynnil, gynnil,
Aeth un ddafad imi’n ddwyfil;
Bum yn byw yn afrad, afrad,
Aeth y ddwyfil yn un ddafad.
Bum yn byw yn afrad, afrad,
Aeth y ddwyfil yn un ddafad;
Bum yn byw yn gynnil, gynnil,
Aeth un ddafad imi’n ddwyfil.


CCXLVI. PEN Y MYNYDD DU.

PLE mae mam-gu?
“Ar ben y Mynydd Du.”
Pwy sydd gyda hi?
“Oen gwyn a myharen ddu.
Fe aeth i lan dros yr Heol Gan,
Fe ddaw i lawr dros yr Heol Fawr.”