Tefsir İbni Kesir - 04 - 33

ھەممىسى (ﷲ ئۈچۈن ئېيتقاندا) ئوخشاشتۇر (يەنى ﷲ ھەممىنى بىلىپ تۇرىدۇ)﴾(((﴿ ،يەر
يۈزىدىكى ھايۋانالرنىڭ ھەممىسىگە رىزىق بېرىشنى ﷲ (مەرھەمەت يۈزىسىدىن) ئۈستىگە ئالغان،
ﷲ ئۇالرنىڭ تۇرار جايىنى ۋە (ئۆلگەندىن كېيىن) كۆمۈلىدىغان جايىنى بىلىدۇ ،ئۇالرنىڭ
ھەممىسى روشەن كىتابقا (يەنى لەۋھۇلمەھپۇزغا) يېزىلغاندۇر﴾(((﴿ ،غەيبنىڭ خەزىنىلىرى ﷲ نىڭ
دەرگاھىدىدۇر ،ئۇنى پەقەتال ﷲ بىلىدۇ ،قۇرۇقلۇقتىكى ،دېڭىزدىكى نەرسىلەرنىڭ ھەممىسىنى
ﷲ بىلىدۇ( ،دەرەختىن) تۆكۈلگەن ياپراقتىن ﷲ بىلمەيدىغان بىرەرسىمۇ يوق ،مەيلى قاراڭغۇ
يەر ئاستىدىكى بىرەر دانە ئۇرۇق بولسۇن ،مەيلى ھۆل ياكى قۇرۇق نەرسە بولسۇن ،ھەممىسى (ﷲ
غا مەلۇم بولۇپ) لەۋھۇلمەھپۇزدا يېزىقلىقتۇر﴾((( بۇ توغرىسىدا كەلگەن ئايەت ۋە ھەدىسلەر ناھايىتى
كۆپتۇر.
﴿بەندىلەر ﷲ نىڭ دەرگاھىغا قايتۇرۇلىدىغان كۈندە (يەنى قىيامەت كۈنىدە) ﷲ ئۇالرنىڭ
((( شۇئەرا سۈرىسى 220 - 217ـ ئايەتكىچە.
((( يۇنۇس سۈرىسى 61ـ ئايەت.
((( رەئد سۈرىسى 33ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ھۇد سۈرىسى 5ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( رەئد سۈرىسى 10ـ ئايەت.
((( ھۇد سۈرىسى 6ـ ئايەت.
((( ئەنئام سۈرىسى 59ـ ئايەت.

381

قىلغان ئىشلىرىنى ئۇالرغا ئېيتىپ بېرىدۇ﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ دۇنيادا قىلغان ئىشى مەيلى كاتتا
ياكى ئاددىي ،مەيلى چوڭ ياكى كىچىك بولسۇن ،ھەممىسىنى ئۇالرغا ئېيتىپ بېرىدۇ .ﷲ تائاال بۇ
ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :بۇ كۈندە ئىنسانغا (چوڭ بولسۇن ،كىچىك بولسۇن ،ياخشىلىق بولسۇن،
يامانلىق بولسۇن) ئىلگىرى -ئاخىرى قىلغان ئەمەللىرى ئۇقتۇرۇلىدۇ﴾(((﴿ ،كىشىلەرنىڭ نامە -
ئەمالى ئوتتۇرىغا قويۇلىدۇ ،گۇناھكارالرنىڭ ئۇنىڭدىكى خاتىرىلەردىن قورققانلىقىنى كۆرىسەن،
ئۇالر« :ۋاي بىزگە! بۇ نامە -ئەمالغا چوڭ -كىچىك گۇناھنىڭ ھەممىسى خاتىرىلىنىپتىغۇ؟»
دەيدۇ ،ئۇالر قىلغان -ئەتكەنلىرىنىڭ ھەممىسىنىڭ نامە -ئەمالىغا خاتىرىلەنگەنلىكىنى كۆرىدۇ،
پەرۋەردىگارىڭ ھېچ ئادەمگە زۇلۇم قىلمايدۇ﴾((( شۇڭا ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە مۇنداق دېدى﴿ :بەندىلەر
ﷲ نىڭ دەرگاھىغا قايتۇرۇلىدىغان كۈندە (يەنى قىيامەت كۈنىدە) ﷲ ئۇالرنىڭ قىلغان ئىشلىرىنى
ئۇالرغا ئېيتىپ بېرىدۇ ،ﷲ ھەممە نەرسىنى بىلگۈچىدۇر﴾

ئالەملەرنىڭ پەردىگارى بولغان ﷲ تائاالغا ھەمدۇساناالر بولسۇن! شۇنىڭ بىلەن ،نۇر
سۈرىسىنىڭ تەپسىرى تۈگىدى.

