Ah iphha - 3

  Abyrg draztsaaueit abas,
  Ilabaşa iaphxa inars.
  Iryxyz iarhoit aky mdza,
  Ryxka rykatç, rgy namdza.
  Axça ilaka aaççeit.
  Oajak ryda ak imheit.
  Arphar trysit atçka rax,
  Itsoit işzaxo ahtynrax.
  Atçyxa iakto mit qaitsoit,
  Atçyz iakto ui dixdzoit.
  Xtak eitstarşua eitsaaueit,
  Lygkak gyloup, eiztsaaueit.
  Elgagyşam urt rygka,
  Işeimyrdaz rbom rytçka.
  Tçkoup araqa zeg zydzbo,
  Arphar eiso elzyrgo.
  Mşan, eimyrymdar abas,
  Iztsarymyzt urt eivas.
  Ilaxtçyxxeit ahtynra.
  Asof dykgyloup Lara.
  Aqqa-qqaha, axysra tsoit,
  Şta imoaşo ua irboit,
  Ahyntkar iphha dyştso,
  Aşta dtalaxeit dyzgo.
  Atçyz aphxa daanageit,
  Itçyxa aştaxqa iaanxeit.
  Zeg nasyphroup uaxyphşua,
  Gyrgak zmam dubaşam ua.
  Rylaphş kydup ahtynrax,
  Symoaxytsit sargy uax.
  Izbaz uaqa sa sxata,
  Haşak szatarym uaşta.
  Ahtynra zeg tçyts irxioup,
  Djaşaxyla eikyrşoup.
  Şaqa ubozei, şaqa xky!
  Dbeioup ah du, ixatsky!
  Nas ui çara duk iuit.
  Xaxa-xymş adz dtsar imuit.
  Şaharan ua, kaşaran.
  Aryjt, afataz çaran.
  Ax, dyssirdzan ah iphha!
  Sylaphş lyşqa ixan eiha.
  Ui sgy dtytsom iaxagy.
  Sajabj gnyzkylaz şargy,
  Nasyph şymaz, zgy razu,
  Datça aamtazargy haztu.
  
  Kamsa ipha Kasei
  Gaphxa-Phşdzei
  Ajytan zny, araanti akyr inaxarany, asym­qyl zkyjyz şxaduk
  aşapatçy inxon-intsuan xatsaki phhyski.
  Urt raaigara uaoy dynxadzomyzt, xyltsgy
  drymany iqamyzt. Katsk ryzgylan.
  Axatsa, nxytsi-aaxytsi drybjan, iara
  itala dnyqaoy baaphsyn, aony danyqazi
  danyqamzi eiqaran, iqan myzky inarytsny iphhys lxala lkatsaj da­naxyz,
  agtçyg dago. Usqan lara znyx lgaxy phjon,
  abasqaamta lxatsa lygxaa mkyka daxymaauaz, datçaznyx gtyxas dyştylxuan,
  maşyrk ixzar ha, axa deibga-dyzoyda
  danygejlak, ei­ha­rakgy naptatsyla,
  xaara­mats­kysk itsamka, gabzyg ajak
  itçytsymşo aşta danaataloz, lara deits­
  raşon, lybzgy lzaankylomyzt.
  – Asqaamta sara suxaştny uabaqazuabamaz, – ha dyxtalkuan. Iara mityk
  atsajara bzia izboz adzy iakny dyqa­
  myzt, daxyqaz, ariaqara daa­nyz­kylaz
  iphhys ianleihaloz yqan, axa ajak
  anitçytsamşozgy ratsan.
  Lara phhys djbaran azy, as itçymtra
  eiha­­gy lgy phnajon, gramgas dyştylx­
  uan. Iudyruazei, naq djara, sara seitskys
  iphşdzou, sara seitskysgy zykra maçu
  adzy ixşyo eilalgazar, dxyxny dlymazar
  ha axybaara lyztsyrtsuan. Usqan zyndzask
  amtsaphş ykyltson.
  Iara eilikaauan asqak deilazyrşuaz,
  ui ia­ra igy iaxon, xaa-xaa daaphy­şar­
  ççany, ajak lamhaka, ieixa aaştyxny
  mtçaagara abnax itçy­neixon, nas ieidara
  ixarzzala, mtçgartak dzartsila eikqatsa
  itça­­hany, agaraha amtçy­rqaratçy ina­­­­­
  gany ian­kaijlak: «Abyrjy iqutsaz­
  gy akyr iszaphsoup, afarx aagara aky­
  raamta isyk­şa­rym», – ha lgy iaanargo, maç-maç lleişa xtçuan. Lara
  iphhysgy aky datçny dubaşamyzt. Iiaşoup, fatyk-jtyk, auqalymtsaxuaz, usgy aonyt us ntsara zkymoup, axa lara
  abraqagy ueiz­gy-ueizg aky daxytstsakua akgy datçdzamyzt. Lxyçy dyqam, ldu
  dyqam, tynxa daaiuam, gyla daaiuam, lxy
  dakitup. Aamta meigdzaraxda ilymoup
  lxy datsklaph­şyrt eiphş. Aşxa aşapatçy
  dşynxogy, uaoy dşimbogy iltaxup
  dyphş­dzazarts, asarka danphşy­lar lxy lgy
  ax­şo akymka, lgy tgyrgaaua, lxaşa
  xy lymbo dyqazarts, usqan lxatsa iax znyzynla iaalyztsyrtsua agramgara zyqalom.
