Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 4

  Belüemçä, studentlar, şul hanım yazgan «Bäyälämä»däge kürsätelgän citeşsezleklärne beterep, diplomnarıbıznı kabat eşlädek dip, ber atna eçendä kire kiterep tapşırgannar. Kafedra utırışında mäsäläne kön tärtibenä kuyıp, şul dotsent hanımga süz birelde. Ul:
  — Diplom eşlären studentlar kabat yahşılap, tözätep, döres itep eşläp çıkkannar!— digän bäyälämäsen äytte häm alarnıñ hezmätlärenä bu yulı «Yahşı» bilgeläre täqdim itte.
  Utırıştan soñ şul studentlarnıñ hezmätlärenä citäkçelek itkän professorlarnıñ bersennän soragaç, ul:
  — Yuk inde, nindi yañadan eşläü ber atnada. Şul uk eş. Hanıbız gına bügen uñ ayagı belän torgan!— dip cavap birde.
  
  YuGALGAN SERLE UTRAULAR
  Hikäyät
  Yazuçılar arasında ber usal keşe bar ide. Üzeneñ talantlı buluın häm başkalardan östen ikänlegen raslar öçen ul üz tabigatenä layıklı yul saylap aldı. Sıy-hörmätlär kürsätü anıñ cayında yuk ide, şunlıktan här tänqıytçegä, tribunadan fiker elmägen çöyüçegä aldan uk äytep kuya:
  — Mine yahşı süz belän telgä almasañ... Çıgış ta yasıysım bar! Mäqalä yazıp yatuım!— dip belderä tordı.
  Anıñ usallıgı, süz kistäneneñ avırlıgı ğomumgä mäğlüm isä dä, yazuçı halkı akıllı bit ul, söyli belä:
  — Sezneñ kebek böyekne, talant iyäsen urap uzu mömkin tügel,— dip äytep kuya.
  Bu alarnıñ üzara süz bireşüläre inde.
  Şulay bezneñ äfändebez, teldän-telgä küçep kilä-kilä, ğacäep däräcädä böyek ädipkä äverelde. Anıñ tiräsendäge süz diñgeze şulqadär dä koyaşlı häm yämle bulıp cäyelde ki, şähese dä şunıñ eçendäge serle ber utrauga äverelde.
  Zamanalar ütte, ğadätlär alışındı. Yazuçılardan da küsäk bolgap söyläşü modası ütep kitte.
  Tarihka äverelgän çorlar-däverlär ğadel bäyälären ezlilär, keşelekne şunıñ belän borçıylar. Äle kayçan gına barısı da nurlanıp asıltaştay yaltıragan pıyala kisäkläre tutıgıp, aralarındagı märcännäre genä tös uynata kaldılar, çönki süz diñgezläre korıgan, utraular yugalgan ide inde.
  
  NURLANIP BALKIDILAR YuGIYSÄ
  Hikäyät
  Beräülär mäñgelekkä hezmät itüdän yäm taba, ikençelärne köndälek tormış mäşäqatläre kübräk kızıktıra. Ah, tigez yaratılmagannar da inde dönya yözendäge adämi zatlar.
  Bezneñ härberebezneñ üz eşeneñ ostası bulırga tulı hakı bar.
  Yazuçılık eşen zärgän-yüvelir hezmäte belän çagıştırırga yaratalar. Bu añlaşıla da, çönki ikeseneñ dä eşe bik vak, cavaplı, çeterekle, citmäsä başkalarnıñ toyım-taläpläre belän bäyälänä. Ä bezneñ toyım-taläplär bik çuar inde, anısı.
  Min şundıy ber yazuçını beläm, ul mäğnälärne ayırmıy, hakıyqatne tanımıy, küreneş-vakıygalarnıñ üzägen taba belmi torgan keşelärdän ide. Ämma da mañgay küze şaktıy ütker bulıp, äsärlären şulqadär dä osta tözi başladı, süzlären-cömlälären ukuı uk küñel rähätenä äverelde. Nindi genä yaña äsär yazmasın, ul yaltırap tora, çınmı-yalganmı — ayıru da mömkin tügel!
  Zaman sınavı digän ülçäü berämlege bar. Menä bügen vakıt taptım, kiçä yaltıragan ädäbi äsärne ukıp utıram. Güyäki borınıma añardan tires ise kerä. Ä küñelem:
  — Asıltaşlar hiçkayçan tutıkmıylar!— dip kabatlıy.
  
  YuLDA YÖRÜ BÄLASE
  Hikäyät
  Olı yuldan ber Sarık artınnan Sıyır mögräp-mögräp kilä, ahırgı çiktä östenä ük barıp menä.
  — Sez närsä eşlädegez inde? — di Sarık, aptırap.
  — Akrın söyräläsez bit!— di Sıyır, tämam açuı kilep.
  — Soñ anda, yul çitendä, tizlekne kırıktan arttırmaska digän bilge kuyılgan ide. Şuña kürä aşıga almadım,— di Sarık, üzeneñ haklı ikänlegen añlatıp.
  — Kürdem, ul bit sineñ öçen tügel, bezneñ öçen,— dip belderä Sıyır, üzeneñ dä haklı ikänlegen añlatırga yul tapkanday.— Ul bilge astına sıyır räseme töşerelgän ide.
  25.11.2009.
  
