LatinHärber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
Tefsir İbni Kesir - 04 - 45
Süzlärneñ gomumi sanı 3604
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1519
31.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
52.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
قۇرئان ھەقىقەتەن ئىسرائىل ئەۋالدىغا ئۇالرنىڭ ئىختىالپ قىلغان نەرسىلىرىنىڭ كۆپىنى بايان
قىلىپ بېرىدۇ﴾ مەسىلەن ،ئۇالر ئىسا ئەلەيھىسساالم توغرىسىدا ئىختىالپالشتى ،بىر ـ بىرى
بىلەن دە -تاالش قىلىشقتى .يەھۇدىيالر ئىسا ئەلەيھىسساالمغا بەتنام چاپلىدى .خرىستىئانالر
ئىسا ئەلەيھىسساالم توغرۇلۇق چېكىدىن ئاشۇرىۋەتتى .قۇرئان بولسا ،ئىسا ئەلەيھىسساالمنىڭ
ﷲ تائاالنىڭ بەندىلىرىدىن ،پەيغەمبەرلىرىدىن ۋە ھۆرمەتلىك ئەلچىلىرىدىن بىرى ئەلچى
ئىكەنلىكىنى دەپ ،ئوتتۇرا ھال بولغان ئادىل سۆزنى ئېلىپ كەلدى.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئەنە شۇ ئىسا ئىبنى مەريەمنىڭ (قىسسىسىدۇر) .ئىسا
ئۇالر دە تاالش قىلىۋاتقان ئۆزىنىڭ ئىشىنىڭ (ھەقىقىتى) ئۈستىدە ھەق گەپنى قىلدى﴾(((﴿ ،قۇرئان
مۆمىنلەرنىڭ ئۈچۈن ھەقىقەتەن ھىدايەتتۇر ۋە رەھمەتتۇر﴾ يەنى قۇرئان كەرىم مۆمىنلەرنىڭ
دىللىرىغا ھىدايەتتۇر ،ئەمەللىرىگە رەھمەتتۇر.
﴿شۈبھىسىزكى ،پەرۋەردىگارىڭ ئۇالر (يەنى بەنى ئىسرائىل ئەۋالدى) نىڭ ئارىسىدا
(قىيامەت كۈنى) ئادىل ھۆكۈم چىقىرىدۇ﴾ يەنى قىيامەت كۈنى ئىنتىقام ئېلىشتا ﴿ﷲ غالىبتۇر،
(بەندىلىرىنىڭ ئىشىلىرىنى) بىلگۈچىدۇر﴾ يەنى بەندىلەرنىڭ ئىش ـ ھەرىكەتلىرىنى ۋە سۆزلىرىنى
بىلگۈچىدۇر.
((( مەريەم سۈرىسى 34ـ ئايەت.
525
تەبلىغ قىلىشتا تەۋەككۈل قىلىشقا بۇيرۇش توغرىسىدا
﴿ﷲ غا تەۋەككۈل قىلغىن (يەنى ئىشىڭنى ﷲ غا تاپشۇرغىن ،ھەممە ئىشىڭدا ﷲ غا يۆلەنگىن،
ﷲ ساڭا مەدەتكاردۇر)﴾ يەنى جىمى ئىشلىرىڭدا ﷲ غا تەۋەككۈل قىلغىن! پەرۋەردىگارىڭنىڭ
ئەلچىلىكىنى يەتكۈزگىن(﴿ .ئى مۇھەممەد) شۈبھىسىزكى ،سەن روشەن ھەق (دىن) دىسەن﴾ يەنى
بەتبەختلىك پۈتۈلۈپ كەتكەن ۋە پەرۋەدىگارىڭنىڭ ئۇالرغا پۈتۈن مۆجىزىلەر كەلگەن تەقدىردىمۇ ئىمان
ئېيتمايدۇ دېگەن سۆزى تېگىشلىك بولغان كىشىلەر ساڭا قارشىلىق قىلغان تەقدىردىمۇ ،سەن يەنىال
ھەقئۈستىدىدۇرسەن.
﴿سەن ئۆلۈكلەرگە ۋە يۈز ئۆرۈگەن گاسالرغا (يەنى دىللىرىنىڭ ئۆلۈكلىكىدە ئۆلۈكلەرگە ۋە ھەقنى
ئاڭلىماسلىقتا گاسالرغا ئوخشايدىغان كۇففارالرغا) دەۋەتنى ئاڭلىتالمايسەن﴾ يەنى سەن ئۆلۈكلەرگە
پايدىلىق نەرسىلەرنى ئاڭلىتالمايسەن .شۇنداقال ،ئەنە شۇ دىللىرى ھەقنى چۈشىنىشتىن پەردىلەنگەن،
قۇالقلىرىنىكۇپۇرلۇققاپلىۋالغانكىشىلەرگەدەۋىتىڭنىئاڭلىتالمايسەن.
﴿سەن (دىلى) كورالرنى گۇمراھلىقتىن ئايرىپ ،ھىدايەت قىاللمايسەن ،سەن (دەۋىتىڭنى) پەقەت
بىزنىڭئايەتلىرىمىزگەئىمانئېيتىپمۇسۇلمانبولغانالرغىالئاڭلىتااليسەن﴾يەنىسەنسېنىڭدەۋېتىڭگە
پايدىلىق نەرسىنى ئاڭاليدىغان ،دىلى يورۇق ،ھەقنى كۆرەلەيدىغان ،ﷲ تائاالغا ۋە پەيغەمبەرلەرنىڭ
تىللىرى ئارقىلىق ﷲ تەرىپىدىن كەلگەن نەرسىلەرگە بويسۇنىدىغان كىشىلەرال ئاڭاليدۇ.
*******
ﮅﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖ
ئۇالر (يەنى كۇففارالر) غا ئالدىنئاال ئېيتىلغان سۆز ئىشقا ئاشقاندا (يەنى ئازاب ۋە قىيامەت
يېقىنالشقاندا) ،ئۇالرغا زېمىندىن بىر تۈرلۈك ھايۋاننى چىقىرىمىزكى ،ئۇ ئۇالرغا ئىنسانالرنىڭ بىزنىڭ
ئايەتلىرىمىزگەئىشەنمىگەنلىكىنىسۆزلەيدۇ﴿.﴾82
زېمىندىنبىرتۈرلۈكھايۋاننىڭچىقىدىغانلىقى
526
بۇ ھايۋان ئاخىرقى زماندا چىقىدۇ .كىشىلەر بۇزۇلغان ،ﷲ نىڭ ئەمر ـ پەرمانلىرىنى تەرك
ئەتكەن ،ھەق دىننى ئۆزگەرتىۋەتكەن چاغدا ،ﷲ ئۇالرغا زېمىندىن بىر تۈرلۈك ھايۋاننى چىقىرىدۇ .بۇ
ھايۋان مەككىدىن چىقىدۇ دېگەن كۆز قاراشمۇ بار .باشقا ئورۇندىن چىقىدۇ دېگەن كۆز قاراشمۇ بار .ﷲ
خالىسا ،تۆۋەندە تەپسىلى توختىلىپ ئۆتىمىز.
ئىبنى ئابباس ،ھەسەن ،قەتادە ۋە ئەلى رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ قاتارلىقالر مۇنداق دېدى :بۇ ھايۋان
ئىنسانالرغا (ئۇالرنىڭ ﷲ نىڭ ئايەتلىرىگە ئىشەنمىگەنلىكىگە) خىتاب قىلىپ سۆزلەيدۇ .بۇ ھايۋان
توغرۇلۇق كەلگەن ھەدىس ،ئەسەرلەر ناھايىتى كۆپتۇر .بىز پەقەت بىزگە چۈشىنىشلىك بولغانلىرىنىال
سۆزلەيمىز ۋە بۇ ھەقتە ﷲ تائاالدىن ياردەم سورايمىز.
نەمل سۈرىسى
ئىمام ئەھمەد ھۇزەيفە ئىبنى ئۇسەيد غىفارىنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :بىز قىيامەت
توغرۇلۇق سۆزلىشىۋاتاتتۇق ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بىزنىڭ قېشىمىزغا كېلىپ مۇنداق دېدى« :سىلەر
10خىل ئاالمەتنى كۆرمىگۈچە قىيامەت بولمايدۇ ،بۇالر ،كۈننىڭ غەربتىن چىقىشى ،تۈتۈننىڭ ئالەمنى
قاپالپ كېتىشى ،بىر تۈرلۈك ھايۋاننىڭ چىقىشى ،يەجۇج ـ مەجۇجالرنىڭ چىقىشى ،مەريەم ئوغلى
ئىسانىڭ چۈشىشى ،دەججالنىڭ چىقىشى ،ئۈچ قېتىملىق يەر يۇتۇشنىڭ يۈز بېرىشى ،ئۇنىڭ بىر
قېتىمى غەربتە ،بىر قېتىمى شەرقتە ،يەنە بىر قېتىمى ئەرەب يېرىم ئارىلىدا بولىدۇ .يەمەننىڭ ئەدەن
شەھىرىدىن بىر ئوت چىقىپ ،كىشىلەر نەدە قونسا (نەدە ئارام ئالسا) ،شۇ جايدا ئۇالر بىلەن بىللە
توختاپ ،ئۇالرنىڭ مەھشەرگاھقا ھەيدەيدىغان ياكى توپاليدىغانلىقى قاتارلىقالردۇر» .بۇ ھەدىسنى ئىمام
مۇسلىم ،ئەبۇداۋۇد ،تىرمىزى ،نەسەئى ۋە ئىبنى ماجە قاتارلىقالرمۇ رىۋايەت قىلغان.
ئىمام مۇسلىم ئابدۇلالھ ئىبنى ئەمرىنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مەن پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمدىن بىر ھەدىسنى يادلىۋالغان ئىدىم ،ئۇنى ھازىرغىچە ئۇنتۇپ قالمىدىم .پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېگەن ئىدى« :قىيامەتنىڭ دەسلەپكى ئاالمەتلىرى شۇكى ،كۈن غەربتىن چىقىدۇ،
چاشكا ۋاقتىدا بىر تۈرلۈك ھايۋان چىقىدۇ .ئۇ ئىككىسىدىن قايسى بىرى ئاۋۋال چىقسا ،ئىككىنچىسىمۇ
ئارقىدىنالچىقىدۇ».
ئىمام مۇسلىم ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ« :ئالتە خىل ئىش يۈز بەرگىچە ياخشى ئەمەل قىلىشقا ئالدىراڭالر! ئۇ ئالتە خىل ئىش
بولسا ،كۈننىڭ غەربتىن چىقىشى ،تۈتۈننىڭ ئالەمنى قاپالپ كېتىشى ،دەججالنىڭ چىقىشى ،بىر تۈرلۈك
ھايۋاننىڭ چىقىشى ،سىلەرنىڭ بىرىڭالرنىڭ ھەممە نەرسىنى ئۆزىنىڭ قىلىۋېلىشى ۋە ئومۇملىشىشى
قاتارلىقالردۇر».
ئىمامئەبۇداۋۇدئەبۇھۇرەيرەرەزىيەلالھۇئەنھۇدىنپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭمۇنداقدېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ« :مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ھاسىسى ۋە سۇاليمان ئەلەيھىسسامنىڭ ئۈزۈكى بىلەن
زېمىندىن بىر تۈرلۈك ھايۋان چىقىدۇ .ئاندىن ئۇ ھايۋان ھاسا بىلەن كاپىرالرنىڭ بۇرنىنى داغالپ بەلگە
سالىدۇ .ئۈزۈك بىلەن مۆمىننىڭ يۈزىنى يورۇتىدۇ .ھەتتاكى كىشىلەر بىر داستىخانغا يىغىلىپ ئولتۇرغاندا،
كاپىرالرنىڭ ئارىسىدىن مۆمىنلەرنى تونۇۋالغىلى بولىدۇ».
ئىبنى جۇرەيج ئىبنى زۇبەيردىن رىۋايەت قىلىدۇكى ،ئۇ بۇ ھايۋاننى سۈپەتلەپ مۇنداق دېگەن:
بۇ ھايۋاننىڭ بېشى ئۆكۈزنىڭ بېشىغا ،كۆزى چوشقىنىڭ كۆزىگە ،قۇلىقى پىلنىڭ قۇلىقىغا ،مۆڭگۈزى
بۇغىنىڭ مۆڭگۈزىگە ،بوينى تۆگەقۇشنىڭ بوينىغا ،كۆكسى شىرنىڭ كۆكسىگە ،رەڭگى يولۋاسنىڭ
رەڭگىگە ،بېقىنى مۈشۈكنىڭ بېقىنىغا ،قۇيرۇقى قوچقارنىڭ قۇيرۇقىغا ،تۆت پۇتى تۆگىنىڭ پۇتلىرىغا
ئوخشايدۇ .ھەر ئىككى ئۈگىسىنىڭ ئارىلىقى 12گەز كېلىدۇ .مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ھاسىسى ۋە
سۇاليمان ئەلەيھىسساالمنىڭ ئۈزۈكى ئۇ ھايۋان بىلەن بىللە چىقىدۇ .ئۇ ھاسا بىلەن بارلىق مۆمىنلەرنىڭ
يۈزىگە بىر ئاق چېكىت چېكىلىدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،ئۇ چېكىت يوغىناپ مۆمىننىڭ يۈزى ئاقىرىدۇ .ئۇ
ئۈزۈك بىلەن بارلىق كاپىرالرنىڭ يۈزىگە بىر قارا چېكىت قويۇلىدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،ئۇ چېكىت يوغىناپ،
ئۇالرنىڭ يۈزلىرى قارىداپ كېتىدۇ .ھەتتا كىشىلەر بازارالردىمۇ :ئى مۆمىن! بۇ قانچە پۇل؟ ئى كاپىر! بۇ
قانچە پۇل؟ -دېيىشىپ ،ئېلىم ـ سېتىم قىلىشىدۇ .بىر ئائىلە كىشىلىرى بىر داستىخاندا ئولتۇرغاندىمۇ،
ئۇالردىن قايسىلىرىنىڭ مۆمىن ،قايسىلىرىنىڭ كاپىر ئىكەنلىكى تونۇلىدۇ .ئاندىن ئۇ ھايۋان ئۇالرغا:
527
ئى پاالنچى! ساڭا خۇش خەۋەر بولسۇن! سەن جەننەت ئەھلىدىنسەن .ئى پاالنچى! دوزاخ ئەھلىدىن
سەن -،دەيدۇ .ئەنە شۇ ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ئۇالر (يەنى كۇففارالر) غا ئالدىنئاال ئېيتىلغان سۆز ئىشقا
ئاشقاندا (يەنى ئازاب ۋە قىيامەت يېقىنالشقاندا) ،ئۇالرغا زېمىندىن بىر تۈرلۈك ھايۋاننى چىقىرىمىزكى ،ئۇ
ئۇالرغائىنسانالرنىڭبىزنىڭئايەتلىرىمىزگەئىشەنمىگەنلىكىنىسۆزلەيدۇ﴾ دېگەن ئايەتنىڭ مەنىسىدۇر.