382

((( قىيامەت سۈرىسى 13ـ ئايەت.
((( كەھف سۈرىسى 49ـ ئايەت.

فۇرقان سۈرىسى
مەككىدە نازىل بولغان 77 ،ئايەت
ﭑﭒﭓ

ﯔﯕﯖﯗﯘﯙﯚﯛﯜ ﯝﯞﯟﯠﯡ
ﯢﯣﯤﯥﯦ ﯧﯨﯩﯪﯫ ﯬﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ
ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىبان ﷲ نىڭ ئىسمى بىلەن باشاليمەن
پۈتۈن جاھان ئەھلىنى (ﷲ نىڭ ئازابىدىن) ئاگاھالندۇرغۇچى بولۇشى ئۈچۈن،
بەندىسىگە (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا) ھەق بىلەن باتىلنى ئايرىغۇچى قۇرئاننى نازىل
قىلغان ﷲ نىڭ بەرىكىتى بۈيۈكتۇر﴿ .﴾1ئاسمانالرنىڭ ۋە زېمىننىڭ پادىشاھلىقى ﷲ غا
خاستۇر ،ﷲ نىڭ بالىسى يوقتۇر ،پادىشاھلىقتا شېرىكىمۇ يوقتۇر ،ﷲ ھەممە نەرسىنى ياراتتى،
ئاندىن (ئۆزىنىڭ خاھىشى بويىچە) ئۇنىڭغا مۇناسىپ ئۆلچەمنى بەلگىلىدى﴿.﴾2

اﷲ تائاالنىڭ بەرىكىتىنىڭ كاتتىلىقى
ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە ھۆرمەتلىك پەيغەمبىرىگە كاتتا قۇرئاننى چۈشۈرگەنلىكى ئۈچۈن
ئۆزىنىڭ ئۇلۇغ زاتىغا ھەمدۇ ئېيتىدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :جىمى ھەمدۇسانا
ﷲغا خاستۇركى( ،ﷲ ئىنسانالرنى) ئۆز تەرىپىدىن بولغان قاتتىق ئازابتىن ئاگاھالندۇرۇش،
ياخشى ئەمەللەرنى قىلغان مۆمىنلەرگە ئوبدان مۇكاپات (يەنى جەننەت) بېرىدىغانلىقى بىلەن
خۇش -خەۋەر بېرىش ئۈچۈن ،بەندىسى (يەنى پەيغەمبىرى مۇھەممەد) گە توغرا ،ھېچقانداق
قىڭغىرلىق (يەنى ئىختىالپ ،زىددىيەت) بولمىغان قۇرئاننى نازىل قىلدى﴾(((.
((( كەھف سۈرىسى 2 - 1ـ ئايەتلەر.

ﷲ تائاال بۇ يەردە مۇنداق دېدى﴿ :پۈتۈن جاھان ئەھلىنى (ﷲ نىڭ ئازابىدىن) ئاگاھالندۇرغۇچى
بولۇشى ئۈچۈن ،بەندىسىگە (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا) ھەق بىلەن باتىلنى ئايرىغۇچى قۇرئاننى
نازىل قىلغان ﷲ نىڭ بەرىكىتى بۈيۈكتۇر﴾ يەنى قۇرئاننى بۆلۈپ ـ بۆلۈپ چۈشۈرگەن ﷲ تائاالنىڭ

بەرىكىتى كاتتىدۇر .ﷲ تائاال قۇرئاننى بىر قېتىمدا بىراقال چۈشۈرۈۋەتمەي ،بۆلۈپ ـ بۆلۈپ چۈشۈرگەنلىكى
توغرىسىدا مۇنداق دېدى﴿ :ئى مۆمىنلەر! ﷲ غا ،ﷲ نىڭ پەيغەمبىرىگە ۋە ﷲ ئۇنىڭغا نازىل قىلغان
كىتابقا (يەنى قۇرئانغا) ۋە ئىلگىرى ﷲ نازىل قىلغان كىتابالرغا (يەنى قۇرئاندىن ئىلگىرى نازىل
قىلىنغان ساماۋى كىتابالرغا) ئىمان كەلتۈرۈڭالر﴾((( چۈنكى ،قۇرئاندىن ئىلگىرى چۈشكەن كىتابالرنىڭ
ھەممىسى بىر قېتىمدىال نازىل بولغان .ئەمما قۇرئان بولسا ،بىر قېتىمدىال نازىل بولماي ،ئايرىم ـ ئايرىم،
ئايەت ـ ئايەت ،ھۆكۈم ـ ھۆكۈم ،سۈرە ـ سۈرە ھالدا نازىل بولدى .بۇ ،قۇرئان نازىل قىلىنغان كىشىگە
بەك كۆڭۈل بۆلگەنلىكتۇر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :كاپىرالر« :قۇرئان نېمىشقا ئۇنىڭغا (يەنى مۇھەممەد
ئەلەيھىسساالمغا) بىر قېتىمدىال نازىل قىلىنمىدى؟» دېدى .سېنىڭ دىلىڭنى مۇستەھكەم قىلىش ئۈچۈن،
ئۇنى پارچە -پارچە نازىل قىلدۇق ،ئۇنى ئايرىم – ئايرىم نازىل قىلدۇق ،ئۇالر (يەنى مۇشرىكالر) قانداق
بىر سوئالنى تاشلىمىسۇن( ،ئۇنىڭغا قارىتا) بىز ساڭا ھەق جاۋابنى ۋە ھەممىدىن گۈزەل چۈشەندۇرۇشنى
نازىل قىلدۇق﴾((( شۇڭا ﷲ تائاال قۇرئاننى بۇ يەردە “فۇرقان” (يەنى ئايرىغۇچى) دەپ ئاتىدى.
چۈنكى ،قۇرئان ھەق بىلەن ناھەقنىڭ ،ھىدايەت بىلەن ئازغۇنلۇقنىڭ ،توغرا بىلەن خاتانىڭ ۋە ھاالل
بىلەن ھارامنىڭ ئارىسىنى ئايرىيدۇ.