  AHİRÄT DUSLAR GAYBÄTE
  Hikäyät
  — İ ahirätem, sine monda nindi cillär taşladı?— dip sorıy ber tatar hatını, kürşe avılda tanışın oçratıp.
  — Nindi süzeñ bu?— di ahiräte, tämam aptıraşka birelep.— Min üz avılımda bit. Menä sine nindi cil taşlagandır äle monda?
  — Nindi bulsın?— di ise dä kitmiçä tegese.— İtäk cile inde. Yegetlär ezläp yörim bit.
  Monıñ süze älbättä ahirätenä törtterü bula. Ämma ul da yugalıp kalmıy:
  — İreñ östennän yöriseñme ällä?— dip sorıy, häyran itüennän kotıla almagan qıyäfät çıgarıp.
  — Nişläp irem östennän yörim di? Baskanım da yuk! İr qadär ir östennän yörergä, sin mine kem dip beldeñ, ahirätkäyem?— diyäräk, tege hatın tizräk süzne ikençegä bora häm häl-ähväl soraşuga küçä.
  
  İŞÄK BULIP KALU
  Hikäyät
  Uram çatında marşrut avtobusın kötep toram. Yänäşädä genä ber keşe söylänä. İğtibar itäm: äñgämädäşe işäk ikän.
  Bu häl miña bik tä ğacäep toyıldı. İşäk äytä:
  — Sin miña alay karama. Min bik küp kitaplar ukıdım. Belemem dä yugarı,— di.
  Tege keşe sorıy:
  — Nindi kitaplar, kaysı yazuçılarnı ukıdıñ?— di.
  Bu işäk cavap birä:
  — Bik küp inde alar,— di.
  — Ä Tukaynı ukıdıñmı?— dip sorıy keşe.
  — Yuk,— dip cavap birä busı.
  — Menä närsägä sin çın keşe bula almagansıñ da inde,— di ansı.
  Ul arada kötkän avtobusım kilep citep, aña utırıp kitep bardım. Üzem baram, üzem uylıym: «Yarıy äle Tukaynı ukıganım bar, yugıysä min dä işäk bulıp kalası ikänmen!»
  
  KİÇÄ BULGAN HÄLLÄRDÄN
  Hikäyät
  Yazuçılar, proza ostahanäse utırışı aldınnan irtäräk cıyılıp, häl-ähvällären soraştırıp utıralar. Ber qalämdäşläreneñ icatın tikşeräseläre ikän.
  — Rkail Zäydulla äytergä cıyına,— dip belderä aradan berse.— Ul beläder!
  Zäydullanıñ alar yanına kilep kergän genä çagı. Yugalıp kalmıy:
  — Min bit birmägän keşe belän söyläşep tormıym,— di.— Miña birmäde.
  — Zamanalar üzgärä,— dip kuya ostahanä citäkçese Kamil Kärimov.— Rkail eleklärne birgänne sorap tormıy, üze ala ide.
  Süzne halık ike mäğnädä añlap ölgerä. Rifqat Kärami replika taşlarga mäcbür bula:
  — İcat belän hatın-kıznı butamıyk, cämäğat!
  
  
  NADAN HALIK
  Hikäyät
  XX yözneñ soñgı distä yılları betep bara ide. Räsäy halkın kort çakkanday zamannar. Bolgavır çor. Kemneñ küñelendä — şunıñ avızında. Türälärne kara yandırıp sügü, kahärläü berni tügel.
  Mäskäüdä «Tatarstan könnäre» bara. Minem alda gına ber mäskäü tatarı mädäniyät ministrıbıznı sügep taşladı. Nu äytep tä kürsätte. Tıñlarga açı bula başladı.
  Soñınnan ministr miña:
  — Ahmak ta inde bezneñ halık,— dide.
  — Äye,— didem, beraz häyran itep.— Şuña kürä dä sez ministr bit inde!
  23-24.11.2009.
  
  UKITUÇILAR SÜZEN SÖYLÄP
  Hikäyät
  Ber dramaturg äfände belän sähnä tänqıytçese häm teatr belgeçe sanalgan ğalim keşe bik tä dustanä söyläşep utıralar. Ğalim digänebez universitetta ukıta ikän. Alar yanınnan ber yazuçı uzıp bara. Eleklärne ul tege dramaturg äfändeneñ dramalarında üzlären aklamagan miflarnıñ östen çıguın kürsätep tänqıyt mäqaläse dä yazgan bulgan. Ämma basılmıy kalgan bulgan, yağni yazuçı äfändeneñ ul vakıtlarda tänqıyt ölkäsendä köçen sınap karauları uñış birmägän. Yazgan mäqalälären bik siräk kenä bastırgalıy torgan bulgannar. Tik, kem turında yazmasın, «menä sezne turıda närsä yazıp kiterdelär äle» dip, ul keşelärgä redaktorlar kürsätkäläp tä bargalagannar. Kıskası, yeget belän alar bik ük namuslı kılanmagannar. Bu hakta häm yazuçınıñ vakıtında tänqıyt mäqaläse basılmıy kaludan häbärdar dramaturg äfände, üzeneñ hakında ni yazıluın belgängä kürä, açuı kilgälägändä, anıñ qaläm belän yäşlektä törtüen haman da kiçerä almıyça, teş arasına üçen kıstırgalap, vakıt-vakıt räncü süzlären kabatlarga yarata ikän. Äye, sez närsä, ul bit tatarnıñ tanılgan dramaturgı, ä bu yazuçı kem inde — anıñ aldında ayak astındagı çüp kenä!
  Bu yulı da ul dramaturg mesken yazuçını üçekläp alırga itkän. Tege universitet ğalime belän äle genä uñışlarında maktaşıp utırgan bulgannar ahrısı. Urtak uyları, fikerläre dä küp tabılgandır.
  — Menä-menä,— di dramaturg äfände, uzıp baruçı yazuçını yılımına eläkterüenä söyenep,— menä şuşı malay inde ul, tänqıyt yazgan bulıp!..
  Yazuçıga avır bulıp kitä. Cavap birergä dä turı kilä:
  — Äye-äye,— di ul,— tänqıyt yazgan bulıp... Yäşlektä ukıtuçı ğalim abıylarıbıznıñ süzlären kabatlap yöribez, kartaygaç kına üz akılıbız da barlıgı küñelebezgä kilä!
  — Menä-menä!..— dip, dramaturg äfände haman da mıskıllı söylänep kala, yazuçı isä, şunda uk agarınıp kitkän ğalimgä kul birep, elektä algan lektsiyäläre öçen rähmät äytep kitep bara.
  
