Bezzeñ hezmät – ısın icad ul
Rif Soltanov ösön İglin rayonınıñ Olo Täläk auılı yanındağı ike passacir poyızı häläkäte ezemtälären bötöröü häm unıñ säbäptären tikşereüzä qatnaşıu — isendä qalğan iñ auır vaqiğa. «Keşelärzeñ qot osqos hälgä tarığanın küreü, ularzıñ qayhı berzärenä ber nisek tä yarzam itä almau bigeräk tä ayanıslı ine, — tip häterläy veteran ul faciğäne. – Häläk bulğandarzıñ tuğandarı häm yaqındarı menän aralaşıu za kösörgäneşlek talap itte.»
Eye, ğäzättän tış häldeñ urtahında bula prokuror. Bälägä tarığandarğa mömkin bulğan täüge yarzamdı kürhätä, ularzı dauahanağa ozata, şulay uq dokumenttarzı, käräkle äyberzärze yıya häm haqlauzı oyoştora. Elemtä buldırılğas ta, häläkät turahında respublika yıtäkselegenä mäğlümät birä, SSSR Prezidentı M. S. Gorbaçev menän Ministrzar Sovetı räyese N. İ. Rıckov kilgäs, ularğa hälde añlata. Huñıraq, teyeşle hezmättär faciğä ezemtälären bötöröügä totonğas, SSSR General Prokurorı kürhätmähenä yaraşlı operativ tikşereü törkömö sostavında eşläy. Kürhätkän fizaqärlege ösön ul «Poçet Bildähe» ordenına layıq bula.
— Şul vaqiğanan huñ mindä qurqıu hise bötönläy yuqqa sıqtı. Unda kürgändärze küp yıldar onota almanım, — ti Rif Abdulnur ulı. — Köndälek eşmäkärlekkä, tormoşqa la nisekter ikense küzlektän qaray başlanım.
Prokuratura organdarına eşkä kilgändä R. A. Soltanov yarayhı uq tormoş täcribähe tuplap ölgörä. Ul Bäläbäy qalahında küp balalı härbi hezmätkär ğailähendä donyağa kilgän. Atahı hezmäte buyınsa küserelep yörötölgänlektän, Komi ASSR-ınıñ Uhta qalahında, Tatarstanda yäşäy, berense klasqa Bäläbäy rayonındağı mäktäpkä bara, azaq uqıuın Salauat häm Oktyabrskiy qalalarında dauam itä. 1958 yıldıñ noyabrendä ärmegä saqırıla. Ös yıl yarım tirähe hezmät däüyerendä podrazdeleniyenıñ komsomol oyoşmahı sekretarı bula, diviziyanıñ kiske partiya mäktäben tamamlay, partiya safına alına. Hezmättän huñ ata-äsähe inde ğümerlekkä töplängän Oktyabrskiy qalahına qaytıp töşä häm küp tä tormay Lenin ordenlı «Tuymazıneft» neft häm gaz sığarıu idaralığınıñ skvacinalarzı kapital remontlau tsehına elektrik bulıp urınlaşa. Şähsän tormoşonda la qoyaş yılmaya Rif Soltanovtıñ: ğümerlek yuldaşın, Öfölä peduçilişe tamamlap, balalar baqsahında tärbiäse bulıp eşläp yöröüse Şişmä hılıuı Lyutsiäne osrata.
Kitap uqıuğa äüäslek, belemgä ıntılış yıgette ärme yıldarında la, eş başlağas ta taşlamay. Öyzäge kitaphanağa yañınan-yañı äzäbiät östälä. Lev Şeynindıñ «Täftişse yazmaları»n qat-qat uqıy, kiñ bildäle Şerlok Holms yaratqan geroyına äylänä. Şuğa la yuğarı belemgä ıntılğan Rif ber ikeläneühez Sverdlovsk yuridik institutınıñ Öfö filialına sittän torop uqırğa inä. Yurist diplomı alırğa äzerlänep yörögän yıgette partiya yullamahı buyınsa prokuraturağa eşkä yıbärälär.