  Abas, asymqyl zkyjyz şxa duk
  aşapatçy, aaiga uaoy daxnymxoz, inxonintsuan xatsei phhy­­­­si. Xylts dyşrymamyzgy, izyştsylaz aphsta­zaara rgaphxon,
  xaakgy rymamyzt. Rgy bzian, rxy bzian,
  aşxa haua rgy arçkynon, rteitphşgy
  ubas iqan. Axatsa inyqaraka iryx­qany
  reibabara axeiphqoz, aznyk azy atydzşa
  axyltsuaztgy, atsyx­tan ianaştsyla, iaara, ixynhra nyhak eiphşny ir­­zy­qalon.
  Aphxadzakny igaphxeibaşazşa akyr­aa­­
  m­­­ta rtçeidyrxalany iaaidtalon, rtsaja­
  ra ryz­nyrtsomyzt, eiha­rakgy ui hamtala
  dei­mala-eitçalaxa danygyjuaz. Ui izla­
  irhaz, iaxyntaai­gaz, xatsei phhysi znyk
  iadamxargy ialatsajo iqamlatsyzt, har­
  gy makanazy htçalahgalarym.
  Abas, ankadza zny, asymqyl zky­jyz
  şxaduk aşapatçy, axaan uaoy daxyk­
  namgalatsyz, gyg­şygda ştak axumboz atyph
  atçy, kats onyk rgylany inxon-intsuan,
  «hxazyhan-haphsazyhan», ha ixyts­uaz oy­
  dja, xatsei phhysi.
  Idjouşaşa, urt ara anxara iannalaga inarkny, agygşygkagy ryştam­ta
  dyrdzit, arax uaha ikymlo ialageit. Phyr­
  xagada nastxa-aastxa inxon, ieiphyr­xagany
  iqamyzt.
  Aamta tson, esymşa içkyntsaxany
  iauzyqa­laxuaz, axa makanzy rgamç yqan,
  rkaf tan, axa uaxyk, igaphxeibaşo ia­
  neid­talaz aamtazy, aphhys daatsajan
  lxatsa abas iabjylgeit:
  – Iuboit nas, makanazy şlatsk hxaxy
  iala­şany işyqam, kaçyrakgy hxatçy
  ianubaalom, axa zeg akoup, şta urtka
  raamtagy iaaigaxarany iqoup, ubri
  aqnyt hdjabaa hxyzxşa, haonra, hgara
  zbaşa, hargy iahxylaphşyşa dhamamzar,
  phsyxak hamany hzyqalom, – lheit.
  Ari aoyza ajaka zahaz axatsa, aznyk
  azy iph­hys ddjaşany daalyxaphşit,
  aştax tçaaitit:
  – Ibboit nas, Antsa barei sarei xşarak dha­teim­şeit, anaosan, ajyt
  hanxartax, haua-htynxa axyqo, haşzym­
  gyjua ibziany ibdyr­ueit, ui alatsa­
  jara ataxny izbom, nas iarbanu iqah­
  tsarany, ihalharşarany iqou? Us hneilap,
  bara ibhan eiphş, makanazy hamaxahaşaxa ggoup, nas myşky zny, usgy
  xyrphaşa zmam hlaxyntsa hanymiar qam­
  lozar akxap, – ihan, igy atsandza inagany
  daakyphsyçhait, izakyt tsanyrrou iaa­
  iz­tsyrtsyz zdyrxuada!?
  Aphhys lxatsa ikyphsyçhara iphsytçra
  akny iazylphxadzeit.
  – Hai, iuxzei!? Sara seiphş as axatsagga
  dyzmou, aky iatsymşo, aky iazaanymkylo atçadzy dlymany dyqam ha suzgyduup,
  iaxagy sgy-syphsy zegy zystou uara
  uoup, as utsajap ha sgyguamyzt, – lheit,
  aphhys lxatsa ddjaşany.
  – Makanagy bymoaşan, xatsak iiga­
  gua sara iszymggua Antsa sqaimtsaait,
  nas isabymhoi iqas­tsarany, isualny
  ibbo, – ihan, iphhys dnal­tçaphşit ilaphş
  aairggan.
  – Ihatsxraaşa, harax-haşax eilzyrgaşa xbydj-xyçyk dhamamzar phsyxak
  hamadzam. Aaiga ztyoa iankny igarougalaz
  ajxa abara matsara iaxou uaoy haqouma,
  ubrigy uz­gam­tadzoi!? Adjabaa aphhys darxoit, sutaxny uqazar, xara imgaka tsxyraao
  xyçyk dsourt iszyqatsa, aqatsaşaka ui
  uara uajy iumbeit… Uajraandzagy sxaxy işpha­­maaiuaz uharauazei, iara uargy iuxzei, znymzar-zny adzyzatsykgy
  syonyqa dyzgandaz ha uşphazymxytsi, –
  lhan, idjaşany daatsajeit.
  As zxylhaaz, abri aphhys lxatsa danyç­
  kynaz abragtsa rytsnyqara tsigeit bzia
  ibany. Akyla­raka, agyçraka xteikit.
  Axyçka dzany, amşyn aqaratçy inagany
  rytira dalageit. Daştsylan ubri datçdzan.