*******
ﮗﮘ ﮙﮚﮛ ﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤ ﮥ ﮦﮧ
ﮨﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯﮰﮱﯓﯔﯕﯖﯗﯘﯙﯚﯛ
ﯣﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫ
ﯤ
ﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢ
ئۇ كۈندە ھەر ئۈممەتنىڭ ئىچىدىن بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانالردىن بىر توپ ئادەمنى
(ھېساب ئېلىش ۋە جازاالش ئۈچۈن) يىغىمىز( ،ئالدى ـ كەينى يىغىلغۇچە) ئۇالر توختىتىپ تۇرۇلىدۇ﴿.﴾83
ئۇالر (ﷲ نىڭ دەرگاھىغا) كەلگەن چاغلىرىدا ،ﷲ ئۇالرغا« :سىلەر تولۇق بىلمەي تۇرۇپ مېنىڭ
ئايەتلىرىمنى ئىنكار قىلدىڭالرمۇ؟ سىلەر (ئەمرى قىلىنغان نەرسىلەردىن) زادى نېمىلەرنى قىلدىڭالر؟»
دەيدۇ﴿ .﴾84ئۇالر (ئۆزلىرىگە) زۇلۇم قىلغانلىقلىرى ئۈچۈن ،ئۇالرغا ئازاب ھەقلىق بولدى .ئۇالر (ئۆزرىلىرى
بولمىغانلىقى ئۈچۈن) سۆز قىاللمايدۇ﴿ .﴾85ئۇالرغا كېچىنى ئارام ئالىدىغان (ۋاقىت) قىلغانلىقىمىزنى،
كۈندۈزنى (ھاياتلىق يولىدا ھەرىكەتلىنىش ئۈچۈن) يورۇق قىلغانلىقىمىزنى ئۇالر ئۇقمامدۇ؟ بۇنىڭدا ئىمان
ئېيتىدىغان قەۋم ئۈچۈن (ﷲ نىڭ قۇدرىتىنى كۆرسىتىدىغان) نۇرغۇن ئاالمەتلەر بار﴿.﴾86
قىيامەت كۈنىدە زۇلۇم قىلغۇچىالرنى بىر يەرگە يىغىدىغانلىقى
ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە قىيامەت كۈنىدىن ،ﷲ نىڭ ئايەتلىرىنى ۋە پەيغەمبەرلىرىنى يالغان
دېگۈچىلەردىن ئىبارەت زۇلۇم قىلغۇچىالرنى تاپا تەنە قىلىش ،كايىش ،كەمسىتىش ،خارالش ۋە دۇنيادا
قىلغان قىلمىشلىرىدىن سوراش ئۈچۈن ،ئۇالرنىڭ غالىب ۋە بۈيۈك ﷲ نىڭ ئالدىغا يىغىلىدىغانلىقىدىن
خەۋەر بېرىدۇ.
528
﴿ئۇ كۈندە ھەر ئۈممەتنىڭ ئىچىدىن بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانالردىن بىر توپ ئادەمنى
(ھېساب ئېلىش ۋە جازاالش ئۈچۈن) يىغىمىز﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ﷲ پەرىشتىلىرىگە
ئېيتىدۇ) زۇلۇم قىلغۇچىالرنى ،ئۇالرنىڭ (مۇشرىكلىكتىكى ،كۇفرىدىكى) قاياشلىرىنى ۋە ئۇالرنىڭ ﷲ
نى قويۇپ چوقۇنغان بۇتلىرىنى (مەھشەرگاھقا) توپالڭالر﴾(((﴿ ،جانالر (ئۆز قاياشلىرىغا) قوشۇلغان
چاغدا﴾(((.
﴿(ئالدى ـ كەينى يىغىلغۇچە) ئۇالر توختىتىپ تۇرۇلىدۇ﴾ ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ :بۇ
ئايەتنىڭ مەنىسى ئىتتىرىلىدۇ دېگەنلىكتۇر -،دېدى .ئابدۇراھمان ئىبنى زەيد ئىبنى ئەسلەم :بۇ
((( ساففات سۈرىسى 22ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( تەكۋىر سۈرىسى 7ـ ئايەت.
نەمل سۈرىسى
ئايەتنىڭ مەنىسى ،ئۇالر ھەيدىلىدۇ دېگەنلىك بولىدۇ -،دېدى.
﴿ئۇالر (ﷲ نىڭ دەرگاھىغا) كەلگەن چاغلىرىدا﴾ ئۇالر ﷲ نىڭ ئالدىدا سوراق قىلىنىش ئورنىدا
توختىتىلغان چاغدا﴿ :ﷲ ئۇالرغا« :سىلەر تولۇق بىلمەي تۇرۇپ مېنىڭ ئايەتلىرىمنى ئىنكار قىلدىڭالرمۇ؟
سىلەر (ئەمرى قىلىنغان نەرسىلەردىن) زادى نېمىلەرنى قىلدىڭالر؟» دەيدۇ﴾ يەنى ئۇالر ئېتىقادلىرىدىن
ۋە ئەمەللىرىدىن سوراق قىلىنىدۇ .ئۇالر بەختكە ئېرىشكۈچىلەردىن بولمايدۇ .ﷲ تائاال ئۇالر ھەققىدە:
﴿(كاپىر قۇرئانغا) ئىشەنمىدى ،ناماز ئوقۇمىدى .لېكىن ئۇ (قۇرئاننى) ئىنكار قىلدى ۋە (ئىماندىن) يۈز
ئۆرۈدى﴾((( دېگەن كىشىلەردىن بولۇپ قالىدۇ .شۇ كۈندە ئۇالرغا قارشى پاكىت تۇرغۇزىلىدۇ .ئۇالردا
ئېيتقۇدەك بىرەر ئۆزرە بولمايدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن﴿ :بۇ كۈندە ئۇالر سۆز قىاللمايدۇ.
ئۇالرنىڭ ئۆزرە ئېيتىشىغا ئىزنى بېرىلمەيدۇ﴾(((.
﴿ئۇالر (ئۆزلىرىگە) زۇلۇم قىلغانلىقلىرى ئۈچۈن ،ئۇالرغا ئازاب ھەقلىق بولدى .ئۇالر (ئۆزرىلىرى
بولمىغانلىقى ئۈچۈن) سۆز قىاللمايدۇ﴾ يەنى ئۇالر گاڭگىرىغان ھالدا تۇرۇپ قېلىپ ،ھېچقانداق جاۋاب
بېرەلمەيدۇ .چۈنكى ،ئۇالر دۇنيا ھاياتىدا ئۆزلىرىگە زۇلۇم قىلغان ئىدى .مانا ئەمدى ئۇالر ھېچقانداق
نەرسە ئۇنىڭغا مەخپىي قالمايدىغان ،يوشۇرۇن ۋە ئاشكارىنى بىلىپ تۇرىدىغان ﷲ نىڭ دەرگاھىغا
كەلدى .ئاندىن ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ تولۇق قۇدرىتىگە ،كاتتا ھۆكۈمرانلىقىغا ۋە يۈكسەكلىكىگە ئىتائەت
قىلىشقا ،ئەمر ـ پەرمانلىرىغا بويسۇنۇشقا ،توغرا يولدىن ئىبارەت ھەقنى ئېلىپ كەلگەن پەيغەمبەرلەرگە
ئىشىنىشكە تەۋسىيە قىلىپ مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالرغا كېچىنى ئارام ئالىدىغان (ۋاقىت) قىلغانلىقىمىزنى
ئۇالر ئۇقمامدۇ؟﴾ يەنى كېچىنىڭ قاراڭغۇلۇقى سەۋەبى بىلەن ئۇالرنىڭ ھەرىكەتتىن توختاپ ،جانلىرىنى
ئارام ئالدۇرۇپ ،كۈندۈزنىڭ جاپا ـ مۇشەققەتلىرىدىن ،چارچاشلىرىدىن ھاردۇقىنى چىقىرىۋېلىش ئۈچۈن
كېچىنىقىلدۇق.
﴿كۈندۈزنى(ھاياتلىقيولىداھەرىكەتلىنىشئۈچۈن)يورۇققىلغانلىقىمىزنىئۇالرئۇقمامدۇ؟﴾يەنى
ئۇالرنىڭ تۇرمۇشلىرىدا ،سەپەرلىرىدە ،تىجارەتلىرىدە ئۇنىڭدىن باشقا موھتاج بولىدىغان ئەھۋاللىرىدا
ھەرىكەتلىنىشى ئۈچۈن كۈندۈزنى يورۇق تۇرغۇچى نۇرلۇق قىلدۇق ﴿بۇنىڭدا ئىمان ئېيتىدىغان قەۋم
ئۈچۈن (ﷲ نىڭ قۇدرىتىنى كۆرسىتىدىغان) نۇرغۇن ئاالمەتلەر بار﴾.
*******
ﯬﯭﯮﯯ ﯰ ﯱﯲﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽ ﯾﯿ
ﰀﰁﰂﰃ ﰄﰅ ﰆ ﰇﰈ ﰉﰊﰋ ﰌﰍ ﰎﰏﰐﰑﰒﰓ
ﰔﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢ
ﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪ
ئۇكۈندەسۇرچىلىنىدۇ،ﷲخالىغانالردىن(يەنىپەرىشتىلەر،پەيغەمبەرلەرۋەشېھىتالردىن)باشقا
ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى ھەممىنى قورقۇنچ باسىدۇ ،ھەممە ﷲ غا بويسۇنغان ھالدا كېلىدۇ﴿.﴾87
((( قىيامەت سۈرىسى 32 - 31ـ ئايەتلەر.
((( مۇرسەالت 37 - 36ـ ئايەتلەر.
529
تاغالرنى تۇرغۇن ھالەتتە گۇمان قىلىسەن ،ھالبۇكى ،ئۇالر بۇلۇتتەك چۆگىلەپ تۇرىدۇ( ،بۇ) ھەممە
نەرسىنى پۇختا ياراتقان ﷲ نىڭ ھۈنىرىدۇر ،ﷲ ھەقىقەتەن سىلەرنىڭ قىلمىشلىرىڭالردىن تولۇق
خەۋەرداردۇر﴿ .﴾88ياخشى ئىش قىلغانالر قىلغان ياخشىلىقىدىن ئوبدانراق مۇكاپاتقا ئېرىشىدۇ ،ئۇالر بۇ
كۈندە قورقۇنجىدىن ئەمىن بولىدۇ﴿ .﴾89يامان ئىش قىلغانالر دوزاخقا يۈزى بىلەن تاشلىنىدۇ ،سىلەر
پەقەتقىلمىشىڭالرغايارىشاجازالىنىسىلەر﴿.﴾90
قىيامەت كۈنىدىكى قورقۇنچالر ۋە ئۇ كۈندە ياخشى ئەمەلگە مۇكاپات ،يامان
ئەمەلگە جازا بېرىلىدىغانلىقى
ﷲ تائاال بۇ ئايەتلەردە سۇر چېلىنىدىغان كۈندىكى قورقۇنچتىن خەۋەر بېرىدۇ .ھەدىستە« :سۇر
مۈڭگۈزدە چېلىنىدۇ» دەپ بايان قىلىنغان .سۇر ھەققىدە كەلگەن ھەدىستە مۇنداق بايان قىلىنىدۇ:
«شەك ـ شۈبھىسىزكى ،ئىسرافىل ﷲ نىڭ ئەمرى بىلەن سۇر چالىدۇ .تۇنجى قېتىملىق قورقۇنچلىق
سۇرنى ئۈزۈپ چالىدۇ .ئەنە شۇ تۇنجى سۇر دۇنيا ئاخىرلىشىپ ،تىرىك قىلغان يامان ئىنسانالرغا قىيامەت
قائىم بولغان چېغىدا چېلىنىدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى كىشىلەرنى قورقۇنچ
باسىدۇ﴿ .ﷲ خالىغانالردىن (يەنى پەرىشتىلەر ،پەيغەمبەرلەر ۋە شېھىتالردىن) باشقا﴾ يەنى ئۇالر
شېھىتلەردۇر .ئۇالر ھەقىقەتەن پەرۋەردىگارىڭنىڭ دەرگاھىدا تىرىك بولۇپ رىزىقالندۇرۇلۇپ تۇرىدۇ».
530
ئىمام مۇسلىم ئابدۇلالھ ئىبنى ئەمر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
بىر ئادەم ئابدۇلالھ ئىبنى ئەمر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ قېشىغا كېلىپ :سەن سۆزلىگىن ،قىيامەت مۇنداق
ـ مۇنداق ئىش بولغاندا قايىم بولىدۇ دېگەن بۇ ھەدىسنىڭ مەنىسى نېمە؟ -دېدى .ئابدۇلالھ( :ﷲ
پاكتۇر! ياكى ﷲ دىن باشقا ھېچ ئىالھ يوقتۇر! دېگەن سۆزنى ياكى ئۇ ئىككى سۆزگە ئوخشايدىغان
سۆزنى قىلىپ) ھەقىقەتەن ھېچبىر ئادەمگە بىر نەرسە سۆزلەپ بەرمەسلىكىنى نىيەت قىلدى .مەن
پەقەت ،سىلەر ئازغىنا مۇددەتتىن كېيىن چوڭ بىر ئىشنى كۆرۈسىلەر ئۇ بولسىمۇ كەبە خاراب قىلىنىدۇ ۋە
مۇنداق ـ مۇنداق ئىشالر يۈز بېرىدۇ دېدىم -،دېدى .ئۇ سۆزىنى داۋامالشتۇرۇپ مۇنداق دېدى :پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالم بىزگە« :ئۈممىتىم ئىچىدە دەججال چىقىپ 40ۋاقىت تۇرىدۇ 40 .كۈنمۇ 40 ،ئايمۇ ياكى
40يىلمۇ بۇنى بىلمەيمەن .ئاندىن ﷲ تائاال مەريەمنىڭ ئوغلى ئىسا ئەلەيھىسساالمنى ئەۋەتىدۇ .ئۇ گويا
ئۇرۋە ئىبنى مەسئۇدقىال ئوخشايدۇ .ئىسا ئەلەيھىسساالم دەججالنى ئىزدەپ تېپىپ ،ئۇنى ھاالك قىلىدۇ.
ئاندىن كېيىن ئىنسانالر ئۆز ئارا ھېچقانداق ئاداۋىتى بولمىغان ھالدا يەتتە يىل ياشايدۇ .ئاندىن ﷲ تائاال
شام تەرەپتىن سالقىن بىر شامالنى ئەۋەتىدۇ .بۇ شامال يەر يۈزىدىكى دىلىدا زەررىچىلىك ياخشىلىق ياكى
ئىمانى بار كىشىنىڭ ھەممسىنىڭ جېنىنى ئالىدۇ .ئەگەر سىلەرنىڭ بىرىڭالر تاغنىڭ ئۆڭكۈرىگە كىرىۋالغان
تەقدىردىمۇ ،بۇ شامال ئۇ ئۆڭكۈرگە كىرىپ ئۇنىڭ جېنىنى ئالىدۇ .شۇنىڭدىن كېيىن ،يەر يۈزىدە يامان
ئىشالرنى قىلىشتا قۇشالرنىڭ ئۇچىشىدەك تېز بولغان ،بىر ـ بىرىگە خىرىس قىلىشتا يىرتقۇچ ھايۋانالردەك
بولغان ،ياخشى ئىشنى بىلمەيدىغان ،يامان ئىشنى ئەيبلىمەيدىغان ئەڭ ئەسكى ئادەملەرال قالىدۇ.
شۇنىڭ بىلەن ،شەيتان ئۇالرنىڭ قېشىغا ئىنسان سۈرىتىدە كېلىپ :دەۋىتىمنى قوبۇل قىلمامسىلەر؟-
دەيدۇ .كىشىلەر :سەن بىزنى نېمىگە بۇيرۇيسەن؟ -دەيدۇ .شەيتان ئۇالرنى بۇتالرغا ئىبادەت قىلىشقا
بۇيرۇيدۇ .شۇ ۋاقىتتا ئۇالرنىڭ رىزقى ،تۇرمۇشى ياخشى بولىدۇ .ئاندىن كېيىن سۇر چېلىنىدۇ.
نەمل سۈرىسى
سۇر ئاۋازى يەتكەن ھەر بىر ئادەم ئۇنى ياخشى ئاڭالش ئۈچۈن بوينىنى سوزۇپ ئۇياق ـ بوياققا
قارايدۇ .تۆگىسىنىڭ ئوقۇرىنى ياساۋاتقان بىر ئادەم بۇ ئاۋازنى تۇنجى بولۇپ ئاڭاليدۇ ،ئۇ ئۆلىدۇ .ئاندىن
كىشىلەرنىڭ ھەممسى ئۆلىدۇ .ئاندىن ﷲ تائاال خۇددى شەبنەمدەك يامغۇر ياغدۇرىدۇ .ئىنسانالرنىڭ
جەسەتلىرى شۇ يامغۇردىن ئۈنۈپ چىقىدۇ .ئاندىن يەنە بىر قېتىم سۇر چېلىنىدۇ .ئۇ ۋاقىتتا ئۇالر
ئۆزلىرىنىڭ نېمىگە بۇيرۇلىدىغانلىقىغا قاراپ تۇرىدۇ .ئاندىن :ئى ئىنسانالر! سىلەر پەرۋەردىگارىڭالرنىڭ
قېشىغا كېلىڭالر -،دېيىلىدۇ﴿ .ئۇالرنى توختىتىپ تۇرۇڭالر ،چۈنكى ئۇالر (جىمى سۆزلىرى ۋە
ئىشلىرىدىن) سوئال -سوراق قىلىنىدۇ﴾((( ئاندىن :دوزاخ ئەھلىنى تارتىپ چىقىرىڭالر -،دېيىلىدۇ.
