🕙 26-منٹ پڑھا گیا۔
Ah iphha - 1
الفاظ کی کل تعداد ہے 3339
منفرد الفاظ کی کل تعداد ہے 2250
0.0 الفاظ 2000 سب سے عام الفاظ میں ہیں
0.0 الفاظ 5000 سب سے عام الفاظ میں ہیں
0.0 الفاظ 8000 سب سے عام الفاظ میں ہیں
Valeri Kaslandzia
AH IPhHA
Axyçka rzy ajeinraalakei alakkei
Aphhyntşqtyjyrta
Aqa, 2016
Kaslandzia, V. P.
K 31 Ah iphha : axyçka rzy ajeinraalakei
alakkei / Valeri Kaslandzia. – Aphhyntşqtyjyrta. Aqa, 2016. – 184 d.
Aizga ianyleit apoet, adramaturg Valeri
Kaslandzia axyçka rzy iaphitsaz aoymtaka.
© Kaslandzia, V. P., 2016
© Aphhyntşqtyjyrta, 2016
Aphxaja
Apoet Valeri Kaslandzia aphxaotsa dyrdyrueit irtçiamtaka ryla. Ui inapy itsytsxeit
Aphsadgyl, aioyzara, abziababara uha naunagdza
iqou atemaka ryla iaphtsou ajeinraalaka,
aprozat, aadramat rtçiamtaka. Ui ioym
taka çydaras irymoup ja maçla itsauylou
axşyotsakka raarphşra, axtyska kraamta auaoy ixatçy iaanxart iqaztso aşygaka ryla
rtyxra.
Valeri Kaslandzia irtçiarat moa danyleit
axyçka iryzku aoymtaka raphtsarala. 50-ti
aşykska ralagamtazy aphsua phxaotsa axyç
ty poet du Şalua Tsydjba itijyz aşqy
«Aphşma xyçy» eigyrgany işrydyrkylaz eiphş, datça 15–20 şyksa ryştax urt
irgarphxany irydyrkyleit Valeri Kaslandzia
axyçka irzikyz iajeinraalakagy. Urt
şamaxamzar atsabyrg ialxup, axyçka rdunei
aazyrphşua siujetkoup. Dara aarphşup isaxarku ajala. Apoet iphsadgyl izaqymtxo bzia
iboit aphsua ibyzşa. «Aphsua ibyzşa» zyxdzu,
– aja mariala, aja qandala, auaoy igy
ştyzxua, auaoy xameigdzarada iphsadgyl bzia
izyrbo ajala iou ari ajeinraala, ui eibarkny izmou asaxaka, ajoan aqynt Aphsny
zxazy iztaxyz Antsa du iaaiştyzşa aphxara
rytsoup, iphşdzoup, axyçy igatçy-itçatçy iaaiueit, igalaşaratçy inxoit.
Aphsua ibyzşala
Adunei eibarkup.
Aphsua ibyzşala
Adunei eilkaatup.
Ari ajeinraala iagylou o-tsahak –
«Aphsua ibyzşala adunei eilkaatup» ala avtor
iheit aphsua iphsuara aty, iaairphşit iqazşa,
ixytsşa, iduneixaphşyşa. Aphxao xyçy
izy art atsahaka iaadyrphşueit ajaka
ryphşdzara, reixyşşaşa, axa aphxao nadzaadza
izy atsahaka rtsaky iaha itbaaup, aphstazaara
du iatup, afilosofia atsoup. Aphsua izy
aphsşa – iara igy eizyrsua, iphsy lazgaoazgo,
iphstazaara agamaçyda aztou aky akny iqoup.
Axa ui zakytsqou sara seiha irkatçny, imariany, eixyşşo iqou ajaka ryla iheit
avtor:
Phsyşak ulymhatç
Imgar, hageita,
Xaarak axylom
Adunei axata!
Aştka rybjara ştyk kandzar, abahça zeg
kandzar alşoit, ubri azynoup aphsşa anyqam adunei xaarak axymlar qalap ha aphsua agaanagara
ziztsyrtsuagy. Ajeinraalak axtsajara aam
ta ratsany iasteit, axa abastsqa iugaphxany
uzyphxaşa jeinraalakoup: «Armagyrma»,
«Ahamta», «Abjy», «Abrskyl», «Hart akytatçy
hanxoit», «Atsufara» uha ubas egyrt ajeinraalakagy.
Valeri Kaslandzia ari işq tçyts ialeigaleit şamaxamzar hara hpoettsa roymtaka
reizgaka rtçy iumphyxamşo aqşaka. Ui
iaxdzup «Iajeinraalou atsufaraka». Eilkaaup, atsufara axyç izyn aiphş iara adu izyngy iamou atsaky zeiphşrou. Ui hara iahnartsoit
axytsşa, aphşaaşa, ui hara hxy-hgy ar
xytxytueit, iaadyrua agra hnargoit, iahzym
dyrua haştanatsoit, harqyşueit, hankydxalo
akymka, iaartstsakny aztsaaraka rtak qahtsart adyrraka hnatoit. Abar atçyrphşty.
Atsla sykup
Aj taaua,
Raxa zmada
Itso, iaaua.
Axa usgy
Uara uaait,
Isouho iarban?
Nar ...
Ajaka alphşaany, aphsua bzazara iatu atemala, aja tlapqaka alamtsaka, eixyşşaeitsyşşa ioup ari aşqatçy eidkylou
«Iajeinraalou atsufaraka». As iqou, zaphtsara
mariam aja, axyçy ibz ianaalo, atçatçy iaaiua ajaka ryla iou ajeinraalaka iaxa,
aphsua byzşa iamou atagylazaaşa zdyrua zeg
adgyloit, ahaua aiphş, adzy aiphş irtaxup.
Ikatçu axyçty poezia iaçydany Valeri
Kaslandzia aphxaotsa iritoit eiha ineitsyxu,
zsaxarkyrat şygaka auao ilaphş atçy iaanxo aoymtakagy. Art artçiamtaka rtçy, –
xydzhala iaagozar, «Atsan Kana», «Aşyşphaga iazku alak», «Dag-Dagyna» ahaşala,
asiujet atsaşala, aoymtaka irziphşaaz
aritm ala, ajlar rtçaphyts hamtaka rbyzşa,
rsaxarkyrat zneişaka, auaoi aphsabarei
reimadaraka, rxibartaara atoup iuarho.
Dag-Dagyna anyqaraka, izynio axtyska,
iaxiz, ady iaxyklaz «axan» aşqa axynhra,
ui zyniaz aşartaraka rsaxa antixuaz, avtor
urt irytstixit, aiaşazy, Aphsny iamou alak
typhka rsaxakagy. Ui iaanago maçdzam, aphxao
xyçy makana itsyrimgats isaxarkyrat gama aarphşrazy.
Sara sganala Valeri Kaslandzia poetk,
xytsoyk, saxatyxoyk iahasabala dharakny
dqanatsoit ilak poema «Ah iphha». Araqagy
auaoy iphyloit ajlar rhamtaka rmotivka,
rforma, axa aoymta agy aartny untaphşyr –
iubo avtor ibaoxatra iaxyltsyz aphşdzara aup.
Raphxadza irgylany, lymkaala ari aoymtatçy
aphxao dxyzxua ak akny iqoup apoet ibyz
şa. Iarban oymtazaalakgy, ajytdzati
aliteraturat baqaka inadyrkny iaxati
aphtsamtaka rqyndza phseivgagas, gythaagas,
rtçyxagas irymou abyzşa atskara aup. Aurys
şqyoo du Konstantin Fedin aliteraturat
statiaka ruak atçy iouan: «Byzşa tskala iou
aphtsamtatç zda phsyxa yqam akompozitsiagy
iuzgamtadzaka ştaxqa ixatsyr alşoit».
Zydzbax hamou alak avtor axy ikueit ah iphha
ilyzku atsahaka ryla. Axa as phsabarala işany ady iklaz aphhyzba şaqa dyssiru, şaqa
dyjoantu aarphşra azin zmou avtor iakdzam,
ahyntkar iakdzam. Aphhyzba lyphşdzara asaxa
tyzxua, ui «alaphş lyzmyrkua» ha iqoup hara
iahambo, axa izahalak zydgylo, irydyrkylo
ajaka zho axphati amç: «Phha ssirk dimoup
izyzhaz, Adjnyş ilaphş ui lyqgaz»… «Ui deinaaloup, ui dgykup, Daara, daaradza drazup»…
Ah iphha ataatsara dalalart ilyzhait. Laştatç arphartsa eizeit, eitslabit, ileitçyrbeit,
axa lara ilgaphxoz adzgy dlymbeit. Aseiphş
ajoan agaphxarala işany ady iklaz
aphhyzba nasyphda dynxari aphsabara aphşdzara
amtsari eiphşyn.
Ui lylaphş rykşoit oydja atçtsa, adz
iatskys adz deinaalany: «Ialylxryda – adoutsa,
Igarphxany işeit Antsa». Abri inarkny ialagoit alak-phhyzba ialylxran iqou alakrphys ikşamykşa asiujeit atçiara, avtort
eitçyrphşra, aphsabara asaxaka raarphşra.
Iara ubas aşqy ianup prozala iou «Kams
ipha Kasei Gaphxa-Phşdzei» zyxdzu alak. Ui
uanaphxo arytshaşarei axaagarei şumou,
atsyxtany tsgaras, zalymdaras iqaz zegy
inytsabga itsoit, alakgy ntsoit laxyntsa
bziala.
Abas, gaxala, itsegy ahaty şyqougy,
haja hamroutsaka, aphxao ixata daahaphxap
dara ajeinraalakei alakkei rax.
Terent Çania
Aphsua ibyzşa
Aphsua ibyzşala
Adunei eibarkup.
Aphsua ibyzşala
Adunei eilkaatup.
Aphsua ibyzşada
Iphşdzam Aphsynra.
Aphsua ibyzşaloup
Işho Aphsynra.
Aphsua daphsyuan
Dqaztsaz ibyzşoup.
Iarada daphsyuan
Dqalom zegakoup.
Phsyşak ulymhatç
Imgar, hageita,
Xaarak axylom
Adunei axata.
Issirup Aphsny,
Işoup uamaşa,
Igoitaz abraqa
Aphsua ibyzşa!
AJӘEINRAALAKӘA
Taati
Ua taati, taati,
Aş-axyş uaati.
Iqatsa şatçak,
Iaqaraz matçak.
Abas zegy irtseit,
Amzaka rytstseit.
Uaai taati hgagap,
Uşatça harggap.