  Dmanşalaxo, iktçio, dyztçu atsgara
  uaoy izitsymxua daaiuan azy, zyndzask
  sara soup ihan, uaandza anxatsa ryxşara irxykykaany idzoztgy, tçnak ixy
  itaşeit, kytak atçy ahys iqaz içkyn,
  aphşdzara iakny iagoz, ddzany ditirts, izbanzar, axyçyphşdzaka ryx akyr iharakny
  iqa­zaa­ryn. Abas idzban, ah ipha dgyçny amşyn aga aphşahatçy dystiueit ha dimany daxneiz, ah iuaajlar ireiuaz şouky
  ubra iaaikşan, ah ipha dimyrxit, iara
  dyrzymşka tsgala-phsyşala iphsy
  rtsi­geit. Axa ah as iznyqaz daximyrxyr
  şiimuaz izymdyrua dauqaxyz, ahgy xarzamank iakyn, ileişa djbaran, igyjla
  mtsaphşyn, aky aaigamphxar aphyrk ha
  deitsralon, iaaivalaz phsgara iitomyzt, naq
  dykitsar akyn. Argama eikanuaz, ui auaa
  irdyryrt-irahart phsyşatsgak iimtar
  iuamyzt. Dytsgan ah tsabyrgny, axa uiatslabyr, aikym izyqastsoit ha ualagar, usqan akyn danytsgaxoz, abjaaphny
  iaja uatsnyqar, agyrazra anaairphşuaz
  yqan. Idyruan ah auaa rgyqatsara uadaorak
  şalamyz. Ileişa anizaanymkyloz şa­
  qant daxçaxaaz, abri iaioystaara. Zeg
  ianaryjuan, zeg inyrçhauan. Abas iqaz
  ah itçagylara igagyratsan, eiha­rakgy
  uara aara anudu, ubri azy ah ipha igyçra
  qaztsaz arphys-mdzyşa, aaiga iaigaz
  iphhys xyçy daaştixyn, ah iuaajlar
  xytsny işiştaz, ah ixata xazy imoaka
  şikuaz, adzgy ditçamşaka, blaky dambaka, itsar­ta-iaarta umbo, iştamta
  rytsirdzit. Ui naxysgy uaha ui auao ixabar zyqamleit. Ubasqan ibnalaz xatsei
  phhysi, ubra, uaoy işapy axymneits,
  asymqyl zkyju aşxa du aşapatçy
  katsk axdyrgylaz, phyrxagak rymamka,
  dara rgy işataxu, rgy karşny inxeitintsit. Şta ui aaxys maç tsuama, rajra
  iazxytsua ialagazar? Uajy xbydj-xyçyk
  dgyçny daaugaroup ha anialha iphhys,
  maçk syphsy aaitaskyp, aony stçaanyskylap
  ha ixytsuaz axatsa, iaaphsara neixytsyn,
  ikaf taleit. Igalaqara anyştyts, iph­
  hys alaphşxaa dargo, duk xara imgaka
  iabjalgaz şynaigdzo ala aja liteit. As
  ianeitsajoz tsxybjonyn, uajy ianaaşa, ari axatsa bdjarla itçeibytany,
  itçeilaha-itçeilatsa:
  – Abziaraz sqyş-xyrşyg, – ha
  iphhys inaleihan, aşxa ialidaxaz
  amoa­xasta pa dna­tça­leit. Aphhys lxatsa
  iajaka eihagy dlax­tçyxdza daaqartsan,
  lylaphş gakytsakua, lxatsa itsaara
  lbonatsy deitamtsua dizyphşuan. Uajy
  zyndzaskgy ilbomyzt, lxaxgy iaaiuamyzt
  auaa iryldzaany, bnarşyra baaphsyk axany, aşxats­hyra aşapatçy, lkatsaj
  atçaphxa dyşgylaz. Lxatsazatsyk iakyn
  ui lxy itaz, lgy itaz. Şta doaşomyzt,
  ui lara leiphştsqa iargy lara dşi­
  taxyz. Abyrjytsqa lara atça nasyphk
  dahadzomyzt, dagazxytsuamyzt, iagyl­
  taxdzamyzt.
  Lxatsa aşxa haraky datçalany dtseijtei
  şta oymçabja inarehan. Iphhys lgy
  xytxytua, lgy tgyrgaaua iaara dazyph­
  şyn. Tsanyrra baaphsyk lzaaiuamyzt. Agra
  lgon lxatsa dşymanşalaxoz. Us iagy­
  qaleit. Dxynhit lxatsa, xyçy-phşdzak
  dimany, ixaxy eikyrhy, deilahoupdeilatsoup, bzia aadzarak şimo iaraznak
  iubartoup.
  – Ari arphys Kasa ixdzup, şeibadyruaz,
  – ihan, iphhys dnaliteit. Makana ui
  iarphysra abaqaxyz bjba-aaba şyksa
  dreiha­myzt. Işaqany iqaz axyçy, ibla
  tbaaka daaroaxan, drazdza iimbatsyz aphhys
  dnal­tçaphşit.
  – Uzytsşozei, umşan arphys, hara
  habnauaam, abra neirta-aairta axyqam
  nxartas işhamougy. Ştarnaxys hara htçy
  uqazaaueit, uonal akatsax, sxatsei uarei
  kakalk şsyrkyp, nas şyphsy şşap,
  şmaaphsadzakany şyqam, – lhan, lxyltçy
  lxalaşo lxatsa dneigydyphşylt.
  Kasa ubri atçny zatsyk aup aphsşara,
  ania­­uz, ui naxys tamoax ilymteit
  aphşma phhys. Raphxa­dza, iqatsatyz izdyramyzt, akgy damanşala­myzt, arax
  aphhys lagbjy eiktom, anax dyroua,
  arax dyroua, dykergajaaua dlymoup,
  rytsha­şarak izyqamtso. Dxyçymzi makana, axatsauys nazygdzoz dabaqaz, ixşyogy
  azxomyzt. Us, imataka xeit, işymlo
  ianitsxyçxa, lxatsa imatajka iltan,
  asaara iştasua, iştsany, dxyphxyphua
  daxnyqoz lkateix phnatson.