قانچىدىن قانچىلىك تارتىپ چىقىرىلىدۇ -،دەپ سورىلىدۇ .ھەر 1000دىن 999نى -،دېيىلىدۇ .ئەنە
شۇ كۈن ﴿(دەھشىتىدىن) بالىالرنىڭ بېشىنى ئاقارتىۋېتىدىغان كۈندىن قانداق ساقلىنىسىلەر﴾((( دېگەن
كۈندۈر .ئەنە شۇ كۈن ﴿ئۇ كۈندە (يەنى قىيامەت كۈنىدە) ئىش قىيىنلىشىدۇ﴾((( دېگەن كۈندۇر .ئاندىن
كېيىن سۇر چېلىنىدۇ .سۇر ئاۋازى يەتكەن ئادەم ئۇنى ياخشى ئاڭالش ئۈچۈن ،بوينىنى سوزۇپ ئۇياق
ـ بۇياققا قارايدۇ» .قورقۇنچ سۇردىن كېيىن ئۆلۈم سۇرى چېلىنىدۇ .ئۇنىڭ ئارقىسىدىن مەخلۇقاتالرنىڭ
ھەممىسى قەبرىلىرىدىن تۇرۇپ ئالەملەرنىڭ پەرۋەردىگارىنىڭ ئالدىغا يىغلىشى ئۈچۈن سۇر چېلىنىدۇ.
﴿ھەممە ﷲ غا بويسۇنغان ھالدا كېلىدۇ﴾ يەنى ھېچبىر ئادەم ﷲ نىڭ ئەمرىدىن قېچىپ
قۇتۇاللمايدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :شۇ كۈندە ﷲ سىلەرنى چاقىرىدۇ ،سىلەر ئۇنىڭغا
ھەمدى ئېيتىپ ئىجابەت قىلىسىلەر﴾(((﴿ ،ﷲ نىڭ ئاسمان -زېمىننى ئۆز ئەمرى بىلەن (مۇئەللەق)
تۇرغۇزۇشى ﷲ نىڭ (كامالى قۇدرىتىنى كۆرسىتىدىغان) ئاالمەتلىرىدىندۇر ،ئاندىن ﷲ (قەبرىلەردە
كۆمۈلۈپ ياتقان) سىلەرنى يەر ئاستىدىن چاقىرسا ،دەرھال چىقىسىلەر﴾(((.
سۇر ھەققىدە كەلگەن ھەدىستە مۇنداق بايان قىلىنىدۇ :ئۈچىنچى قېتىملىق سۇر چېلىنغان
چاغدا ،ﷲ تائاال روھالرنى سۇرنىڭ ئاغزىغا قويۇشقا بۇيرۇيدۇ .جەسەتلەر قەبرىلىرىدە ۋە ئورۇنلىرىدا
ئۈنگەندىن كېيىن ،ئىسرافىل ئەلەيھىسساالم سۇرنى چالىدۇ .سۇر چېلىنغان ۋاقىتتا روھالر تارقىلىدۇ.
مۆمىنلەرنىڭ روھلىرى نۇر بولۇپ يورۇيدۇ .كاپىرالرنىڭ روھلىرى قاراڭغۇ بولىدۇ .ئاندىن ئۇلۇغ ۋە كاتتا
ﷲ :مېنىڭ ئىززىتىم ۋە ئۇلۇغلۇقىم بىلەن قەسەمكى ،ئەلۋەتتە ،روھنىڭ ھەممسى ئۆزىنىڭ جەسىتىگە
قايتۇرۇلىدۇ -،دەيدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،روھالر ئۆز جەسەتلىرىگە كېلىپ ،زەھەر بەدەنگە تاراپ ماڭغاندەك
جەسەتلەرگە تارايدۇ .ئاندىن ئۇالر ئۈستى ـ بېشىدىكى توپا -چاڭالرنى قاققان ھالەتتە قەبرىلەردىن
تۇرىدۇ .بۇ ھەقتە ﷲ تائاال مۇنداق دېگەن﴿ :ئۇ كۈندە ئۇالر قەبرىلىرىدىن چىقىپ ،خۇددى تىكلەپ
قويغان بۇتلىرىغا قاراپ يۈگۈرگەندەك (مەھشەرگاھقا) يۈگۈرىدۇ﴾(((.
﴿تاغالرنى تۇرغۇن ھالەتتە گۇمان قىلىسەن ،ھالبۇكى ،ئۇالر بۇلۇتتەك چۆگىلەپ تۇرىدۇ( ،بۇ)
ھەممە نەرسىنى پۇختا ياراتقان ﷲ نىڭ ھۈنىرىدۇر ،ﷲ ھەقىقەتەن سىلەرنىڭ قىلمىشلىرىڭالردىن
تولۇق خەۋەرداردۇر﴾ يەنى تاغالرنى ئۆز ئورنىدا چىڭ تۇرغان ،مۇستەھكەم ھالەتتە كۆرىسەن .ھالبۇكى،
((( ساففات سۈرىسى 24ـ ئايەت.
((( مۇزەممىل سۈرىسى 17ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( قەلەم سۈرىسى 42ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئىسرا سۈرىسى 52ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( رۇم سۈرىسى 25ـ ئايەت.
((( مەئارىج سۈرىسى 43ـ ئايەت.
531
تاغالر بۇلۇت ماڭغاندەك مېڭىپ تۇرىدۇ .يەنى ئۆز ئورۇنلىرىدىن يوق بولىدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق
دەيدۇ﴿ :ئۇ كۈندە ئاسمان قاتتىق تەۋرەيدۇ .تاغالر قاتتىق سەير قىلىدۇ (يەنى زېمىننىڭ ئۈستىدىن
توزۇپ يوقىلىپ كېتىدۇ)﴾(((﴿ ،ئۇالر سەندىن تاغالر توغرۇلۇق (يەنى تاغنىڭ ئاقىۋىتىنىڭ قانداق
بولىدىغانلىقى توغرۇلۇق) سورايدۇ ،ئېيتقىنكى« ،پەرۋەردىگارىم ئۇالرنى كۇكۇم تالقان قىلىپ (ئاندىن
شامالنى ئەۋەتىپ ئۇنى سورۇيدۇ) .ئۇالرنى تۈزلەڭلىككە ئايالندۇرىدۇ .ئۇ يەرلەردە نە چوڭقۇرلۇقنى ،نە
ئېگىزلىكنى كۆرمەيسەن»﴾(((﴿ ،ئۇ كۈندە (يەنى قىيامەت كۈنىدە) بىز تاغالرنى يوق قىلىمىز ،زېمىننى
ئوچۇق ،تۈپتۈز كۆرىسەن (يەنى ئۇنى توسۇپ تۇرىدىغان تاغ ،دەرەخ ،بىناالر بولمايدۇ) ،ئۇالرنى (يەنى
(((
ئىنسانالرنى) (مەھشەرگاھقا) يىغىمىز ،ئۇالردىن بىر كىشىنىمۇ قالدۇرۇپ قويمايمىز﴾
﴿(بۇ) ھەممە نەرسىنى پۇختا ياراتقان ﷲ نىڭ ھۈنىرىدۇر﴾ يەنى ئەنە شۇالرنىڭ ھەممىسىنى
ئۆزىنىڭ كاتتا قۇدرىتى بىلەن قىلىدۇ .ﷲ ھەممە نەرسىنى پۇختا ياراتتى ۋە ئۇنىڭدا ھېكمەتنى
ئورۇنالشتۇردى.
﴿ﷲ ھەقىقەتەن سىلەرنىڭ قىلمىشلىرىڭالردىن تولۇق خەۋەرداردۇر﴾ يەنى بەندىلەرنىڭ قىلغان
ياخشى ۋە يامان ئىشلىرىنى بىلگۈچىدۇر .ئۇالرنىڭ قىلغان ئەمەللىرى ياخشى بولسا ،تولۇق مۇكاپاتاليدۇ.
يامان بولسا ،تولۇق جازااليدۇ.
ﷲ تائاال شۇ كۈندىكى بەختلىكلەر ۋە بەدبەختلەرنىڭ ھالىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى﴿ :ياخشى
ئىش قىلغانالر قىلغان ياخشىلىقىدىن ئوبدانراق مۇكاپاتقا ئېرىشىدۇ﴾ قەتادە بۇ ھەقتە :ئىخالس بىلەن
قىلغانالر دېگەنلىك بولىدۇ -،دېدى .ﷲ تائاال يەنە بىر يەردە :بىر ياخشىلىققا 10ھەسسە ئەجىر
بار -،دەپ بايان قىلدى.
﴿ئۇالر بۇ كۈندە قورقۇنجىدىن ئەمىن بولىدۇ﴾ ﷲ تائاال يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دېگەن:
﴿چوڭ قورقۇنچ (يەنى قىيامەتنىڭ دەھشىتى) ئۇالرنى قايغۇغا سالمايدۇ﴾(((﴿ ،شۈبھىسىزكى ،بىزنىڭ
ئايەتلىرىمىزنى بۇرمىالپ چۈشەندۈرىدىغانالر بىزگە مەخپىي قالمايدۇ ،قىيامەت كۈنى دوزاخقا
تاشلىنىدىغان ئادەم ياخشىمۇ؟ ياكى قىيامەت كۈنى (ﷲ نىڭ ئازابىدىن) ئەمىن بولغان ھالدا
كېلىدىغان ئادەم ياخشىمۇ؟ خالىغىنىڭالرنى قىلىڭالر ،شۈبھىسىزكى ،ﷲ قىلمىشىڭالرنى كۆرۈپ
تۇرغۇچىدۇر﴾(((﴿ ،ماللىرىڭالر ۋە بالىلىرىڭالر سىلەرنى بىزگە يېقىنالشتۇرالمايدۇ ،پەقەت ئىمان ئېيتقان
ۋە ياخشى ئەمەل قىلغانالرغا قىلغان ئەمەللىرى ئۈچۈن ھەسسىلەپ ساۋاب بېرىلىدۇ ،ئۇالر (جەننەتنىڭ)
(((
ئېسىل ئۆيلىرىدە (ھەر قانداق كۆڭۈلسىزلىكتىن) ئەمىن بولغان ھالدا تۇرىدۇ﴾
532
﴿يامان ئىش قىلغانالر دوزاخقا يۈزى بىلەن تاشلىنىدۇ ،سىلەر پەقەت قىلمىشىڭالرغا يارىشا
جازالىنىسىلەر﴾ يەنى ﷲ تائاالغا ھېچقانداق ياخشى ئەمەلى يوق ھالەتتە ،يامان ئەمەللىرى بىلەن
ئۇچراشقان كىشى ياكى يامان ئەمەللىرى ياخشى ئەمەللىرىنى بېسىپ كەتكەن كىشى پەقەت ئۆز
((( تۇر سۈرىسى - 9ـ 10ـ ئايەتلەر.
((( تاھا سۈرىسى 107 - 105ـ ئايەتكىچە.
((( كەھف سۈرىسى 47ـ ئايەت.
((( ئەنبىيا سۈرىسى 103ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( فۇسسىلەت سۈرىسى 40ـ ئايەت.
((( سەبەئ سۈرىسى 37ـ ئايەت.
نەمل سۈرىسى
ئەمەللىرىگە چۇشلۇق جازاغا تارتىلىدۇ .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :سىلەر پەقەت قىلمىشىڭالرغا
يارىشاجازالىنىسىلەر﴾.
*******
ﭫﭬﭭﭮﭯﭰ ﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼ
ﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅ ﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐ
ﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙﮚﮛﮜ
(ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى) «مەن پەقەت ﷲ ھۈرمەتلىك قىلغان بۇ شەھەر (يەنى مەككە
مۇكەررەمە) نىڭ پەرۋەردىگارىغا ئىبادەت قىلىشقا بۇيرۇلدۇم ،ھەممە نەرسە ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر ،مەن
مۇسۇلمانالردىن بولۇشقا ،قۇرئان ئوقۇشقا بۇيرۇلدۇم» .كىمكى ھىدايەت تاپىدىكەن ،ئۇ ئۆزىنىڭ پايدىسى
ئۈچۈندۇر ،كىمكى ئازىدىكەن (ئۇنىڭ ۋابالى ئۆزىگە بولىدۇ) .سەن (ئۇنىڭغا) ئېيتقىنكى« ،مەن پەقەت
ئاگاھالندۇرغۇچىالردىنمەن»﴿ 91ـ ( .﴾92ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،جىمى ھەمدۇسانا ﷲ غا
خاستۇر ،ﷲ سىلەرگە (قۇدرىتىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان) ئاالمەتلىرىنى كۆرسىتىدۇ ،سىلەر ئۇالرنى
(تونۇش پايدا بەرمەيدىغان چاغدا) تونۇيسىلەر ،پەرۋەردىگارىڭ سىلەرنىڭ قىلغان ئەمەللىرىڭالردىن
غاپىلئەمەستۇر﴿.﴾93
اﷲ غا ئىبادەت قىلىشقا ۋە قۇرئان بىلەن دەۋەت قىلىشقا بۇيرۇش
ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە پەيغەمبىرىگە خەۋەر بېرىپ ،ئۇنى مۇنداق دېيىشكە بۇيرۇيدۇ(﴿ :ئى
مۇھەممەد! ئېيتقىنكى) مەن پەقەت ﷲ ھۈرمەتلىك قىلغان بۇ شەھەر (يەنى مەككە مۇكەررەمە) نىڭ
پەرۋەردىگارىغا ئىبادەت قىلىشقا بۇيرۇلدۇم﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن(﴿ :ئى مۇھەممەد!
قەۋمىڭنىڭ مۇشرىكلىرىغا) ئېيتقىنكى« ،ئى ئىنسانالر! ئەگەر سىلەر مېنىڭ دىنىمدىن گۇمانلىنىدىغان
بولساڭالر ،سىلەرنىڭ ﷲ نى قويۇپ چوقۇنۇۋاتقان بۇتلىرىڭالرغا مەن چوقۇنمايمەن ،لېكىن مەن
سىلەرنى قەبزى روھ قىلىدىغان ﷲ غا ئىبادەت قىلىمەن ،مەن مۆمىنلەردىن بولۇشقا بۇيرۇلدۇم»﴾(((.
﴿ﷲ ھۈرمەتلىك قىلغان بۇ شەھەر (يەنى مەككە مۇكەررەمە)﴾ يەنى ئۇ شەھەر ﷲ تائاالنىڭ
ھۆرمەتلىك قىلىشى بىلەن شەرىئەت جەھەتتىنمۇ ۋە قەدىر ـ قىممەت جەھەتتىنمۇ ھۆرمەتلىك قىلدى.
ئىمامبۇخارىۋەمۇسلىمبۇھەقتەئىبنىئابباسرەزىيەلالھۇئەنھۇمادىنپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭ
مەككە پەتھى بولغان كۈندە مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلدى« :ﷲ بۇ شەھەر (مەككە) نى ئاسمان
ۋە زېمىننى ياراتقان كۈندە ھۆرمەتلىك قىلدى .ئۇ شەھەر (ﷲ نىڭ ھۆرمەتلىك قىلىشى بىلەن) تاكى
قىيامەت كۈنىگىچە ھۆرمەتلىكتۇر .ئۇ شەھەرنىڭ تىكىنى چېپىلمايدۇ ،ھايۋانلىرى ئوۋالنمايدۇ ،چۈشۈپ
قالغان نەرسىنى مەخسۇس تەيىنلەپ قويغان كىشىدىن باشقىسى ئالمايدۇ .بۇ شەھەرنىڭ ئوت ـ چۆپلىرى
يۇلۇنمايدۇ».
((( يۇنۇس سۈرىسى 104ـ ئايەت.
533
﴿ھەممە نەرسە ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر﴾ يەنى ئۇ ،بۇ شەھەرنىڭ پەرۋەردىگارىدۇر .ھەممە نەرسىنىڭ
پەرۋەردىگارى ۋە پادىشاھىدۇر .ئۇنىڭدىن باشقا ھېچ ئىالھ يوقتۇر.
﴿مەن مۇسۇلمانالردىن بولۇشقا﴾ يەنى ﷲ نى بار ۋە بىر دېگۈچىلەردىن ،ئىخالسمەنلەردىن ،ﷲ
نىڭ ئەمرىگە بويسۇنغۇچىالردىن ۋە ئۇنىڭغا ئىتائەت قىلغۇچىالردىن بولۇشقا بۇيرۇلدۇم.
