Йосыф Кыйссасы - 2

  “Сезнең билә йәрин варсун”,— дәйүр имди.
  
  62. Ул дүн кэчди, йәрендәсе иртә булди,
  ун ңәрендәш рәля-с-сәбах үрә д о рди,
  җөмлә-ләри Исраилә сәлям ңыйлди,—•
  игү сүзлә Йусефи деләрләр имди.
  63. Ани ишдеб, Йарңуб нәби: “Варсун”,— диде,
  үзи дәхи йыглайу үрә дурды,
  кәнде әлилә Иусефең башин йуды,—
  дарайубән узун сачин үрәр имди.
  64. Аш издерде, кәндеси су эчүрди,
  игненә дөрлү әлуан тун кидерди,
  туныни йопар берлә йэзләндерди,—
  күзләринә с ө рмә ДЗРЫЙ тартар имди.
  65. Ибраһим рәммамә-син башә чалди,
  Исхаң-зәбих кәмәрини ңушандырди,
  Исхаң сәүчи зәнбилинә азың ңуйди,—
  бардагинә сувин дагый ңуйар имди.
  66. Күндерде Йусефи үбә-ңуча,
  асмарлады һәр беринә учдин-уча:
  “Иртә кэлең сезләр, диди, ушбу кичә...
  Аһ, ул кичә ңачан кэлүр?!” — дәйүр имди.
  67. “Әманәт-дер: Йусефи саклайасез,
  нәүбәтләшү игнеңезгә күтәрәсиз,
  җөмлә-ңез игү тимарлар ңыйласиз”,—
  бу сүз илә Йусефи күндерер имди.
  67'. Аялар әйдүр: “Ңабул ңыйлдуң барча сүзүа,
  РӘМКИН улмаң йалгузлыкдан бу күн үзең
  (тәмашамез Йусеф улсун бүгүн безем),—
  кун батмаздан хезмәтеңә кэлсун имди”. (Ссу.)
  67 2. Йарцуб күзендә Йусефи Рубил алди,
  андин Иәһүдә һәм андин Шәмһун алди,
  нәүбәт-ләшу иген-ләр[и]гә күтәрди,—
  Иагк,уб аһ уруб, йыглайу алур имди. (КБ.)
  69. Иагңуб әйдүр: “Йә к.ызим, нә варырсән,
  нә мәгнәдән аглайу йүгерерсән?
  ТӘРҖИЛ берлә Иусефә йэтәлмәзсән,—
  ңәрдәшләри тәмашайә илтәр имди”.
  70. Динә мескин дүнмәди, йүгреб йэтди,
  йэтүбән Йусеф әлин мәхкәм тутди:
  “йа Иусефем, дүнгил!” — тәйү чук, йалуарди,—
  ңәрдәшләри ңайра дүнеб бушар имди.
  71. Йарлу Динә йалуарыр — кирү дүнмәз,
  ңәрдәшләри бушдырыни һич ишетмәз,
  бэрк тутди, йусефең әлин ңуймаз:
  “Йа Иусефем, дүнгил!> — тэйү йалуарыр имди.
  72. Айлар анда йусефи күтәрдиләр,
  бер ңашың арңасинә ашурдилар,
  йарли Йарңуб баңа ңалди зари арлар,—
  Динә дагы аглайу дүнәр имди.
  73. Динә әйтүр: “Бән бу СЗРӘТ йатур идем,
  дүшум эчрә аглайу үрә д о рдым,
  йа әбәти, дөшемдә ун цорд күрдем,—
  Йусефи әлемездән ңапар имди”.
  74. Йарңуб аны ишедеб, мәхзүн улди,
  һәмандәм РОССӘ берлә бэңзи сулди,
  йусефи вирдегинә пошиман улди,-'
  икеләси үкенеч берлән аглар имди.
  75. Йусефи һәм бер цашә ашурдилар,
  ңашдин ашңач, итеб (атыб-?) йэрә дүшердиләр,
  азуңыни итә виреб йэдердиләр,—
  бардагындан сувин ДЗРЫЙ түгәр имди.
  76. Йарли Йусеф йанларынчә йәйәи йэлди,
  ңәрдәшлэри ңәсд ҢЫЛДЫРИН бәйан белди,
  хәңыйңәт, анларә бәд-гөман ңылди,—
  гөман берло әхуалләрин сурар имди.
  оу күн сэка авын мәкри дигди имдиэ. (Ссу.)
  80. Шәмрунә сыгынур-сә, ңаршу ңапар,
  Рауил ур[у]б дүгүбән, сачин чикәр,
  г[ә]йри-ләри ңәсд ңылурлар андан (
  һәр бери-си урар үчүн ңуар имди.
  80'. Рауил сачен чэкубән йэрә сүрәр:
  “Кэлтүрүн Йусефи, үлтурүн!”—дир,
  Дунә әйтүр: “Эсиркәмәң, йэтүрең!”—дир.—
  Шарте-нәк.ел, икәүләси урурлар имди. (Ссу.)
  80*. һәр берингэ баңыб тилмерә башлади,
  һич береси Иусефә рәхим ңыйлмади,
  кәрдәшләри һәр бери йанак.лади:
  “Палан дүшең йардәм ңылсун!”—дирләр имди
  80', “Ачыктым — тәгам, сусадум —сув бирүң”,—ти.
  “Агаларим, бәңа рәхим ңылын”,— тиди.
  Азаңларига агнайу чуң йалуарди.—
  “Палан дөшең тәгам вирсүн!”—дирләр имди.
  804. Йусеф анлариң йауыз тәдбирени билди,
  улур цәрдәше Рауил узә СЫРЫНДИ:
  “Мәни боларднн ңутраррил! — диб йалуарди,—
  Атам кеби агам сәнсен”,— дәйүр имди. (К.Б.)
  805. “Ңамугындин улуграц агам сәнсен,
  ата урнира ушбу күн атам сәнсен,
  к.әсд ңыйлдилар, бәгерләрим цутк.аррил сән>.—
  Рувил әйдүр: “Дүшең йардәм ңыйлсун имди!>
  80*. Иусеф Рувилдин изгү сүз ишетмәди,
  Шәмрун йүзингә тилмерүб зари ңылди,
  Шәмрун йәмә йүзингә бер йанацлади,—
  Иусеф ушал йэрдә йүзин дүшәр имди. (КБ.)