Kaha–bgala
Kaha-bgala, kaha-bgala,
Utsala uşzaxo uxala.
Iqam imariou akgy,
Uşatça rygga uargy.
Us uarphysxap, iuzhap,
Ianu, iqou eilurgap.
Kaha-bgala, nas iaxala
Utsala uşzaxo uxala.
Uaaqyjbyj
Na-na, ba-ba,
Uaaqyjbyj.
Uxyçuma,
Uikloup Kryj.
Kryjaa ryçkyn,
Kryjaa rpha,
Dtsajoit dasny,
Axa işpha!
Uara, haçkyn,
Hgygyrta,
Uaaqyjbyjny
Ihei eita:
Na-na, ba-ba,
Ba-ba-du.
Afyrxatsa,
Ubjy rdu!
Armagyrma
Armagyrma, armagyrma!
Armagyrma
Us iauam.
Arma şyqou,
Arga şyqou,
Eilsyrgeijtei akgy tsuam.
Eivagyloup seimaa tçytska,
Urt einaalan eixaphşueit.
Ruak arymoup,
Ruak arygoup,
Uoaşar,
Udyrphxaşar aueit.
Ahamta
– Byst ahamta, bara btoup.
Sa snapala dara qşoup.
Iaxa iamşup ba bira.
Stsap aşkolax şta sara, –
Şytsrak aştka nasyrkny
Dtseit aşkolax daatstsakny.
Sgy qaitseit abas saşa,
Daara issirup iqazşa.
Adzyrki
Adzyrki xyç, adzyrki,
Amtsa ulzyrqo zaki?
Iarban usu iutsynxaz,
Alaştsara iutsagaz?
Xylphazyla iha uzyştou,
Amşlaşara uphşaauou?
Adzyrki xyç, adzyrki,
Amtsa uylzyrqo zaki?
Snapy uktsany uskup,
Saaiga uqazarts staxup.
Apha
Apha, apha,
Unypha-aapha.
Ştypha-kapha,
Xyph qatsa.
Apha, upha,
Xypha – tsypha.
Oapha-tçapha
Uph, utsa!
Abjy
Ibyrbyrueit abjy,
Isahaueit abjy
Byrr argan iphrit,
Ganxa nas ibrit.
Itsadzeit xara,
Iubadzom djara.
Iqadzam abjy.
Isahadzom abjy.
Amza
Sxala sneiueit, sytstsakueit.
Amza ikydu snazyphşueit.
Isgaphxom ui aqazşa,
Stanatsoitaz aphxaşa.
Amza nyqo ijbaxo?!
Sara isytsnyqoit saxtso!
Ma saangylar — iszyphşup,
Uimo, isyxaççarts iatçup.
Us ha hphatsxandza snadzoit,
Axa izbaz shom, izdzoit.
Amza kydup, ikatsom,
Sara uaha sabadzom.
Agaga
Afymtsa dyrtseit. Dyqam sab.
Itam agazgy akaçab.
San adnyqa aky datçup,
Sara aphatsxatç sylzyphşup.
Arymdz syktoup seibaxa.
Işeişeiueit akyztxa.
Mtsabzk nalqoit, inkaboit,
Idudzdzan sygaga snarboit.
Itsyrşagou ui gagoup.
Izbo daaradza iagoup.
Aga-agaga-gadza,
Iatsşatytsqazar zyndza?
Axa, abar, dyzboit sahşa —
Dkaasua dgaroupei Kaşa.
Ui dyztsymşaz szatsşari,
San lax sdyltsny syztsari.
Slasba
Soyza Gyd alatsga imoup,
Uknargylom amdzyrxa.
Xmarra işqa sa syşneiuaz,
Sşapy iatshaxan jaxa.
Aony isymou ibajgalamdza,
Sara isaadzo alasba,
Iduxargy uaoy ikysdzom,
Imkyka şaaila alaba.
Asalam
– Dad, iuzaaltit asalam
Uandu, –
Abas seiheit
Sgydkylo sabdu.
– Ui ulymkaa
Ilzyfom akagy.
Tçamatçak
Aaştysxit sargy.
Işyra itixueit
Aşyrka
Zeg ryxky,
Syla rqymgo
Sryxaphşueit sargy,
Axa artka
Tsyphxgy izbaxan.
Axa artka
Tsyphxgy isfaxan.
Sa zeg reiha
Istaxu tçakaup, –
Asalam antixua ha
Syphşup.
Izeiphşrouzei
Lysalam sandu?
Djara itsydzzar
Amoan ui sabdu?
Abar aşyra
Uaha
Akgy tam.
Idjybaka
Eimidartsgy
Igy itam.
Izeiphşraaz
Lysalam sandu?
Syphxaşot,
Syziaztsaauam sabdu.
Soura katçyn
Anka smaçyn, soura katçyn,
Oajak rakyn isyzhoz.
Sara sykla seitskys dqatçyn,
Dtsajon, ddjarşauan dyzboz.
Sara usqan zeg gynkylo
Saaiuan daara soura ştua.
Şart syjboit nas, aa saxgylo,
Ajeinraalaka haua.
Sa sphyruan – isyzhauan
Tçnak, şybjonkaz, sytsoup staxxa,
Labtçaba izboit sphyrua.
Işamşamueit amza kaxxaa,
Dgyloup Gyd tsaqant dyphşua.
– Ei, Damei, uztçu zakyzei?
As uanbaqaz uphyrua!?
Sara adgyl sykk szakyzei,
Nas usxyççarts tsas iaua? –
Gyd zyxdzu sara dysgyloup,
Hart haioyztsoup, haiklatsoup.
Ioura tsan dysxyhho dgyloup,
Katç ha seihoit, maçk dratsoup.
Sara ajoan itseg sxaloit.
Sxaloit, aizhara satçup.
Tsaqa izbo zeg eitsaloit,
Ryşagaaka xyçup.
Sgy aatrysyn atsa saltsit.
Map, symphryka sqalarym.
Us,syphşyzar Gydgy dtsyrtsit,
Ui simbazar egaurym.
Amoa sykup
Amoa sykup, sneiueit sxala.
Sgy aatrysueit znyx akala.
Saphxa iqoup dzyççakarak,
Savsny stsaroup dzmydjeikarak.
Uaqa dzyzlan daman şarda,
Axatçy ssir, aşapkarda.
Axa usgy sgy neikhalan,
Sneiueit sxala agaoa stalan.
Iara abna?! Abna şartoup.
Agygşygka uaqa irtartoup.
Abna dyloup adauy.
Qarak uaaigom egauy.
Urtka xytsua stsoit syştxysaa.
Ega sdjeişap soyza Pysa,
Sxala sneir ua iony,
Sgy myştyka, zeg gagny.
Nas haxmaryr hazxara,
Haşqa dsytstsondaz iara.
Amtsa tçarhoit
Esyuaxa
Arymdz syktan,
Atsa satslabueit sara,
Axa isiaaiueit,
Axa isiaaiueit,
Işyşeişeiua hxyştaara.
Sara sşytso
Amtsa tçarhoit,
Sa santçyxo
Tçyts eikup.
Amtsa ştçarho,
Izlatçarho,
Znyk izbandaz ha
Syphşup.
Abrskyl
Idydueit, ieimatsysueit,
Ilaştsoup adaxy.
Dtoup dtsajo sabdu
Axçnyza axaxy.
Amtsabz arxnyşna
Iaxynhalan ixnoit,
Gtyxaki gygraki
Sryma inaskoit...
Axa ahaphy
Itytsueit auaa,
Rtsatsaşka ntsan,
Izboit iaxaaua.
Abrskyl iura
Abjy sahaueit.
Dtsajoit sabdu,
Sa sgy xytxytueit.
Isyzhanda lassy,
Isyzhanda sara,
Usqan tçakala
Iqastson itgara!
Anbanka zdyruazar
San dyxtalkueit
Sa saşa,
Ui aşkol ax dnyquoit.
– Uaphxa, nan,
Uaphx aşqy,
Uaphxaqa iuphyloit.
Irho anbanka
Zaku,
Syqaztgy idyrny,
Syjbarymyzt as aony
Sşakto
Stçy kadyrny.
Şaai haisap
Şaai haisap,
Şaai haisap –
Atyras adza
Eimtçharxxap.
Axa raphxa iphqatup,
Ats aiurt ikatçatup,
Nas urt rytska
Eikharphap,
Agga zzalxyz
Axdz igap.
Nbank saroaşoit
Iarban izbaz,
Iarban isfaz,
Batsu bnatsu
Uara idyr.
Atsla sykyn,
Amax atska
Iulakakar –
Apapantsqyr.
Izbaz batsu,
Isfaz bnatsu –
Nbank saroaşoit,
Axdz syzhom.
Işaban ui,
Ikampha-tatan,
Itçysxyz maçyn,
Isyzxom.
Han dhargyrgap
– Ampyr, ampyr!
Amhaph targj.
Amhaph targj,.
Eita targj.
Abysta huroup
Atsyrtsmeiphş.
Han dhargyrgap
Jaxa zneiphş.
Aşarytsara
– Iatsazy saaueit umhaz,
Uaanzyrxei umhoi, Maxaz?
– Hkatsa sytsan, hla tsyzgon,
Ui atsarra asyrtson.
– Xudyş alymhaka galo.
Işarytsart iqalo?
– Igadzam, iabaz atseit,
Şhan axşyra itanatseit.
Akaxça
– Akaxça dylyzgeit, abar,
Hnykiap hoydjagy, Nahar.
Iutaxyzar egi uzaazgoit,
Axa arigy ihazxoit.
Uaxaphş, uaxaphş izeiphşrou,
Djara iqam iaqarou.
Symç arxomyzt iaxaazgoz,
Iumboz iaxsyrhazoz?
Mşan, uzgyloi urhany,
Iumbatskanu tsany?!
– Szyrgaçamkyz datçakup,
Atsa zlaxuxyz djaşatup.
Şyntsa–kyntsa
Şyntsa-kyntsa, şyntsa-kyntsa,
Uztsaru agaş aqyndza?
Şyntsa-kyntsa qatsany
Haklap aşta haisany.
Eiha ilasu daabap,
Zynarx yqou deilhargap.
Şyntsa-kyntsa – şapzatsy
Daag isytsnazgo tçadzy.
Qaraqantça
Qaraqantça, qaraqantça,
Amşhys karakamtça,
Hxala phşaala iqahtsalap,
Tsaqant aoada htsalap,
Uaxynt htalalap tsaqa,
Bzia işphazbauei şaqa!