  ZAMANA ANALARI
  Hikäyät
  Zamananıñ maturlıgın häm rähätleklären tagın da arttırıp, modaga köyäzlek ğalämäte bularak kolakça-nauşniklar kerde. Härkem başın şunıñ belän kısalap kuya da, muzıka, cır-moñ tıñlap, avız yırıp yöri birä. Hätta telefonnarın da şuña gına totaştırıp, ciñel genä söyläşep yörüçelär bar. Kayvakıtta alarnıñ süzlärne yañgıratıp cibärülärenä uramda aptırabrak kalasıñ. Bu keşeneñ çama hise yugalgan dip, tizräk ul tirädän ayak yaltıratırga aşıgasıñ.
  Şulay bervakıt Kazan şähärendäge 85 nçe mäktäbe töbendä ber yäş ananıñ şaşınıp kıçkıruına häyranga kaldım. Berençe sentyabr köne ide.
  — Kaya minem balam? Kaya minem kızım?— dip, şunda häyran itkän keşelärne yakalap kına almadı inde.
  — Kayan belik?— dibez.— Monda kiläse idemeni?
  — Minem belän çıktı. Artımnan kilä ide. Yuk bit!— di bu.
  Baksak, kolaklarına kolakça-nauşniklar kuyıp, bu hanım rähätlektä kontsert tıñlap kilgän. Balasın da yartı yulda kaldıruın onıtkan. İyärep kiläder dip uylagandır inde, santıy.
  Şunda ber ukıtuçı:
  — Artkı uramda ber bala şärran yarıp yılıy... Änisen yugaltkan, ezli!— dip kilep äytte.
  Yäş hanımnıkı ikän. Şunda uk añlap aldı häm balası artınnan yögerde.
  — Şulay bula ul dönyañnı onıtıp cır tıñlap yörsäñ, kolaklarıñnı kolakça-nauşniklar belän tomalap!— dip, cıyılırga ölgergän halık dönyasın onıtıp söylänä kaldı.
  
  İR KEŞE SÜZE
  Hikäyät
  Ber kiñäşmädä printsipial mäsälägä bäyle çıgış yasarga turı kilde. Üzemçä tonnı da, süzlärne dä döres saylagan kebek idem. Ämma açuı kilgän ber türä şunda:
  — Sezneñ miña çıgışıgız ber dä oşamadı,— dide, buyaştırgalap yöri torgan kara kıl çäçlären ğadätençä artka taba baş tübäsenä sılap sıpırıp.
  Aña cavabım dorfa kilep çıkmasın öçen yözemä yılmayu yögertep, şayan süz räveşendäräk fikeremne äytep kuydım:
  — Keşegä oşar öçen tırışırga min bit hatın-kız tügel! Kimendä mähäbbätkä genä däğva itä alam!
  
  ÄDİPLELEK SABAGI
  Hikäyät
  — Hikäyäñne ukıp çıktım!— dide ber tatar yazuçısı, Berlektä uzdırılgan ber cıyılış aldınnan mine eläkterep alıp, halık aldında yözemne kızartıp.— Läştamak avılı yegetläre kirägeñne biräçäklär! Şulay yarıymı inde? Avılların «ilämsez» dip yazgansıñ!
  Ni äytergä belmiçäräk toram. Şulay da:
  — Zur avıl bit, çäçelep kitep urnaşkan!— didem.
  — Urnaşırlar... Ämma kirägeñne birerlär!— dide ul haman da yöräkkä kurku salırga teläp.
  — Ul avılnıñ yegetläre andıy uk ahmak tügellär. Kiresençä, döres süz öçen maktarlar äle!— digän buldım. Ämma hikäyädä süzlärem matur kilep çıkmaganga haman da borçılam, citmäsä oyatı ni tora.
  Ä tege yazuçı äfändebez haman da ostalıgın eşkä cigä:
  — Ülçäp yazarga öyränergä kiräk! Şundıy matur avılnı yämsezläp monda!— dip, tagın da avır süzlärenä kara buya östi birä.
  — Bik şulay da bit... Ostalık citmägän, ukıtuçılarım birgän sabak belän genä bulmıy şul, üzeñneñ üzägeñdä keşegä karata hörmät bulu kiräk!— dip aklanam.
  — Abıyıñnan öyrän!— di ul, üzeneñ osta yazuçı ikänlegen tele belän raslap.
  — Tırışırmın!— dip aklanam haman da.— Ämma sezneñçä ük osta da, matur da, kileşle dä yaza almamdır, gafu itegez inde!
  Süzlärebezgä kolak salıp toruçılar «vät şulay» digändäy söyeneç belän yılmaydılar. Äye, alar böyek yazuçılar bit!
  