  80т Иусеф ңатыг үнен берлә йыглайу башлади,
  йәнә Иәһүдә азаңирә арнади:
  “Ңамугындин миһербанем сәнсен,— диди,—
  Эсиркәгил гәрибенни”,— дәйүр .имди. (К.Б.)
  
  82. Ңәсд ңылдыңыз, байың мәни үлдереңез,
  тулун ай-тик йүземни сулдырыңыз,
  атамызә әхуаль нэтәк белдерәсиз,—
  сурар исә, җәуаб вирмәк кэрәк имди.
  83. Мәхрүм-мәхзүн ңуйасиз Исраили,
  хәсәд берлә күйдерерсиз ул зәлили,
  әй, ңәрдәшләр, күрмәзмүсиз ул җәлили? —
  Ушбу эши җәлил рәуа күрмәз имди.
  84. Халем дишвар, тәнем мәҗрух, күңлүм мәгмүм,
  нәгяһ дүшдем бу михнәт-кә мән бер мәзълум,
  әй, дәрига, атам Йагңуб ңалди мәхрүм,—
  мондан сонра бәни ңанда күрәр имди?
  85. Үзем сиддиң, атам Йагңуб, дәдәм Исхаң,
  ңәрдәшләрим җәфасындан таңәтем таң,
  уныласи ңәсд ңылдилар, улдилар гаң,—
  ңамулари ңәсд ңылдилар бәңа имди!”
  86. Муни ишдеб, Шәмгун йаулаң ачигланди,
  пычаң* тартыб, Йусеф үзә хазир кэлди,
  пычаң илә улдермәкгә хәмлә ңылди,—
  аны күрүб, йусеф ңәһ-ңәһ күләр имди.
  
  87. Шәмгун әйдер: “йа йусеф, нидән күлдең?
  йетег пычаң күрмәг-лә шадемән улдың,
  б о ндан уңдан нәухә-зари тәлим ңылдың —
  бу күлиәкең сер[р]ин иглям ңылгыл имди”.
  88. Йусеф әйдер: “Улуларим, бән күлдегүм,
  эүдә икән мән бер саңынч ңыйас ңыйлдым,
  тәңре бәңа тәңдир итмеш халэ[н] белдем,—
  ңол тәдбире рәуа улмаз, байың имди.
  УЗ. Сезләр аны мәслихәт күрәр ирсә,
  бән үлүб, морад хасил улур ирсә,
  бәнем әгәр йүз бең җанем улур исә —
  җөмлә-сени сезгә фида ңылдым имди!”
  94. Бу сүзә Иәһудәнең җани күйди,
  миһер уды Цайнади, бәрри йанди,
  батил ишдән кирү дүнеб, тәүбә ңылди:
  “Ля-тәңтөлү Йусефә!” — дәйүр имди.
  95. Ңәрендәшлек шәфңәтин заһир ңылди,
  сунубән Иусефең әлин алди,
  итәке-нең алтынә сырындырди,—
  к.әрдәшләри үфкәсендән саңлар имди.
  96. Йарли Йусеф Иәһүдәдән шәфңәт күрди,
  халик. ани Йусефә мөшфиң к.ылди,
  туңыз ңәрдәш Йусефә эл тикүрди —
  Иәһүдәйә тәрн-ү үфкә ңылурлар имди.
  97. “Иа Иәһүдә, рәһдемездән нәчүн ңалдың,
  нә МӘРНӘДӘН антымызни саңыт ңылдың,
  Иусефи исеркәдең, мөшфиң улдың —
  би-вәфалың күстәрдүң?!” — дирләр имди.
  98. Иәһүдә әйтүр: “Бу эшеңез рәуа улмаз,
  ңәрендәш ңәрендәшни һич үлдермәз,
  муни ңылган халивдан рахәт булмаз,—
  иәгрәк улдур, тәүбә ңылыб дүнүң имди!
  99. Тәңридән ңурк.ың, батил РӘМӘЛ ңылмаң,
  ахирәтдә вәбальдүр, раси улмаң,
  уҗмах виреб, тәмур утин сатун алмаң,—
  тәмур эчрә бак.и ңалмаң сезләр имди.
  
  100. Ушбу ишни, әй ңәрдәшләр, сез ңыйласиз,
  бу иш илә атамызә гаң, уласиз,
  байың. мәүля рәхмәтендән айруласиз,—
  рөҗур идүб, истирфар ңылың имди.
  101. Буның улу дәдәси — мәгруф хәлил,
  удә атди ани ул Нәмруд җаһил,
  уд эчендә сак/шди ани җәлил,—
  хәлил үчүн утни бустан ңылди имди.
  102. Андан соңра вәхи изди ул хаң җәлил,
  Ибраһимгә җәлил әйде: “Әйа хәлил,
  бәнем үчүн урылыңни ңорбан ҢЫЛРЫЛ...” —
  дыңладисә: “...Сәүдегең...” — дәйүр имди.
  103. Пычаң анда ИСМЗРИЛГӘ кяр ңылмади,
  хәлил-уллаһ удә йаңын һич кэлмәди,
  Иагңуб сәүчи ХЗҢРӘ гаси һич улмади,—
  сезләр ДЗРЫ тәңридән ңурңың имди!”
  104. Йәһүдә сүзин анлар ишетмәзләр,
  тәүбә-тәүфиң йулыйнә һич баңмазлар,
  ахирәт рәзабендән ңуруңмазлар,—
  җөмлә-ләри Йусефә ңәсд ңылур имди.
  105. Йәһүдә һәргиз дәрман .улумади,
  үгүт берлә асла МЗНИР ңылумади,
  Иусефи әлләрендән алумади,—
  нә-чар улуб, айрыңси рай ңылур имди.