Sykandja karakamtça,
Iqabtsaxou qaraqantça?
Şagatyr
Djara izymto – şagatyr,
Uleişa bziamxar idyr,
Mym aakylsny uşago,
Sa syrtsyuo, sgy sargo.
Isylşagyşoi takajyk,
Dadu iakzar – lygajyk.
Mym phşratsga eimassy,
Uambarts syşqa uaalasy.
Skalt unylakny uzdzap,
Mymgy grymua işaaz itsap.
Mşan uzgyloi umşadzo,
Saja ulymhatç imnadzo?!
– Iihaz bdyruanda dadu:
«Us eiphş duaxmarueit nandu.
Izbaxada dad, ui mym,
Dgyl xarakatçgy ianym,
Axa ilho xatsala,
Aqazşabziaka tsala».
– Nas ui iueihaz aagynkyl,
Aşagatyrra kaj, iaankyl.
Auao aga irbaadzaga
Amra phxoit, iaueit aka,
Itsaakueit maç-maç adka.
Hart haxmarua aşta htoup.
Aga dzyrbaadzo ui koup.
Us ixkeit, işaaz itseit,
Axa hartgy hgadzaxeit –
Iahşu hamata tsaakup,
Şta urt amratç irbatup.
Akyrçyj-agargalei
Akyr-akyr, akyrçyj
Isyrgargaryp zny uaanyj.
Syoua snyklap amdzyrxa,
Uphşy ugylany nastxa.
Sneiueit akyr karatso,
Aşta aşats atçy iantso.
Amoa ylgoup, şta uara
Amaa ustoit auaara.
Ulaxa-oaxa, nas abas
Unagytsas, unagtas.
Znykyr uaktaxou Damei,
Akyrçyj-agargalei?
Auardyn
Sgyrgo saktop auardyn.
Sitsup tsxyraaoys Dadyn.
Ui dahgyloup, tsga drazup,
Akyr sa seitskys deihabup.
Amoa hakup mtçaagara,
Dzytqak htamsyndaz djara.
Xi-oor-aş! Xi-oor-aş!
Uax uabatsoi akambaş!?
Asy azyphşra
Adzyn htaleit, asy auam.
Şourak yqam, usgy ixtam.
Tsxla atsx tsaarççoit,
Syk auyzşa sa sajoit.
Iaxa ajoan alakta
Itsyrşaany iaaphşueit eita.
Map, dadu sara sijom,
Adzyn syda us iztsom.
Aşyks tçyts
Aşyks tçyts htaleit abar,
Sgyrgoit, iauam symkaşar!
Aseiphş iubaşam djara –
Issirxeit zyndzask Aphsynra!
Iaphşymoup araqa hbyzşa,
Einaaloup zegy uamaşa!
Aşyks tçyts, uaai, ulaşa,
Tçaangy abas iahzyrşa!
Açu-açu!
Açu-açu! – Slaba-tçy,
Ikarkaşeiueit adatçy.
Axy symnaxyrts iatçup,
Sagra saaxany iskup!
Axa iuuei iphnatsar —
Agra zlougari atshar?
Usgy saktoup, satsşadzom,
Sşapka ryda iztsadzom.
Aqab
Aqab arakaka tskatup
Iaxa sus ubri iazkup.
Sandu slytsup, islyrtsoit,
Iamxtu-iaanyjtu slyrboit.
Phsua qabup iahzanu.
Ajla alylxueit nanu.
Nas aujratç ilaltsoit,
Uax dantso sargy sylgoit.
Axa axyxrazy smatam —
Iqam çuan duk iaqaram.
Egaurym ui, us iaanxom,
Zegy akoup aqab tçaxom.
– Phsyua qabup iahzanu,
Ajla bmyrdzyn, – lhoit nanu.
Başa sşozaaryn
Sab anymoa isyrkueit.
Aphh eikitsoit, dytstsakueit.
Amş egagym ilaştsarts.
Itaxup ius daxdzarts.
Axa ieiktsaşa sgaphxom,
Gank aanijuany izbom.
Mşan, uaştangy ilbaatup,
Atsla daara iharakup.
Izuei–ishoi şta sara?
Phsyxak itatup djara.
Sxytsua nymoak neisyrkueit,
Hbatgy aain izyphşueit.
Husut halgeit – aphh eikup.
Sab dzyzxytsuaz zbar staxup.
– Axa kydtsa, – iheit iara.
Başa sşozaaryn sara.
Akara-karaçça
Akara-karaçça hala,
Naq uanyrlak utçxala.
Inxyts-xytsan intykkeit,
Axa atsha axnageit.
Şta baxuoup hailzyrgo,
Adzy hargany hazgo.
Abaxua eikşyrşa,
Imanşaloup uamaşa.
Adzyntsa
Amtsyş xaloit, ilbaaueit,
Sab htsagaoa itaaueit.
Atsagaoa – adzyntsa
Samtsagyloup sgyrgatsa.
Ui aaphnyndza intsadzom,
Atuan ikup, ibaadzom.
Atsagaoa – adzyntsa,
Atsaka zegy rxytstsa!
Ntsara zkym aitahara
– Maka, Maktina,
Xima, Ximur,
Kama, Kamilla
Iszaajg akatskyr.
Işystap itçyxny
Ixaau aşyr,
Şoyztsa syrzasyp
Atryş, aşyrşyr.
Şabaqou, şabadzi,
Izbomei şxabar, –
Dgylany ioyztsa
Ryztçitueit Nahar.
– Mança, Maçaga,
Daryqa, Daur,
Gdisa, Gadala
Iszaajg akatskyr.
Işystap itçyxny
Ixaau aşyr,
Şoyztsa syrzasyp
Atryş, aşyrşyr.
Şabaqou, şabadzi,
Izbomei şxabar,—
Dgylany ioyztsa
Ryztçitueit Nahar.
Iuzharu uara?
– Au-au-au, – işueit ala,
Jouma, bgouma itsaz bnala?
– Miaau, – aheit, ihoit atsgy,
Ixnarçap axçat agy.
– Kaa-kaa-kaa, – akty kakoit,
Es-aaşar ui ktagk atsoit.
Siş! Igoit: kyky-kyky!–
Harbag ianahoit atsky.
– «Muu», – argoit ahys axtou,
An aauaşa phxydzk abou!
Adzys iamşup: beke-ke, –
Uax umtsakan arax uaaskei.
Zeg akaka rhoit abas,
Nas iuhozar, başa, tsas:
Au, miaau, muu! Kaa-kyky!
Beke-ke atra itaky.
Aitaxara
Sab iaşa diphoup Miron,
Ui dynxoit daxiz Afon.
Sanşa diçkynup Madol,
Ui daaizar dyqoup Ktol.
Uajy roydjag hart iahtoup,
Aqa iqoup, isastsoup.
Us iheit Batal – saşa,
– Haqoup usgy haphsy şa,
Ampyl hasyp haisany,
Oydja-oydja hatçşany.
Şara «Phsyrdzxazy» şyxmar,
«Bzana» azyha, hart abar. –
Ampyl ştyphoit, ampyl ştasueit,
Ampyl haur ambax hasueit.
Bzanaa rymba itaşoit,
Madol daara igy phnajoit.
Ggala djyloit, ggala dast,
Ampyl hambagy itast.
Miron ixyz izxatsom,
Izbo dgaadzeit, deiktom.
– Iqou jdyruou, – sheit sara, –
Halgap axmarra abra.
Uajazyha haitaxap,
«Bzanei» «Phsyrdzxei» dara eikşap.
Akalak atçy
Aqa syqan, zny sasra.
Lahak gylan ua djara.
Aphşma dyklon, dylbaauan.
Aşyr tçyxny itiuan.
Gylak dyklo znyk dsymbeit,
Ui sa szyha idjaşatxeit.
As kadjbeişa symbadzats.
Izbaz xeitsom sgyla Mats.
Hart akytatçy hanxoit
Hart akytatçy hanxoit.
Dadu adjmaka ixçoit.
Arax hamoup iaadzany,
Aphsaat hamoup iratsany.
Xqyzka iuxadyrştyp agad,
Haiphş izmada auaxad.
Şyri-kyri rydzbax shom,
Urt ianakzaalak intsom.
Aşxa-gara abar xazy,
Atsxa xşyzaap zegy rzy.
Abas akytatçy hanxoit,
Isyzhaait – ara saanxoit.
Zegy ireigup haxynxo
Atsla syklart sqalaxan,
Sa sanylgaz Aqa san.
Uaqa hauaduk dynxon,
Hart auxa ua haanxon.
Atçny izymbats sdyrbeit.
Sdyrgaçamkit, zny sşanxeit,
Axa eigup haxynxo,
Iratsoupaz isgaphxo.
Akgy aasxom, istaxxar,
Hauma, tsouma zeg abar.
Aj afoyxaa kazaueit,
Alaha atsa xtsyrueit.
Akarpyj, aşynka şit,
Anaşa itçahamxyz ajit.
Akakan tçyşşoit ara.
Daara ibziaxeit haura.
Ihamam arban? Izbadzom.
Xyçi-dui haaşadzom.
Adjarmykax znyk hamtsats,
Hafat aaxan iaahamgats.
Aqa bziam, map ishom,
Axa uaqa sa szynxom.
Atsufara
Atsu sfeit nas, atsu sfeit,
Atsu iatsu şta ihatxeit.
Saja iuzatsymxit iahoz, –
Itçadaxeit atçy uaazgoz.
Agy tskapua itsygua itsoit,
Aççarx ççarxup, auaa ççoit.
Phinak tsyrqeit mit aua,
Içyg-çygua, amtsa ruka.
Sara sakdyrteit atçyz,
Zeiphş qamlo araş ianyz.
Sneiueit skapho, znyx sphyrua,
Sdjaşany iaaphşueit auaa.
Skymjy, skaba, syxtyrpha,
Deilaham as ah ipha.
Aga skaphan aşxa stseit,
Lyxtak azna amşyndz aazgeit.
Atsu iatsoup aai, madzak,
Axa adyrra tsgam zyndzak.
Jakyr gymşa
Ilaxtçyxdza, eilyxxa
Jak aataleit amdzyrxa.
Inarauit us abjy:
– Ailqa dgyloit es şyjy!
Ei, şabatsei axyçka?
Amra phxoit, iauam aka.
Sara Jakyr gymşa soup.
Imşo daara kyr daphsoup.
Mşan uzdzydzoi Damş, ala,
Itso dtçyxart eiphş uşla.