  BÄHETEÑÄ KÜRÄ
  Hikäyät
  Tatarstannıñ Mädäniyät ministrı «tukayçılar»nı kiñäşmägä cıydı. Dönyanıñ berniçä aldıngı ile Gabdulla Tukayıbıznıñ äsärlären tärcemä itep, üzlärendä bastırıp çıgaruga teläklären beldergännär. Tomlıknı tözep birergä kiräk ikän. Arada böyek «tukayçı» äfändelärneñ arıslanday kükräkle, yulbarıstay acgırıp torganı da bar. Härhäldä keşegä yul birä torgannardan tügel bu.
  Häm ul:
  — Mondıy eşne min başkarıp çıksam gına inde!— dide, üçle dä, tile dä ikänlegen härkemneñ isenä-häterenä kilerlek itep, aldan uk citeşep, «zatlı» telägen belderep.
  Kiñäşmä isä üz akılında ide. Anıñ bu fikeren huplarga aşıkmadı. Barısı da süz yomgagın akrın gına sütü cayın karadılar. Bolayga kitsä, utırış ozakka suzılırga mömkin dip:
  — Çınnan da, cämäğat, eşne başkarıp çıgu öçen cavaplı keşene, töp üzäkne bilgeläü döres bulır. Menä arabızda neçkä şağıyr, üz süze bulgan keşebez bar. Kitapnı äzerlärgä alarga tapşıruda bernindi hata bulmas. Min äfändebezne täqdim itäm. Äle genä Tukaynıñ ike tomlıgın çıgardı. Mäqaläse dä yahşı. Ämma yaña kitapnı, soralgan tomlıknı hronologik printsipta tügel, bälki tematik-mäğnävi printsipka koru yahşı bulır. Mäsälän «Milli moñnar»ınnan başlap kitep...— didem.
  Şunda arabızda utıruçı çın ğalim-tekstolog äfände dä bolay dip östäüne hup kürde:
  — Gabdulla Tukaynıñ üze tuplap äzerlägän saylanma äsärläre tomlıgı bar bit. Anı Camal Välidi, süz başı belän, 1914 nçe yılda bastırıp ta çıgargan. Menä şul tomlıgı — şağıyrneñ üz icatına mönäsäbäte, karaşı. Anı dönya halkına täqdim itü uñışlı bulır!— dide.
  Fikere citäkçelekkä dä, utırış halkına da huş kilde. İnde tege däğvaçı ğalim äfändebez dä tomlıknı tözü eşe üzenä tapşırılgan dip añladı...
  Kaytıp barabız. Ğalim-golamä halkı här närsäneñ asılına töşenergä yarata inde ul. «Tukayçılar» miña da:
  — Añlamadık, sez tegene şulqadär bügen çöyep maktadıgız! Monıñ säbäbe bardır bit? Yuktan gına tügelder?— didelär.
  Alarga cavabımda: «Min sezne talaşu, tartkalaşu, ikelänü, tagın da ällä nindi yämsezleklärdän kotkardım!»— dip äytep bulmıy bit inde. Üpkälätep kuyuım da bar. Küñelläre yomşaklık belän tulgan. Äle citmäsä yılmaygan da bulam. Bu isä alarnı tagın da şikkä sala.
  Şuña da:
  — Eşläsen... Eşläsennär... Bähetlärenä kürä!— didem.
  
  İR KEŞE KÜRENÜGÄ
  Hikäyät
  96 nçı Kazan gimnaziyäsenä studentlar pedagogik praktikaga kilälär. Alarnıñ däres bireşen tikşerergä universitettan ber ir professornı cibärälär. Ul aldan kilä, beraz vakıtı bulu säbäple, ukıtuçılar bülmäsenä uzıp, üz eşenä çumıp utıra. Mäktäp ukıtuçıları isä, kerälär dä, şikkä töşep çıgıp kitälär, kerälär dä tizräk çıgıp kitü cayın karıylar. Bu häldän kıyınlık kiçergän professor äfände:
  — Keregez, ker, borçılmagız. Bez sezne tikşerergä, «medoosmotr» uzdırırga kilmädek,— dip şayartıp alası itä.
  Şunda ber çaya ukıtuçı:
  — Ä bez çişenergä äzerlänä idek,— dip äytep kuya.— Yalgışkanbız ikän. Yugıysä ir keşene kürüebezgä kuangan buldık.
  
  TUN BÄYÄLE ÇÜP
  Hikäyät
  Ber santıynıñ imän barmagına çüp kisäge kadalgan. Avırtuına tüzärlek tä bit, ämma eşlärenä ul çüp, arkılı kilgändäy, komaçau itä ikän. Bu santıy, yalga utırıp:
  — Menä häzer min sine tartıp çıgaram da yuk itäm!— dip, söyenä-söyenä söylänä başlagan. Ämma çüpne, tartıp çıgara almıyça, tagın eçkäräk törtep kertkän. Moña açuı kilep, kulına enä algan da, çüpne şunıñ belän kayızlıy başlagan.
  — Menä häzer barıber çıgaram! Belermen min sine nişlätergä!— dip, hätta sügenep tä algan.
  Ämma çüpne çıgara almıy ikän haman. Tämam aptırap betkän. Annarı:
  — Bik açuımnı kitersäñ, barmagımnı çabıp özärmen dä äle!— digän bu, yak-yagına karanıp, baltamı, başka koralmı ezläp.
  Şunda monıñ barmagına kergän çüp telgä kilä häm äytä:
  — Çap-çap, sine betkä üç itep tunın yakkan adäm diyärlär!
  Tege santıy bu süzlärne işetüenä şaklar kata. Aptırıy. Annarı:
  — Yarar inde, alay bik akıllı bulsañ, urınıñda kala bir!— di.
  Ämma ikençe köngä çüp kadalgan urını şeşä dä, sıtılıp, çübe dä çıga. Bu adäm monı sizmiçäräk kala. Ber kıyın hälgä oçragaç: «Kaya, minem akıllı çübem bar ide bit, anıñ belän kiñäşep karıym äle!»— dip, imän barmagın suzıp ezli başlıy. Tabalmıy. Moña häyran itep:
  — Menä bit akıllı ikänmen niçek, barmagım da isän, çübe dä çıkkan,— dip kuanıp kuya.— Tunımnı betle digän buldı äle citmäsä, häsis!
  