  – Hai, Kasa, şaqa surççozei, uştsati
  ua­rei, aaiga ianahtsaz hadjma axykamsa
  ueiphşnys­şaloit, – ha nahany, eitax
  ççaraxa ilysuan. Dyşnei-şneiuaz Kasakamsa ha ialho dalageit. Us aamta tson,
  Kasagy doeidasuan. Adjabaa şigmyzgy, uaotsas phsşarak şimamyzgy, imaxa-işaxa ggany, phşrei-saxalei deinaalany, darphysxarts akgy igmyzt.
  Xatsei phhysi Kasa-kamsa dhamanatsy
  aky hazrytshany hqalaşam ha eibyrhon,
  axa tçnak, aphşmaphhys, lxatsa dykiany
  iphsy anişoz, lara afat aqatsara danatçyz
  daatsajan us ialheit:
  – Uara uuska zegy Kasa-kamsa
  iqaitsaloit, axa sara suska qaztso uaoy
  dyşsymam uzgamtadzoi, mam­zargy ugy
  stsyxşaşaxou, – lhan, la­ja dalym­
  gatska, lxatsa atsartagy daxykiaz
  aşyrha ibga daaxyktalan tçaaitit:
  – Saphxa rax bouit, sargy abyrjy
  ubri akyn szyzxytsuaz, ahaxa sabym­
  radzeit akymzar. Iaasaradza mçybjyk,
  oymçybja, lxaxy byrfynxa, dlas­
  kantradza buska zegy iryxdzaşa dzgabtsryşkak ara dybsyrbap, – iheit.
  Alaştsamtazy irydzbaz iazgyrgo,
  eitsnymxo eitsajo, akyraamta atsx rgeit, ianaaşa, aphşy­ma-xatsa itçaaibitan,
  iphhys phşdza blala daaphxi­şyşaan, uaha
  ajak lamhaka, aşxa iatçalakua ilixxaz amoapa dnatçaleit. Lara işyqaltsalats
  eiphş, lxatsa itsamtazy ilyxirşaz ilaphş
  lydyrxalany dizyphşua dgylan arxara
  dlymnaxaandza. Abyr­jy ubas lgy iaanagon,
  abra asymqyl zkym­ts­­ua aşxa aşapatçy
  haanamgar, izdyruada abas hailibakaaua,
  abas haibataxny, nasyph hamany hzyqamlar
  auan ha.
  Kasa drouijtei lara hkajtsas
  lxy lamxabo dqalaxan, axa ildyruan
  inagdzany dahkajny dşyqaloz amatsuophhyzba danloulak aştax, us­qan lara
  akgy qamtso, lxyltçy arxiarada, ltsaljy rytsklaphşrada, uaha usk lymany
  dşyqamloz. Iiaşoup, amatsutsagy aus
  dyrutup, irxylaphştup, ubjgy nei­
  tsyxny inarykurgaroup, axa ui usny
  iphxadzatdzam, eihagy agaxara unatoit,
  mytsxy uxy bzia iunarboit, largy ui aup
  iltaxu. Abas eiphş lxy dşazxytsuaz, lgy
  şytgyrgaauaz, oymçabja ntakka iniasit.
  Kasa igyçra danyqaz, usqan geilasrak
  lmou­dzeit, uajy ilyzgamtaka iiasyz
  amşka anyl­­phxadza, ixşaşadza aky daaimnadeit, lgala­qara iaraznak ibjysit,
  ixuxuua lgatsa aky ntalan damyrtodamyrgylo daaqanatseit.
  Lyphsy aivgara anyltsuadaoxa, phşak
  ltçalyr­syrts abgaa ha adaxy daadyl­
  qeit, abri aam­tazy akajy ha tsyuabjyk
  llymha iaatasit. Ui aoada aşxaraxynti
  iaaouan. Iaalyrqany dzyr­gamtsyz axaa
  iaxtsa-iaxaa
  lymbaka
  ina­lyx­qan,
  lylaka kydyrxalany atsyuabj axgoz
  ax aphşra dalageit. Us arxara daavtsit,
  uajraandza şartas ilouz lxatsa.
  Şaxala lnapka tçahany dzgab-tsryş­
  kak dly­xo daaigoit, lara dkyz­kyzua
  dtsyuoit. Us aşta iaatalt, Kasagy,
  eimaa­duka ştarhazo, eidaraggak amtçy
  imany daaxalt raaimtazy. Aphşma iaaigaz adzgab-tsryşka danaalyxaphş, atsandza
  daa­kyphsyçhan, aşyr ha dnagajyn, atça
  usk ax ixy nairxeit. Adzgabgy Kasa iaraznaky lylaphş dytsaşeit, lylabjyşkagy
  aaltçaban, atsyuara daqytsit. Adzgabtsryşka geilyççak lakyn, Kasa lara
  leiphş irdzaz adzy şiakyz iaraznak ildyrit. Dymoaşo ilbon laphxaqa, abri
  aonatatçy, adjaxa-djafarei, adjabaai şlygymxoz. Kasa igy eibakuan xatsei phhysi
  rzy­han. Adzgab makana tska dşimbatsyzgy, lybjy­xaa şimahatsyzgy, lyph­şralsaxa dyxnaxyn, lrytsha­şara dalagaxan.
  Adzgab ilyxdzyn Gaphxa. Aiaşazy lyxdz
  uamak ala ilnaalon, zegryla iugaphxaşaz
  lakyn largy. Inadzeit aphşma-phhys
  lygtaky, dlouit zegy iryzqazaz, zegy
  zdyruaz, zegy eilyzkaauaz amatsuoy ssir.
  Ui afyrtyn eiphş dlasup, zegy dryx­dzoit.
  Ahkaj znyk iadamxargy dlyktsqar
  ltaxup, dşahkaju llyrbarts azy, axa
  ahaty lyltom.