Suphyrxagaxom zyndza,
Axyş uavamtan utçdza.
Saait syxmaryrts, aşa sharts,
Syklan phsuala skaşarts.
Agyrgyn eiphş sgejgejua,
Aşta snakşap sşatsxyrtua.
As-saa, as-saa; as-saa şas!
Şai haitsykaşap abas, –
Dyqam iaanxaz lada,
Dyqam iaanxaz oada,
Jakyr iakşeit axyçka,
Aşa rhoit, einqo rnapka.
Urt ui daara irgaphxoit.
Urt ui daara idyrtçxoit.
Us inytsaşkeit iara,
Hşanxany haanxeit hara.
Sabdu
Sab daxaanym,
San daxaanym,
Iara ubas sandu,
Adzgy dyqam
Dyzbaxaz,
Dynxyçyz sabdu.
Başa iseihazar
Iara:
– Uara ueiphş sxyçyn, –
Zny dyşimaz
Ui abdu,
Izyxdzyz Dydyn?
Axa usgy
Igra zgoit,
Amts imhats axaan.
Nartaa rydzbax
Itçakdzoup,
Ibaxan egaraan.
Djanhat hatxamtsa
– Uqybçaz syçkyn, nan, Djanhat.
An iutsatsamlaait abat.
Iumyrtçygyn ugy zyndza.
Şqyk unaphxa, ak qatsa,
Aony azyha itsourou,
Naq inkajny akabrou.
Djara stsaroup. Seilaxoup.
Phşymas iqou uara uoup, –
An dyntytsit amdzyrxa,
Dşaaua naihan xylbytçxa
Dtoup Djanhat ixala abar.
Iqam ioyztsagy rxabar.
– Izlatytsri aşta abat? –
Agaş yloup asapat,
Stsap agylara, syxmarp,
San dgejaandza usgy saap.
Dyoua-dypho, dgyrgatsa,
Labak naleitsan atsa,
Dtseit ui xmarra dkalaaua.
Abat gyloup iqaaua.
An dgejyzar xylbytçxa,
Rkambaş ykup amdzyrxa...
Daslaait ampyl şta Djanhat,
Işifo hbaroup uaxa axçat!
Labtçabei aphxydzi
Argama sybla işaboz,
Amra amşyn axytseit.
Imha-myrza, sa syşşoz,
Atsa sxalan sytseit.
San igaltazaap ari,
Abar, izboit symoaşo,
Amşyn itygany naxxy,
Amra ştyx iaxylku.
– Amra, amra! – sybjy geit,
Atsa saltsny sgyloup.
Amraxaga nastçaççeit.
Sangy saaiga dyqoup.
Phxydzu izbaz labtçabou,
Sxata tska isyzdyram.
Amra kydup, dgyrgoit san,
Şta szytsşo akyqam.
Arbagi asasi
Uaa kyky,
Kyky, kyky!
Sybjy tsazargy
Taky,
Atsx naxygany
Xara,
Amra tsyryzgeit
Sara.
Uaa kyky,
Kyky, kyky!
Umoaxytsit
Ua usasny,
Axa ueilamhan
Aktyj,
Amrei arbagi
Haiznyj.
Uaa kyky,
Kyky, qarqar!..
Atsx axyztsoda
Sqamlar?
Amra iamkyrts
Tsyblaqy,
Sybjy tyslaroup
Sqyrqy.
Sara isymoup aqaphqaph
Işphaçyçei, mşan, hamxy.
Iphyrtseit daaradza hgaxy –
Axaj hryxom, iahzyrşom,
Atsyrşagatsqa iatsşom.
Phşadzak hauam eibgany,
Iqoup rytstyph iargany.
Znyk syrxaoeit, oynt – saşa,
Phsaxşak zyqamleit rqazşa.
Axa ştarnaxys iaabap,
Agytqara şasyrgap.
Sab iseihaz naigdzeit –
Aqaphqaph sa szy iqaitseit.
Ui agama usyrbaxeit
– Şa şrasatrax utsaxou?
Akamçaçyraka ubaxou?
Şyri, ihamazar abra,
Haşphaxmarryz hazxara.
Rasakakal qahtsaryn.
Aphxadzaşa usyrtsaryn.
Uka, udjyba zegy rtny.
Iszaaugarauei uaalasny.
Saaqrymtçrymyp nas myştsas,
Saaçamçamyp bgaxyçtsas,
Ubas rykryfaşa qastsap,
Uşyçço ukahargy qalap.
Mşan, uzgyloi, umtsadzoi?!
Şrasa agama hambadzoi?
– Ui agama usyrbaxeit,
Tsyphx abas eiphş sujaxeit.
Atama şkaka
– Işpha bziou atama şkaka,
Ilyzgyloup sandu Kaka.
Agama gaztaxou ma znyk,
Ixaştran dyqadzam bzantsyk.
Abas katskyrla iszaalgoit,
Unaxa-aaxar, agaggy tphoit.
Aa, iustoit, ui latsa,
Saja uadgyl, ixatsa.
Şykskak ryla nas iazhap,
Itçalaz tçyxny agama ubap.
– Iuhaz şaxup, ugra zgoit,
Agag autratç ilastsoit,
Nas, myşkymzar-myşky iaap,
Kalatk azna usgy istaap,
Axa uaandza ukatskyr,
Tamak tyxny inasurkyr,
Kalatk azna ha izgap,
Sargy zaa agama zbap.
Adzyx
Xşyroup, naaroup, ibnaroup,
Imanşalan moak atçgoup,
Ui adzyx ax ilbaaueit,
Hart eitsahxyn şta itueit.
Akapei tçyts qatsatup,
Oaphxa amqyba xyrqatup.
Ui azqaza – sandu loup,
Axa ixyztso sara soup.
Sara soup adzyx aazgo,
Sab dançaltua, dantsago.
Ixyrzaa–xyrzaany istoit
Nas, atsyxtan, zny snaxoit.
Tsoup, iahzaaiguadzam usqak,
Ulbaa–uxalala mardak.
Zeg akoup atsedj hajdzom,
Adzyx zyphsaxua qaladzom.
Raphxati asy
Asy bymbyl, asy bymbyl,
Eimaçyony ileiueit.
Sgy tshafyrua, seilyxxa,
Soyza işqa sneiueit.
Asyrkympyl inyrkmpyl,
Inytsak snapsyrgytsa:
– Tçaangy bziala abas! –
Iashap, ui neigydtsa.
Nas hneiştalap hgyrgatsa
Hdzamoaka qaphşxaroup.
Asy htaauam esymşa,
Ianahzaai – haxmarroup.
Sanşa içkyn
Sanşa içkyn hart dahtoup.
Krala jaşyksa dyrtoup.
Sizelkaauam sa santsajo,
Daasyxaphşueit ui dygjajo.
– Izakyzei, – iheit, – ataqa?
Ismahats aoyza Aqa.
– Arax hamoup, aşamaqa,
Zeg aaizutsar – oajaqa.
Irtaxup nas aqaşa, –
Isho djeişoit uamaşa.
Us hazaaiueit adjmatra.
O-djmaky takup ubra.
– Uaha hamam, axa phasa,
Iahzanyzaaryn aphsasa.
Dgyloup başa, dqyzgadza.
Daara dieiphşxa agadza.
Map, darphysym, dagxyçdzam,
Axa aphsşa irtsadzam.
Asy auit
Atsx ialagdzan asy
Iştagylt, isxytso.
Isyzgatadzom akgy,
Stahany sanytso.
Agrapara qartsaxeit
Iseihau, adutsa.
As, axaan isymbats,
Iştany eikytsa.
Amra ntsytsaççeit şyjdza,
Itsymxany iaaphşyzşa.
Hbora iaknauz asy,
Isnarboit iajyzşa.
Aşyb iaalyrqan ileit,
Ikaphseit işylan.
Sara syşqa atçarxxeit,
Us, hladu oagylan.
Imoa xoumaş hara hax
Soyzak, sara sykla?
Agrapara tsoit arant,
Daanagoit danykla.
Atsx ialagdzan asy,
Iştagylt isxytso.
Isyzgatadzom akgy,
Stahany sanytso.
Kazou
Agatça davoup, akalak daloup,
Daştam xyrhagak, ibom itsourou.
Ausatç dmanşalam, dmargup, ui dçaloup,
Axa dyfratup ikyr akabrou.
Nas ui aşkol ax dtsaroup şyjyla,
Aiaşaz daxymdzeit arax itsatyz.
Dneiueit dytskasua, amoa danyla,
Izdyrua dabaqo akaad iantsatyz.
– Ei uara soyza, aqyş, zegy zdyrua,
Isaztsaar usytsxraa, symgylart szazo.
Atsha uaxsyrphap adzias uanyrua,
Ianuha sa szyha daaueit ha kazou, –
Ileişa djbaroup, deilqoup,
dytshafyrup,
Axa iazuuei itsomei akgy.
Usda kazoura itçeim, idyrup,
Ibzian, zaa eilikaar iargy.
Agygym
– Usqan, beitskysgy seitsan,
Amoa tçeimyzt, imardan,
Ubra, amarda xyntsoz,
Tsaqa dzyxyn itatoz.
Stson symşaka dzaagara.
Sgygym kahargy djara,
Airdzeiphş iqamyzt iphtçua.
Sdjarşon amoan syzbaua, –
Sandu ilgalarşo lxyçra,
Tçnak iszeitalhon sara.
Usqan sxytsra djara itson –
Adzyx sxykgylaz djysşon,
Axa iskymyzt agygym.
Isymbats ui, şta ianym,
Axa iqoup amuzei,
Iarban iqam ua uannei?!
Aqa, Aqaqa sgatup,
Amuzeigy syrbatup.
...Aa, idzyz ianakym,
Sandu ilkyz agygym!
Sandui sarei
Tçnak sandu abas lheit :
– Smata, nan, abysta sxeit,
Şta inasymdany bara,
Znyk btçazyşei antsara, –
Lylagyrazka xaadza,
Syşqa dtsytsyphşueit madza.
Sara aznyk saaşanxeit,
Nas, iknysxyrgy staxxeit,
Isymkyts arax amhaph.
Irharyzeiş soyztsa Garph?
Iamanşaloup urt zegy.
Sara sakxeit amargy.
Axa, us, sandu daxxit.
– Nan, abysta hart iaauit.
Sara iknysxyp uajazy.
Byxiaz smata, uatsazy, –
Uatsoup sangy danaaua.
Hratsaoxoit abysta zua.