  106. “Имди б о ни үлдермәң — йэтүрмәң, дир,
  ңәрдэшеңез ңаныни күтәрмәң, дир,
  һич улмасә, бер ңойуйә быраңың, дир,—
  йә үлә, йә ираңрә дүшә имди”.
  8 Под иим меж строк глосса: сүз (слово, речь).
  107. Бу кәлачи * анларә сәуаб кэлди,
  бу тәдбирә барчаси рази улди,
  ңамусы аның , сүзин рәуа күрди,—
  йарлы Йусеф бони ишдүб йалуарыр имди.
  
  ФАСЛ: СИФАТЕ БИЭРЕ ЙУСЕФ РӘМ
  108. Ул ңойу ашнудан * ңалмыш иди,
  аны ушал Рад кяфир ңазмыш иди,
  дөбе дирән, суы йаулак. ачи иди,—
  аның суын һич кимсәнә эчмәз имди.
  109. Соңра дура аның суы үстүн кэлмиш,
  йылан-чайан җөмлә анда мәңам дутмыш,
  хәшәрәтләр җөмлә анда мәҗмур улмыш,—
  тәлим дөрлү хәшәрәтләр анда имди.
  110. Ул зәмандә бер заһид ңубмыш иди,
  китаб эчрә Иусеф васъфин белмеш иди,
  ңамуларә аны мәрлум ңылмыш иди,—
  ишедән-ләр рәҗаибә ңалурлар имди.
  111. Ул заһид бу әхуали рәйан белди,
  халиңындан үтенди, дога ңылди,
  Йусефи күрмәклекә арзулади,—
  халикдан узун рөмер теләр имди.
  1111. Рөмер эчендә Йусефи арзулади,
  ул заһиднең дораси ңабул улди,
  халиң аңа узун рөмер рузи кыйлди,—
  ул заһидә Иәһүзә дирлор ш, ди (Ссу.)
  112. Халиң аңа вәхи-илһам вирүб ийди:
  “Варыб Раднең ңойусьнә кергел, дидк,
  сиддиң Йусеф җәмалин күргел, диди,—
  Йусеф анда кэләнчә күтгил имди”.
  113. Кэлди-керди ул заһид ул койуйә,
  рәля-д-дәуам тарәт ңылди ул мәүләйә,
  тагәт эчрә дога ңылди ул мәүләйә,—
  Йусефи күрмәклекә ауар имди.
  
  114. һәр кичә ризкы аның бер нар * иди,
  уңында нурдан ңәндил йанар иди,
  аның рөмри бең ики йүз йыл иди,—
  раңибәт ул йусефи күрди имди.
  115. Йусефең билинә йеб даңдилар,
  кәндүләрең миһринә уд йаңдилар,
  ңойу эчрә салмагә ңәсд ңылдилар, —
  к.анк.ыйсенә йалуарырсә, бушар имди.
  115'. Иусеф әйдур: “һәргиз сөч цыйлмадум,
  буның кеби айруңсыз дүш күрмәдүм,
  бундан сонра угатлу улумадум”, —
  йарлы Иусеф буйлә дәйү йалуарур имди. (Ссу.)
  116. Анлар Иусеф заринә баңмадилар,
  хәсрәтилэ йалуардырин дутмадилар,
  Йәһүдәнең пәндинә һәм баңмадилар, —
  җөмлә-ләри дарырубән бушар имди.
  1161. Йусефи сурәйү килтүрдиләр,
  Рад ойусенең башнга тэкүрдилэр,
  йарлы Иусеф баа ңалди, цанин аглар. —
  цәрдәшләри һич нәснәйә баңмазлар имди (Ссу )
  117. Иусеф әйтүр: “Әй ңәрдәшләр, бәңа кылмац, (стр, 16)
  шәйтан сези гөмраһ ңылыб, аңа уймаң,
  бәнем тәним гөрйан ңылыб, тунум суймаң, —
  ата хаңин, ңәрдәш миһрин саңлаң имди.
  118. Бу күн үлсәм, ңаны бәңа кәфен кэрәк,
  имди бәңа кәфен улсун ушбу күңләк?!”
  Зәһи рөҗөб, суың бәрре, ңаты йүрәк, —
  күңләкени игнендән сунарлар имди.
  118'. Анлар әйдүр: “Бу сүзни бәңа аймагил,
  әйа Иусеф, сән бездән рәхим уммагил,
  ай, кун, ун бер йулдузларгә айгыл, —
  айно ..... ”, — [дирлор имди]
  119. Билинә бер йеб дагыб күндердиләр,
  Йусефи ул дар ңойуйә индердиләр,
  шәфңәт кисүб йүзләрин дүндердиләр, —
  бери кэлүб урагин кэсәр имди.
  120. Иусеф әйдүр: “Иляһәна, кәрим-хәннан,
  бичарәләр өмиди сән, рәхим-мәннан,
  һич өмидем ңалмади ихванемдән, —
  бәңа мәдәд сән уң ҢЫЛРЫЛ!” — дәйүр имди.
  121. Ани ишдеб, ңәрдәшләри аглашдилар,
  җөмләләри халиңрә чурлашдилар,
  җәмрулубән чуң мөнәҗәт дәйүшдиләр:
  “Иляһона, модәд сондон!” — дирләр имди.
  
  122. Дәрмандәләр дәстгире мәлик-рәхман
  фазъле берлә Җәбраилә ңылди фәрман:
  “Иа Җәбраил, Йусефә ҢЫЛРЫЛ дәрман
  һәм рисаләт бәшарәт[ин] ңаушыр имди”.
  123. Ул тависе мәлаик, пәйке хәзрәт,
  ңадир аңа рәта ңылмыш ңати ңуввәт,
  ңауышди Йусефә шулуң СЗРӘТ,—
  Йусефи суа йэтмәздән тутар имди.
  124. Бәс, Җәбраил әйдер: “Әйа, Йусеф сиддиң,
  мәүля сәңа сәлям-дөруд изде тәхңыйң;
  мөждәләр-вән: рузи ңылды пәйрәмбәрлек,—
  рисаләт(ен] мөбарәк улсун имди!”