﴿قۇرئان ئوقۇشقا بۇيرۇلدۇم﴾ يەنى كىشىلەرگە قۇرئاننى ئوقۇپ بېرىشكە ۋە يەتكۈزۈشكە بۇيرۇلدۇم.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ئى مۇھەممەد!) بۇ بولسا ساڭا بىز ئوقۇپ بېرىۋاتقان ئايەتلەردۇر
ۋە ھېكمەتلىك قۇرئاندۇر﴾(((﴿ ،ئىمان ئېيتقان قەۋم ئۈچۈن ساڭا مۇسا ۋە پىرئەۋن قىسسىسىنى ھەقلىق
ئاساستا ئوقۇپ بېرىمىز﴾((( يەنى مەن يەتكۈزگۈچى ۋە ئاگاھالندۇرغۇچىمەن.
﴿كىمكى ھىدايەت تاپىدىكەن ،ئۇ ئۆزىنىڭ پايدىسى ئۈچۈندۇر ،كىمكى ئازىدىكەن (ئۇنىڭ
ۋابالى ئۆزىگە بولىدۇ) سەن (ئۇنىڭغا) ئېيتقىنكى« ،مەن پەقەت ئاگاھالندۇرغۇچىالردىنمەن»﴾ يەنى
ئۆزىنىڭ قەۋمىنى ئاگاھالندۇرغان ،ئۇالرغا پەيغەمبەرلىكنى يەتكۈزۈشتىن ئىبارەت ئۆزىنىڭ ئۈستىدىكى
مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغان ۋە ئەھدىلىرىگە ئىخالس قىلغان پەيغەمبەرلەر مەن ئۈچۈن ئۈلگىدۇر .ئۇالرنىڭ
ئۈممەتلىرىدىن ھېساب ئېلىشقا ﷲ كېپىلدۇر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :سېنىڭ مەسئۇلىيىتىڭ پەقەت تەبلىغ قىلىشتۇر .بىزنىڭ
مەسئۇلىيىتىمىزھېسابئېلىشتۇر﴾(((﴿،سەنپەقەت(ئۇالرنىﷲنىڭئازابىدىن)ئاگاھالندۇرغۇچىسىمەن،
ﷲ ھەممە نەرسىنى تەسەررۇپ قىلغۇچىدۇر﴾(((.
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،جىمى ھەمدۇسانا ﷲ غا خاستۇر﴾ يەنى بىرەرىنى ئازابلىماقچى
بولسا ،ئۇنىڭغا ئاگاھالندۇرۇش بېرىپ ،ئۇنىڭ زىيىنىغا پاكىت تۇرغۇزغاندىن كېيىن ئازاباليدىغان ﷲ
غا بارلىق ھەمدۇساناالر بولسۇن!
ﷲ تائاالغا مىڭالرچە شۈكۈرلەر بولسۇن! شۇنىڭ بىلەن ،نەمل سۈرىسىنىڭ تەپسرى توگىدى.
534
((( ئال ئىمران سۈرىسى 58ـ ئايەت.
((( قەسەس سۈرىسى 3ـ ئايەت.
((( رەئد سۈرىسى 40ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ھۇد سۈرىسى 12ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
قەسەس سۈرىسى
مەككىدە نازىل بولغان 88 ،ئايەت
ئىمام ئەھمەد مەئىد يەكرەبنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :بىز ئابدۇلالھنىڭ
يېنىغا كېلىپ ئۇنىڭدىن بىزگە﴿ :ﮝ﴾ ىن 200قېتىم ئوقۇپ بېرىشىنى سورىدۇق .ئۇ :ئۇنى
مەندىن ئەمەس ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن ئۆگەنگەن كىشى يەنى خەبباب ئىبنى ئەرەتتىن
سوراڭالر! -دېدى .ئاندىن بىز خەبباب ئىبنى ئەرەتنىڭ يېنىغا كەلدۇق ،خەبباب رەزىيەلالھۇ
ئەنھۇ ئۇ سۈرىنى بىزگە ئوقۇپ بەردى.
ﭑﭒﭓ
ﮝﮞﮟﮠﮡ ﮢﮣﮤﮥ ﮦﮧﮨﮩﮪ
ﮫ ﮬﮭﮮﮯﮰﮱﯓﯔﯕﯖﯗ ﯘ
ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ
ﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮﯯﯰﭑﭒﭓ
ﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝ
ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىبان ﷲ نىڭ ئىسمى بىلەن باشاليمەن.
طا ،سن ،مىم﴿ .﴾1بۇ ،روشەن كىتاب (يەنى قۇرئان) ئايەتلىرىدۇر﴿ .﴾2ئىمان ئېيتقان قەۋم
ئۈچۈن ساڭا مۇسا ۋە پىرئەۋن قىسسىسىنى ھەقلىق ئاساستا ئوقۇپ بېرىمىز﴿ .﴾3شۈبھىسىزكى،
پىرئەۋن (مىسىر) زېمىنىدا (زومىگەرلىكتە) ھەددىدىن ئاشتى ،ئاھالىسىنى بۆلەكلەرگە بۆلۈپ،
ئۇالردىن بىر تائىپە (يەنى بەنى ئىسرائىل) نى بوزەك قىلدى .ئۇالردىن ئوغۇللىرىنى ئۆلتۈرۈپ،
قىزلىرىنى (خىزمەتكە سېلىش ئۈچۈن) تىرىك قالدۇردى ،پىرئەۋن ھەقىقەتەن بۇزغۇنچىالردىن
ئىدى﴿ .﴾4بىز (مىسىر) زېمىنىدا بوزەك قىلىنغانالرغا مەرھەمەت قىلىشنى ئىرادە قىلىمىز،
ئۇالرنى يولباشچىالردىن قىلىشنى ،ئۇالرنى پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ (مۈلكىگە) ۋارىس
قىلىشنى ئىرادە قىلىمىز﴿ .﴾5ئۇالرنى مىسىر زېمىنىدا كۈچ ـ قۇۋۋەتكە ئىگە
قىلماقچىمىز ،بىز پىرئەۋنگە( ،ۋەزىرى) ھامانغا ۋە ئۇالرنىڭ قوشۇنىغا ئۇالر (يەنى بوزەك قىلىنغانالر) دىن
قورقىدىغان نەرسىنى (يەنى بەنى ئىسرائىلنى مىسىرغا ھۆكۈمران قىلىشنى) كۆرسىتىمىز﴿.﴾6
مۇسا ئەلەيھىسساالم بىلەن پىرئەۋن ھەققىدىكى خەۋەر ۋە اﷲ تائاالنىڭ ئۇ
ئىككىسى ھەققىدە نېمىنى ئىرادە قىلغانلىقى
ئۈزۈپ ئوقۇلىدىغان ئېلىپبە ھەرپلىرى ھەققىدە يۇقىرىدا سۆزلىنىپ ئۆتۈلدى﴿ .بۇ ،روشەن كىتاب
(يەنى قۇرئان) ئايەتلىرىدۇر﴾ يەنى بۇ سۆزلىرى ئوچۇق ،مەنىلىرى روشەن بولغان ،ھەقىقىي ئىشالرنى
ئاشكارا بايان قىلىدىغان ،بۇنىڭدىن بۇرۇن بولغان ۋە كەلگۈسىدە بولماقچى بولغان نەرسىلەرنىڭ
ئىلمىنى ئېچىپ بېرىدىغان كىتاب -قۇرئاننىڭ ئايەتلىرىدۇر.
﴿ئىمان ئېيتقان قەۋم ئۈچۈن ساڭا مۇسا ۋە پىرئەۋن قىسسىسىنى ھەقلىق ئاساستا ئوقۇپ بېرىمىز﴾
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن﴿ :ساڭا ئەڭ چىرايلىق قىسسىنى بايان قىلىپ بېرىمىز﴾((( يەنى
بىز قىسسىنى ئۆز پېتى ،خۇددى سەن ئۇنى كۆرۈپ تۇرغاندەك ۋە (زومىگەرلىكتە) ئۇنىڭ ئۈستىدە ھازىر
بولغاندەك ساڭا سۆزلەپ بېرىمىز.
﴿شۈبھىسىزكى ،پىرئەۋن (مىسىر) زېمىنىدا ھەددىدىن ئاشتى﴾ يەنى ئۇ يوغانچىلىق قىلدى.
تەكەببۇرلۇق قىلدى ۋە چېكىدىن ئاشتى﴿ .ئۇ زېمىن ئاھالىسىنى بۆلەكلەرگە بۆلۈپ﴾ يەنى ئۇالرنى
گۇرۇپپىالرغا بۆلۈپ ،ھەر گۇرۇپپا ئادەملەرنى ئۆزلىرىنىڭ تۇرمۇشتىكى ئىشلىرىدىن خالىغان ئىشقا
سالدى.
536
﴿ئۇالردىن بىر تائىپە (ئىسرائىل ئەۋالدىنى) نى بوزەك قىلدى﴾ يەنى ئىسرائىل ئەۋالدىنى بوزەك
قىلدى .ئۇالر شۇ ۋاقىتتا زامانداشلىرىنىڭ ئەڭ ياخشى كىشىلىرىدىن ئىدى .ئۇالرنىڭ ئۈستىگە ئۇچىغا
چىققان تەرسا ،شەپقەتسىز بۇ پادىشاھنى ھۆكۈمران قىلدى .ئۇ ئۇالرنى ئەڭ ناچار ئىشالرغا ساالتتى.
ئۇالرنى كېچە -كۈندۈز ئۆز ئىشلىرىغا ۋە قول ئاستىدىكىلەرنىڭ ئىشلىرىغا سېلىپ ،ئۇالرغا ئارام بەرمەيتتى.
يەنە كېلىپ ئۇالرغا ئاھانەت قىلىش ۋە كەمسىتىش ئۈچۈن ،پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ دۆلىتىنىڭ ئۆز قولى
بىلەن ھاالك بولۇشىغا سەۋەبچى بولىدىغان بىر ئوغۇل بالىنىڭ ئۇالردىن تۇغۇلۇپ قېلىشىدىن قورقۇپ،
پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ مەملىكىتىنىڭ ئادەملىرى ئۇالرنىڭ ئوغۇللىرىنى ئۆلتۈرەتتى ،قىزلىرىنى خىزمەتكە
سېلىش ئۈچۈن تىرىك قالدۇراتتى .پىرئەۋن بۇ بالىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن ،ئىسرائىل ئەۋالدىنىڭ
ئەركەكلىرىنى ئۆلتۈرۈشكە بۇيرۇق قىلدى.
پۈتۈلۈپ كەتكەن تەقدىردىن ھەزەر ئەيلەش ھەرگىز مەنپەئەت قىلمايدۇ .چۈنكى ،ﷲ تائاالنىڭ
بەلگىلىگەنۋاقتىكەلسە،ئۇھەرگىزكېچىكتۈرۈلمەيدۇ.ھەربىرۋاقىتنىڭھۆكمىبولىدۇ.شۇنىڭئۈچۈن،
ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :بىز (مىسىر) زېمىنىدا بوزەك قىلىنغانالرغا مەرھەمەت قىلىشنى ئىرادە قىلىمىز،
ئۇالرنى يولباشچىالردىن قىلىشنى ،ئۇالرنى پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ (مۈلكىگە) ۋارىس قىلىشنى ئىرادە
قىلىمىز .ئۇالرنى (مىسىر) زېمىنىدا كۈچ -قۇۋۋەتكە ئىگە قىلماقچىمىز ،پىرئەۋنگە؛ (ۋەزىرى) ھامانغا ۋە
ئۇالرنىڭ قوشۇنىغا ئۇالر (يەنى بوزەك قىلىنغانالر) دىن قورقىدىغان نەرسىنى (يەنى بەنى ئىسرائىلنى
((( يۈسۈف سۈرىسى 3ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
قەسەس سۈرىسى
مىسىرغا ھۆكۈمران قىلىشنى) كۆرسىتىمىز﴾ .ﷲ تائاال ھەقىقەتەن ئۇنى ئۇالرغا كۆرسەتتى.
ﷲ بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :بوزەك قىلىنغان قەۋمنى (يەنى بەنى ئىسرائىلنى) بىز بەرىكەتلىك
قىلغان (شام) زېمىنىنىڭ شەرق تەرەپلىرىگە ۋە غەرب تەرەپلىرىگە (يەنى ھەممە تەرەپكە) ۋارىس قىلدۇق.
ئىسرائىل ئەۋالدى سەۋرى قىلغانلىقلىرى ئۈچۈن ،پەرۋەردىگارىنىڭ ئۇالرغا قىلغان چىرايلىق ۋەدىسى
تولۇق ئىشقا ئاشتى؛ پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ سالغانلىرى (يەنى ئىمارەتلىرى) نى ۋە ياسىغان (يەنى
باغلىرى ۋە ئېكىنزارلىقلىرى) نى ۋەيران قىلدۇق﴾(((﴿ ،شۇنداق قىلىپ ئۇالرنى بەنى ئىسرائىلغا مىراس
قىلىپ بەردۇق﴾((( پىرئەۋن ئۆزىنىڭ كۈچ -قۇۋۋىتى بىلەن مۇسا ئەلەيھىسساالمدىن قۇتۇلۇشنى ئىرادە
قىلدى .لېكىن ئۆزى بەلگىلىگەن ئىشقا خىالپلىق قىلمايدىغان ،ئۇنى ئىجرا قىلىشتا يېڭىلىپ قالمايدىغان
بۈيۈك پادىشاھ ﷲ تائاالنىڭ قۇدرىتى بىلەن پىرئەۋننىڭ ئۇ قىلمىشى ئۇنىڭغا پايدا بەرمىدى .بەلكى،
ﷲ تائاالنىڭ ئۇ ھۆكمى ئىجرا قىلىندى .پىرئەۋننىڭ مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ قولىدا ھاالك بولۇشى
ئەزەلدىن پۈتۈلگىنى بويىچە ئەمەلگە ئاشتى.
*******
ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪ ﭫﭬ ﭭ ﭮﭯﭰ ﭱ
ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ
ﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍ
ﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙ
مۇسانىڭ ئانىسىغا ئىلھام بىلەن بىلدۈردۇقكى؛ «مۇسانى ئېمىتكىن ،ئۇنىڭ زىيانكەشلىككە
ئۇچرىشىدىن قورقساڭ ،ئۇنى (ساندۇققا سېلىپ) دەرياغا (يەنى نىل دەرياسىغا) تاشلىغىن ،ئۇنى (ھاالك
بوالرمىكىن دەپ) قورقمىغىن( ،ئۇنىڭ پىراقىدىن) قايغۇرمىغىن ،ئۇنى ساڭا چوقۇم قايتۇرىمىز ۋە ئۇنى
پەيغەمبەرلەردىن قىلىمىز»﴿ .﴾7پىرئەۋننىڭ ئائىلىسىدىكىلەر مۇسانى ئاقىۋەت ئۆزلىرىگە دۈشمەن ۋە
خاپىلىق (نىڭ مەنبەسى) قىلىش ئۈچۈن (نىل دەرياسىدىن) سۈزۈۋالدى .شۈبھىسىزكى ،پىرئەۋن،
ھامان ۋە ئۇالرنىڭ قوشۇنلىرى خاتاالشقان ئىدى﴿ .﴾8پىرئەۋننىڭ ئايالى(« :بۇ باال) ماڭا ۋە ساڭا كۆز
قىلىپ بېرىدۇ﴾ مەسىلەن ،ئۇالر ئىسا ئەلەيھىسساالم توغرىسىدا ئىختىالپالشتى ،بىر ـ بىرى
بىلەن دە -تاالش قىلىشقتى .يەھۇدىيالر ئىسا ئەلەيھىسساالمغا بەتنام چاپلىدى .خرىستىئانالر
ئىسا ئەلەيھىسساالم توغرۇلۇق چېكىدىن ئاشۇرىۋەتتى .قۇرئان بولسا ،ئىسا ئەلەيھىسساالمنىڭ
ﷲ تائاالنىڭ بەندىلىرىدىن ،پەيغەمبەرلىرىدىن ۋە ھۆرمەتلىك ئەلچىلىرىدىن بىرى ئەلچى
ئىكەنلىكىنى دەپ ،ئوتتۇرا ھال بولغان ئادىل سۆزنى ئېلىپ كەلدى.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئەنە شۇ ئىسا ئىبنى مەريەمنىڭ (قىسسىسىدۇر) .ئىسا
ئۇالر دە تاالش قىلىۋاتقان ئۆزىنىڭ ئىشىنىڭ (ھەقىقىتى) ئۈستىدە ھەق گەپنى قىلدى﴾(((﴿ ،قۇرئان
مۆمىنلەرنىڭ ئۈچۈن ھەقىقەتەن ھىدايەتتۇر ۋە رەھمەتتۇر﴾ يەنى قۇرئان كەرىم مۆمىنلەرنىڭ
دىللىرىغا ھىدايەتتۇر ،ئەمەللىرىگە رەھمەتتۇر.