  URAMNI KOTSIZ İTEP
  Hikäyät
  Kazan uramında beräüne tanışı kürep ala häm, yıraktan isemen äytep avaz salıp, aña taba kıçkırıp kilä başlıy. Bu hälgä halık kurka kalıpmı, barısı da häyranlıkta çitkäräk çıga. Üzenä kıçkıruların işetep algan keşe isä:
  — Abau, sinmeni äle anda, Hisam? Kem tiyä? Kem kimsetä? Häzer min anı!— dip, cilkenep, üze dä aña karşı kilä başlıy.
  — Çü-çü!— di busı.— Berkem dä timi, hiçnärsä dä bulmadı. Tınıçlan!
  — Berärse kimsetkän dip toram. Yugıysä böten uramnıñ kotın aldıñ bit kıçkırıp,— di tanışı şunda Hisamga.— Min tagın, añlamıyça, ällä nilär uyladım.
  26.11.2009.
  
  SIÑAR MÖGEZ BELÄN
  Hikäyät
  Bervakıt «Çayan» curnalına bardım. Redaktor äfände belän küreşep söyläşü şatlıgında idem. Alar:
  — Usalrak yazıgız, usalrak!— dip kiñäşlären birdelär.
  Äye, min alarnıñ kürsätmälärenä bik tä mohtac idem. Ämma:
  — «Çayan» kebek usal itep teşli almaganım öçen yazmalarımnı bastırmıysız ikän, añladım,— didem, çaya bula almavıma kaygırıp.
  — Sezneñ «bähet yoldızlıgıgız» nindi-närsä äle?— dip kızıksındılar alar, hälemne añlaganday äytep, niçek tä yärdäm itärgä belmiçä, ahrısı.
  — «Käcämögez», dilär!
  — Alay ikän,— dide möhärrir äfände, tagın da sagışka birelep,— bälki sözep kararsız dip kiñäş itär idek, sıñar mögez belän dä ällä närsä maytarıp bulırlık tügel şul!
  02.12.2009.
  
  KEŞE BÄHETENNÄN KÖNLÄŞÜ
  Hikäyät
  Ğadättägeçä Küke belän Ätäç ber-bersen maktap söyläşälär ikän. Küke äytä di:
  — Kara äle, ahirätkäyem, bezneñ cırlarıbız da ber ük törle bit. Sin «kikrikük» diseñ, min «kükkü» dim. Bezneñ kebek tagın nindi par kilüçelär bulsın inde?
  — Şulay ikän bit!— dip belderä Ätäç tä.— Şuña kürä dä soklanam inde cırlarıgızga!
  Alarnı işetep algan Turgay:
  — Ya Hodayım, yarıy süzläre Sandugaç kolagına kermäde, yugıysä yöräge yarılıp ülär ide,— digän.— Cırlau belän kıçkırıp-bakırıp yörüne dä ayıra almıylar bit.
  
  TÄNKIYTÇEGÄ TÄNKIYT HAKI
  Hikäyät
  Ber ädäbiyät tänqıytçesenä sorau birgän idem:
  — Şiğır kem öçen yazıla?— dip.
  Ul minnän şundıy da kıçkırıp kölde, bik tä oyat buldı. Yugıysä soravımda äytergä telägän fikerem dä bar ide.
  Beraz tınıçlangaç, alar:
  — Şiğır halık öçen yazıla!— dip añlatıp cavap birdelär.
  İkençe tapkırımda tagın da kölkegä kalmas öçen mömkin qadär tınıç kına äytep aldım:
  — Ä min anı tänqıytçelär öçen genä yazılamı ällä dip uylıy başlagan idem.
  Ämma ädäbiyät tänqıytçese bu yulı da minnän kıçkırıp kölde.
  Üz ahmaklıgımnı kaya da kuya almıy, aptıragan hälemdä kaldım. Äfändebez kitep bardı. Süzlärebezgä şahit bulıp torgan ber keşe şunda:
  — Artık katı äyttegez! Ay-hay usal ikänsez!— dide.
  İnde menä tämam, başka avızımnı da aça almas däräcädä kölkegä kalganlıgımnı töşendem.
  