— Täü qaraşqa barıhı la asıq hımaq, tik tormoşta ulay yıñel genä bulmay şul, — tip höyläy Rif Abdulnur ulı. — Bına miñä sotsializm şarttarında eşlärgä tura kilde. Ütkän bıuat azağında yañı yämğiät — bazar säyäsätenä yaraşlı, däülät tözöü başlanğanın da kürzem. Quyılğan burıstarzı ütäü 70 — 80-se yıldarza yıñeleräk ine. Barıhı la olo entuziazm, irtägägä ışanıs menän yäşäne häm eşläne. Qanundarğa la başlısa ihtiram menän qaranılar. Prokuratura hezmätkärzäre eş barışında bar yırzä lä añlau taba ine, yıtäkselär zä, yabay keşelär zä bezgä yarzam itergä äzer buldı. Elekke hezmättäştärem — Uçalı rayon-ara prokuraturahınan R.B. Möhärrämov menän U.N. Säfiullin, Blagovar rayon prokuraturahınan S.Z. Ähmäzullin, İglin rayon prokuraturahınan S.M. Karavayiv häm başqalarzı olo hörmät häm ihtiram menän yış iskä alam.
Un yılğa yaqın üze yıtäklägän Neftekama qala prokuraturahı turahında Rif Abdulnur ulı bik küpte höyläy ala. Bıl osorza prokuratura ösön ike qatlı bina halındı, hezmätkärzär ösön uñaylı eş şarttarı buldırıldı, qala prokuraturahı — respublikala iñ aldınğılarzan, ä unıñ kollektivı iñ köslölärzän hanaldı. Bar hezmätkärzär yuğarı hönäri ostalıqqa eyä ine, ular döyöm burıstar menän yanıp eşläne häm yäşäne.
— Här eş, şulay uq prokuror hezmäte lä, unı yaratıp başqarhañ – ısın icad ul, – ti Rif Soltanov. – Küp yıldar täcribä tuplap, yuğarı hönärilekkä eyä bulahıñ. Min üzem här vaqıt täftişse-prokuror hönäreneñ bar neskälektärenä töşönörgä ıntıldım. Hezmäteñä bar küñeleñde halhañ ğına nindäyzer uñışqa ölgäşergä mömkin, sönki uñış üze köndälek vaq yıñeüzärzän toralır ul. Prokuror aldındağı burıstar ber qasan da yıñel bulmanı: däülät qoroloşon ğına tügel, ä ildeñ här gracdanın, unıñ ğümeren, keşelek däräcähen häm hoquqtarın yaqlau häm haqlau. Prokurorzıñ töp täğäyenläşe — yäşäyeşebezzeñ törlö ölkähendä qanundarzıñ motlaq ütäleşen tämin iteü. Şuğa la gracdandarzı nigezhez qulğa alıuzı, ularğa nigezhez yınäyät eşe asıuzı buldırmau ösön küp kös haldım. Mäsälän, min eşlägän däüyerzä prokuratura hezmätkärzäre yılına urtasa ber meñ yarımdan aşıu yınäyät eşen tikşerä torğaynı. Şular arahında qanundı bozop, gracdandarzı nigezhez yauaplılıqqa tarttırıuzıñ ber osrağı la bulmanı. Prokuratura eşmäkärlegeneñ başqa möhim yünäleştäre — administrativ praktikanı küzäteü, tikşereü eştäreneñ sifatın tämin iteü, sudtan ütkän eştärze qarau häm, älbittä, gracdandarzıñ ğariza häm yalıuzarı menän eşläü buyınsa la Neftekama qala prokuraturahınıñ kürhätkestäre yıldan-yıl yaqşırzı.
...Otstavkağa kiterzän yıl samahı aldaraq oyoştorğan ber äñgämälä Rif Abdulnur ulı şunday feker äytkäyne: «Üzeneñ eşen hurlap-yamanlap höylägän keşelärgä aptırayım, ularzı ber nisek tä añlamayım. Bına min utız yıldan aşıu ğümeremde prokuraturağa arnanım, üzemde oşo eştän başqa küz aldına kilterä almayım. Ä bezzeñ eş yıñeldän tügel bit».
Neftekama qalahı.