﴿شۈبھىسىزكى ،پەرۋەردىگارىڭ ئۇالر (يەنى بەنى ئىسرائىل ئەۋالدى) نىڭ ئارىسىدا
(قىيامەت كۈنى) ئادىل ھۆكۈم چىقىرىدۇ﴾ يەنى قىيامەت كۈنى ئىنتىقام ئېلىشتا ﴿ﷲ غالىبتۇر،
(بەندىلىرىنىڭ ئىشىلىرىنى) بىلگۈچىدۇر﴾ يەنى بەندىلەرنىڭ ئىش ـ ھەرىكەتلىرىنى ۋە سۆزلىرىنى
بىلگۈچىدۇر.
((( مەريەم سۈرىسى 34ـ ئايەت.
525
تەبلىغ قىلىشتا تەۋەككۈل قىلىشقا بۇيرۇش توغرىسىدا
﴿ﷲ غا تەۋەككۈل قىلغىن (يەنى ئىشىڭنى ﷲ غا تاپشۇرغىن ،ھەممە ئىشىڭدا ﷲ غا يۆلەنگىن،
ﷲ ساڭا مەدەتكاردۇر)﴾ يەنى جىمى ئىشلىرىڭدا ﷲ غا تەۋەككۈل قىلغىن! پەرۋەردىگارىڭنىڭ
ئەلچىلىكىنى يەتكۈزگىن(﴿ .ئى مۇھەممەد) شۈبھىسىزكى ،سەن روشەن ھەق (دىن) دىسەن﴾ يەنى
بەتبەختلىك پۈتۈلۈپ كەتكەن ۋە پەرۋەدىگارىڭنىڭ ئۇالرغا پۈتۈن مۆجىزىلەر كەلگەن تەقدىردىمۇ ئىمان
ئېيتمايدۇ دېگەن سۆزى تېگىشلىك بولغان كىشىلەر ساڭا قارشىلىق قىلغان تەقدىردىمۇ ،سەن يەنىال
ھەقئۈستىدىدۇرسەن.
﴿سەن ئۆلۈكلەرگە ۋە يۈز ئۆرۈگەن گاسالرغا (يەنى دىللىرىنىڭ ئۆلۈكلىكىدە ئۆلۈكلەرگە ۋە ھەقنى
ئاڭلىماسلىقتا گاسالرغا ئوخشايدىغان كۇففارالرغا) دەۋەتنى ئاڭلىتالمايسەن﴾ يەنى سەن ئۆلۈكلەرگە
پايدىلىق نەرسىلەرنى ئاڭلىتالمايسەن .شۇنداقال ،ئەنە شۇ دىللىرى ھەقنى چۈشىنىشتىن پەردىلەنگەن،
قۇالقلىرىنىكۇپۇرلۇققاپلىۋالغانكىشىلەرگەدەۋىتىڭنىئاڭلىتالمايسەن.
﴿سەن (دىلى) كورالرنى گۇمراھلىقتىن ئايرىپ ،ھىدايەت قىاللمايسەن ،سەن (دەۋىتىڭنى) پەقەت
بىزنىڭئايەتلىرىمىزگەئىمانئېيتىپمۇسۇلمانبولغانالرغىالئاڭلىتااليسەن﴾يەنىسەنسېنىڭدەۋېتىڭگە
پايدىلىق نەرسىنى ئاڭاليدىغان ،دىلى يورۇق ،ھەقنى كۆرەلەيدىغان ،ﷲ تائاالغا ۋە پەيغەمبەرلەرنىڭ
تىللىرى ئارقىلىق ﷲ تەرىپىدىن كەلگەن نەرسىلەرگە بويسۇنىدىغان كىشىلەرال ئاڭاليدۇ.
*******
ﮅﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖ
ئۇالر (يەنى كۇففارالر) غا ئالدىنئاال ئېيتىلغان سۆز ئىشقا ئاشقاندا (يەنى ئازاب ۋە قىيامەت
يېقىنالشقاندا) ،ئۇالرغا زېمىندىن بىر تۈرلۈك ھايۋاننى چىقىرىمىزكى ،ئۇ ئۇالرغا ئىنسانالرنىڭ بىزنىڭ
ئايەتلىرىمىزگەئىشەنمىگەنلىكىنىسۆزلەيدۇ﴿.﴾82
زېمىندىنبىرتۈرلۈكھايۋاننىڭچىقىدىغانلىقى
526
بۇ ھايۋان ئاخىرقى زماندا چىقىدۇ .كىشىلەر بۇزۇلغان ،ﷲ نىڭ ئەمر ـ پەرمانلىرىنى تەرك
ئەتكەن ،ھەق دىننى ئۆزگەرتىۋەتكەن چاغدا ،ﷲ ئۇالرغا زېمىندىن بىر تۈرلۈك ھايۋاننى چىقىرىدۇ .بۇ
ھايۋان مەككىدىن چىقىدۇ دېگەن كۆز قاراشمۇ بار .باشقا ئورۇندىن چىقىدۇ دېگەن كۆز قاراشمۇ بار .ﷲ
خالىسا ،تۆۋەندە تەپسىلى توختىلىپ ئۆتىمىز.
ئىبنى ئابباس ،ھەسەن ،قەتادە ۋە ئەلى رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ قاتارلىقالر مۇنداق دېدى :بۇ ھايۋان
ئىنسانالرغا (ئۇالرنىڭ ﷲ نىڭ ئايەتلىرىگە ئىشەنمىگەنلىكىگە) خىتاب قىلىپ سۆزلەيدۇ .بۇ ھايۋان
توغرۇلۇق كەلگەن ھەدىس ،ئەسەرلەر ناھايىتى كۆپتۇر .بىز پەقەت بىزگە چۈشىنىشلىك بولغانلىرىنىال
سۆزلەيمىز ۋە بۇ ھەقتە ﷲ تائاالدىن ياردەم سورايمىز.
نەمل سۈرىسى
ئىمام ئەھمەد ھۇزەيفە ئىبنى ئۇسەيد غىفارىنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :بىز قىيامەت
توغرۇلۇق سۆزلىشىۋاتاتتۇق ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بىزنىڭ قېشىمىزغا كېلىپ مۇنداق دېدى« :سىلەر
10خىل ئاالمەتنى كۆرمىگۈچە قىيامەت بولمايدۇ ،بۇالر ،كۈننىڭ غەربتىن چىقىشى ،تۈتۈننىڭ ئالەمنى
قاپالپ كېتىشى ،بىر تۈرلۈك ھايۋاننىڭ چىقىشى ،يەجۇج ـ مەجۇجالرنىڭ چىقىشى ،مەريەم ئوغلى
ئىسانىڭ چۈشىشى ،دەججالنىڭ چىقىشى ،ئۈچ قېتىملىق يەر يۇتۇشنىڭ يۈز بېرىشى ،ئۇنىڭ بىر
قېتىمى غەربتە ،بىر قېتىمى شەرقتە ،يەنە بىر قېتىمى ئەرەب يېرىم ئارىلىدا بولىدۇ .يەمەننىڭ ئەدەن
شەھىرىدىن بىر ئوت چىقىپ ،كىشىلەر نەدە قونسا (نەدە ئارام ئالسا) ،شۇ جايدا ئۇالر بىلەن بىللە
توختاپ ،ئۇالرنىڭ مەھشەرگاھقا ھەيدەيدىغان ياكى توپاليدىغانلىقى قاتارلىقالردۇر» .بۇ ھەدىسنى ئىمام
مۇسلىم ،ئەبۇداۋۇد ،تىرمىزى ،نەسەئى ۋە ئىبنى ماجە قاتارلىقالرمۇ رىۋايەت قىلغان.
ئىمام مۇسلىم ئابدۇلالھ ئىبنى ئەمرىنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مەن پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمدىن بىر ھەدىسنى يادلىۋالغان ئىدىم ،ئۇنى ھازىرغىچە ئۇنتۇپ قالمىدىم .پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېگەن ئىدى« :قىيامەتنىڭ دەسلەپكى ئاالمەتلىرى شۇكى ،كۈن غەربتىن چىقىدۇ،
چاشكا ۋاقتىدا بىر تۈرلۈك ھايۋان چىقىدۇ .ئۇ ئىككىسىدىن قايسى بىرى ئاۋۋال چىقسا ،ئىككىنچىسىمۇ
ئارقىدىنالچىقىدۇ».
ئىمام مۇسلىم ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ« :ئالتە خىل ئىش يۈز بەرگىچە ياخشى ئەمەل قىلىشقا ئالدىراڭالر! ئۇ ئالتە خىل ئىش
بولسا ،كۈننىڭ غەربتىن چىقىشى ،تۈتۈننىڭ ئالەمنى قاپالپ كېتىشى ،دەججالنىڭ چىقىشى ،بىر تۈرلۈك
ھايۋاننىڭ چىقىشى ،سىلەرنىڭ بىرىڭالرنىڭ ھەممە نەرسىنى ئۆزىنىڭ قىلىۋېلىشى ۋە ئومۇملىشىشى
قاتارلىقالردۇر».
ئىمامئەبۇداۋۇدئەبۇھۇرەيرەرەزىيەلالھۇئەنھۇدىنپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭمۇنداقدېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ« :مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ھاسىسى ۋە سۇاليمان ئەلەيھىسسامنىڭ ئۈزۈكى بىلەن
زېمىندىن بىر تۈرلۈك ھايۋان چىقىدۇ .ئاندىن ئۇ ھايۋان ھاسا بىلەن كاپىرالرنىڭ بۇرنىنى داغالپ بەلگە
سالىدۇ .ئۈزۈك بىلەن مۆمىننىڭ يۈزىنى يورۇتىدۇ .ھەتتاكى كىشىلەر بىر داستىخانغا يىغىلىپ ئولتۇرغاندا،
كاپىرالرنىڭ ئارىسىدىن مۆمىنلەرنى تونۇۋالغىلى بولىدۇ».
ئىبنى جۇرەيج ئىبنى زۇبەيردىن رىۋايەت قىلىدۇكى ،ئۇ بۇ ھايۋاننى سۈپەتلەپ مۇنداق دېگەن:
بۇ ھايۋاننىڭ بېشى ئۆكۈزنىڭ بېشىغا ،كۆزى چوشقىنىڭ كۆزىگە ،قۇلىقى پىلنىڭ قۇلىقىغا ،مۆڭگۈزى
بۇغىنىڭ مۆڭگۈزىگە ،بوينى تۆگەقۇشنىڭ بوينىغا ،كۆكسى شىرنىڭ كۆكسىگە ،رەڭگى يولۋاسنىڭ
رەڭگىگە ،بېقىنى مۈشۈكنىڭ بېقىنىغا ،قۇيرۇقى قوچقارنىڭ قۇيرۇقىغا ،تۆت پۇتى تۆگىنىڭ پۇتلىرىغا
ئوخشايدۇ .ھەر ئىككى ئۈگىسىنىڭ ئارىلىقى 12گەز كېلىدۇ .مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ھاسىسى ۋە
سۇاليمان ئەلەيھىسساالمنىڭ ئۈزۈكى ئۇ ھايۋان بىلەن بىللە چىقىدۇ .ئۇ ھاسا بىلەن بارلىق مۆمىنلەرنىڭ
يۈزىگە بىر ئاق چېكىت چېكىلىدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،ئۇ چېكىت يوغىناپ مۆمىننىڭ يۈزى ئاقىرىدۇ .ئۇ
ئۈزۈك بىلەن بارلىق كاپىرالرنىڭ يۈزىگە بىر قارا چېكىت قويۇلىدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،ئۇ چېكىت يوغىناپ،
ئۇالرنىڭ يۈزلىرى قارىداپ كېتىدۇ .ھەتتا كىشىلەر بازارالردىمۇ :ئى مۆمىن! بۇ قانچە پۇل؟ ئى كاپىر! بۇ
قانچە پۇل؟ -دېيىشىپ ،ئېلىم ـ سېتىم قىلىشىدۇ .بىر ئائىلە كىشىلىرى بىر داستىخاندا ئولتۇرغاندىمۇ،
ئۇالردىن قايسىلىرىنىڭ مۆمىن ،قايسىلىرىنىڭ كاپىر ئىكەنلىكى تونۇلىدۇ .ئاندىن ئۇ ھايۋان ئۇالرغا:
527
ئى پاالنچى! ساڭا خۇش خەۋەر بولسۇن! سەن جەننەت ئەھلىدىنسەن .ئى پاالنچى! دوزاخ ئەھلىدىن
سەن -،دەيدۇ .ئەنە شۇ ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ئۇالر (يەنى كۇففارالر) غا ئالدىنئاال ئېيتىلغان سۆز ئىشقا
ئاشقاندا (يەنى ئازاب ۋە قىيامەت يېقىنالشقاندا) ،ئۇالرغا زېمىندىن بىر تۈرلۈك ھايۋاننى چىقىرىمىزكى ،ئۇ
ئۇالرغائىنسانالرنىڭبىزنىڭئايەتلىرىمىزگەئىشەنمىگەنلىكىنىسۆزلەيدۇ﴾ دېگەن ئايەتنىڭ مەنىسىدۇر.
*******
ﮗﮘ ﮙﮚﮛ ﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤ ﮥ ﮦﮧ
ﮨﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯﮰﮱﯓﯔﯕﯖﯗﯘﯙﯚﯛ
ﯣﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫ
ﯤ
ﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢ
ئۇ كۈندە ھەر ئۈممەتنىڭ ئىچىدىن بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانالردىن بىر توپ ئادەمنى
(ھېساب ئېلىش ۋە جازاالش ئۈچۈن) يىغىمىز( ،ئالدى ـ كەينى يىغىلغۇچە) ئۇالر توختىتىپ تۇرۇلىدۇ﴿.﴾83
ئۇالر (ﷲ نىڭ دەرگاھىغا) كەلگەن چاغلىرىدا ،ﷲ ئۇالرغا« :سىلەر تولۇق بىلمەي تۇرۇپ مېنىڭ
ئايەتلىرىمنى ئىنكار قىلدىڭالرمۇ؟ سىلەر (ئەمرى قىلىنغان نەرسىلەردىن) زادى نېمىلەرنى قىلدىڭالر؟»
دەيدۇ﴿ .﴾84ئۇالر (ئۆزلىرىگە) زۇلۇم قىلغانلىقلىرى ئۈچۈن ،ئۇالرغا ئازاب ھەقلىق بولدى .ئۇالر (ئۆزرىلىرى
بولمىغانلىقى ئۈچۈن) سۆز قىاللمايدۇ﴿ .﴾85ئۇالرغا كېچىنى ئارام ئالىدىغان (ۋاقىت) قىلغانلىقىمىزنى،
كۈندۈزنى (ھاياتلىق يولىدا ھەرىكەتلىنىش ئۈچۈن) يورۇق قىلغانلىقىمىزنى ئۇالر ئۇقمامدۇ؟ بۇنىڭدا ئىمان
ئېيتىدىغان قەۋم ئۈچۈن (ﷲ نىڭ قۇدرىتىنى كۆرسىتىدىغان) نۇرغۇن ئاالمەتلەر بار﴿.﴾86
قىيامەت كۈنىدە زۇلۇم قىلغۇچىالرنى بىر يەرگە يىغىدىغانلىقى
ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە قىيامەت كۈنىدىن ،ﷲ نىڭ ئايەتلىرىنى ۋە پەيغەمبەرلىرىنى يالغان
دېگۈچىلەردىن ئىبارەت زۇلۇم قىلغۇچىالرنى تاپا تەنە قىلىش ،كايىش ،كەمسىتىش ،خارالش ۋە دۇنيادا
قىلغان قىلمىشلىرىدىن سوراش ئۈچۈن ،ئۇالرنىڭ غالىب ۋە بۈيۈك ﷲ نىڭ ئالدىغا يىغىلىدىغانلىقىدىن
خەۋەر بېرىدۇ.