  125. Җәбраил Йусефә кэлди ирсә,
  ул Җәбраил ирдекени белди ирсә,
  хак. сәлями-дөруди кэлди ирсә,—
  мәхзун күңели шадеман улур имди.
  126. Койунең түбендә [бер] таш вар иди,
  Җәбраил ул ташны тиз чыңарди,
  су үзрә МӨРӘЛЛӘҢ таш мәхкәм дурди,—
  Йусеф кэлеб, ул таш үзрә утурыр имди.
  127. Таш Йусефә хәрирдән йумшаң улди, (стр. 17)
  халиңдан ринайәт шәфңәт йэтди,
  Иусефең нуры берлә ңойу тулди,—
  ташңары һәм нуры балңыб чыңар имди.
  128. Җәлилдән Җәбраилә дәстүр улди,
  ул Җәбраил уҗмах таба сәфәр ңылди,
  уҗмахдан хөллә, тәгам алуб кэлди,—
  хөллә кэйүб, Йусеф ТӘРЗМ йэйәр имди.
  129. Хөллә киди, ТӘРЗМ йэди, шөкер ңылди,
  җәмаленә һәзар-чәндан нуры кэлди,
  Җәбраил нуры аңа мәхлут улди,—
  йэрдән күкгә нурдан дерәк улур имди.
  130. Бәс, ул заһид мәңамендән үрә дорди,
  Иүсефең җәмалени күзи күрди,
  тәлим ЙЫЛРЫ морадинә ул күн ирди,—
  күрүшүбән шөкер-сәна әйтүр имди.
  131. Әйдер аңа: “Әйа Йусеф, ңайгурмаРыл,
  ңәрдэшләрдән күңелецни айырмагыл,
  анларә йауыз дога һәм ңылмарыл...” —
  Йусеф әйдүр: “Халең ИРЛЯМ ҢЫЛРЫЛ имди”.
  132. Заһид әйдер: “Китаб эчрә васфең күрдем,
  күрүбән һәм йүзләриңә рашиң улдым,
  бең ики йүз йыл тәмам ТӘРӘТ ңылдым,—
  морадем бу күн хасил улди имди”.
  133. Ул заһид йусефә үгүт вирди,
  йусеф аның үгүтени рәуа күрди,
  һәмандәм ул заһидә әҗәл ирди,—
  Йусеф андә цайгулу цалур имди.
  134. Бәс, бойурди Җәбраилә мәүля-җәлил:
  “йусефә кәнә варрыл, йа Җәбраил!
  Сәлям-дөруд тикүргел, үгүтләгил —
  хатерендән РӘМ-РОССӘСИН йусун имди.
  135. Ңойудан чыңарубән сатылдачи,
  андан соңра ана төһмәт чук. улдачи
  һәм йәнә зиндан ичрә салындачи,—
  һәр халь эчрә бән буйлә улам имди.
  136. Андан сонра шиддәтләрдән бән ңортарам,
  атасинә хәцыйк.әтдә бән күстәрәм,
  дәүләтин һәм мөлкәтин бән артдырам,—
  таҗ вә тәхет, солтанат вирәм имди.
  137. Хәсудләри хезмәтинә кэлдәчидүр,
  йаулак. улур шәремсар улдачидур,
  пошиман-лык. нидамәт улдачидур,—
  йусеф — хәндан, анлар гөрйан улур имди”.
  138. Улук. сагәт Җәбраил хазир кэлди,
  бу әхуали һәм сәлями заһир ңылди,
  йусеф аны анлайуб, шакир улди,—
  к.азасинә риза әлин вирди имди.
  ФАСЛ: РӨҖҮР ИХВӘТЕ ЙУСЕФ РӘМ
  139. Йусефең ңәрдәшләри эвә дүнди,
  бериси бер урлаң * дотуб буг[а]злади,
  ңанин йусеф күңләкинә булашдырди,—
  җөмләләри арлашу варырлар имди.
  140. йул үзә бер ңоббә йыгач ** улур иди,
  Йагңуб аның дүбендә дорыр иди,
  һауадан, иңездән **'* бер үн кэлди,—
  дыңладисә: “Сәбгинә”,— дәйүр имди.
  141. Йарңуб әйдүр: “Аһ, йэтмиш күн микән,
  аһ, дәригә, йухсә йэтмиш ай микән,
  аһ, йухсә йэтмиш йыл микән
  Йусефемнең кэчекмәки?” — дәйур имди.
  141 '. Иагцуб баңды: ул мәкамдәй ауаз чыар,
  Йусефүң фирңәт уды бәррин йаңар,
  йарлы Иарцуб аглайу анда баңар:
  “Иусефи күрсәм!”—дәйү эстәр нмди. (Б.)
  142. Күңле дариң, йырлайу эвә керди,
  байың урлан-ларинә гөман ңылди,
  Йусефә ңәсд итдекләрин бәйан белди,—
  намаз ңылса, арлайу ңылур имди.
  143. Урлан-лари агламарә антлашдилар,
  эвә йак.ин кэлә йаулак. чурлашдилар:
  “Аһ, дәригә, Йусеф! — дәйү аглашдилар,-
  Иусефи без алдырдың!” —дирләр имди.
  
  144. Йарңуб йәстү намазын ңылур ирди,
  углан-лари аглайу анда килди,
  ңулагына агламаң үни кирди,—
  үрә дурыб, ТӘРҖИЛ ф]ршу варыр имди.
  145. Аны күреб, нәүхә-ләри битәр улди,
  җөмлә-ләри тунин йыртыб, сачин йулди,
  һәр бериси Иусеф үчүн зари ңылди:
  “Иусефи без алдырдың!” — дирлЭр имди.
  146. Аны ишдүб, Йарңубең раңли шашди,
  бер чагырди, урынди, йэрә дүшди, (стр. 19)
  аны күрүб, урлан-лари ңазрырышди:
  “Аһ, дәрирә, хата ңылдың!” — дирләр имди.
  146'. Ул ун түн үч йүэ алтмыш йулы биһуш улди,
  раңле гяһ кэлүбән, гяһ китәр улди,
  атасын[и] урланлари бу хальдә күрдн:
  “Ңәтәлна әбана Иагуб!”—дирләр имди. (КБ.)