  Gaphxei Kasei ua onykatçy iqoup,
  garatak eitstoup, eibaboit, jakakgy
  ineimyrda-aai­myr­­doit, axa gata-bgata
  iaaidtalany
  eitsa­jart
  izyqalom,
  xatsei phhysi rylaphş rxup, igaphxei­
  başar ha işany, ratsak eidxalar ruam,
  eitsxyraany usk narygdzozargy, idyrtsyxtsyxueit, aitsa­jaxa radradzom.
  Aamta phyrueit, unaphşny uaaxaphşaandza
  iu­tsydzueit, iqadzam. Maç tsaxouma nas
  Kasei Gaphxei rani rabi irytsgyçny,
  abra, zxy-zyphsy ha adunei iku xatsei
  phhysi rymats rueijtei. Sah uxatsky,
  sahkaj bxatsky, abri ada aky rtçytsşom. Abra, uaoy daxyknamgalatsyz, aşxa aşapatçy, aşauga iatsybnalaz axatsa,
  iphhysi iarei ahratra aphşyrgeit. Iara
  dahup, iphhys dahkajup. Itoup dara kaf
  ua, alaf eibyho, rymats rueit, zygxaa
  rymam, şouky
  rydzgabi
  ryçkyni.
  Kasa-kamsa ada, xatsei phhysi uaha ixdz
  iarymho ialageit. Gaphha lakzar, Kasakamsa ha ialymhar axamyştyx lzaartsoit. Iqaltsarany iqozei atyphha rytsha,
  Kasa-kamsa lharoup, usqan aphşmatsa
  ççaraxa irysueit. Abas izxyqartso, dara
  açkyni adzgabi ibziany eilyrkaaueit,
  Kasa amtsa inarkueit, rgag ştixueit.
  Şaqant iakikxozei Gaphxa daaştyxny
  dybnalarts. Atsyxtan, tska danxytslak,
  igag iphyrigoit, iidzbyzgy dats­xats­
  ueit, izbanzar, araanti iara aphşma
  ida uaoy aşxa datçysny, abnarşyra
  itçatsgany tsaşa izyqatsarany dyqadzam.
  Moadaroup, lada-oada uzeilyrgom, ueibgany agygşyg uzrytstsom. Abas şaqant
  itçaanikylaxozei Kasa, eiharadzakgy
  Gaphxa dizymyxçar ha dşany.
  Abas işaaiuaz, ani zny ztyoa iankny
  iaaigaz aj leişatsga, xylphazyk azy
  igarymleit. Ahkaj Kasa-kamsa diph­
  xan:
  – Aait, haj xazyna şgarymlaz umbadzoi,
  uş­pha­gylo ara, abyrjytsqa uaştal,
  iaxy­qazaalakgy iuphşaaroup, phyrxagak
  aiuny iqazar, eibgamzar, axybao umany
  uaakylsyroup, ahy, utstsaky, işeilaxlo
  umbadzoi, – lheit.
  Iiurany iqaaz Kasa-kamsa, iahkaj
  ialhaz qaitsar akyn. Ddyklagyşeit
  ryj leişa­tsga aphşaara. Adhyphşka
  eimideit, abna tçygka dnaryvsit, dnarylsit, lada iheit, oada iheit, iqam aj.
  Axa gajyşas imozei, ahkaj lajaka
  izleixaştryzei! Abas aj dşaştaz
  eilaxyleit, amoa dyznyz datsyxqeit,
  abnarşyra dylanagaleit. Dqaleit Kasakamsa. Abna dylaxeit dzylymtsua. Ikşamykşa agygşygka ryştybj iahaueit,
  atyoaroarka ikiua uxy-ujy dyrgyloit, zny-zynlagy rylaka amtsa rxydyd
  iaaixabyrbyrny rtçyrtsaxueit. Argamadu iboit bziarak dakşarany dşyqam.
  Abnatçy zyndzask alaştsara jpoup, alaş
  uioyzaxoit, Kasa işapy axeixigaşa
  ibom, şatçak aaqaitsar tslaky danqoit,
  amag itçyxoit, afasara daştuam. Abas
  tsgaphsyşa imany, dnapyrşyşua, abna
  dylaxeit. Abri aamtazy xatsei phhysi ryj
  leişatsga, atyoaka tsaryxtsadza,
  azaak iqaaua agaş iaadgylt. Ahkaj
  dgyrgeit aj eibgany iaxyxynhyz,
  Gaphxa dgyrgeit Kasa-kamsa deibgany aj aaitseit ha. Lgy tgyrgaaua,
  dyoua agaşatç dneizar, aj axy qo igyloup, Kasa-kamsa ixabar yqadzam. Gaphxa
  daaşardzydzan, lgy ntyphsaait. Lybjy
  narouny Kasa-kamsa ha inaiztçyltit,
  axa Kasa-kamsa Gaphxa lybjy axynadzou
  dauqaxu, iabaiahauei, abnarşyra agaxy
  dagaxeit. Oaphxa eihagy lybjy rduny:
  – Kasa-kamsa-a-a! – ha, lybjy
  datsahhany xara ilştueit. Atsxybjon
  ztyora itytsny, im­laş­ua atsla iktaz
  tyoaroark, eixtskyslo, abjy tar­
  xatçny, «uu-liu-liuu» ha aatçnatit, atak
  lynatozşa. Gaphxa dygjajo agaş dza­
  phyrymtsua daxadgylo, Kasa-kamsa ibjy
  aku­şa ilahait. Dgyrgan iztçyltueit:
  – Arax uaai Kasa-kamsa, arax uaai,
  aj garleit, – ha. Atyoaroar axykto,
  tsas auaşa, «uu-liu-liuu»», ahoit oaphxa.
