Bezzeñ zaman geroyzarı
Kemdärzer, zaman auırlıqtarına hıltanıp, tormoş tulqını ıñğayına ğına yözgändä, ikenselär, kirehensä, bar qıyınlıqtarzı yıñep sığıp, quyğan maqsattarına ıntıla, hezmätenän täm tabıp, här yañı köngä şatlanıp, kiläsäkkä nıqlı ışanıs menän qarap ğümer itä. İstäk auılı yünseldäre Lenara menän Zinnur Väliyivtärze haqlı räüyeştä şundayzar rätenä inderergä bula.
Uzğan bıuattıñ huñğı tistä yılında ilebezzä iğlan itelgän bazar iqtisadı telägändärgä yañı şöğöldär birze. Üzzären eşqıuar tip atağandarzıñ kübehe başlısa alıphatarlıqqa ılıqqan osorza ata-babanıñ bıuattar töpkölönän kilgän hönärzärenä toğro qalğandar za az bulmanı. Küñeldärenä nimä oqşauğa qarap, qayhı beräüzär igenselekte üz ithä, bäğzelär malsılıqqa tartıldı. Krästiändeñ bıl ike hästärenä ber yulı yıgelgän fermerzar za här töbäktä tabıldı. Kolhoz zamanında baş zootehnik vazifahın başqarğan Räşit ağay Väliyiv, eşqıuarlıqqa totonop, täü siratta uldarına matur ürnäk kürhätte. Ularzıñ berehe – äle üze krästiän (fermer) hucalığın yıtäklägän Zinnur bıl yusıqtan atahın olo hörmät menän telgä ala.
– Dıuan auıl hucalığı tehnikumında “kiñ profille fermer-agronom” hönären üzläştereüyem dä başlısa atayım täqdime menän buldı, – ti Zinnur Räşit ulı. – Ul da, ğümeren malsılıqqa arnağan äsäyem Mörşizä Mähmüt qızı la – eşhöyärzär, üzzären hezmättän başqa küz aldına la kiltermägän yır keşeläre. Bezgä, altı balahına, dörös tärbiä birgändäre ösön olo rähmät üzzärenä...
Isınlap ta, ata-äsähe ölgöhönä eyärep, krästiän hezmätenä bar küñelen birep, yıñ hızğanıp yıgelgän bögön Zinnur Väliyiv. Unıñ bıl şöğölgä nıqlı inanıs, töplö äzerlek menän kileüyen ayırıusa bildälärgä käräk. Tehnikumdı tamamlağas, strategik täğäyenläneştäge raketa ğäskärzärendä ike yıl ärme hezmäten ütä. Artaban kesä qalınaytıu maqsatı menän Seber taraftarına yullana. Yalğa qaytqan vaqıttarında zur teläk menän atahına yarzam itä. Tora-bara yäşlek därte taşıp torğan yıgettä üzallı eşmäkärlekkä totonou teläge uyana. Kürşe Ahtıyal auılı hılıuı Lenaranı osratıuzan huñ tıuğan his-toyğolar, bar niättäreneñ höygänendä tik huplau ğına tabıuı Zinnurğa därt östäy. Ğümerlek yuldaşı bulırğa rizalığın birgän buhgalter qız menän qulğa-qul totonop ayaq basa yäş fermer yañı hezmät ölkähenä.
Väliyivtärzeñ täüge zur uñışı kirbestän zamansa mahsus bina tözöp, 2009 yılda kafe-magazin asıp yıbäreü bula. Yul östöndä ultırğanı ösön unı täü siratta ruldä yöröüselär üz ithä, auıldaştarı ihä yaqşı sifatlı azıq-tülekkä, köndälek käräk-yaraqqa sitkä yöröü mäşäqätenän qotoldorğanı ösön yünselgä rähmät yauzıra.
Kiñ qaraşlı eşqıuar, älbittä, bınıñ menän genä tuqtalıp qalmay. Seber yaqtarında tapqan aqsahına kolhozdan qalğan malsılıq quraların, aşlıq keläten hatıp alıp, ularzı yünätä, köndälek eştärze başqarırlıq tehnika qaytara häm artaban malsılıqtı üstereügä totona.
Bögön Zinnur Väliyivteñ krästiän (fermer) hucalığı yuğarı sifatlı höt häm it yıteşterä. 25 hauın hıyırı, himerteügä alınğan bızauzar östönä elek-elektän halqıbız küñelenä yaqın bulğan at ta qarayzar bında. Utızlap baş yılqı başlısa yıldan-yıl ihtıyac arta barğan tämle lä, fayzalı la ite ösön asrala. Habantuy sabıştarına sığasaq yurtağın könönä ber bulha la barıp kürmähä, ir-uzamandıñ küñelenä nizer yıtmäy tora. Maldarı ösön bötä tör azıqtı la fermer üze äzerläy: 200 gektarzan aşıu yırendä furac ösön käräkle igen kulturaları, huş yısle besän ösön ülän üsterä.
Töp eştärze başqarırğa mal qarausı, hauınsı häm mehanizator itep auıldaştarın saqırğan yünsel üze lä irtä tañdan yartı töngäsä tiyerlek fermahında. Törlö oyoştorou mäsälälären häl iteü menän bergä bihisap köndälek mäşäqättärzeñ iñ möhimdären häm yauaplıların tulıhınsa üzenä yökmägän. Yañı hauılğan höttö may zavodına iltep tapşıra, teyeşle däräcägä yıtkerep himertelgän itte bazarğa sığara. Äytkändäy, bında yıteşterelgän produktsiyanıñ sifatına ber däğüä lä bulğanı yuq ikän: unı här yırzä teläp alalar.
Eştä genä tügel, şähsi tormoştarında la küptär ösön ürnäk hezmät höyöüsänlektäre menän ber-berehenä oqşaş par. Tağı la ber ayzan sästären säskä bäyläüzärenä 15 yıl tulıuın bildäläyäsäk Väliyivtär bötön uñaylıqtarı bulğan zamansa yortta ğümer itä, biş bala – dürt qız häm ber malay üsterä. Töpsöktäre Alina yıte aylıq sabıy bulha, atahınıñ eşen dauam itäsäk Zölmirgä bişense yäş. Ös ölkän qız Yañauıl qalahınıñ 1-se mäktäbendä – Aygöl – VIII, Alhıu – VI, Äliä III klasta tırışıp uqıp yöröy, bergäläp fortepyanola uynau serzärenä ihlas öyränä. Barıhına la apay bulğan Aygöl heñlelärenä matur ölgö kürhätä: küp fändär buyınsa olimpiadalarza qatnaşa, yazğan inşaların uqıtıusıhı maqtap bötä almay. Başqort telenä arnalğan rayon bäygehendä berense urındı alıuı üze ösön genä tügel, totoş ğailägä zur şatlıq bulğan.
Bildäle rus yazıusıhı Mihail Lermontov, bıuat yarım elegeräk üzeneñ romanına isem itep alıp, “bezzeñ zaman geroyı” tigän hüzbäyläneşte äüzem qullanılışqa inderep yıbärä. Başqa hönär väkildären ällä ni üpkälätmäy, östälebezze yuğarı sifatlı azıq-tülek menän tämin iteüze üzzäreneñ köndälek maqsatı itkän auıl eşsändären, şul isäptän biş bala tärbiäläp, tormoştan yäm, hezmättärenän täm tabıp yäşägän zamandaştarıbız Lenara menän Zinnur Väliyivtärze tulı mäğänähendä “bezzeñ zaman geroyzarı” tip atarğa bula.
Yañauıl rayonı.