  147. Ул түн кэчди, йарендәси иртә булди,
  Иарңубең һәм башинә рацле кэлди,
  урланларин үндәйүбән кәнә сурди:
  “Ңане бәнем Йусефем?!” — дәйүр имди.
  148. Урланлари аглайу җәуаб вирди:
  “Җөмләмез берәр уңи атдың иди,
  уңларемез алрали вардык. иди,—
  Иусеф МӘТЗР саңлайу ңалди имди.
  149. Без кэләнчә байың аңа ңаза ирмеш,
  аһ, ул йэрдә бер йауыз ңорд улур ирмеш,
  хәк.ыйк,әт, Иусефи ул к.орд йэмеш —
  факәләһө-әз-зибү”, аңа дирләр имди.
  150. Иарңуб әйдүр: “Әгәр уйлә улур исә,
  Иусефи ңорд йэйүб һәляк ңылди исә,
  әрзасендән берәр нәснә ңалди исә —
  ул ӘРзани бәңа алуб кэлең имди!
  151. Мән аны кәфен сарыб, гүр ңылсам-мән,
  үстинә бер мөнәңк.әш дар ңылсам-мән,
  кәвдүзем Иусефә йар улсам-мән,—
  баци гөмрим аның үзрә кэчсүн имди...”
  152. Анлар әйдүр: “йа баба, чук. арадук.,
  унуламез ул арада чук. истәдек,
  әрзасендән һич нәснә булумадың,—
  ңамусени ул к,орд йэмиш”,—дирләр имди.
  153. К,ан-лу күңләк ңунынундан чыңардилар,
  йарңуб сәүчи ЗЛДЫРӘ кэлтүрдкләр,
  ңаны берлә Исраилә күстәрдиләр,—
  аны кү р у б, би-худ улыб дүшәр имди.
  154. Раңле кэлди, күңләки әл[и]гә алди,
  үпә-ңуча, йыглайу нәзар ңылди,
  күңләкендә һич йыртылмыш булынмади:
  “Нә миһербан ңорд йэмиш?” — дәйүр имди.
  154'. “Иусефен итени йисә, ңанен эчсә,
  Иусефемдән бәни мәхрүм-мәхзун ңуйсә,
  куңләкени һич йыртмаса, бөтен ңуйсә,—
  бу арада бер хикмәт вар”,—дәйур имди. (К.Б.)
  155. Иарңуб әйдүр: “Сезләрнен морадиңез,
  Иүсефи сезләр бәйдән деләдиңез,
  алиб илтеб, анда һәляк әйләдеңез,—
  йалан йэрдә аглашурсиз!..”— дәйүр имди.
  156. “Варың сиз, ул ңорди эстәң, дутың, (стр. 20)
  дутубән, ул ңорди алыб кэлек,
  ушбу сүзә җөмләңез рази улың,—
  бу әхуали без аңа суралым имди.
  157. Иухсә бән сөҗүд ичрә ңылам зари,
  сезгә РӘЗИМ афәт вирә изим бари,
  мөстәҗаб ул ңыйла барчә доралари,—
  мәзлумләрең догасендан ңурңың имди!”
  158. Бони ишдуб, анлар җөмлә дирнешдиләр,
  тарда варыб, бер гөнаһ-сиз ңорд тутдилар,
  филхаль ичрә Йарңубә кэтүрдиләр:
  “Иусефи йийән ңорд бу!” — дирләр имди.
  159. Иарлы Иарңуб ул ңорди күр ди ирсә,
  хәсрәтилә аңа ңарШу варди ирсә:
  “Иусефи нэтә йидең, диди ирсә,—
  нәчүн йидең — йуйетмарыл, айгыл имди?
  160. Иа ңорд, айрыл, Иусефем нэтә йидүң,
  күңләкени һич йыртмадың, бөтүн ңуйдуң,
  нә МӘРНӘДӘН халиңдан ңурыңмадың,—
  пәйрәмбәри мәхрүм-мәхзүн ңуйдың имди?”
  161. Ушал сарәт ңордә хаңдан фәрман кэлди:
  “Исраилә сөйлә!” — дәйү әмер ңылди,
  фәсих делин Йарңубә ңорд сүзләди,—
  йалынубән тәмәллеңләр ңылур имди.
  162. Әйдүр: “Валлаһ, Иусефи бән күрмәдим
  һәм дәхи ңандалырин белүмәдим,
  мәраз-аллаһ, хаң белүр, бән һич күрмәдим,—
  би-гөнаһмен, байың белең!”.— дәйүр имди.
  163. “Үзең һәм пәйрәмбәр, хаң рәсуле сән,
  нөбүввәт избси һәм Исраил сән,
  халиң сәңа белдерер, һәм белүрсән:
  пәйрәмбәрләр ити безгә хәрам имди.
  163'. Деләр исән, сән бойургыл— бәя варайен,
  ушбу йэрнүн ңортларени һәм дирәйен,
  эмуларын тәбурыца кэтнрәйен,—
  хәзрәтендә инанчыңльц цыйлсунлар имди. (К.В.)
  1632. Анлар ДӘРИ Иусефи һич күрмадиләр,
  хашә-лилляһ, Иусефә цәсд ңылмадилар,
  тәңрийә — гаң, сезә уйатлу улмадилар,—
  пәйрәмбәрләр ити безә хәрам имди! (КБ.)
  164. Бән үзем Мисърдан йани кэлдем,
  бер фәрзәндем вар иди, йауә ңылдым,
  ун йэди күн улди, тәгам һич измәдем,—
  хәсрәтемдәй агзым тәгам алмаз имди.
  165. Раҗиз идүб, бер тагда уш тутдилар,
  кәңделәри агызымә ңан сүртдиләр,
  золем берлә хәзрәтеңә кэлтүрдиләр,—
  би-гөнаһмен, сән мөгәййән белгел имди”.
  166. Йагк.уб сәүчи ңордең сүзин кәртү белди,
  кәнде әлин ул к.ордә аш йэдерди.
  Әйдүр: “Бәңа бу к.азаны тәңре вирди”,—
  дога ңылыб, ңордә дәстүр вирүр имди.