  
  AÑSIZLIK GALÄMÄTE
  Hikäyät
  Añlatıp citkerä almaunıñ säbäpläre küp törle inde ul.
  Bervakıt Pedagogika universitetı ädäbiyät kafedrasına iptäşlärem belän kilep kergänmen dä, şunda keçkenä genä utırış kebek närsä oyışıp, üzem belän kilgännärne tegelärgä tanıştırganmın. Annarı äytkänmen:
  — Sezdä ädäbiyätçılar yuk ikän!— dip.
  Biş yıl uzgaç, şuşı «gönahım» kafedra mödire telennän kürkäm ber mäclestä bez kebek törtep çıktı bit. Tämam üpkälägän bulgan.
  Ul äytä:
  — Tege vakıtta bezne şuşı süzläre belän mıskılladı ul!— di.
  Min äüväle aptırap kaldım, annarı vakıyganıñ hätergä uyılıp kalgan kartinasın barlap, asılın añlatıp birergä tırışıp karadım:
  — Sezneñ isegezdäder, üzem belän kilgän iptäşlärne barçagız belän dä berämläp tanıştırıp çıktım, ämma cavapka üzegezneñ kafedra äğzalarıgız belän tanıştırmadıgız. Monı ädäpsezlegegez bularak kabul itep, monda ädäbiyätçılar yuk ikän diyärgä mäcbür buldım,— didem.
  Süz şunıñ belän bette dä kebek. Añlagannardır sıman ide. Ämma berniçä kön ütkäç, şuşı söyläşüebezneñ şahitı bulgan hörmätle äfändelärebezneñ berse:
  — Sez elek haklı, döresen äytkän bulgansız. Ä annarı, tege könne — şoma çana bulıp mataştıgız,— dide.— Pedvuzda nindi ädäbiyätçı bulsın, anda ädäbiyät fänen ukıtabız dip yörüçelär genä bar, berniçäsen iskä almaganda!
  Min aptıradım da kaldım. Ämma annarı:
  — Sez anı üzlärenä äytegez, nigä mine aptıratasız!— didem.
  Añlamadı. Ällä añlata almadım şunda?
  
  YuLÄR TÜGEL DİYEGEZ
  Hikäyät
  Yülär tügel dip äytegez inde mine, cä!
  Äle yaña gına Ayga dip sikergän idem, Çulpan yoldızına barıp töştem. Yugıysä kiçä genä Marstan cäyäüläp, zur ğazaplar belän kaytıp cittem bit.
  Änä tegendä ber Sıyır, böten kötüne tizäkkä batıram dip, üze tämam pıçranıp-çumıp betkän. Yanına kilerlek tä tügel, şakşı is.
  Menä monda beräü, doşmannarına, üçläşäm dip, enä belän törtä torgaç, urındıgınnan avıp töşep kitkänen dä sizmi kaldı. Doşmanın kara inde sin anıñ, ber genä cavap birmäde, haman yıragaya tordı. Menä bit keşe niçek häyläkär!
  
  UNSİGEZ YÄŞLEK SÖYÄKSEZ ÄBİ
  Hikäyät
  Bervakıt çäygä cıyıldık. Matur gına utırıştık. İke ir urtasına turı kilgän hanım:
  — Karagız äle mine, ber üzemä beryulı ikäü!— dip, tämam söyeneçtä äytep kuydı.
  Sazap kartaygan bu hanımga isä karşı östäldäge ikençe ber hanım:
  — Söyäkläreñne cılıtıp kal!— dip törtteräse itte.
  Ämma tege hanım da töşep kalgannardan tügel ikän bit.
  — Yarıy da cılıtır söyäklärem kalgan bulsa,— dip äytep kuydı.
  Ä irlärgä karap:
  — Min bit äle unsigezdä genä!— dide.
  
  SUKIR BULMIY HÄLEÑ YuK
  Hikäyät
  Keşene kagunıñ törle ısulları bar. Şularnıñ berse — anı sanga almau, isäpkä kertmäü. Bu hälgä eläksäñ, bälasennän kotılunıñ da çarası bar: sin dä alarnı sanga sukmıysıñ, alar siña ällä barga, ällä yukka äylänälär. Şulay sabır gına, tınıç kına yäşi biräseñ.
  Berzaman mäclestä ber äfände, tost äytep, östäl yanındagı hämmä keşegä mädhiyälär ukıp çıktı da, çittäräk utırgan, sanga oçraklı räveştä genä kertelgän ber keşegä kilep citkäç, süzlärendä törtelep kalıp, mantıyk yögänennän ıçkına almıyça äytte dä saldı:
  — Sezneñ hezmätlärne kürmilär genä!— dide.
  Häzer inde çärkälärne «äydä şunıñ öçen» dip kütärergä çakırunıñ mäğnäse kalmadı. Bälki anıñ şulay dip äytäse dä kilgänder?
  
  YÜNLE KEŞE BELÄNME DİGÄN İDEM
  Hikäyät
  Kazannıñ zatlı mäktäpläreneñ bersenä studentlarnı pedagogik praktika uzdıru öçen alıp kilälär. Alarnı uku-ukıtu mödire karşı ala. Kalın gına gäüdäle, yılmayıp torgan bu hanımnı studentlar üzläreneñ metodika fänennän vuzda ukıtkan dotsent apalarına oşatalar. Bu hakta uku-ukıtu mödireneñ üzenä dä yalagaylık yözennän äytep salalar. Şunda ul hanım alarga bolay dip belderä:
  — Ä, ul dotsentıgızga ohşatasızmıni?— di.— Min äle yünleräk keşe belän çagıştırasızmı, yänäşä kuyasızmı ällä dip söyengän idem.
  03.12.2009.
  