528
﴿ئۇ كۈندە ھەر ئۈممەتنىڭ ئىچىدىن بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانالردىن بىر توپ ئادەمنى
(ھېساب ئېلىش ۋە جازاالش ئۈچۈن) يىغىمىز﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ﷲ پەرىشتىلىرىگە
ئېيتىدۇ) زۇلۇم قىلغۇچىالرنى ،ئۇالرنىڭ (مۇشرىكلىكتىكى ،كۇفرىدىكى) قاياشلىرىنى ۋە ئۇالرنىڭ ﷲ
نى قويۇپ چوقۇنغان بۇتلىرىنى (مەھشەرگاھقا) توپالڭالر﴾(((﴿ ،جانالر (ئۆز قاياشلىرىغا) قوشۇلغان
چاغدا﴾(((.
﴿(ئالدى ـ كەينى يىغىلغۇچە) ئۇالر توختىتىپ تۇرۇلىدۇ﴾ ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ :بۇ
ئايەتنىڭ مەنىسى ئىتتىرىلىدۇ دېگەنلىكتۇر -،دېدى .ئابدۇراھمان ئىبنى زەيد ئىبنى ئەسلەم :بۇ
((( ساففات سۈرىسى 22ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( تەكۋىر سۈرىسى 7ـ ئايەت.
نەمل سۈرىسى
ئايەتنىڭ مەنىسى ،ئۇالر ھەيدىلىدۇ دېگەنلىك بولىدۇ -،دېدى.
﴿ئۇالر (ﷲ نىڭ دەرگاھىغا) كەلگەن چاغلىرىدا﴾ ئۇالر ﷲ نىڭ ئالدىدا سوراق قىلىنىش ئورنىدا
توختىتىلغان چاغدا﴿ :ﷲ ئۇالرغا« :سىلەر تولۇق بىلمەي تۇرۇپ مېنىڭ ئايەتلىرىمنى ئىنكار قىلدىڭالرمۇ؟
سىلەر (ئەمرى قىلىنغان نەرسىلەردىن) زادى نېمىلەرنى قىلدىڭالر؟» دەيدۇ﴾ يەنى ئۇالر ئېتىقادلىرىدىن
ۋە ئەمەللىرىدىن سوراق قىلىنىدۇ .ئۇالر بەختكە ئېرىشكۈچىلەردىن بولمايدۇ .ﷲ تائاال ئۇالر ھەققىدە:
﴿(كاپىر قۇرئانغا) ئىشەنمىدى ،ناماز ئوقۇمىدى .لېكىن ئۇ (قۇرئاننى) ئىنكار قىلدى ۋە (ئىماندىن) يۈز
ئۆرۈدى﴾((( دېگەن كىشىلەردىن بولۇپ قالىدۇ .شۇ كۈندە ئۇالرغا قارشى پاكىت تۇرغۇزىلىدۇ .ئۇالردا
ئېيتقۇدەك بىرەر ئۆزرە بولمايدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن﴿ :بۇ كۈندە ئۇالر سۆز قىاللمايدۇ.
ئۇالرنىڭ ئۆزرە ئېيتىشىغا ئىزنى بېرىلمەيدۇ﴾(((.
﴿ئۇالر (ئۆزلىرىگە) زۇلۇم قىلغانلىقلىرى ئۈچۈن ،ئۇالرغا ئازاب ھەقلىق بولدى .ئۇالر (ئۆزرىلىرى
بولمىغانلىقى ئۈچۈن) سۆز قىاللمايدۇ﴾ يەنى ئۇالر گاڭگىرىغان ھالدا تۇرۇپ قېلىپ ،ھېچقانداق جاۋاب
بېرەلمەيدۇ .چۈنكى ،ئۇالر دۇنيا ھاياتىدا ئۆزلىرىگە زۇلۇم قىلغان ئىدى .مانا ئەمدى ئۇالر ھېچقانداق
نەرسە ئۇنىڭغا مەخپىي قالمايدىغان ،يوشۇرۇن ۋە ئاشكارىنى بىلىپ تۇرىدىغان ﷲ نىڭ دەرگاھىغا
كەلدى .ئاندىن ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ تولۇق قۇدرىتىگە ،كاتتا ھۆكۈمرانلىقىغا ۋە يۈكسەكلىكىگە ئىتائەت
قىلىشقا ،ئەمر ـ پەرمانلىرىغا بويسۇنۇشقا ،توغرا يولدىن ئىبارەت ھەقنى ئېلىپ كەلگەن پەيغەمبەرلەرگە
ئىشىنىشكە تەۋسىيە قىلىپ مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالرغا كېچىنى ئارام ئالىدىغان (ۋاقىت) قىلغانلىقىمىزنى
ئۇالر ئۇقمامدۇ؟﴾ يەنى كېچىنىڭ قاراڭغۇلۇقى سەۋەبى بىلەن ئۇالرنىڭ ھەرىكەتتىن توختاپ ،جانلىرىنى
ئارام ئالدۇرۇپ ،كۈندۈزنىڭ جاپا ـ مۇشەققەتلىرىدىن ،چارچاشلىرىدىن ھاردۇقىنى چىقىرىۋېلىش ئۈچۈن
كېچىنىقىلدۇق.
﴿كۈندۈزنى(ھاياتلىقيولىداھەرىكەتلىنىشئۈچۈن)يورۇققىلغانلىقىمىزنىئۇالرئۇقمامدۇ؟﴾يەنى
ئۇالرنىڭ تۇرمۇشلىرىدا ،سەپەرلىرىدە ،تىجارەتلىرىدە ئۇنىڭدىن باشقا موھتاج بولىدىغان ئەھۋاللىرىدا
ھەرىكەتلىنىشى ئۈچۈن كۈندۈزنى يورۇق تۇرغۇچى نۇرلۇق قىلدۇق ﴿بۇنىڭدا ئىمان ئېيتىدىغان قەۋم
ئۈچۈن (ﷲ نىڭ قۇدرىتىنى كۆرسىتىدىغان) نۇرغۇن ئاالمەتلەر بار﴾.
*******
ﯬﯭﯮﯯ ﯰ ﯱﯲﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽ ﯾﯿ
ﰀﰁﰂﰃ ﰄﰅ ﰆ ﰇﰈ ﰉﰊﰋ ﰌﰍ ﰎﰏﰐﰑﰒﰓ
ﰔﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢ
ﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪ
ئۇكۈندەسۇرچىلىنىدۇ،ﷲخالىغانالردىن(يەنىپەرىشتىلەر،پەيغەمبەرلەرۋەشېھىتالردىن)باشقا
ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى ھەممىنى قورقۇنچ باسىدۇ ،ھەممە ﷲ غا بويسۇنغان ھالدا كېلىدۇ﴿.﴾87
((( قىيامەت سۈرىسى 32 - 31ـ ئايەتلەر.
((( مۇرسەالت 37 - 36ـ ئايەتلەر.
529
تاغالرنى تۇرغۇن ھالەتتە گۇمان قىلىسەن ،ھالبۇكى ،ئۇالر بۇلۇتتەك چۆگىلەپ تۇرىدۇ( ،بۇ) ھەممە
نەرسىنى پۇختا ياراتقان ﷲ نىڭ ھۈنىرىدۇر ،ﷲ ھەقىقەتەن سىلەرنىڭ قىلمىشلىرىڭالردىن تولۇق
خەۋەرداردۇر﴿ .﴾88ياخشى ئىش قىلغانالر قىلغان ياخشىلىقىدىن ئوبدانراق مۇكاپاتقا ئېرىشىدۇ ،ئۇالر بۇ
كۈندە قورقۇنجىدىن ئەمىن بولىدۇ﴿ .﴾89يامان ئىش قىلغانالر دوزاخقا يۈزى بىلەن تاشلىنىدۇ ،سىلەر
پەقەتقىلمىشىڭالرغايارىشاجازالىنىسىلەر﴿.﴾90
قىيامەت كۈنىدىكى قورقۇنچالر ۋە ئۇ كۈندە ياخشى ئەمەلگە مۇكاپات ،يامان
ئەمەلگە جازا بېرىلىدىغانلىقى
ﷲ تائاال بۇ ئايەتلەردە سۇر چېلىنىدىغان كۈندىكى قورقۇنچتىن خەۋەر بېرىدۇ .ھەدىستە« :سۇر
مۈڭگۈزدە چېلىنىدۇ» دەپ بايان قىلىنغان .سۇر ھەققىدە كەلگەن ھەدىستە مۇنداق بايان قىلىنىدۇ:
«شەك ـ شۈبھىسىزكى ،ئىسرافىل ﷲ نىڭ ئەمرى بىلەن سۇر چالىدۇ .تۇنجى قېتىملىق قورقۇنچلىق
سۇرنى ئۈزۈپ چالىدۇ .ئەنە شۇ تۇنجى سۇر دۇنيا ئاخىرلىشىپ ،تىرىك قىلغان يامان ئىنسانالرغا قىيامەت
قائىم بولغان چېغىدا چېلىنىدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى كىشىلەرنى قورقۇنچ
باسىدۇ﴿ .ﷲ خالىغانالردىن (يەنى پەرىشتىلەر ،پەيغەمبەرلەر ۋە شېھىتالردىن) باشقا﴾ يەنى ئۇالر
شېھىتلەردۇر .ئۇالر ھەقىقەتەن پەرۋەردىگارىڭنىڭ دەرگاھىدا تىرىك بولۇپ رىزىقالندۇرۇلۇپ تۇرىدۇ».
530
ئىمام مۇسلىم ئابدۇلالھ ئىبنى ئەمر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
بىر ئادەم ئابدۇلالھ ئىبنى ئەمر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ قېشىغا كېلىپ :سەن سۆزلىگىن ،قىيامەت مۇنداق
ـ مۇنداق ئىش بولغاندا قايىم بولىدۇ دېگەن بۇ ھەدىسنىڭ مەنىسى نېمە؟ -دېدى .ئابدۇلالھ( :ﷲ
پاكتۇر! ياكى ﷲ دىن باشقا ھېچ ئىالھ يوقتۇر! دېگەن سۆزنى ياكى ئۇ ئىككى سۆزگە ئوخشايدىغان
سۆزنى قىلىپ) ھەقىقەتەن ھېچبىر ئادەمگە بىر نەرسە سۆزلەپ بەرمەسلىكىنى نىيەت قىلدى .مەن
پەقەت ،سىلەر ئازغىنا مۇددەتتىن كېيىن چوڭ بىر ئىشنى كۆرۈسىلەر ئۇ بولسىمۇ كەبە خاراب قىلىنىدۇ ۋە
مۇنداق ـ مۇنداق ئىشالر يۈز بېرىدۇ دېدىم -،دېدى .ئۇ سۆزىنى داۋامالشتۇرۇپ مۇنداق دېدى :پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالم بىزگە« :ئۈممىتىم ئىچىدە دەججال چىقىپ 40ۋاقىت تۇرىدۇ 40 .كۈنمۇ 40 ،ئايمۇ ياكى
40يىلمۇ بۇنى بىلمەيمەن .ئاندىن ﷲ تائاال مەريەمنىڭ ئوغلى ئىسا ئەلەيھىسساالمنى ئەۋەتىدۇ .ئۇ گويا
ئۇرۋە ئىبنى مەسئۇدقىال ئوخشايدۇ .ئىسا ئەلەيھىسساالم دەججالنى ئىزدەپ تېپىپ ،ئۇنى ھاالك قىلىدۇ.
ئاندىن كېيىن ئىنسانالر ئۆز ئارا ھېچقانداق ئاداۋىتى بولمىغان ھالدا يەتتە يىل ياشايدۇ .ئاندىن ﷲ تائاال
شام تەرەپتىن سالقىن بىر شامالنى ئەۋەتىدۇ .بۇ شامال يەر يۈزىدىكى دىلىدا زەررىچىلىك ياخشىلىق ياكى
ئىمانى بار كىشىنىڭ ھەممسىنىڭ جېنىنى ئالىدۇ .ئەگەر سىلەرنىڭ بىرىڭالر تاغنىڭ ئۆڭكۈرىگە كىرىۋالغان
تەقدىردىمۇ ،بۇ شامال ئۇ ئۆڭكۈرگە كىرىپ ئۇنىڭ جېنىنى ئالىدۇ .شۇنىڭدىن كېيىن ،يەر يۈزىدە يامان
ئىشالرنى قىلىشتا قۇشالرنىڭ ئۇچىشىدەك تېز بولغان ،بىر ـ بىرىگە خىرىس قىلىشتا يىرتقۇچ ھايۋانالردەك
بولغان ،ياخشى ئىشنى بىلمەيدىغان ،يامان ئىشنى ئەيبلىمەيدىغان ئەڭ ئەسكى ئادەملەرال قالىدۇ.
شۇنىڭ بىلەن ،شەيتان ئۇالرنىڭ قېشىغا ئىنسان سۈرىتىدە كېلىپ :دەۋىتىمنى قوبۇل قىلمامسىلەر؟-
دەيدۇ .كىشىلەر :سەن بىزنى نېمىگە بۇيرۇيسەن؟ -دەيدۇ .شەيتان ئۇالرنى بۇتالرغا ئىبادەت قىلىشقا
بۇيرۇيدۇ .شۇ ۋاقىتتا ئۇالرنىڭ رىزقى ،تۇرمۇشى ياخشى بولىدۇ .ئاندىن كېيىن سۇر چېلىنىدۇ.
نەمل سۈرىسى
سۇر ئاۋازى يەتكەن ھەر بىر ئادەم ئۇنى ياخشى ئاڭالش ئۈچۈن بوينىنى سوزۇپ ئۇياق ـ بوياققا
قارايدۇ .تۆگىسىنىڭ ئوقۇرىنى ياساۋاتقان بىر ئادەم بۇ ئاۋازنى تۇنجى بولۇپ ئاڭاليدۇ ،ئۇ ئۆلىدۇ .ئاندىن
كىشىلەرنىڭ ھەممسى ئۆلىدۇ .ئاندىن ﷲ تائاال خۇددى شەبنەمدەك يامغۇر ياغدۇرىدۇ .ئىنسانالرنىڭ
جەسەتلىرى شۇ يامغۇردىن ئۈنۈپ چىقىدۇ .ئاندىن يەنە بىر قېتىم سۇر چېلىنىدۇ .ئۇ ۋاقىتتا ئۇالر
ئۆزلىرىنىڭ نېمىگە بۇيرۇلىدىغانلىقىغا قاراپ تۇرىدۇ .ئاندىن :ئى ئىنسانالر! سىلەر پەرۋەردىگارىڭالرنىڭ
قېشىغا كېلىڭالر -،دېيىلىدۇ﴿ .ئۇالرنى توختىتىپ تۇرۇڭالر ،چۈنكى ئۇالر (جىمى سۆزلىرى ۋە
ئىشلىرىدىن) سوئال -سوراق قىلىنىدۇ﴾((( ئاندىن :دوزاخ ئەھلىنى تارتىپ چىقىرىڭالر -،دېيىلىدۇ.
قانچىدىن قانچىلىك تارتىپ چىقىرىلىدۇ -،دەپ سورىلىدۇ .ھەر 1000دىن 999نى -،دېيىلىدۇ .ئەنە
شۇ كۈن ﴿(دەھشىتىدىن) بالىالرنىڭ بېشىنى ئاقارتىۋېتىدىغان كۈندىن قانداق ساقلىنىسىلەر﴾((( دېگەن
كۈندۈر .ئەنە شۇ كۈن ﴿ئۇ كۈندە (يەنى قىيامەت كۈنىدە) ئىش قىيىنلىشىدۇ﴾((( دېگەن كۈندۇر .ئاندىن
كېيىن سۇر چېلىنىدۇ .سۇر ئاۋازى يەتكەن ئادەم ئۇنى ياخشى ئاڭالش ئۈچۈن ،بوينىنى سوزۇپ ئۇياق
ـ بۇياققا قارايدۇ» .قورقۇنچ سۇردىن كېيىن ئۆلۈم سۇرى چېلىنىدۇ .ئۇنىڭ ئارقىسىدىن مەخلۇقاتالرنىڭ
ھەممىسى قەبرىلىرىدىن تۇرۇپ ئالەملەرنىڭ پەرۋەردىگارىنىڭ ئالدىغا يىغلىشى ئۈچۈن سۇر چېلىنىدۇ.