  167. “Бу ңазаны бәңа вирди мәүля-җәлил,
  сабырсызлык, гәзизләрни ңылур зәлил,
  бән цылурмен имди бонда сабыр җәмил,—
  сабыр берлә морад хасил улур имди”.
  168. Йәһүдә ул йазыйә һәр күн чыңар,
  варубән ул ңойуйә һәр күн баңар,
  Йусеф берлә хәбәрләшүр, сүзин уңур,—
  әхуалең җөмлә-син белдерүр имди.
  ФАСЛ: МАЛИК БИНЕ ДӘГИР ДҮШ КҮРДЕКЕ
  169. Мисър эчрә улуг таҗир улур иди,
  аның ады Малик ибне Дәрир иди,
  Дәрир урли Малик бер дүш күрдй,—
  мөрәббирә тәэвилени сурар имди.
  170. Әйдүр аңа: “Бу кичә бер дүщ күрдем,
  дүшем эчрә КӘНРЗНӘ варыб идем,
  Рад койуси тигрәсендә йөрүр идүм,—
  күн, хәңыйңат, күкдән йэрә инәр имди.
  171. Дурар күн МӨРӘЙЙӘН күкдән йнди,
  ңуйынумдан керүбән йаңамдән чыңди,
  һәм күкдән дөрр-ү мәрҗан, йенҗү йарди,—
  бән аны итәкимә дирдем имди.
  172. Сәүенүбан мән ани дирүр идем,
  жәмер ңылыб, сандуримә ңуйар идем,
  бу дүши һич геман-сиз буйлә күрдем,—
  йа мөгәббир, бода тәэвил ҢЫЛРЫЛ имди”.
  172 '. Мөрәббир әйдүр: “Ултуррыл бу йанымдә,
  йурусарәм дүшеңни тәгбиремдә,
  ики цызил алтун ңуйгыл бер йүңемдә,—
  дүшеңни изгү мөбарәк йурам имди”. (Сал.)
  173. Мөрәббир әйдүр: “Мундар дүш күрдең исә,
  дүшең ичрә ул мәңамә ирдең исә,
  Рад к.ойуси тигрәсендә йүрдең исә,—
  бер шәрңф ңол элеңә керәр имди.
  174. Ул ңоли учуз сатун алдачи сән,
  аны сатыб, үкүш НИРМӘТ булдачи сәң,
  мөлек вә дәүләт ийәси булдачи сән,—
  ул сәбәбдәи үкуш рахәт күрнер имди.
  175. Ул МӘРНӘДӘН улурлыңрә дигенәсен,
  халиңнең, берлегинә инанәсен,
  көфер ширкәт михнәтендән ңуртуласен,—
  дөнйа-ахирәт дәүләти күрнүр имди”.
  176. Ани ишдүб, Малик Дәрир сәфәр ңылди,
  Кәнран иле эчинә кэлди керди,
  Рад ңойуси тигрәсендә йүк дүшерди,—
  дүшендә күрдегин эстәр имди.
  177. Ңол-ларинә бойурди — дарылдылар,
  ул ңойунең тигрәсинә йайылдылар,
  җөмләси эстәмәгә ңәсд ңылдылар,—
  Малик Дәрир иңез-иңез эстәр имди.
  178. Эстәр иркән, иңездән * бер үн кэлди,
  Маликнең ңуларынә ишетүлди;
  әйдүр: “Байың, иллег йыл тәмам ңалди
  ул угланни алмагә”,— дәйүр имди.
  179. “һич эксэксиз иллег йыл тәмам туррыл,
  андан соңра бу мәңамә кәнә кэлгил,
  ул урланни аз бәһайә сатун алгыл —
  тәлим мал-бәһайә сатрыл имди”.
  180. Малик Дәрир, ани ишдүб, кирү күчди,
  андан соңра иллег йыл тәмам кэчди,
  Дәрир урлы ул мәнзилә йәнә дүшди:
  “Вәгдә йэтди!” — дәйүб тәлим сәүнүр имди.
  181. Бер нәчә фәрештәләр кэлмиш ирди,
  ңушә биңзәш Йусефә иш улмыш иди,
  ул ңойуйә җөмлә мәҗмур улмыш иди,—
  җөмлә-ләри ңойудан учар имди.
  182. Малик Д ә Р и р ул ңушлари анда күрди,
  фәрештә-ләр идүгин белүмәди
  (ул ваңыт Малик Дәрир кяфир иди),—
  уңин алуб, ңуш атмагә варыр имди.
  183. Иаңын кэлә — ул ңуш-лар улди пәнһан,
  аны күреб, Малик Дәгир ңалди хәйран,
  баңды ирсә — нур чыңар ул ңойудан,—
  аны күреб, би-худ улыб дүшәр имди.
  184. Улуң сарәт утарынә ** йәнә кэлди, (стр. 23)
  аңсиз дәгүл, сизенди — зирәк иди;
  ңол-ларындан ики ңулә әмер ңылди:
  “Шул ңойудан су кэтүрең!” — дәйүр имди.
  185. Бәшир, Бөшра икеләси ңаурә алди,
  ул ңойунең үзәринә хазир кэлди,
  ңойу эчрә ңаугә-ләрин нөзуль ңылди,—
  Йусеф анда баңыб ани күрәр имди.
  
  186. Икәүләси ңаурә-ләрин индердилэр,
  тулурлайу ңаугә-ләрин тултурдиләр,
  хак. йусефә Җәбраили бат күндерди,—
  тышрә чыңмаң бәшарәт кэтүрер имди.
  187. “йа Йусеф, сән күзгүйә баңдыңмиди,
  күзгүдә күркең күрүб уңдыңмиди:
  “Бән сатылур ңол улсам, дидеңмиди,
  бәнем бәһам кем йэткүрер?” дидең имди?!”
  187'. Йусеф әйдүр: “Бәли, бер күн баедым иди,
  күзгүдә күркүм күруб, әйдем иди:
  “Бән сатулур ңул улсам, дидем иди:
  бәнүм бәһам кем йэтүрә?”— дидем имди”. (КБ.)