…Dytstsakuan san, dymtadzeit,
Dşaaiz Aqaqa saalgeit.
Aitsyrqaqa
Atsx laşymxarts,
Sa symşartsaz,
Amza gylan
Ilaşoit.
AH IPhHA
Axyçka rzy ajeinraalakei alakkei
Aphhyntşqtyjyrta
Aqa, 2016
Kaslandzia, V. P.
K 31 Ah iphha : axyçka rzy ajeinraalakei
alakkei / Valeri Kaslandzia. – Aphhyntşqtyjyrta. Aqa, 2016. – 184 d.
Aizga ianyleit apoet, adramaturg Valeri
Kaslandzia axyçka rzy iaphitsaz aoymtaka.
© Kaslandzia, V. P., 2016
© Aphhyntşqtyjyrta, 2016
Aphxaja
Apoet Valeri Kaslandzia aphxaotsa dyrdyrueit irtçiamtaka ryla. Ui inapy itsytsxeit
Aphsadgyl, aioyzara, abziababara uha naunagdza
iqou atemaka ryla iaphtsou ajeinraalaka,
aprozat, aadramat rtçiamtaka. Ui ioym
taka çydaras irymoup ja maçla itsauylou
axşyotsakka raarphşra, axtyska kraamta auaoy ixatçy iaanxart iqaztso aşygaka ryla
rtyxra.
Valeri Kaslandzia irtçiarat moa danyleit
axyçka iryzku aoymtaka raphtsarala. 50-ti
aşykska ralagamtazy aphsua phxaotsa axyç
ty poet du Şalua Tsydjba itijyz aşqy
«Aphşma xyçy» eigyrgany işrydyrkylaz eiphş, datça 15–20 şyksa ryştax urt
irgarphxany irydyrkyleit Valeri Kaslandzia
axyçka irzikyz iajeinraalakagy. Urt
şamaxamzar atsabyrg ialxup, axyçka rdunei
aazyrphşua siujetkoup. Dara aarphşup isaxarku ajala. Apoet iphsadgyl izaqymtxo bzia
iboit aphsua ibyzşa. «Aphsua ibyzşa» zyxdzu,
– aja mariala, aja qandala, auaoy igy
ştyzxua, auaoy xameigdzarada iphsadgyl bzia
izyrbo ajala iou ari ajeinraala, ui eibarkny izmou asaxaka, ajoan aqynt Aphsny
zxazy iztaxyz Antsa du iaaiştyzşa aphxara
rytsoup, iphşdzoup, axyçy igatçy-itçatçy iaaiueit, igalaşaratçy inxoit.
Aphsua ibyzşala
Adunei eibarkup.
Aphsua ibyzşala
Adunei eilkaatup.
Ari ajeinraala iagylou o-tsahak –
«Aphsua ibyzşala adunei eilkaatup» ala avtor
iheit aphsua iphsuara aty, iaairphşit iqazşa,
ixytsşa, iduneixaphşyşa. Aphxao xyçy
izy art atsahaka iaadyrphşueit ajaka
ryphşdzara, reixyşşaşa, axa aphxao nadzaadza
izy atsahaka rtsaky iaha itbaaup, aphstazaara
du iatup, afilosofia atsoup. Aphsua izy
aphsşa – iara igy eizyrsua, iphsy lazgaoazgo,
iphstazaara agamaçyda aztou aky akny iqoup.
Axa ui zakytsqou sara seiha irkatçny, imariany, eixyşşo iqou ajaka ryla iheit
avtor:
Phsyşak ulymhatç
Imgar, hageita,
Xaarak axylom
Adunei axata!
Aştka rybjara ştyk kandzar, abahça zeg
kandzar alşoit, ubri azynoup aphsşa anyqam adunei xaarak axymlar qalap ha aphsua agaanagara
ziztsyrtsuagy. Ajeinraalak axtsajara aam
ta ratsany iasteit, axa abastsqa iugaphxany
uzyphxaşa jeinraalakoup: «Armagyrma»,
«Ahamta», «Abjy», «Abrskyl», «Hart akytatçy
hanxoit», «Atsufara» uha ubas egyrt ajeinraalakagy.
Valeri Kaslandzia ari işq tçyts ialeigaleit şamaxamzar hara hpoettsa roymtaka
reizgaka rtçy iumphyxamşo aqşaka. Ui
iaxdzup «Iajeinraalou atsufaraka». Eilkaaup, atsufara axyç izyn aiphş iara adu izyngy iamou atsaky zeiphşrou. Ui hara iahnartsoit
axytsşa, aphşaaşa, ui hara hxy-hgy ar
xytxytueit, iaadyrua agra hnargoit, iahzym
dyrua haştanatsoit, harqyşueit, hankydxalo
akymka, iaartstsakny aztsaaraka rtak qahtsart adyrraka hnatoit. Abar atçyrphşty.
Atsla sykup
Aj taaua,
Raxa zmada
Itso, iaaua.
Axa usgy
Uara uaait,
Isouho iarban?
Nar ...
Ajaka alphşaany, aphsua bzazara iatu atemala, aja tlapqaka alamtsaka, eixyşşaeitsyşşa ioup ari aşqatçy eidkylou
«Iajeinraalou atsufaraka». As iqou, zaphtsara
mariam aja, axyçy ibz ianaalo, atçatçy iaaiua ajaka ryla iou ajeinraalaka iaxa,
aphsua byzşa iamou atagylazaaşa zdyrua zeg
adgyloit, ahaua aiphş, adzy aiphş irtaxup.
Ikatçu axyçty poezia iaçydany Valeri
Kaslandzia aphxaotsa iritoit eiha ineitsyxu,
zsaxarkyrat şygaka auao ilaphş atçy iaanxo aoymtakagy. Art artçiamtaka rtçy, –
xydzhala iaagozar, «Atsan Kana», «Aşyşphaga iazku alak», «Dag-Dagyna» ahaşala,
asiujet atsaşala, aoymtaka irziphşaaz
aritm ala, ajlar rtçaphyts hamtaka rbyzşa,
rsaxarkyrat zneişaka, auaoi aphsabarei
reimadaraka, rxibartaara atoup iuarho.
Dag-Dagyna anyqaraka, izynio axtyska,
iaxiz, ady iaxyklaz «axan» aşqa axynhra,
ui zyniaz aşartaraka rsaxa antixuaz, avtor
urt irytstixit, aiaşazy, Aphsny iamou alak
typhka rsaxakagy. Ui iaanago maçdzam, aphxao
xyçy makana itsyrimgats isaxarkyrat gama aarphşrazy.
Sara sganala Valeri Kaslandzia poetk,
xytsoyk, saxatyxoyk iahasabala dharakny
dqanatsoit ilak poema «Ah iphha». Araqagy
auaoy iphyloit ajlar rhamtaka rmotivka,
rforma, axa aoymta agy aartny untaphşyr –
iubo avtor ibaoxatra iaxyltsyz aphşdzara aup.
Raphxadza irgylany, lymkaala ari aoymtatçy
aphxao dxyzxua ak akny iqoup apoet ibyz
şa. Iarban oymtazaalakgy, ajytdzati
aliteraturat baqaka inadyrkny iaxati
aphtsamtaka rqyndza phseivgagas, gythaagas,
rtçyxagas irymou abyzşa atskara aup. Aurys
şqyoo du Konstantin Fedin aliteraturat
statiaka ruak atçy iouan: «Byzşa tskala iou
aphtsamtatç zda phsyxa yqam akompozitsiagy
iuzgamtadzaka ştaxqa ixatsyr alşoit».
Zydzbax hamou alak avtor axy ikueit ah iphha
ilyzku atsahaka ryla. Axa as phsabarala işany ady iklaz aphhyzba şaqa dyssiru, şaqa
dyjoantu aarphşra azin zmou avtor iakdzam,
ahyntkar iakdzam. Aphhyzba lyphşdzara asaxa
tyzxua, ui «alaphş lyzmyrkua» ha iqoup hara
iahambo, axa izahalak zydgylo, irydyrkylo
ajaka zho axphati amç: «Phha ssirk dimoup
izyzhaz, Adjnyş ilaphş ui lyqgaz»… «Ui deinaaloup, ui dgykup, Daara, daaradza drazup»…
Ah iphha ataatsara dalalart ilyzhait. Laştatç arphartsa eizeit, eitslabit, ileitçyrbeit,
axa lara ilgaphxoz adzgy dlymbeit. Aseiphş
ajoan agaphxarala işany ady iklaz
aphhyzba nasyphda dynxari aphsabara aphşdzara
amtsari eiphşyn.
Ui lylaphş rykşoit oydja atçtsa, adz
iatskys adz deinaalany: «Ialylxryda – adoutsa,
Igarphxany işeit Antsa». Abri inarkny ialagoit alak-phhyzba ialylxran iqou alakrphys ikşamykşa asiujeit atçiara, avtort
eitçyrphşra, aphsabara asaxaka raarphşra.
Iara ubas aşqy ianup prozala iou «Kams
ipha Kasei Gaphxa-Phşdzei» zyxdzu alak. Ui
uanaphxo arytshaşarei axaagarei şumou,
atsyxtany tsgaras, zalymdaras iqaz zegy
inytsabga itsoit, alakgy ntsoit laxyntsa
bziala.
Abas, gaxala, itsegy ahaty şyqougy,
haja hamroutsaka, aphxao ixata daahaphxap
dara ajeinraalakei alakkei rax.
Terent Çania
Aphsua ibyzşa
Aphsua ibyzşala
Adunei eibarkup.
Aphsua ibyzşala
Adunei eilkaatup.
Aphsua ibyzşada
Iphşdzam Aphsynra.
Aphsua ibyzşaloup
Işho Aphsynra.
Aphsua daphsyuan
Dqaztsaz ibyzşoup.
Iarada daphsyuan
Dqalom zegakoup.
Phsyşak ulymhatç
Imgar, hageita,
Xaarak axylom
Adunei axata.
Issirup Aphsny,
Işoup uamaşa,
Igoitaz abraqa
Aphsua ibyzşa!
AJӘEINRAALAKӘA
Taati
Ua taati, taati,
Aş-axyş uaati.
Iqatsa şatçak,
Iaqaraz matçak.
Abas zegy irtseit,
Amzaka rytstseit.
Uaai taati hgagap,
Uşatça harggap.
Kaha–bgala
Kaha-bgala, kaha-bgala,
Utsala uşzaxo uxala.
Iqam imariou akgy,
Uşatça rygga uargy.
Us uarphysxap, iuzhap,
Ianu, iqou eilurgap.