  GADEL BULMAGAN KİLEŞ
  Hikäyät
  Näfrät kazanu öçen küp kiräkme? Anıñ öçen ğadelsez buluıñ da citä.
  Şulay berzaman üzen bik sufilarça totkan adäm, qanäğat kenä yılmayıp, Kazıy Yahyaga äytä ikän:
  — Anda, cännättä, Hodaynıñ rähmätlären tatıysılarıbız bar äle!— dip.
  Ämma süzenä «äye» dä, «yuk» ta cavabın işetmägän. Ul çıgıp kitkäç, Kazıy Yahyadan soragannar:
  — Täqsir, nigä ber törle dä cavap birmädegez?— dip.
  Ul şunda gına äytkän:
  — Adäm balası nikadär genä dindarlık kürsätmäsen, ägär dä ğadel keşe tügel ikän, añamı cännät nasıyp bulır?
  
  KÜÑELLE SÖYLÄŞÜNE BOZIP
  Hikäyät
  Äñgämä eçendä niçekter namus turında süz çıktı. Bähäs mäydanında süzlären şaktıy yarıştırgannan soñ, duslarım arıp tuktaganday buldılar. Bu häl miña da forsatnıñ kilüe bilgese ide.
  Äyttem:
  — Sez däülättä, anıñ ilgä, halıkka mönäsäbätendä, törle däräcä çinovniklarnıñ eş-ğamällärendä namus citenkerämäü hakında küp süzlär söylädegez. Alarnı hökümätne hätta namussızlıkta kıçkırtıp ğayeplädegez. Ämma şunı onıttıgız, XIX yözneñ böyek fälsäfäçese Gegel bolay digän: «Zakonnardan ayırmalı bularak namus däülättä hokuksız»,— digän, yağni hökümät-däülät kanunnar yärdämendä halık belän idarä itä, namus yärdämendä tügel,— didem.
  Duslarım aptıraşta kaldılar. Min süzläremne dävam itärgä, hätta açıklap dälillärgä tiyeş idem. Yuksa häzer ahmakka çıgarırga gına toralar.
  — Namus töşençäse, anıñ zurlıgı, çikläre, yöze, buyı-sını, digändäy, härkaysıbızda törleçä. Ul bezneñ zıyalılıkka, tege yäki bu keşe aldında burıçlı buluıbızga, kemnärneder önävebezgä, başkasına bäyle. Namus ul älbättä, ruhi dönya töşençäse buludan bigräk, ruhilaştırılgan tabiğıy dönya töşençäse, yağni härkemneñ üz küñel dönyasına ülçäp tegelgän külmäk sımanrak närsä diikme? Añlata alganmındır dip uylıym: namus härkemdä üzençä. Häm menä şul çuar, törle-törle tösmerle, añlaşıluçı, toyıluçı namus yärdämendä ilne idarä itep bulmıy. Şunlıktan idealga omtılış belän harakterlangan, ämma bügenge könneñ mömkinleklärenä ülçäp kiselgän-tözelgän zakonnar nigezendä däülät-hökümät eş itä. Monı bez «ğadellek» iseme belän atıybız!— didem.
  Şunda duslarım şarkıldap kölep cibärdelär häm:
  — Abau, professor äfände, tulı ber lektsiyä buldı bit bu!— didelär.— Bezneñ rähätlänep söyläşep utırunı bozdıgız tügelme?
  
  BÄHETEBEZGÄ KAYTIYK
  Hikäyät
  — İlne idarä itär öçen barı tik ğadel kanunnar gına kiräk diyüçelär belän kileşep betep bulmıy. Ämma monda da bernikadär haklık bar kebek. Min bit zakonnarnı belmim, säyäsätne sanga sukmıym, şunıñ öçen dä çinovnik ta, berkem dä tügelmen,— dip zarlandı dustım.
  — Ä sez däülät çinovnikları, ministrlar il zakonnarın belälär häm sanga sugalar dip uylıysızmı? Bik katı yalgışasız!— didem min aña, fikerlärenä kisterep karşı töşep.
  Ul aptıraşta kaldı. Fikerlärendä adaşuı kürenep häm añlaşılıp tora ide. Şunda:
  — Keşelär asılda cämğıyät häm il bulıp urtak ählak kanunnarı barlıkka kiterüläre arkasında yäşilär. Alar güyäki yazılmagan zakonnar tösen alalar. Här maddäsen dä beläbezder kebek. Ählak kanunnarı ädäp zakonnarınnan tış bula almıy,— didem.— Ämma däülät belän idarä itü zakonnarı kısalarında yäşi. Cämğıyät — ädäp-ählak kanunnarında, äye bit! Şunısı kızık, cämğıyät üz kanunnarın nıklı itü öçen dingä, yolalarga tayana. Şunıñ belän üzen hökümätkä, däülätkä karşı kuya. Şuşı karşılıkta il barlıkka kilä.
  Süzlärem äle genä betäse tügel ide. Fikerläremne din häm däülät mönäsäbätenä taba alıp kitep, şuşı ike dönyanıñ üzara karşılıkta toruın, din ähelläre belän däülät keşeläreneñ isä ber tabaktan aşauların da söylämäkçe idem, dustım minnän akıllırak bulıp çıktı.
  — Din üz yulı belän kitep barsın, däülät üzençä yäşi birsen, ä bez dönyanıñ yämenä soklanırga cannarıbıznı künekterik äle,— dide, şuşı süzläre belän tämam söyenderep.— Änä niçek küklär ayazıp kittelär, koyaş niçek matur yılmaya, tabiğatneñ kürkämlegenä iseñ-akılıñ kitärlek!
  Şunda minem dä küzlärem açıldı. «Hay matur da inde sin, dönyalık!»— didem. Eçke-tışkı dönyalarıma bähet nurları tuldı.
  