  «Sneiueit, sneiueit» ha Kasa-kamsa atak
  qaitsouşa lahaueit Gaphxa, us lgy iaxataxu
  azy akxap abas izlahauagy. Axa dyqam
  Kasa-kamsa rytsha. Ahkaj Gaphxa agaş
  dylzadxuam, ega lykylhatsazargy il­
  uam. Kasa-kamsa dxaago, lylabjyşka
  ltçytskasa itso dgyloup llymha kydtsany
  ddzyroua, djara iştybj sahauazar ha.
  Zeg başaxeit. Iqaqadza işeit, dyqam
  Kasa-kamsa. Aai, itsabyrgny, uaha Kasakamsa rytsha adunei dandzamyzt. Auxa, ats­
  xab­jon, dangaq, dankyphaxa, tslaşapyk
  dnadiaalan ggala damxatseit. Abra, da­
  xaanagaz atyphatçy, akydjmaka tar­
  tas-gylartas irymazaaryn. Abart akydj­
  makagy aphyza dyrtaxup. Abra ztçeizyz­
  galoz akydjmakagy phyzas irymou
  tçadak iaqaroup, aleişagy baaphsup,
  aqazaşagy tsgadzoup. Zqazşa bziou
  akydjma iauqalaxou, axa ari ak zyndzask
  işartan. Auaa axymoasuaz gatany
  irxaoon, nas zgy ztçanymyz, bdjarda iqaz
  auoy dnyştaga dak­uan. Dqaqa-çaqany
  dşeibgaz amgax daştuan. Asasa ubri
  aqara eixytsuan, kalatk tadzarat eiphş.
  Ui akydjma, egyrt akydjmaka reiphş
  işamyzt. Iara ikydjmatsqany iqazou,
  mamzargy uaoy iimbatsyz datça phstyzu
  ailyrgara uadaoyn. Auxa akydjmaka
  rtçeizgany atsa rtçartaxan, abri rphyza
  atsa azaaiuamyzt, us axy nyknatson eiphş,
  aphyntsa uaophsyk ifoy aatasit. Adyxha
  ioatsqeit. Alaka akits eiphş iaxaz alaştsara kylblaa iagon, abnatçy zegy abartan.
  Iaafoy-aafoyfan, iaraznaky, Kasakamsa itçeikaphsa daxytsaz atyph ylnaxit. Atyphgy zyndzask iaaigan. Atçny azxara ymfaka iqan, itsxlymua iaaidphalan,
  Kasa-kamsa rytsha aphxydz ssirka dyşrylaz, akydjma asasa dyntanagan, amgax
  ddyknatseit.
  Işaaşaz, Gaphxa, Kasa-kamsa ha tçytua,
  iphşaa­ra dalageit. Adka, axşyraka,
  axka, aaiga-siga aky aanlyjuam,
  deimdoit,
  lylabjyşka
  dyrkabeit,
  Kasa-kamsa igyroa damoup, dyqam, dyl­
  tsydzit dyztçyphsaaua bzia ilbo arphys
  gyraz. Iqaltsara lzymdyrua xyharakyk
  atçy dxalany, Kasa-kamsa ixdz hany,
  iştçyltuaz, aşxatçqarsta ialiaaz adj tsla
  xyjjara aktsan iktaz aşauardyn
  alaphş dnytsaşeit. Aphsy kymkymua, phsy
  zxo aky anbaatsyrtsuei ha işyphşuaz, as
  atyphha danaba, amtsyjoa duka ainnaqan,
  izyktaz atsla aarxydjxydjyn, tsoantsy
  ajoan inalaleit aznyk azy, nas uaxynt
  atçeikaphsany axykalaa eiphş tsaqa iotalan,
  axy iazymariaşa iannei, atçaaitsnaxyn,
  Gaphxa-Phşdza daxgylaz daaştnakytsaait.
  Abnarşyra agaxy dagan, uajy ua ixygajyloit, iaxazymanşalo typhk ylxny,
  tçatsaxys iaiuz inadtalar ataxup. Gaphxa
  aşauardyn aşapxytska daxyrku daara
  ljy ltsoit. Ilboit tçei şylpheiphşym. Nas
  srazqy szatsymtsozar akxap, axa uaandza
  Kasa-kamsa ha tçystlap, dqalany abrax,
  abnarşyrax, daanagazar sybjy iahar
  zdyruada ha iphxadzany:
  – Kasa-kamsaa! – ha atçytra daqyts­
  uam, tçylttsyphxadza aşauardyn eixts­
  kysloit. Zny, atçaankylany ixagejylaaueit, datçznyx, amtsyja duka aainqaaainqany, phxaqa atçeiujny atsara inalagoit. Axy nata-aato, inaphşy-aaphşua işneiuaz, amtsyjoaka ggala iaaidnaqalan,
  axda thany atçyharanakit. Aşauardyn
  gtçanyzarak şyqanatsaz aqara eilylkaait
  Gaphxa. Ari zmaanou szeilyrgozar ha xyxtsaqa anaphş-aaphşra dalageit. Us, raphxaqa,
  abna agtany, tçygrak ady aaphşueit, şoukgy erg ha ryxanga lboit. As auaaphsyra
  anylba, gygrak lmoukan dyqam, lymç
  aatalan, lybjy xtsany:
  – Şsytsxraa, aşauardyn samyşx!