  188. Җәбраил әйдер: “Халя хазир үрә доргыл,
  урганеиә йабышгыл, тышрә ЧЫҢРЫЛ,
  нә бәһайә сатылурсән, күзең күргел,—
  мөштәри-ләр хазирдер, алур имди...”
  189. Икэүләйен тартдилар Бәшир, Бөшра,
  РӘЗИЗ Йусеф ул дәмдә чыңди тышра,
  ңадир мәүлүм тәңдирени кем шашыра,—
  нә чара вар, аның хөкме ула имди.
  190. Ңойудан иңездән чыңа кэлди,
  тулун ай тик нурлы Йүзи дуга кэлди,
  Малик күреб ул дәм аны бихуд улди:
  “Йа бөшра, һәза РӨЛЯМ!” — дәйүр имди.
  191. Ул Малик һәмишә әйтүр иди,
  ңол-ларинә һәр дәуам сөйләр иди:
  “Аны сездән ңайыңыз күрди исә,
  азад ңылам, ңызим аңа вирәм имди...”
  192. Бәшир кэлиб, Малик[к]ә мөждә-ләди,
  Малик Дәрир сәүенүб ңаршу варди,
  сәүенүбән йусефен әлин алди,—
  кэтүрүбән, рәх т е ичрә гизләр имди.
  193. Йусефең ңәрдәшләри тарда иди,
  баңыбән ул мәнзилдә кярван күрди,
  ТӘРҖИЛ берлә ңатарлашу йүгрүб варди,— (стр. 24)
  йусефи ңойуда булмазлар имди.
  194. Анлар ңачан бу МӘРҢӘДӘН хәбәр белди,
  хәлңә идеб, ул кярвани чулраб алди,
  әйдүр: “Безим ңулумез ңачмыш иди,—
  аны, байың, сез алмыш-сыз!” — дирләр имди.
  195. Рауил әйдүр: “Виреңез миннәт илә,
  йухсә бер гәз нәррә урам һәйбәтилә,
  җөмлә һәляк уласыз михнәт илә,—
  үнүм ишедәй җане тәслим ңылур имди!”
  196. Малик ңылди ихтиат, РЗК.ИЛ иди,
  йусефи бонларә кирү вирди,
  анлар дәхи мәслихәт уйлә күрди:
  “Муни ңол диб мунларә сатам имди”.
  197. Бу тәдбири бонлар буйлә әйләдиләр,
  р и б р и ч ә йусефә сөйләдиләр:
  “Үлдерермез йухсә,— ди[е]б цурңытдилар,—
  ңол диб сатам, сән МОТИР улрыл имди”.
  198. Малик Дәрир зирәк иде, аны белди
  (хөфийә берлә күңле шадлык. ичрә ңалди),
  анлар сатар — ул сатун алур улди,—
  муны ишдүб, йусеф зари арлар имди.
  199. йусеф әйдүр: “Сез бәни сатарму-сез,
  хәсрәт-рөрбәт мәйданенә атарму-сез,
  фирлеңездән бәндән гөман тутарму-сез —
  саңлайалум, ант эчәлүм”,— дәйүр имди.
  200. “Бәни сатмаң, кяфир ңолы улмайалум,
  йарңуб сәүчи хәсрәт ичрә ңу[й]майалум,
  рөрбәт уды бәреринә йаңмайалум,—
  дәдәм хәлил хөрмәтин саңлаң имди!”
  201. Анлар әйдүр: “Без сәни зинһарләдек,
  атамызә: “Йусефи ңорд йиди”, дидек,
  Исраилә без дишвар сүз сөйләдек,—
  Йа Йусеф, сән бу саданыч ңуйгыл имди!”
  202. Бәс, Йусефи йәһүдә [һәм] үгүтләди,
  әйдүр: “Сәңа бу ңаза-ны тәңри вирди,
  ңәрдәшләрен, батил ишә д[у]рри дорди,—
  йухсә байың үлдерерләр, белгел имди.
  203. Йәгрәк будыр: рәуа күргил сатыл маңи, (стр. 25)
  ңәрдәшләрең фетнә-сендән ңуртылмаңи,
  Исраилдән хәсрәтилә айрылмаңи,
  ңушурручи ңушырырсә кяңес * имди”.
  203'. Әйдүрләр: “Ңули саталым бу күн сәна,
  ул шарт илә, сатар булсак йыраң йэрә,_
  нә бәһа вирәсез, күрәлем, имди безә,—
  безләр йаулаң сату-сац-мез”,—дирләр имди. (7(6.)
  204. Малик әйдүр: “Бу ңол-мыдур, бәйан әйләң,
  нә МӘРНӘДӘН сатар-сез, аны сөйлән,
  нә с ө ч ңылди, нишә ңачди — д[у]рры сөйлән,—
  раңле, күрке сездән ДЗРЫ артык. имди”.
  205. “Кечек иркән атамез сатун алди,
  дура-дура безим илә Һәмраһ улди,
  дура-дура бу угланчык, йауыз улди,—
  ңачыб кэлеб, бу крйуйә кермеш имди”.
  206. Малик әйдүр: “Әхуалин әйләң гәйан,
  нэчә дөрлү рәйбе вардыр, ңылың бәйан,
  һич сүз РӘЛӘТ улмасун бонда гөман,—
  шарте сәхих, дөрест сату ңыйлам имди”.
  207. Анлар әйдүр: “һич гөман-сез байык. ңолдыр,
  ңолумезнең үч дөрлү рәйбе вардыр:
  уррыдур, йаланчи-дыр, к.ачк.ычи-дур,—
  бу үч дөрлү рәйбе берлә ЗЛРЫЛ имди”
  
  206. Малик әйдүр: “Нә дәйүрсез — аңлайурмен,
  хәңыйңәтдә бу ңолни мән һәм алурмен,
  рәйбе берлә аны ңабул әйләйүрмен,—
  нэчә бәһа алурсез, әйден имди.
  209. Вәлякин элемдә һич алтуным йуң,
  кялә берлә ңомашым, атласым чуң,
  йармаңым вар бер нэчә, ңыйммәти йук.,—
  нэчүк сәүдә ңылурмез?”— дәйүр имди.