Kaha-bgala, nas iaxala
Utsala uşzaxo uxala.
Uaaqyjbyj
Na-na, ba-ba,
Uaaqyjbyj.
Uxyçuma,
Uikloup Kryj.
Kryjaa ryçkyn,
Kryjaa rpha,
Dtsajoit dasny,
Axa işpha!
Uara, haçkyn,
Hgygyrta,
Uaaqyjbyjny
Ihei eita:
Na-na, ba-ba,
Ba-ba-du.
Afyrxatsa,
Ubjy rdu!
Armagyrma
Armagyrma, armagyrma!
Armagyrma
Us iauam.
Arma şyqou,
Arga şyqou,
Eilsyrgeijtei akgy tsuam.
Eivagyloup seimaa tçytska,
Urt einaalan eixaphşueit.
Ruak arymoup,
Ruak arygoup,
Uoaşar,
Udyrphxaşar aueit.
Ahamta
– Byst ahamta, bara btoup.
Sa snapala dara qşoup.
Iaxa iamşup ba bira.
Stsap aşkolax şta sara, –
Şytsrak aştka nasyrkny
Dtseit aşkolax daatstsakny.
Sgy qaitseit abas saşa,
Daara issirup iqazşa.
Adzyrki
Adzyrki xyç, adzyrki,
Amtsa ulzyrqo zaki?
Iarban usu iutsynxaz,
Alaştsara iutsagaz?
Xylphazyla iha uzyştou,
Amşlaşara uphşaauou?
Adzyrki xyç, adzyrki,
Amtsa uylzyrqo zaki?
Snapy uktsany uskup,
Saaiga uqazarts staxup.
Apha
Apha, apha,
Unypha-aapha.
Ştypha-kapha,
Xyph qatsa.
Apha, upha,
Xypha – tsypha.
Oapha-tçapha
Uph, utsa!
Abjy
Ibyrbyrueit abjy,
Isahaueit abjy
Byrr argan iphrit,
Ganxa nas ibrit.
Itsadzeit xara,
Iubadzom djara.
Iqadzam abjy.
Isahadzom abjy.
Amza
Sxala sneiueit, sytstsakueit.
Amza ikydu snazyphşueit.
Isgaphxom ui aqazşa,
Stanatsoitaz aphxaşa.
Amza nyqo ijbaxo?!
Sara isytsnyqoit saxtso!
Ma saangylar — iszyphşup,
Uimo, isyxaççarts iatçup.
Us ha hphatsxandza snadzoit,
Axa izbaz shom, izdzoit.
Amza kydup, ikatsom,
Sara uaha sabadzom.
Agaga
Afymtsa dyrtseit. Dyqam sab.
Itam agazgy akaçab.
San adnyqa aky datçup,
Sara aphatsxatç sylzyphşup.
Arymdz syktoup seibaxa.
Işeişeiueit akyztxa.
Mtsabzk nalqoit, inkaboit,
Idudzdzan sygaga snarboit.
Itsyrşagou ui gagoup.
Izbo daaradza iagoup.
Aga-agaga-gadza,
Iatsşatytsqazar zyndza?
Axa, abar, dyzboit sahşa —
Dkaasua dgaroupei Kaşa.
Ui dyztsymşaz szatsşari,
San lax sdyltsny syztsari.
Slasba
Soyza Gyd alatsga imoup,
Uknargylom amdzyrxa.
Xmarra işqa sa syşneiuaz,
Sşapy iatshaxan jaxa.
Aony isymou ibajgalamdza,
Sara isaadzo alasba,
Iduxargy uaoy ikysdzom,
Imkyka şaaila alaba.
Asalam
– Dad, iuzaaltit asalam
Uandu, –
Abas seiheit
Sgydkylo sabdu.
– Ui ulymkaa
Ilzyfom akagy.
Tçamatçak
Aaştysxit sargy.
Işyra itixueit
Aşyrka
Zeg ryxky,
Syla rqymgo
Sryxaphşueit sargy,
Axa artka
Tsyphxgy izbaxan.
Axa artka
Tsyphxgy isfaxan.
Sa zeg reiha
Istaxu tçakaup, –
Asalam antixua ha
Syphşup.
Izeiphşrouzei
Lysalam sandu?
Djara itsydzzar
Amoan ui sabdu?
Abar aşyra
Uaha
Akgy tam.
Idjybaka
Eimidartsgy
Igy itam.
Izeiphşraaz
Lysalam sandu?
Syphxaşot,
Syziaztsaauam sabdu.
Soura katçyn
Anka smaçyn, soura katçyn,
Oajak rakyn isyzhoz.
Sara sykla seitskys dqatçyn,
Dtsajon, ddjarşauan dyzboz.
Sara usqan zeg gynkylo
Saaiuan daara soura ştua.
Şart syjboit nas, aa saxgylo,
Ajeinraalaka haua.
Sa sphyruan – isyzhauan
Tçnak, şybjonkaz, sytsoup staxxa,
Labtçaba izboit sphyrua.
Işamşamueit amza kaxxaa,
Dgyloup Gyd tsaqant dyphşua.
– Ei, Damei, uztçu zakyzei?
As uanbaqaz uphyrua!?
Sara adgyl sykk szakyzei,
Nas usxyççarts tsas iaua? –
Gyd zyxdzu sara dysgyloup,
Hart haioyztsoup, haiklatsoup.
Ioura tsan dysxyhho dgyloup,
Katç ha seihoit, maçk dratsoup.
Sara ajoan itseg sxaloit.
Sxaloit, aizhara satçup.
Tsaqa izbo zeg eitsaloit,
Ryşagaaka xyçup.
Sgy aatrysyn atsa saltsit.
Map, symphryka sqalarym.
Us,syphşyzar Gydgy dtsyrtsit,
Ui simbazar egaurym.
Amoa sykup
Amoa sykup, sneiueit sxala.
Sgy aatrysueit znyx akala.
Saphxa iqoup dzyççakarak,
Savsny stsaroup dzmydjeikarak.
Uaqa dzyzlan daman şarda,
Axatçy ssir, aşapkarda.
Axa usgy sgy neikhalan,
Sneiueit sxala agaoa stalan.
Iara abna?! Abna şartoup.
Agygşygka uaqa irtartoup.
Abna dyloup adauy.
Qarak uaaigom egauy.
Urtka xytsua stsoit syştxysaa.
Ega sdjeişap soyza Pysa,
Sxala sneir ua iony,
Sgy myştyka, zeg gagny.
Nas haxmaryr hazxara,
Haşqa dsytstsondaz iara.
Amtsa tçarhoit
Esyuaxa
Arymdz syktan,
Atsa satslabueit sara,
Axa isiaaiueit,
Axa isiaaiueit,
Işyşeişeiua hxyştaara.
Sara sşytso
Amtsa tçarhoit,
Sa santçyxo
Tçyts eikup.
Amtsa ştçarho,
Izlatçarho,
Znyk izbandaz ha
Syphşup.
Abrskyl
Idydueit, ieimatsysueit,
Ilaştsoup adaxy.
Dtoup dtsajo sabdu
Axçnyza axaxy.
Amtsabz arxnyşna
Iaxynhalan ixnoit,
Gtyxaki gygraki
Sryma inaskoit...
Axa ahaphy
Itytsueit auaa,
Rtsatsaşka ntsan,
Izboit iaxaaua.
Abrskyl iura
Abjy sahaueit.
Dtsajoit sabdu,
Sa sgy xytxytueit.
Isyzhanda lassy,
Isyzhanda sara,
Usqan tçakala
Iqastson itgara!
Anbanka zdyruazar
San dyxtalkueit
Sa saşa,
Ui aşkol ax dnyquoit.
– Uaphxa, nan,
Uaphx aşqy,
Uaphxaqa iuphyloit.
Irho anbanka
Zaku,
Syqaztgy idyrny,
Syjbarymyzt as aony
Sşakto
Stçy kadyrny.
Şaai haisap
Şaai haisap,
Şaai haisap –
Atyras adza
Eimtçharxxap.
Axa raphxa iphqatup,
Ats aiurt ikatçatup,
Nas urt rytska
Eikharphap,
Agga zzalxyz
Axdz igap.
Nbank saroaşoit
Iarban izbaz,
Iarban isfaz,
Batsu bnatsu
Uara idyr.
Atsla sykyn,
Amax atska
Iulakakar –
Apapantsqyr.
Izbaz batsu,
Isfaz bnatsu –
Nbank saroaşoit,
Axdz syzhom.
Işaban ui,
Ikampha-tatan,
Itçysxyz maçyn,
Isyzxom.
Han dhargyrgap
– Ampyr, ampyr!
Amhaph targj.
Amhaph targj,.
Eita targj.
Abysta huroup
Atsyrtsmeiphş.
Han dhargyrgap
Jaxa zneiphş.
Aşarytsara
– Iatsazy saaueit umhaz,
Uaanzyrxei umhoi, Maxaz?
– Hkatsa sytsan, hla tsyzgon,
Ui atsarra asyrtson.
– Xudyş alymhaka galo.
Işarytsart iqalo?
– Igadzam, iabaz atseit,
Şhan axşyra itanatseit.
Akaxça
– Akaxça dylyzgeit, abar,
Hnykiap hoydjagy, Nahar.
Iutaxyzar egi uzaazgoit,
Axa arigy ihazxoit.
Uaxaphş, uaxaphş izeiphşrou,
Djara iqam iaqarou.
Symç arxomyzt iaxaazgoz,
Iumboz iaxsyrhazoz?
Mşan, uzgyloi urhany,
Iumbatskanu tsany?!
– Szyrgaçamkyz datçakup,
Atsa zlaxuxyz djaşatup.
Şyntsa–kyntsa
Şyntsa-kyntsa, şyntsa-kyntsa,
Uztsaru agaş aqyndza?
Şyntsa-kyntsa qatsany
Haklap aşta haisany.
Eiha ilasu daabap,
Zynarx yqou deilhargap.
Şyntsa-kyntsa – şapzatsy
Daag isytsnazgo tçadzy.
Qaraqantça
Qaraqantça, qaraqantça,
Amşhys karakamtça,
Hxala phşaala iqahtsalap,
Tsaqant aoada htsalap,
Uaxynt htalalap tsaqa,
Bzia işphazbauei şaqa!
Sykandja karakamtça,
Iqabtsaxou qaraqantça?
Şagatyr
Djara izymto – şagatyr,
Uleişa bziamxar idyr,
Mym aakylsny uşago,
Sa syrtsyuo, sgy sargo.