  Şsyts­xraa, aşauardyn samyşx! – ha,
  tçaaixak qaltsom, aşauardyn aşapxytska
  lylarphany, ajoan atsax dxagalany damany iaxtso. Ana, tçygrak ady axaaphşuaz
  ikgylaz rqyndza lybjy nadzeit. Rxy
  ioaxazar, aşauardyn atçeitsha, auaophsy
  damany irxyphraany atsara iatçup, iagagdzam
  şa­rytsa­oyk ixympal zymneiua inaxaraxarts. Eilagylaz rax ruadzk, afyr ha daalasyn, ixyts iaxyndzalşoz iaairxxan, aşauardyn axy iar­bany axympal naştei­
  tseit. Ui akxeit, axym­pal, aphsaatjyfao ablaka aatnaxyn, ahaua iaxalaz
  iaabalybateit, nas ineilyory-aai­lyoryn
  akahara ialageit. Tslak ikhar izdyruada
  atyphha lyphsy eikxargy, axa us akymka,
  dgyl kamphak, mamzargy şxatsaqak
  inatçahar, leikxara aty ahara uadaoup.
  Aşa­uardyn akyr iharakny ajoan ialan.
  Ana eidgylou gyphoyk auaaphsyragy, rgy
  xytxytua ajoan iatsaphş­ueit. Aşauardyn ixantydjdza, tska itym asak dzlaçy
  eiphşny ajoan ialryony işaauaz, axda
  aatnahan, qyq-tçyq hagy aky ahakeit,
  nas ahauatçy iaaphatphatyn atçaannakyleit,
  axa uaha analymşa, amtsyjoa duka mçyla iaaitsnaxyn, iphşşadza tsaqa intaleit.
  Iaatsasyz aphşa phxaqa inanagon ikamyjua. Aşauardyn amtsyjoa az­qart
  amç amamyzt, axa eitsyxny iakyn. Ilaq­uailaqua işneiuaz, altçar, adzbaara ilagylaz,
  rkytratska iryxhazo, rymaxka djara
  irtyrua, tçadjara iphytstso ibaadzajjyradza
  iqaz rytsa inytsahait. Gaphxa baophtsak
  şlylamlaz eilylkaaueit, lşara lxytsny
  dşyqamgy. Aşauardyn aphsy axytsra
  iatçup iaxlydjylou, axa ilylanarqatsaz
  aşapxyts duka ua ilylarphsny iakup,
  ljy tylymjaka dzatstsarany dyqadzam,
  us qalymtsar – ineidphsylaroup. Ljy
  tyljargy dşabargy alşoit, axa uaha
  iqaltsara lbom. Iakyl­kit, makana lymç
  şyqou lyphsy atsylgarts. «Iudyruazei, us
  syphsy iaxdzargy, ana adhyphş ikyzbaaz
  auaaphsyra», ha lgy ilanaheit.
  Şta ihatup abrax iknagalaz raanagaşa şyqalaz, nasgy dara zusttsou.
  Abart, abra iqou aşxeibarkyraka ryn­
  xyts, eitax inaxarany, hynt­kar­ra bziak, hyntkarra ggak yqazaap. Gyr­oadaxaada inxon-intsuan uaati ahyntkar
  iuaa­jlar. Abri ahyntkar xara ixytsuaz,
  qyş­ra zgymyz, zxy zkaçramyz, phagara
  zlamyz hyntkaryn. Bzia eilikaauan
  iuaajlari iarei patu eikyrymtsar,
  bzia eibambar, iargy ihyntkarragy
  şzyqamloz, işeilahauaz, ubri aqnyt
  iuaajlar myrgaqka, rxy iaataşalak
  dmyrqatso, rnapi rxi eirxo daaiuan, dargy irdyruan rhyntkar du işimjoz,
  işimtiuaz. Daara igra rgon, irgartgy
  iqan, işynxoz, işyntsuaz uaxaphşyr.
  Ajlar rxymoaphgaşa, reizyqazaaşa
  matsra iuarhon, abri ahyntkarratçy anxara işynasyph duuz. Abas gyroada işaaiuaz, uaxyk iadamxargy uaxyk, akydjmaka
  ryklo ialageit. Eiharadzak akytatçy in157
  
  xoz rakyn axlymdzaax ianioz. Adzy-oydja
  ireitsamka auaaphsyra, irykloz akydj­
  maka irtsyrgon. Moaxastas iqou zegy
  zlauxçaryzei, auaa şany izymnyqo,
  rxyçka aony ionakny iaateit. Amtsa
  iaoyzou arphartsa rtçeizgany, rtçeibytany
  kyta-kytala açaphşara iatçup, eimdoit, abas auaa irçyçaz akydjmaka
  ykyrxyrts, indyrtsarts. Axa akydjmaka
  ubria­qara igyzmalny rxy moaphyrgoit,
  iaxa kytak atçy tsgarak anyqartsalak,
  uatsy atça kytak alyrxueit, nas myşkak
  ikylsdzom, rxabar dyrdzueit, usqan auaa
  rygtçanyzaaara dyrphsytçueit, nas eitax,
  agyroa-agaqra. Abas işaaiuaz, ahyntkar
  ipha, ioyztsa imany dyşryştaşary­
  tsoz, ryşta ştikaan, abrax, şxanxyts,
  abnarşyrax iaaigeit. Iaa­lagan akyr­
  djara aşatshaka dyrgyleit, uajy
  hşatshaka akyr rtçytsaşazar, iryzkyzar aaboit ha iaxaaiuaz, aşauardyn
  ajoan ialazza, auao­phsy damany işneiuaz anyrba, ahyntkar ipha indykitsaz
  ixympal ablaka tnatsqaan, naxxi
  djara, altarra iatsatsaxu adzbaarratçy ilajup. Gaphxa eiha-eiha lxaa ggaxeit, aşa
  lylxata itso ialageit. Ahyntkar iphei ui
  ioyztsei aşauardyn axkahaz agoara rymoup, axa uax aneira us imariadzam, laşara
  ztsumbaaua abnarşyratçy amoa atsyxqara
  akgy ataxdzam. Idykleit atyoaka
  irtatho aphhyzba lyphşaara. Deibgazar, hab­jy lahar lgy lyrggap, lgy
  lyştrym, lyphsy axanga haşphaxymdzari
  ha igygueit. Ahyntkar iphei ioyztsei
  alaşarytsaka rytsyn, iryman atçy­
  ggaka, atçy bziaka, axa atçka abna irzylagalomyzt azy, axylaphştsa adyrgylany
  atçadjara, typhmanşalak atçy iaankylany
  iryman.