  210. Йусеф әйдер: “Кяшки уйлә улмасәйди,
  ңәрдәшләрим аз бәһайә сатмасәйди,
  мөштәри үкүш бәһа вирмәсәйди,—
  йарлы үзбм ңол улмасам!” — дәйүр иыди.
  211. Мунлар әйдүр: “Ул иши ңылмайауз,
  ңулумезә кялә-ңомаш алмайауз,
  бу сатуйә һәргиз рази улмайауз,—
  йармаң виргел, нэчә вирсәң”,—дирләр имди.
  212. Малик әйдүр: “Ун сәкез йармаҗым вар,
  хәңыйңәт, алтунум йуң — ңомашым вар,
  ун сәкез йармаңни алың сезләр,— (стр. 26)
  ңаланыни бәңа бәхшиш ңылың имди”.
  213. Анлар әйдүр: “Ун сәкез йармаң алдың,
  сәнең берлә бу сатуни тәмам ңылдың,
  җөмләмез бу сатуйә рази улдың,—
  ңаланыни сәна бәхшиш ңылдың имди”.
  214. Андан Малик Иусефә кәнә сурди:
  “Бонлар сәни ңол дәйүбән бәңа сатди,
  ушбу иш; ушбу сүз раст-му, диди,—
  хәңыйңәт{и] сән мөгәййән ңылгыл имди”.
  215. Анлар әйдүр: “Ңол-лыңгә рази улгыл,
  телең берлә сән дәхи иңрәр ңылгыл;
  “йуң!” дир ирсәң, үлдерермез, байың бел гел!” —
  г и б р и ч ә Иусефә дирләр имди.
  216. Бу гәз Иусеф айлардан һәм ңурыңди,
  ңурыңмакдин ңол-лыңгә рази улди:
  “Ңол м и н”,— диде *, күзләрендән йәшләр аңди,—
  нийәтени тәңре-синә ңылур имди.
  217. Бонлар әйдүр: “Иа Малик, бона инан,
  бу ңолгә сән дутмагыл һәргиз гөман,
  баг-бугавин чишмәгил айагындан,—
  М и с ъ р ә дикен богаулу варсун имдн.
  218. Йаланчидур, һич сүзинә инанмагыл,
  исеркәбән миһербанлык, әйләмәгил,
  һәргиз аңа изгү сүз сүзләыәгил,—
  тәгам арпа үтмәги виргел имди!”
  
  219. Малик әйдер: “Сузеңезә бән инандым,
  рази улдым, ңолыңызни сатун алдым
  һәм үч дөрлу гәйбе берлә ңабул ңылдым,-
  бу бәйер-үзә бер бети кэрәк имди”.
  220. Анлар җөмлә бу сүзи рәуа күрди,
  бети йазуб вирмәгә буйун вирди,
  ңамулари батил ишә д[у]рри д о рди,—
  ңәбаләсен вирмәгә йазар имди.
  221. Шәмгун кәндү әлилә бети йазди,
  бети йазыб кәнделәрдән шәфңәт үзди,
  йусефдән йуз дүндереб, җөмлә бэзди,—
  пәйгәмбәри ҢОЛЛЫК.РӘ сатар имди:
  222. “Җөмләмез бу сатуйә рази улдың,
  ңолумези сатмаРЭ рәуа күрдек,
  унуламез рази улуб, бети йаздык.,—
  ңолумези сәңа тәслим кылдың имди”.
  223. Йусеф, ани ишдеб, ңанин аглар, (стр. 27)
  хәсрәт уды эчин йарар, бәгрин дарлар;
  аглар икән һәм кирү дәстүр деләр:
  “Дәстүр вирсән, кирү варсам”,— дәйүр имди.
  224. “Дәстүр виргел, кирү йәнә бән варайен,
  улуларымни туйанчә бән күрәнем,
  йазуңымни айлардан бән деләйәлүм,—
  ВИДЗР ңылыб айрылалуи безләр имди”.
  225. Малик бони ишедүбән үзи күйәр,
  ул дәхи йусефдән битәр арлар,
  Йусефең бу ишләрин йаулак. танлар,—
  бу МӘРНӘЙӘ рәҗаибә ңалур имди.
  226. Малик Дәрир йусефә җәуаб вирди:
  “Күрмәзмүсән, анлар сәна нэләр к.ылдн,
  икенчи — йаулаң сәни учуз сатди,—
  нә варырсэн, айлар сәни сәүмәз имди.
  227. Анлар сәни сатдылар кәм йармаңрә,
  деләкләри — байык. сәндән айрылмак/ә,
  лаик. дәгүл анларә сән вармаңгә,—
  хөрмәтең сәнең бездән артың имди”.
  228. Ул йармаң ңыйммәте һәм ул ваңытин,
  бең түрт йүз йармак. иди һәм бер алтун,
  шул ңәдәр бәһа илә алди сатун,—
  Йусеф үзрә әхуаль ИРЛЯМ ңылур имди.
  229. Йусеф аңа аглайу җәуаб вирди:
  “Анлар бони эшләмәгә рәуа күрди,
  деләкләри, -морадлари шәйлә улди,—
  һәр кеши үз лайыңин ишләр имди”.
  230. Андан Малик Иусефә дәстүр вирди,
  йарлы Иусеф хәсрәтилә кирү варди,
  бу ун ңәрдәш җөмләси үрә дорди,—
  һәр берисин үпә-ңучә аглар имди.
  231. Әйдүр: “Белдем, бәндән бизар улдыңыз сез,
  уҗмах виреб, таму{р] сатун алдыңыз сез,
  Исраилдән бәни мәхрум ңуйдыңыз сез,— (стр.28)
  ңушулмаңлың йаулак. иран ңалди имди.
  232. Аһ, дәригә, РӘЗИЗ икән — зәлил улдым,
  ңәрдәшләрдин душманлыңны буйлә күрдем,
  ва-вәйля, Исраилне мәхрум ңуйдум,—
  арламаңдан ики күзи күрмәз имди.