Isylşagyşoi takajyk,
Dadu iakzar – lygajyk.
Mym phşratsga eimassy,
Uambarts syşqa uaalasy.
Skalt unylakny uzdzap,
Mymgy grymua işaaz itsap.
Mşan uzgyloi umşadzo,
Saja ulymhatç imnadzo?!
– Iihaz bdyruanda dadu:
«Us eiphş duaxmarueit nandu.
Izbaxada dad, ui mym,
Dgyl xarakatçgy ianym,
Axa ilho xatsala,
Aqazşabziaka tsala».
– Nas ui iueihaz aagynkyl,
Aşagatyrra kaj, iaankyl.
Auao aga irbaadzaga
Amra phxoit, iaueit aka,
Itsaakueit maç-maç adka.
Hart haxmarua aşta htoup.
Aga dzyrbaadzo ui koup.
Us ixkeit, işaaz itseit,
Axa hartgy hgadzaxeit –
Iahşu hamata tsaakup,
Şta urt amratç irbatup.
Akyrçyj-agargalei
Akyr-akyr, akyrçyj
Isyrgargaryp zny uaanyj.
Syoua snyklap amdzyrxa,
Uphşy ugylany nastxa.
Sneiueit akyr karatso,
Aşta aşats atçy iantso.
Amoa ylgoup, şta uara
Amaa ustoit auaara.
Ulaxa-oaxa, nas abas
Unagytsas, unagtas.
Znykyr uaktaxou Damei,
Akyrçyj-agargalei?
Auardyn
Sgyrgo saktop auardyn.
Sitsup tsxyraaoys Dadyn.
Ui dahgyloup, tsga drazup,
Akyr sa seitskys deihabup.
Amoa hakup mtçaagara,
Dzytqak htamsyndaz djara.
Xi-oor-aş! Xi-oor-aş!
Uax uabatsoi akambaş!?
Asy azyphşra
Adzyn htaleit, asy auam.
Şourak yqam, usgy ixtam.
Tsxla atsx tsaarççoit,
Syk auyzşa sa sajoit.
Iaxa ajoan alakta
Itsyrşaany iaaphşueit eita.
Map, dadu sara sijom,
Adzyn syda us iztsom.
Aşyks tçyts
Aşyks tçyts htaleit abar,
Sgyrgoit, iauam symkaşar!
Aseiphş iubaşam djara –
Issirxeit zyndzask Aphsynra!
Iaphşymoup araqa hbyzşa,
Einaaloup zegy uamaşa!
Aşyks tçyts, uaai, ulaşa,
Tçaangy abas iahzyrşa!
Açu-açu!
Açu-açu! – Slaba-tçy,
Ikarkaşeiueit adatçy.
Axy symnaxyrts iatçup,
Sagra saaxany iskup!
Axa iuuei iphnatsar —
Agra zlougari atshar?
Usgy saktoup, satsşadzom,
Sşapka ryda iztsadzom.
Aqab
Aqab arakaka tskatup
Iaxa sus ubri iazkup.
Sandu slytsup, islyrtsoit,
Iamxtu-iaanyjtu slyrboit.
Phsua qabup iahzanu.
Ajla alylxueit nanu.
Nas aujratç ilaltsoit,
Uax dantso sargy sylgoit.
Axa axyxrazy smatam —
Iqam çuan duk iaqaram.
Egaurym ui, us iaanxom,
Zegy akoup aqab tçaxom.
– Phsyua qabup iahzanu,
Ajla bmyrdzyn, – lhoit nanu.
Başa sşozaaryn
Sab anymoa isyrkueit.
Aphh eikitsoit, dytstsakueit.
Amş egagym ilaştsarts.
Itaxup ius daxdzarts.
Axa ieiktsaşa sgaphxom,
Gank aanijuany izbom.
Mşan, uaştangy ilbaatup,
Atsla daara iharakup.
Izuei–ishoi şta sara?
Phsyxak itatup djara.
Sxytsua nymoak neisyrkueit,
Hbatgy aain izyphşueit.
Husut halgeit – aphh eikup.
Sab dzyzxytsuaz zbar staxup.
– Axa kydtsa, – iheit iara.
Başa sşozaaryn sara.
Akara-karaçça
Akara-karaçça hala,
Naq uanyrlak utçxala.
Inxyts-xytsan intykkeit,
Axa atsha axnageit.
Şta baxuoup hailzyrgo,
Adzy hargany hazgo.
Abaxua eikşyrşa,
Imanşaloup uamaşa.
Adzyntsa
Amtsyş xaloit, ilbaaueit,
Sab htsagaoa itaaueit.
Atsagaoa – adzyntsa
Samtsagyloup sgyrgatsa.
Ui aaphnyndza intsadzom,
Atuan ikup, ibaadzom.
Atsagaoa – adzyntsa,
Atsaka zegy rxytstsa!
Ntsara zkym aitahara
– Maka, Maktina,
Xima, Ximur,
Kama, Kamilla
Iszaajg akatskyr.
Işystap itçyxny
Ixaau aşyr,
Şoyztsa syrzasyp
Atryş, aşyrşyr.
Şabaqou, şabadzi,
Izbomei şxabar, –
Dgylany ioyztsa
Ryztçitueit Nahar.
– Mança, Maçaga,
Daryqa, Daur,
Gdisa, Gadala
Iszaajg akatskyr.
Işystap itçyxny
Ixaau aşyr,
Şoyztsa syrzasyp
Atryş, aşyrşyr.
Şabaqou, şabadzi,
Izbomei şxabar,—
Dgylany ioyztsa
Ryztçitueit Nahar.
Iuzharu uara?
– Au-au-au, – işueit ala,
Jouma, bgouma itsaz bnala?
– Miaau, – aheit, ihoit atsgy,
Ixnarçap axçat agy.
– Kaa-kaa-kaa, – akty kakoit,
Es-aaşar ui ktagk atsoit.
Siş! Igoit: kyky-kyky!–
Harbag ianahoit atsky.
– «Muu», – argoit ahys axtou,
An aauaşa phxydzk abou!
Adzys iamşup: beke-ke, –
Uax umtsakan arax uaaskei.
Zeg akaka rhoit abas,
Nas iuhozar, başa, tsas:
Au, miaau, muu! Kaa-kyky!
Beke-ke atra itaky.
Aitaxara
Sab iaşa diphoup Miron,
Ui dynxoit daxiz Afon.
Sanşa diçkynup Madol,
Ui daaizar dyqoup Ktol.
Uajy roydjag hart iahtoup,
Aqa iqoup, isastsoup.
Us iheit Batal – saşa,
– Haqoup usgy haphsy şa,
Ampyl hasyp haisany,
Oydja-oydja hatçşany.
Şara «Phsyrdzxazy» şyxmar,
«Bzana» azyha, hart abar. –
Ampyl ştyphoit, ampyl ştasueit,
Ampyl haur ambax hasueit.
Bzanaa rymba itaşoit,
Madol daara igy phnajoit.
Ggala djyloit, ggala dast,
Ampyl hambagy itast.
Miron ixyz izxatsom,
Izbo dgaadzeit, deiktom.
– Iqou jdyruou, – sheit sara, –
Halgap axmarra abra.
Uajazyha haitaxap,
«Bzanei» «Phsyrdzxei» dara eikşap.
Akalak atçy
Aqa syqan, zny sasra.
Lahak gylan ua djara.
Aphşma dyklon, dylbaauan.
Aşyr tçyxny itiuan.
Gylak dyklo znyk dsymbeit,
Ui sa szyha idjaşatxeit.
As kadjbeişa symbadzats.
Izbaz xeitsom sgyla Mats.
Hart akytatçy hanxoit
Hart akytatçy hanxoit.
Dadu adjmaka ixçoit.
Arax hamoup iaadzany,
Aphsaat hamoup iratsany.
Xqyzka iuxadyrştyp agad,
Haiphş izmada auaxad.
Şyri-kyri rydzbax shom,
Urt ianakzaalak intsom.
Aşxa-gara abar xazy,
Atsxa xşyzaap zegy rzy.
Abas akytatçy hanxoit,
Isyzhaait – ara saanxoit.
Zegy ireigup haxynxo
Atsla syklart sqalaxan,
Sa sanylgaz Aqa san.
Uaqa hauaduk dynxon,
Hart auxa ua haanxon.
Atçny izymbats sdyrbeit.
Sdyrgaçamkit, zny sşanxeit,
Axa eigup haxynxo,
Iratsoupaz isgaphxo.
Akgy aasxom, istaxxar,
Hauma, tsouma zeg abar.
Aj afoyxaa kazaueit,
Alaha atsa xtsyrueit.
Akarpyj, aşynka şit,
Anaşa itçahamxyz ajit.
Akakan tçyşşoit ara.
Daara ibziaxeit haura.
Ihamam arban? Izbadzom.
Xyçi-dui haaşadzom.
Adjarmykax znyk hamtsats,
Hafat aaxan iaahamgats.
Aqa bziam, map ishom,
Axa uaqa sa szynxom.
Atsufara
Atsu sfeit nas, atsu sfeit,
Atsu iatsu şta ihatxeit.
Saja iuzatsymxit iahoz, –
Itçadaxeit atçy uaazgoz.
Agy tskapua itsygua itsoit,
Aççarx ççarxup, auaa ççoit.
Phinak tsyrqeit mit aua,
Içyg-çygua, amtsa ruka.
Sara sakdyrteit atçyz,
Zeiphş qamlo araş ianyz.
Sneiueit skapho, znyx sphyrua,
Sdjaşany iaaphşueit auaa.
Skymjy, skaba, syxtyrpha,
Deilaham as ah ipha.
Aga skaphan aşxa stseit,
Lyxtak azna amşyndz aazgeit.
Atsu iatsoup aai, madzak,
Axa adyrra tsgam zyndzak.
Jakyr gymşa
Ilaxtçyxdza, eilyxxa
Jak aataleit amdzyrxa.
Inarauit us abjy:
– Ailqa dgyloit es şyjy!
Ei, şabatsei axyçka?
Amra phxoit, iauam aka.
Sara Jakyr gymşa soup.
Imşo daara kyr daphsoup.
Mşan uzdzydzoi Damş, ala,
Itso dtçyxart eiphş uşla.
Suphyrxagaxom zyndza,
Axyş uavamtan utçdza.
Saait syxmaryrts, aşa sharts,
Syklan phsuala skaşarts.
Agyrgyn eiphş sgejgejua,
Aşta snakşap sşatsxyrtua.