  Duk iadymxaleit Gaphxa lyphşaara. Rgy
  iaxaanagoz ianazaaigaxa, alaka aaksaak dyrgan abna iaxnylaşkaz, ryşta
  ixylany iannei, antsaxşa, aphşdzara
  dago, lxy adyrra ltsuadaony, aşauardyn
  azymtsyjoak datsaxua, adzbaaratçy asaara dyştoup. Eitsyz arpharatsa iaraznaky aşauardyn aşapxytska damyrxit,
  ahyntkar ipha ihazyrtra dyntasyn, kalamk aatgany, itaz axşeilarşyşy,
  aşapxyts typh dagany daxyqaz inalxişyn, iaraznak aşa aangyleit, agara ialageit. Lyphsy lylaleit Gaphxa. As lyphsy
  eikzyrxaz irzylhara lyzdyram, şaqa
  lgy iataxu aqara ltçy ilzarhom. Xazy, as
  deixyj-eikyj, ltseij aaphşua daxgylo datsyphxaşoit.
  – Bara iaxarnaxys abra ibbo hart zegy, hahşa xyçy bakzaaueit. Ihabho,
  ihadybtso aky haxyphom, ihardyr şta bzyniaz, ibxu-ibtsyxo, – ihan, ahyntkar ipha
  Gaphxa lxaxy byrfyn ineiphxişaşit.
  – Sara Gaphxa syxdzup, soyza Kasa-kamsa
  abna dylaxan, dşysyphşaauaz, aşauardyn saaşt­naxyn, işyjbo safarts samany işneiuaz, şara syphsy eikşyrxeit,
  samyşxit. Syphsy tanatsy, sargy şara
  şzy syqazaaueit, şahşa soup, – lhan,
  dryz­gykua adzadzala iaalgydlyhhaleit.
  Gynda-Phşdza bjoyk aiştsa lyman
  alak işaho ala, hargy bjoyk haqoup
  ara, bara ha­h­şazats Gaphxa-Phşdza boup.
  Gynda-Phşdza dyzla­beigu ha akgy
  aabom,bara bzyniaz, ibxybgaz lyphxydzgy
  ialamşatsyzt, ubri azy, iaadyruei,
  akyr şyksa antsalak, iaxati axtys
  iajabjxa
  irho-eitarho
  işneiua,
  Gaphxa-phşdzei bjoyk laştsei rlak ha,
  lakny iqatsany ahara ialagargy qaloit,
  iheit ahyntkar ipha. Igylaz ioyztsa aaibarççan, iakşahatxeit. Gaphxa inag­­dzany
  dzymççeit. Ui aky şylgalaşaz, aky dşaannakylaz eitsgarteit.
  – Gyroas ibymou habharoup, – rheit
  laştsa.
  – Saştsa xazynaka, sataşymtsan
  as iaar­tny iaxşasho, axa sara xaasgyroas isymou Kasa-kamsa ioup. Iara ida
  sara syphstazaara iphstazarany izyqalom. Ui
  ixyz, dzyniaz eilkaany ismour sgyroa
  ntsaşak aiurany izyqalom. Saş­tsa
  adauaphşka, makana sybziara zzymdyrua,
  şsytsxraa, Kasa-kamsa dyszyşyphşaa, –
  lheit.
  Kasa-kamsa dyztçyz, dzyştaz, imoa
  axgaz anyrdyr Gaphxa laştsa, uajraandza
  rxyrtçy ikyz agyrgara nyktsit. Abra
  izlagylo abna şaqa işartou dara raqara
  izdyruadaz. Ara, auaa irçyço akydjmaka
  rtçeizgartoup, phsşartas irymoup. Dara
  rzy şarta zyqalom. Abri abnarşyra
  agygşygka irhyntkarroup. Dar roup
  aphşma­tsa. Aiştsa irhara ryzdyram.
  Lygşymşa rhar rtaxup, axa amts dara
  iratam.
  – Zyndzask bgy kahajyr htaxym, hahşa xyçy, axa ibdyruazarts htaxup,
  Kasa-kamsa abrax dylanagalazar tçeirak
  dakşarany dşyqamyz, axa, ari haznu
  adunei atçy iumbo, iumahaua, iqamlo akgy yqadzam, ibymboi bargy aşauardyn
  şybjxas bqatsany bamany işneiuaz
  izykşaz? Bara, Antsa ilphxany ,byphsy
  toup, beikxeit, ubas Kasa-kamsagy
  pheiphş bziak ilax ianny iqaztgy, dzynialakgy dyphsrany dyqadzam, ubri ipheiphş
  daniaandza. Haphşlap, zagy irymoup
  dara irzalxu aamta, – abas ahyntkar ipha
  Gaphxa dynlatsajeit, gygrakgy lymto,
  gygradagy daanimyjua.
  Rlaka raphxaqa iştny, Gaphxa dyr­
  gylakny, eikydzyroua, zegy rzyha ixiany, aşatshaka rgylany iaxrymou ax
  rtçynarxeit. Abna atsa abgassei, abgaladjkei,
  akydjmakei ryşta iargany iqoup, axa
  aphsaat rybjada atça bjyk rahauam. Us
  işneiuaz, ahyntkar ipha daatgyleit.