﴿ھەممە ﷲ غا بويسۇنغان ھالدا كېلىدۇ﴾ يەنى ھېچبىر ئادەم ﷲ نىڭ ئەمرىدىن قېچىپ
قۇتۇاللمايدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :شۇ كۈندە ﷲ سىلەرنى چاقىرىدۇ ،سىلەر ئۇنىڭغا
ھەمدى ئېيتىپ ئىجابەت قىلىسىلەر﴾(((﴿ ،ﷲ نىڭ ئاسمان -زېمىننى ئۆز ئەمرى بىلەن (مۇئەللەق)
تۇرغۇزۇشى ﷲ نىڭ (كامالى قۇدرىتىنى كۆرسىتىدىغان) ئاالمەتلىرىدىندۇر ،ئاندىن ﷲ (قەبرىلەردە
كۆمۈلۈپ ياتقان) سىلەرنى يەر ئاستىدىن چاقىرسا ،دەرھال چىقىسىلەر﴾(((.
سۇر ھەققىدە كەلگەن ھەدىستە مۇنداق بايان قىلىنىدۇ :ئۈچىنچى قېتىملىق سۇر چېلىنغان
چاغدا ،ﷲ تائاال روھالرنى سۇرنىڭ ئاغزىغا قويۇشقا بۇيرۇيدۇ .جەسەتلەر قەبرىلىرىدە ۋە ئورۇنلىرىدا
ئۈنگەندىن كېيىن ،ئىسرافىل ئەلەيھىسساالم سۇرنى چالىدۇ .سۇر چېلىنغان ۋاقىتتا روھالر تارقىلىدۇ.
مۆمىنلەرنىڭ روھلىرى نۇر بولۇپ يورۇيدۇ .كاپىرالرنىڭ روھلىرى قاراڭغۇ بولىدۇ .ئاندىن ئۇلۇغ ۋە كاتتا
ﷲ :مېنىڭ ئىززىتىم ۋە ئۇلۇغلۇقىم بىلەن قەسەمكى ،ئەلۋەتتە ،روھنىڭ ھەممسى ئۆزىنىڭ جەسىتىگە
قايتۇرۇلىدۇ -،دەيدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،روھالر ئۆز جەسەتلىرىگە كېلىپ ،زەھەر بەدەنگە تاراپ ماڭغاندەك
جەسەتلەرگە تارايدۇ .ئاندىن ئۇالر ئۈستى ـ بېشىدىكى توپا -چاڭالرنى قاققان ھالەتتە قەبرىلەردىن
تۇرىدۇ .بۇ ھەقتە ﷲ تائاال مۇنداق دېگەن﴿ :ئۇ كۈندە ئۇالر قەبرىلىرىدىن چىقىپ ،خۇددى تىكلەپ
قويغان بۇتلىرىغا قاراپ يۈگۈرگەندەك (مەھشەرگاھقا) يۈگۈرىدۇ﴾(((.
﴿تاغالرنى تۇرغۇن ھالەتتە گۇمان قىلىسەن ،ھالبۇكى ،ئۇالر بۇلۇتتەك چۆگىلەپ تۇرىدۇ( ،بۇ)
ھەممە نەرسىنى پۇختا ياراتقان ﷲ نىڭ ھۈنىرىدۇر ،ﷲ ھەقىقەتەن سىلەرنىڭ قىلمىشلىرىڭالردىن
تولۇق خەۋەرداردۇر﴾ يەنى تاغالرنى ئۆز ئورنىدا چىڭ تۇرغان ،مۇستەھكەم ھالەتتە كۆرىسەن .ھالبۇكى،
((( ساففات سۈرىسى 24ـ ئايەت.
((( مۇزەممىل سۈرىسى 17ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( قەلەم سۈرىسى 42ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئىسرا سۈرىسى 52ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( رۇم سۈرىسى 25ـ ئايەت.
((( مەئارىج سۈرىسى 43ـ ئايەت.
531
تاغالر بۇلۇت ماڭغاندەك مېڭىپ تۇرىدۇ .يەنى ئۆز ئورۇنلىرىدىن يوق بولىدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق
دەيدۇ﴿ :ئۇ كۈندە ئاسمان قاتتىق تەۋرەيدۇ .تاغالر قاتتىق سەير قىلىدۇ (يەنى زېمىننىڭ ئۈستىدىن
توزۇپ يوقىلىپ كېتىدۇ)﴾(((﴿ ،ئۇالر سەندىن تاغالر توغرۇلۇق (يەنى تاغنىڭ ئاقىۋىتىنىڭ قانداق
بولىدىغانلىقى توغرۇلۇق) سورايدۇ ،ئېيتقىنكى« ،پەرۋەردىگارىم ئۇالرنى كۇكۇم تالقان قىلىپ (ئاندىن
شامالنى ئەۋەتىپ ئۇنى سورۇيدۇ) .ئۇالرنى تۈزلەڭلىككە ئايالندۇرىدۇ .ئۇ يەرلەردە نە چوڭقۇرلۇقنى ،نە
ئېگىزلىكنى كۆرمەيسەن»﴾(((﴿ ،ئۇ كۈندە (يەنى قىيامەت كۈنىدە) بىز تاغالرنى يوق قىلىمىز ،زېمىننى
ئوچۇق ،تۈپتۈز كۆرىسەن (يەنى ئۇنى توسۇپ تۇرىدىغان تاغ ،دەرەخ ،بىناالر بولمايدۇ) ،ئۇالرنى (يەنى
(((
ئىنسانالرنى) (مەھشەرگاھقا) يىغىمىز ،ئۇالردىن بىر كىشىنىمۇ قالدۇرۇپ قويمايمىز﴾
﴿(بۇ) ھەممە نەرسىنى پۇختا ياراتقان ﷲ نىڭ ھۈنىرىدۇر﴾ يەنى ئەنە شۇالرنىڭ ھەممىسىنى
ئۆزىنىڭ كاتتا قۇدرىتى بىلەن قىلىدۇ .ﷲ ھەممە نەرسىنى پۇختا ياراتتى ۋە ئۇنىڭدا ھېكمەتنى
ئورۇنالشتۇردى.
﴿ﷲ ھەقىقەتەن سىلەرنىڭ قىلمىشلىرىڭالردىن تولۇق خەۋەرداردۇر﴾ يەنى بەندىلەرنىڭ قىلغان
ياخشى ۋە يامان ئىشلىرىنى بىلگۈچىدۇر .ئۇالرنىڭ قىلغان ئەمەللىرى ياخشى بولسا ،تولۇق مۇكاپاتاليدۇ.
يامان بولسا ،تولۇق جازااليدۇ.
ﷲ تائاال شۇ كۈندىكى بەختلىكلەر ۋە بەدبەختلەرنىڭ ھالىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى﴿ :ياخشى
ئىش قىلغانالر قىلغان ياخشىلىقىدىن ئوبدانراق مۇكاپاتقا ئېرىشىدۇ﴾ قەتادە بۇ ھەقتە :ئىخالس بىلەن
قىلغانالر دېگەنلىك بولىدۇ -،دېدى .ﷲ تائاال يەنە بىر يەردە :بىر ياخشىلىققا 10ھەسسە ئەجىر
بار -،دەپ بايان قىلدى.
﴿ئۇالر بۇ كۈندە قورقۇنجىدىن ئەمىن بولىدۇ﴾ ﷲ تائاال يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دېگەن:
﴿چوڭ قورقۇنچ (يەنى قىيامەتنىڭ دەھشىتى) ئۇالرنى قايغۇغا سالمايدۇ﴾(((﴿ ،شۈبھىسىزكى ،بىزنىڭ
ئايەتلىرىمىزنى بۇرمىالپ چۈشەندۈرىدىغانالر بىزگە مەخپىي قالمايدۇ ،قىيامەت كۈنى دوزاخقا
تاشلىنىدىغان ئادەم ياخشىمۇ؟ ياكى قىيامەت كۈنى (ﷲ نىڭ ئازابىدىن) ئەمىن بولغان ھالدا
كېلىدىغان ئادەم ياخشىمۇ؟ خالىغىنىڭالرنى قىلىڭالر ،شۈبھىسىزكى ،ﷲ قىلمىشىڭالرنى كۆرۈپ
تۇرغۇچىدۇر﴾(((﴿ ،ماللىرىڭالر ۋە بالىلىرىڭالر سىلەرنى بىزگە يېقىنالشتۇرالمايدۇ ،پەقەت ئىمان ئېيتقان
ۋە ياخشى ئەمەل قىلغانالرغا قىلغان ئەمەللىرى ئۈچۈن ھەسسىلەپ ساۋاب بېرىلىدۇ ،ئۇالر (جەننەتنىڭ)
(((
ئېسىل ئۆيلىرىدە (ھەر قانداق كۆڭۈلسىزلىكتىن) ئەمىن بولغان ھالدا تۇرىدۇ﴾
532
﴿يامان ئىش قىلغانالر دوزاخقا يۈزى بىلەن تاشلىنىدۇ ،سىلەر پەقەت قىلمىشىڭالرغا يارىشا
جازالىنىسىلەر﴾ يەنى ﷲ تائاالغا ھېچقانداق ياخشى ئەمەلى يوق ھالەتتە ،يامان ئەمەللىرى بىلەن
ئۇچراشقان كىشى ياكى يامان ئەمەللىرى ياخشى ئەمەللىرىنى بېسىپ كەتكەن كىشى پەقەت ئۆز
((( تۇر سۈرىسى - 9ـ 10ـ ئايەتلەر.
((( تاھا سۈرىسى 107 - 105ـ ئايەتكىچە.
((( كەھف سۈرىسى 47ـ ئايەت.
((( ئەنبىيا سۈرىسى 103ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( فۇسسىلەت سۈرىسى 40ـ ئايەت.
((( سەبەئ سۈرىسى 37ـ ئايەت.
نەمل سۈرىسى
ئەمەللىرىگە چۇشلۇق جازاغا تارتىلىدۇ .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :سىلەر پەقەت قىلمىشىڭالرغا
يارىشاجازالىنىسىلەر﴾.
*******
ﭫﭬﭭﭮﭯﭰ ﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼ
ﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅ ﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐ
ﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙﮚﮛﮜ
(ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى) «مەن پەقەت ﷲ ھۈرمەتلىك قىلغان بۇ شەھەر (يەنى مەككە
مۇكەررەمە) نىڭ پەرۋەردىگارىغا ئىبادەت قىلىشقا بۇيرۇلدۇم ،ھەممە نەرسە ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر ،مەن
مۇسۇلمانالردىن بولۇشقا ،قۇرئان ئوقۇشقا بۇيرۇلدۇم» .كىمكى ھىدايەت تاپىدىكەن ،ئۇ ئۆزىنىڭ پايدىسى
ئۈچۈندۇر ،كىمكى ئازىدىكەن (ئۇنىڭ ۋابالى ئۆزىگە بولىدۇ) .سەن (ئۇنىڭغا) ئېيتقىنكى« ،مەن پەقەت
ئاگاھالندۇرغۇچىالردىنمەن»﴿ 91ـ ( .﴾92ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،جىمى ھەمدۇسانا ﷲ غا
خاستۇر ،ﷲ سىلەرگە (قۇدرىتىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان) ئاالمەتلىرىنى كۆرسىتىدۇ ،سىلەر ئۇالرنى
(تونۇش پايدا بەرمەيدىغان چاغدا) تونۇيسىلەر ،پەرۋەردىگارىڭ سىلەرنىڭ قىلغان ئەمەللىرىڭالردىن
غاپىلئەمەستۇر﴿.﴾93
اﷲ غا ئىبادەت قىلىشقا ۋە قۇرئان بىلەن دەۋەت قىلىشقا بۇيرۇش
ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە پەيغەمبىرىگە خەۋەر بېرىپ ،ئۇنى مۇنداق دېيىشكە بۇيرۇيدۇ(﴿ :ئى
مۇھەممەد! ئېيتقىنكى) مەن پەقەت ﷲ ھۈرمەتلىك قىلغان بۇ شەھەر (يەنى مەككە مۇكەررەمە) نىڭ
پەرۋەردىگارىغا ئىبادەت قىلىشقا بۇيرۇلدۇم﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن(﴿ :ئى مۇھەممەد!
قەۋمىڭنىڭ مۇشرىكلىرىغا) ئېيتقىنكى« ،ئى ئىنسانالر! ئەگەر سىلەر مېنىڭ دىنىمدىن گۇمانلىنىدىغان
بولساڭالر ،سىلەرنىڭ ﷲ نى قويۇپ چوقۇنۇۋاتقان بۇتلىرىڭالرغا مەن چوقۇنمايمەن ،لېكىن مەن
سىلەرنى قەبزى روھ قىلىدىغان ﷲ غا ئىبادەت قىلىمەن ،مەن مۆمىنلەردىن بولۇشقا بۇيرۇلدۇم»﴾(((.
﴿ﷲ ھۈرمەتلىك قىلغان بۇ شەھەر (يەنى مەككە مۇكەررەمە)﴾ يەنى ئۇ شەھەر ﷲ تائاالنىڭ
ھۆرمەتلىك قىلىشى بىلەن شەرىئەت جەھەتتىنمۇ ۋە قەدىر ـ قىممەت جەھەتتىنمۇ ھۆرمەتلىك قىلدى.
ئىمامبۇخارىۋەمۇسلىمبۇھەقتەئىبنىئابباسرەزىيەلالھۇئەنھۇمادىنپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭ
مەككە پەتھى بولغان كۈندە مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلدى« :ﷲ بۇ شەھەر (مەككە) نى ئاسمان
ۋە زېمىننى ياراتقان كۈندە ھۆرمەتلىك قىلدى .ئۇ شەھەر (ﷲ نىڭ ھۆرمەتلىك قىلىشى بىلەن) تاكى
قىيامەت كۈنىگىچە ھۆرمەتلىكتۇر .ئۇ شەھەرنىڭ تىكىنى چېپىلمايدۇ ،ھايۋانلىرى ئوۋالنمايدۇ ،چۈشۈپ
قالغان نەرسىنى مەخسۇس تەيىنلەپ قويغان كىشىدىن باشقىسى ئالمايدۇ .بۇ شەھەرنىڭ ئوت ـ چۆپلىرى
يۇلۇنمايدۇ».
((( يۇنۇس سۈرىسى 104ـ ئايەت.
533
﴿ھەممە نەرسە ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر﴾ يەنى ئۇ ،بۇ شەھەرنىڭ پەرۋەردىگارىدۇر .ھەممە نەرسىنىڭ
پەرۋەردىگارى ۋە پادىشاھىدۇر .ئۇنىڭدىن باشقا ھېچ ئىالھ يوقتۇر.
﴿مەن مۇسۇلمانالردىن بولۇشقا﴾ يەنى ﷲ نى بار ۋە بىر دېگۈچىلەردىن ،ئىخالسمەنلەردىن ،ﷲ
نىڭ ئەمرىگە بويسۇنغۇچىالردىن ۋە ئۇنىڭغا ئىتائەت قىلغۇچىالردىن بولۇشقا بۇيرۇلدۇم.
﴿قۇرئان ئوقۇشقا بۇيرۇلدۇم﴾ يەنى كىشىلەرگە قۇرئاننى ئوقۇپ بېرىشكە ۋە يەتكۈزۈشكە بۇيرۇلدۇم.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ئى مۇھەممەد!) بۇ بولسا ساڭا بىز ئوقۇپ بېرىۋاتقان ئايەتلەردۇر
ۋە ھېكمەتلىك قۇرئاندۇر﴾(((﴿ ،ئىمان ئېيتقان قەۋم ئۈچۈن ساڭا مۇسا ۋە پىرئەۋن قىسسىسىنى ھەقلىق
ئاساستا ئوقۇپ بېرىمىز﴾((( يەنى مەن يەتكۈزگۈچى ۋە ئاگاھالندۇرغۇچىمەن.