As-saa, as-saa; as-saa şas!
Şai haitsykaşap abas, –
Dyqam iaanxaz lada,
Dyqam iaanxaz oada,
Jakyr iakşeit axyçka,
Aşa rhoit, einqo rnapka.
Urt ui daara irgaphxoit.
Urt ui daara idyrtçxoit.
Us inytsaşkeit iara,
Hşanxany haanxeit hara.
Sabdu
Sab daxaanym,
San daxaanym,
Iara ubas sandu,
Adzgy dyqam
Dyzbaxaz,
Dynxyçyz sabdu.
Başa iseihazar
Iara:
– Uara ueiphş sxyçyn, –
Zny dyşimaz
Ui abdu,
Izyxdzyz Dydyn?
Axa usgy
Igra zgoit,
Amts imhats axaan.
Nartaa rydzbax
Itçakdzoup,
Ibaxan egaraan.
Djanhat hatxamtsa
– Uqybçaz syçkyn, nan, Djanhat.
An iutsatsamlaait abat.
Iumyrtçygyn ugy zyndza.
Şqyk unaphxa, ak qatsa,
Aony azyha itsourou,
Naq inkajny akabrou.
Djara stsaroup. Seilaxoup.
Phşymas iqou uara uoup, –
An dyntytsit amdzyrxa,
Dşaaua naihan xylbytçxa
Dtoup Djanhat ixala abar.
Iqam ioyztsagy rxabar.
– Izlatytsri aşta abat? –
Agaş yloup asapat,
Stsap agylara, syxmarp,
San dgejaandza usgy saap.
Dyoua-dypho, dgyrgatsa,
Labak naleitsan atsa,
Dtseit ui xmarra dkalaaua.
Abat gyloup iqaaua.
An dgejyzar xylbytçxa,
Rkambaş ykup amdzyrxa...
Daslaait ampyl şta Djanhat,
Işifo hbaroup uaxa axçat!
Labtçabei aphxydzi
Argama sybla işaboz,
Amra amşyn axytseit.
Imha-myrza, sa syşşoz,
Atsa sxalan sytseit.
San igaltazaap ari,
Abar, izboit symoaşo,
Amşyn itygany naxxy,
Amra ştyx iaxylku.
– Amra, amra! – sybjy geit,
Atsa saltsny sgyloup.
Amraxaga nastçaççeit.
Sangy saaiga dyqoup.
Phxydzu izbaz labtçabou,
Sxata tska isyzdyram.
Amra kydup, dgyrgoit san,
Şta szytsşo akyqam.
Arbagi asasi
Uaa kyky,
Kyky, kyky!
Sybjy tsazargy
Taky,
Atsx naxygany
Xara,
Amra tsyryzgeit
Sara.
Uaa kyky,
Kyky, kyky!
Umoaxytsit
Ua usasny,
Axa ueilamhan
Aktyj,
Amrei arbagi
Haiznyj.
Uaa kyky,
Kyky, qarqar!..
Atsx axyztsoda
Sqamlar?
Amra iamkyrts
Tsyblaqy,
Sybjy tyslaroup
Sqyrqy.
Sara isymoup aqaphqaph
Işphaçyçei, mşan, hamxy.
Iphyrtseit daaradza hgaxy –
Axaj hryxom, iahzyrşom,
Atsyrşagatsqa iatsşom.
Phşadzak hauam eibgany,
Iqoup rytstyph iargany.
Znyk syrxaoeit, oynt – saşa,
Phsaxşak zyqamleit rqazşa.
Axa ştarnaxys iaabap,
Agytqara şasyrgap.
Sab iseihaz naigdzeit –
Aqaphqaph sa szy iqaitseit.
Ui agama usyrbaxeit
– Şa şrasatrax utsaxou?
Akamçaçyraka ubaxou?
Şyri, ihamazar abra,
Haşphaxmarryz hazxara.
Rasakakal qahtsaryn.
Aphxadzaşa usyrtsaryn.
Uka, udjyba zegy rtny.
Iszaaugarauei uaalasny.
Saaqrymtçrymyp nas myştsas,
Saaçamçamyp bgaxyçtsas,
Ubas rykryfaşa qastsap,
Uşyçço ukahargy qalap.
Mşan, uzgyloi, umtsadzoi?!
Şrasa agama hambadzoi?
– Ui agama usyrbaxeit,
Tsyphx abas eiphş sujaxeit.
Atama şkaka
– Işpha bziou atama şkaka,
Ilyzgyloup sandu Kaka.
Agama gaztaxou ma znyk,
Ixaştran dyqadzam bzantsyk.
Abas katskyrla iszaalgoit,
Unaxa-aaxar, agaggy tphoit.
Aa, iustoit, ui latsa,
Saja uadgyl, ixatsa.
Şykskak ryla nas iazhap,
Itçalaz tçyxny agama ubap.
– Iuhaz şaxup, ugra zgoit,
Agag autratç ilastsoit,
Nas, myşkymzar-myşky iaap,
Kalatk azna usgy istaap,
Axa uaandza ukatskyr,
Tamak tyxny inasurkyr,
Kalatk azna ha izgap,
Sargy zaa agama zbap.
Adzyx
Xşyroup, naaroup, ibnaroup,
Imanşalan moak atçgoup,
Ui adzyx ax ilbaaueit,
Hart eitsahxyn şta itueit.
Akapei tçyts qatsatup,
Oaphxa amqyba xyrqatup.
Ui azqaza – sandu loup,
Axa ixyztso sara soup.
Sara soup adzyx aazgo,
Sab dançaltua, dantsago.
Ixyrzaa–xyrzaany istoit
Nas, atsyxtan, zny snaxoit.
Tsoup, iahzaaiguadzam usqak,
Ulbaa–uxalala mardak.
Zeg akoup atsedj hajdzom,
Adzyx zyphsaxua qaladzom.
Raphxati asy
Asy bymbyl, asy bymbyl,
Eimaçyony ileiueit.
Sgy tshafyrua, seilyxxa,
Soyza işqa sneiueit.
Asyrkympyl inyrkmpyl,
Inytsak snapsyrgytsa:
– Tçaangy bziala abas! –
Iashap, ui neigydtsa.
Nas hneiştalap hgyrgatsa
Hdzamoaka qaphşxaroup.
Asy htaauam esymşa,
Ianahzaai – haxmarroup.
Sanşa içkyn
Sanşa içkyn hart dahtoup.
Krala jaşyksa dyrtoup.
Sizelkaauam sa santsajo,
Daasyxaphşueit ui dygjajo.
– Izakyzei, – iheit, – ataqa?
Ismahats aoyza Aqa.
– Arax hamoup, aşamaqa,
Zeg aaizutsar – oajaqa.
Irtaxup nas aqaşa, –
Isho djeişoit uamaşa.
Us hazaaiueit adjmatra.
O-djmaky takup ubra.
– Uaha hamam, axa phasa,
Iahzanyzaaryn aphsasa.
Dgyloup başa, dqyzgadza.
Daara dieiphşxa agadza.
Map, darphysym, dagxyçdzam,
Axa aphsşa irtsadzam.
Asy auit
Atsx ialagdzan asy
Iştagylt, isxytso.
Isyzgatadzom akgy,
Stahany sanytso.
Agrapara qartsaxeit
Iseihau, adutsa.
As, axaan isymbats,
Iştany eikytsa.
Amra ntsytsaççeit şyjdza,
Itsymxany iaaphşyzşa.
Hbora iaknauz asy,
Isnarboit iajyzşa.
Aşyb iaalyrqan ileit,
Ikaphseit işylan.
Sara syşqa atçarxxeit,
Us, hladu oagylan.
Imoa xoumaş hara hax
Soyzak, sara sykla?
Agrapara tsoit arant,
Daanagoit danykla.
Atsx ialagdzan asy,
Iştagylt isxytso.
Isyzgatadzom akgy,
Stahany sanytso.
Kazou
Agatça davoup, akalak daloup,
Daştam xyrhagak, ibom itsourou.
Ausatç dmanşalam, dmargup, ui dçaloup,
Axa dyfratup ikyr akabrou.
Nas ui aşkol ax dtsaroup şyjyla,
Aiaşaz daxymdzeit arax itsatyz.
Dneiueit dytskasua, amoa danyla,
Izdyrua dabaqo akaad iantsatyz.
– Ei uara soyza, aqyş, zegy zdyrua,
Isaztsaar usytsxraa, symgylart szazo.
Atsha uaxsyrphap adzias uanyrua,
Ianuha sa szyha daaueit ha kazou, –
Ileişa djbaroup, deilqoup,
dytshafyrup,
Axa iazuuei itsomei akgy.
Usda kazoura itçeim, idyrup,
Ibzian, zaa eilikaar iargy.
Agygym
– Usqan, beitskysgy seitsan,
Amoa tçeimyzt, imardan,
Ubra, amarda xyntsoz,
Tsaqa dzyxyn itatoz.
Stson symşaka dzaagara.
Sgygym kahargy djara,
Airdzeiphş iqamyzt iphtçua.
Sdjarşon amoan syzbaua, –
Sandu ilgalarşo lxyçra,
Tçnak iszeitalhon sara.
Usqan sxytsra djara itson –
Adzyx sxykgylaz djysşon,
Axa iskymyzt agygym.
Isymbats ui, şta ianym,
Axa iqoup amuzei,
Iarban iqam ua uannei?!
Aqa, Aqaqa sgatup,
Amuzeigy syrbatup.
...Aa, idzyz ianakym,
Sandu ilkyz agygym!
Sandui sarei
Tçnak sandu abas lheit :
– Smata, nan, abysta sxeit,
Şta inasymdany bara,
Znyk btçazyşei antsara, –
Lylagyrazka xaadza,
Syşqa dtsytsyphşueit madza.
Sara aznyk saaşanxeit,
Nas, iknysxyrgy staxxeit,
Isymkyts arax amhaph.
Irharyzeiş soyztsa Garph?
Iamanşaloup urt zegy.
Sara sakxeit amargy.
Axa, us, sandu daxxit.
– Nan, abysta hart iaauit.
Sara iknysxyp uajazy.
Byxiaz smata, uatsazy, –
Uatsoup sangy danaaua.
Hratsaoxoit abysta zua.
…Dytstsakuan san, dymtadzeit,
Dşaaiz Aqaqa saalgeit.
Aitsyrqaqa
Atsx laşymxarts,
Sa symşartsaz,
Amza gylan
Ilaşoit.
آپ نے ابخاز-ابازہ سے 1 متن پڑھا ہے ادب۔