  HIYALIY HÄYRÜŞLÄR
  Hikäyät
  Bez üzebezneñ ğadäti teläk-omtılışlarıbıznı qanäğatländerer öçen törle hönärlärne üzläşteräbez, ämma adäm balasınıñ tabigate şundıy — ul yakındagı maksatına ireşep kenä kilgändä, anıñ ömet ofıkları tagın da kiñäyep, küñele üsep kitä dä, şunda ruhına därt birep tagın da yañadan-yaña teläk-omtılışları barlıkka kilä. Alarga barıp citü avırlaşa häm yıraklaşa. Ä keşe tuktıy belmi inde ul. Nindider çiksez yarışka çıkkan şäheskä äverelä. Sindä inde hätta namus toygısı da kalmaska mömkin.
  — Baylıknıñ anıñ ber hikmäte bar,— didem duslarıma,— ul, baylık, buldımı, sinnän üzen daimi kaygırtunı taläp itä, aña hezmätläreñ dä arta. Ämma bez, keşelär, häyläkär dä bit äle, kaygırtu hezmäten başkalarnıñ cilkäsenä salırga gına torabız.
  — Bik rähätlänep şulay yäşär idek äle!— didelär duslarım, baylıkka kızıguların yäşerergä telämiçä.
  — İnde hezmätne başkalar cilkäsenä saldıkmı, baylıgıbıznı yugaltmıyk tagın, yalgan belän anı üzläştermäsennär digän häsrätebez barlıkka kilä. Bezne kaygı tämam biläp ala,— didem, äytergä telägän süzläremne yomgaklap.
  — Şulaymı?— didelär duslarım, inde bu yulı ällä şayartırga itep, ällä inde ürtälülären yäşerergä teläp.— Ul vakıtta bezgä baylıknıñ ber dä kiräge yuk ikän. Üz başıbızga bäla alıp, şul baylık tuplaular arkasında canıbıznı häsrätkä salgan bulıp!
  — Ay-hay,— didem min dä, alarnıñ süzlärenä ämma da küñelem bulıp.— Sezneñ kullarıgızga baylıklarnı tottırırga cıyıngan keşe dä yuk bit äle! Hıyallanmagız da!
  
  MESKEN DÄÜLÄT
  Hikäyät
  Keşelärneñ sälätläre ählakıy köçkä iyä, hätta äytergä kiräk: sälät ul — ählakıy köç! Ä däülät-hökümät, il belän idarä itär öçen älbättä, cämğıyatebezneñ ählakıy köç señerläreneñ nerv üzäge bulırga omtıla. Menä şuşı üzäk bula alsa, yağni bulıp ölgersä, däülät tä il belän çın mäğnäsendä idarä itä başlıy. Şuña kürä dä ul sälät iyälären törle yullar belän barlıy, alarnı üzenä hezmätkä kızıktıra.
  — Kızıkmagannarın yuk itäme?— didelär.
  — Äye,— didem,— taptıy, izä, sıta...
  — Ägär dä sälätle keşelär urınına sälätsezlärne, yağni akıl tirese yabıngan sarıklarnı täqdim itsälär? Bezneñ ilne beläsez bit inde, haman şulay bula,— didelär.
  — Borçılmagız,— dip yuattım alarnı.— Sez äytkänçä buluı bezgä, halıkka, faydalırak. Çönki ul vakıtta däülät tä, hökümät tä ilebezneñ ählakıy köçläre belän idarä itüdän mährüm kala. Cämğıyät däülättän östen çıga. Monıñ närsä ikänlegen üzegez dä yahşı beläsez.
  
  MÄÑGE YaŞÄÜ SERE
  Hikäyät
  — Ülemsezlekkä ireşep bulamı?— dip soradılar minnän.
  Añlaşıla ide. Tormışı avırmı-ciñelme, kemneñ dä bügen yäki irtägä genä ülep kitäse kilmi. Keşelär haman da mäñge bakıy yäşärgä hıyallana.
  — Bula!— didem, katgıylıgım belän alarnı ışandırıp.
  — Ä niçek?— didelär.
  — Hezmät belän!— didem.
  — İ-i, sin dä şul, ällä kayçangı hakıyqatne äytäseñ ikän,— didelär.
  — Äye,— didem tagın da, serlärne belgän akıl iyäse räveşendäräk haman da üzemne totıp.— Häteregezdäme ikän borıngı greklarnıñ yarım keşe, yarım ilah, yağni geroy dip yörtelüçe Geraklı? Anıñ turında televizordan «sabın operası» kebegräk kino da yıllar buyı kabatlana-kabatlana kürsätelde äle. Menä şul Gerakl, ülemle bit inde, üzeneñ küñele izgelektä häm yahşılıkta bulu arkasında bik küp törle döres ğamällär başkara, halıklarga igelekle hezmätlären kürsätä häm şular näticäsendä üleksezlekkä ireşä!
  — Mif bit bu, äkiyät! Safsata,— didelär, minnän kölep.— Şunı bezgä söylämäsägez!
  — Alay ikän,— didem alarga.— Sez äle daru yotıp kına, bernindi avırlıksız, haklarıgıznı haklamıyça gına mäñge ülemsez yäşärgä teläüçelärdän ikänsez!
  
  BEZLÄRNEÑ ÇİKSEZLEGE
  Hikäyät
  Keşe üz tabigaten üzgärtä almıy. Ämma üz tabigaten ciñgän keşelär böyeklekkä ireşä. Ä tabigateñne ciñü ul — anı yuk itü digän süz.