﴿كىمكى ھىدايەت تاپىدىكەن ،ئۇ ئۆزىنىڭ پايدىسى ئۈچۈندۇر ،كىمكى ئازىدىكەن (ئۇنىڭ
ۋابالى ئۆزىگە بولىدۇ) سەن (ئۇنىڭغا) ئېيتقىنكى« ،مەن پەقەت ئاگاھالندۇرغۇچىالردىنمەن»﴾ يەنى
ئۆزىنىڭ قەۋمىنى ئاگاھالندۇرغان ،ئۇالرغا پەيغەمبەرلىكنى يەتكۈزۈشتىن ئىبارەت ئۆزىنىڭ ئۈستىدىكى
مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغان ۋە ئەھدىلىرىگە ئىخالس قىلغان پەيغەمبەرلەر مەن ئۈچۈن ئۈلگىدۇر .ئۇالرنىڭ
ئۈممەتلىرىدىن ھېساب ئېلىشقا ﷲ كېپىلدۇر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :سېنىڭ مەسئۇلىيىتىڭ پەقەت تەبلىغ قىلىشتۇر .بىزنىڭ
مەسئۇلىيىتىمىزھېسابئېلىشتۇر﴾(((﴿،سەنپەقەت(ئۇالرنىﷲنىڭئازابىدىن)ئاگاھالندۇرغۇچىسىمەن،
ﷲ ھەممە نەرسىنى تەسەررۇپ قىلغۇچىدۇر﴾(((.
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،جىمى ھەمدۇسانا ﷲ غا خاستۇر﴾ يەنى بىرەرىنى ئازابلىماقچى
بولسا ،ئۇنىڭغا ئاگاھالندۇرۇش بېرىپ ،ئۇنىڭ زىيىنىغا پاكىت تۇرغۇزغاندىن كېيىن ئازاباليدىغان ﷲ
غا بارلىق ھەمدۇساناالر بولسۇن!
ﷲ تائاالغا مىڭالرچە شۈكۈرلەر بولسۇن! شۇنىڭ بىلەن ،نەمل سۈرىسىنىڭ تەپسرى توگىدى.
534
((( ئال ئىمران سۈرىسى 58ـ ئايەت.
((( قەسەس سۈرىسى 3ـ ئايەت.
((( رەئد سۈرىسى 40ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ھۇد سۈرىسى 12ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
قەسەس سۈرىسى
مەككىدە نازىل بولغان 88 ،ئايەت
ئىمام ئەھمەد مەئىد يەكرەبنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :بىز ئابدۇلالھنىڭ
يېنىغا كېلىپ ئۇنىڭدىن بىزگە﴿ :ﮝ﴾ ىن 200قېتىم ئوقۇپ بېرىشىنى سورىدۇق .ئۇ :ئۇنى
مەندىن ئەمەس ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن ئۆگەنگەن كىشى يەنى خەبباب ئىبنى ئەرەتتىن
سوراڭالر! -دېدى .ئاندىن بىز خەبباب ئىبنى ئەرەتنىڭ يېنىغا كەلدۇق ،خەبباب رەزىيەلالھۇ
ئەنھۇ ئۇ سۈرىنى بىزگە ئوقۇپ بەردى.
ﭑﭒﭓ
ﮝﮞﮟﮠﮡ ﮢﮣﮤﮥ ﮦﮧﮨﮩﮪ
ﮫ ﮬﮭﮮﮯﮰﮱﯓﯔﯕﯖﯗ ﯘ
ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ
ﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮﯯﯰﭑﭒﭓ
ﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝ
ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىبان ﷲ نىڭ ئىسمى بىلەن باشاليمەن.
طا ،سن ،مىم﴿ .﴾1بۇ ،روشەن كىتاب (يەنى قۇرئان) ئايەتلىرىدۇر﴿ .﴾2ئىمان ئېيتقان قەۋم
ئۈچۈن ساڭا مۇسا ۋە پىرئەۋن قىسسىسىنى ھەقلىق ئاساستا ئوقۇپ بېرىمىز﴿ .﴾3شۈبھىسىزكى،
پىرئەۋن (مىسىر) زېمىنىدا (زومىگەرلىكتە) ھەددىدىن ئاشتى ،ئاھالىسىنى بۆلەكلەرگە بۆلۈپ،
ئۇالردىن بىر تائىپە (يەنى بەنى ئىسرائىل) نى بوزەك قىلدى .ئۇالردىن ئوغۇللىرىنى ئۆلتۈرۈپ،
قىزلىرىنى (خىزمەتكە سېلىش ئۈچۈن) تىرىك قالدۇردى ،پىرئەۋن ھەقىقەتەن بۇزغۇنچىالردىن
ئىدى﴿ .﴾4بىز (مىسىر) زېمىنىدا بوزەك قىلىنغانالرغا مەرھەمەت قىلىشنى ئىرادە قىلىمىز،
ئۇالرنى يولباشچىالردىن قىلىشنى ،ئۇالرنى پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ (مۈلكىگە) ۋارىس
قىلىشنى ئىرادە قىلىمىز﴿ .﴾5ئۇالرنى مىسىر زېمىنىدا كۈچ ـ قۇۋۋەتكە ئىگە
قىلماقچىمىز ،بىز پىرئەۋنگە( ،ۋەزىرى) ھامانغا ۋە ئۇالرنىڭ قوشۇنىغا ئۇالر (يەنى بوزەك قىلىنغانالر) دىن
قورقىدىغان نەرسىنى (يەنى بەنى ئىسرائىلنى مىسىرغا ھۆكۈمران قىلىشنى) كۆرسىتىمىز﴿.﴾6
مۇسا ئەلەيھىسساالم بىلەن پىرئەۋن ھەققىدىكى خەۋەر ۋە اﷲ تائاالنىڭ ئۇ
ئىككىسى ھەققىدە نېمىنى ئىرادە قىلغانلىقى
ئۈزۈپ ئوقۇلىدىغان ئېلىپبە ھەرپلىرى ھەققىدە يۇقىرىدا سۆزلىنىپ ئۆتۈلدى﴿ .بۇ ،روشەن كىتاب
(يەنى قۇرئان) ئايەتلىرىدۇر﴾ يەنى بۇ سۆزلىرى ئوچۇق ،مەنىلىرى روشەن بولغان ،ھەقىقىي ئىشالرنى
ئاشكارا بايان قىلىدىغان ،بۇنىڭدىن بۇرۇن بولغان ۋە كەلگۈسىدە بولماقچى بولغان نەرسىلەرنىڭ
ئىلمىنى ئېچىپ بېرىدىغان كىتاب -قۇرئاننىڭ ئايەتلىرىدۇر.
﴿ئىمان ئېيتقان قەۋم ئۈچۈن ساڭا مۇسا ۋە پىرئەۋن قىسسىسىنى ھەقلىق ئاساستا ئوقۇپ بېرىمىز﴾
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن﴿ :ساڭا ئەڭ چىرايلىق قىسسىنى بايان قىلىپ بېرىمىز﴾((( يەنى
بىز قىسسىنى ئۆز پېتى ،خۇددى سەن ئۇنى كۆرۈپ تۇرغاندەك ۋە (زومىگەرلىكتە) ئۇنىڭ ئۈستىدە ھازىر
بولغاندەك ساڭا سۆزلەپ بېرىمىز.
﴿شۈبھىسىزكى ،پىرئەۋن (مىسىر) زېمىنىدا ھەددىدىن ئاشتى﴾ يەنى ئۇ يوغانچىلىق قىلدى.
تەكەببۇرلۇق قىلدى ۋە چېكىدىن ئاشتى﴿ .ئۇ زېمىن ئاھالىسىنى بۆلەكلەرگە بۆلۈپ﴾ يەنى ئۇالرنى
گۇرۇپپىالرغا بۆلۈپ ،ھەر گۇرۇپپا ئادەملەرنى ئۆزلىرىنىڭ تۇرمۇشتىكى ئىشلىرىدىن خالىغان ئىشقا
سالدى.
536
﴿ئۇالردىن بىر تائىپە (ئىسرائىل ئەۋالدىنى) نى بوزەك قىلدى﴾ يەنى ئىسرائىل ئەۋالدىنى بوزەك
قىلدى .ئۇالر شۇ ۋاقىتتا زامانداشلىرىنىڭ ئەڭ ياخشى كىشىلىرىدىن ئىدى .ئۇالرنىڭ ئۈستىگە ئۇچىغا
چىققان تەرسا ،شەپقەتسىز بۇ پادىشاھنى ھۆكۈمران قىلدى .ئۇ ئۇالرنى ئەڭ ناچار ئىشالرغا ساالتتى.
ئۇالرنى كېچە -كۈندۈز ئۆز ئىشلىرىغا ۋە قول ئاستىدىكىلەرنىڭ ئىشلىرىغا سېلىپ ،ئۇالرغا ئارام بەرمەيتتى.
يەنە كېلىپ ئۇالرغا ئاھانەت قىلىش ۋە كەمسىتىش ئۈچۈن ،پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ دۆلىتىنىڭ ئۆز قولى
بىلەن ھاالك بولۇشىغا سەۋەبچى بولىدىغان بىر ئوغۇل بالىنىڭ ئۇالردىن تۇغۇلۇپ قېلىشىدىن قورقۇپ،
پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ مەملىكىتىنىڭ ئادەملىرى ئۇالرنىڭ ئوغۇللىرىنى ئۆلتۈرەتتى ،قىزلىرىنى خىزمەتكە
سېلىش ئۈچۈن تىرىك قالدۇراتتى .پىرئەۋن بۇ بالىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن ،ئىسرائىل ئەۋالدىنىڭ
ئەركەكلىرىنى ئۆلتۈرۈشكە بۇيرۇق قىلدى.
پۈتۈلۈپ كەتكەن تەقدىردىن ھەزەر ئەيلەش ھەرگىز مەنپەئەت قىلمايدۇ .چۈنكى ،ﷲ تائاالنىڭ
بەلگىلىگەنۋاقتىكەلسە،ئۇھەرگىزكېچىكتۈرۈلمەيدۇ.ھەربىرۋاقىتنىڭھۆكمىبولىدۇ.شۇنىڭئۈچۈن،
ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :بىز (مىسىر) زېمىنىدا بوزەك قىلىنغانالرغا مەرھەمەت قىلىشنى ئىرادە قىلىمىز،
ئۇالرنى يولباشچىالردىن قىلىشنى ،ئۇالرنى پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ (مۈلكىگە) ۋارىس قىلىشنى ئىرادە
قىلىمىز .ئۇالرنى (مىسىر) زېمىنىدا كۈچ -قۇۋۋەتكە ئىگە قىلماقچىمىز ،پىرئەۋنگە؛ (ۋەزىرى) ھامانغا ۋە
ئۇالرنىڭ قوشۇنىغا ئۇالر (يەنى بوزەك قىلىنغانالر) دىن قورقىدىغان نەرسىنى (يەنى بەنى ئىسرائىلنى
((( يۈسۈف سۈرىسى 3ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
قەسەس سۈرىسى
مىسىرغا ھۆكۈمران قىلىشنى) كۆرسىتىمىز﴾ .ﷲ تائاال ھەقىقەتەن ئۇنى ئۇالرغا كۆرسەتتى.
ﷲ بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :بوزەك قىلىنغان قەۋمنى (يەنى بەنى ئىسرائىلنى) بىز بەرىكەتلىك
قىلغان (شام) زېمىنىنىڭ شەرق تەرەپلىرىگە ۋە غەرب تەرەپلىرىگە (يەنى ھەممە تەرەپكە) ۋارىس قىلدۇق.
ئىسرائىل ئەۋالدى سەۋرى قىلغانلىقلىرى ئۈچۈن ،پەرۋەردىگارىنىڭ ئۇالرغا قىلغان چىرايلىق ۋەدىسى
تولۇق ئىشقا ئاشتى؛ پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ سالغانلىرى (يەنى ئىمارەتلىرى) نى ۋە ياسىغان (يەنى
باغلىرى ۋە ئېكىنزارلىقلىرى) نى ۋەيران قىلدۇق﴾(((﴿ ،شۇنداق قىلىپ ئۇالرنى بەنى ئىسرائىلغا مىراس
قىلىپ بەردۇق﴾((( پىرئەۋن ئۆزىنىڭ كۈچ -قۇۋۋىتى بىلەن مۇسا ئەلەيھىسساالمدىن قۇتۇلۇشنى ئىرادە
قىلدى .لېكىن ئۆزى بەلگىلىگەن ئىشقا خىالپلىق قىلمايدىغان ،ئۇنى ئىجرا قىلىشتا يېڭىلىپ قالمايدىغان
بۈيۈك پادىشاھ ﷲ تائاالنىڭ قۇدرىتى بىلەن پىرئەۋننىڭ ئۇ قىلمىشى ئۇنىڭغا پايدا بەرمىدى .بەلكى،
ﷲ تائاالنىڭ ئۇ ھۆكمى ئىجرا قىلىندى .پىرئەۋننىڭ مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ قولىدا ھاالك بولۇشى
ئەزەلدىن پۈتۈلگىنى بويىچە ئەمەلگە ئاشتى.
*******
ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪ ﭫﭬ ﭭ ﭮﭯﭰ ﭱ
ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ
ﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍ
ﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙ
مۇسانىڭ ئانىسىغا ئىلھام بىلەن بىلدۈردۇقكى؛ «مۇسانى ئېمىتكىن ،ئۇنىڭ زىيانكەشلىككە
ئۇچرىشىدىن قورقساڭ ،ئۇنى (ساندۇققا سېلىپ) دەرياغا (يەنى نىل دەرياسىغا) تاشلىغىن ،ئۇنى (ھاالك
بوالرمىكىن دەپ) قورقمىغىن( ،ئۇنىڭ پىراقىدىن) قايغۇرمىغىن ،ئۇنى ساڭا چوقۇم قايتۇرىمىز ۋە ئۇنى
پەيغەمبەرلەردىن قىلىمىز»﴿ .﴾7پىرئەۋننىڭ ئائىلىسىدىكىلەر مۇسانى ئاقىۋەت ئۆزلىرىگە دۈشمەن ۋە
خاپىلىق (نىڭ مەنبەسى) قىلىش ئۈچۈن (نىل دەرياسىدىن) سۈزۈۋالدى .شۈبھىسىزكى ،پىرئەۋن،
ھامان ۋە ئۇالرنىڭ قوشۇنلىرى خاتاالشقان ئىدى﴿ .﴾8پىرئەۋننىڭ ئايالى(« :بۇ باال) ماڭا ۋە ساڭا كۆز
You have read 1 text from Uygur literature.
Çirattagı - Tefsir İbni Kesir - 04 - 46
- Büleklär
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 01Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 1970Unikal süzlärneñ gomumi sanı 101032.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 02Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 2276Unikal süzlärneñ gomumi sanı 102933.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 03Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3705Unikal süzlärneñ gomumi sanı 124834.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 04Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3595Unikal süzlärneñ gomumi sanı 130236.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.58.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 05Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3416Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132936.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.2 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 06Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3638Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132836.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.58.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 07Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3526Unikal süzlärneñ gomumi sanı 126234.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 08Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3531Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134732.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 09Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3515Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137434.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 10Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3565Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138932.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 11Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3417Unikal süzlärneñ gomumi sanı 128735.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 12Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3525Unikal süzlärneñ gomumi sanı 133134.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 13Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3520Unikal süzlärneñ gomumi sanı 128232.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 14Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3658Unikal süzlärneñ gomumi sanı 144531.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 15Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3545Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138934.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 16Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3566Unikal süzlärneñ gomumi sanı 129835.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 17Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3625Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134634.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 18Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3578Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139531.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 19Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3592Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138432.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 20Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3597Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135033.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 21Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3530Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132435.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 22Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3599Unikal süzlärneñ gomumi sanı 148332.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 23Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3525Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135634.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 24Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3545Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137634.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 25Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3479Unikal süzlärneñ gomumi sanı 133233.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 26Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3815Unikal süzlärneñ gomumi sanı 124437.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 27Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3744Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140932.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 28Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3633Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138533.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 29Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3480Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142628.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.40.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 30Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3672Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140333.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 31Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3612Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140533.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 32Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3668Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141033.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 33Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3618Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132533.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 34Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3591Unikal süzlärneñ gomumi sanı 136533.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 35Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3666Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138134.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 36Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3668Unikal süzlärneñ gomumi sanı 131435.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.57.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 37Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3488Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138333.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 38Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3463Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134033.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 39Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3554Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132532.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 40Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3524Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134134.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 41Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3521Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132735.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 42Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3618Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137133.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 43Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3671Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137532.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 44Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3655Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141433.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 45Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3604Unikal süzlärneñ gomumi sanı 151931.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 46Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3691Unikal süzlärneñ gomumi sanı 136630.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 47Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3661Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134331.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 48Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3507Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132235.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 49Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3666Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135033.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 50Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3657Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135133.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 51Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3644Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137034.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 52Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3581Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142233.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 53Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3682Unikal süzlärneñ gomumi sanı 165630.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 54Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3600Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139630.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 55Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3562Unikal süzlärneñ gomumi sanı 146831.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 56Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3639Unikal süzlärneñ gomumi sanı 150732.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 57Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3590Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134933.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 58Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3564Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141633.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 59Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 1239Unikal süzlärneñ gomumi sanı 61445.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.62.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.