ﷲ تائاال﴿ :پۈتۈن جاھان ئەھلىنى (ﷲ نىڭ ئازابىدىن) ئاگاھالندۇرغۇچى بولۇشى ئۈچۈن،
بەندىسىگە (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا) ھەق بىلەن باتىلنى ئايرىغۇچى قۇرئاننى نازىل قىلغان
ﷲ نىڭ بەرىكىتى بۈيۈكتۇر﴾ دېگەن ئايەتتە پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى “بەندىسى” دەپ ئاتىدى.

384

بۇ ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۈچۈن بىر مەدھىيە ۋە شەرەپتۇر .چۈنكى ،ﷲ تائاال “بەندىسىگە” دەپ
پەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭبەندىچىلىكىنىئۆزىگەنىسبەتبەردى.ﷲتائاالپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنى
(ئۇنى ھۆرمەتلەپ) مەككىدىن ئەقسا مەسچىتىگە ئېلىپ كەلگەن كېچىسدىمۇ مۇشۇنداق سۈپەتلەپ
مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ (بارچە نۇقساندىن) پاكتۇر ،ئۇ (مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا) قۇدرىتىمىزنىڭ
دەلىللىرىنى كۆرسىتىش ئۈچۈن ،بەندىسىنى (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى) بىر كېچىدە ھەرەم
مەسچىتىدىن ئەتراپىنى بەرىكەتلىك قىلغان ئەقسا مەسچىتىگە ئېلىپ كەلدى .ھەقىقەتەن ﷲ ھەممىنى
ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر ،ھەممىنى كۆرۈپ تۇرغۇچىدۇر﴾((( ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ئىبادەتكە
تۇرغانلىقىنى بايان قىلغان ۋاقتىدىمۇ مۇشۇنداق سۈپەتلەپ مۇنداق دېدى﴿ :ﷲنىڭ بەندىسى (يەنى
مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم) ﷲغا ئىبادەت قىلىشقا تۇرغاندا( ،قۇرئان تىڭشاش ئۈچۈن) جىنالر (ئولىشىپ)
ئۇنى بېسىۋېلىشقا تاس قالىدۇ﴾((( ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا قۇرئان ۋە پەرىشتە چۈشۈرگەن
ۋاقتىدىمۇ (ئۇنى) شۇنداق سۈپەتلەپ مۇنداق دېدى﴿ :پۈتۈن جاھان ئەھلىنى (ﷲ نىڭ ئازابىدىن)
ئاگاھالندۇرغۇچى بولۇشى ئۈچۈن ،بەندىسىگە (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا) ھەق بىلەن باتىلنى

((( نىسا سۈرىسى 137ـ ئايەت.
((( فۇرقان سۈرىسى 33 - 32ـ ئايەتلەر.
((( ئىسرا سۈرىسى 1ـ ئايەت.
((( جىن سۈرىسى 19ـ ئايەت.

فۇرقان سۈرىسى

ئايرىغۇچى قۇرئاننى نازىل قىلغان ﷲ نىڭ بەرىكىتى بۈيۈكتۇر﴾.
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا﴿ :ئۇنىڭغا ئالدىدىنمۇ ،ئارقىسىدىنمۇ (يەنى ھېچقايسى
تەرىپىدىن) باتىل يۈزلەنمەيدۇ ،ئۇ ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچى ،مەدھىيىگە اليىق ﷲ تەرىپىدىن
نازىل قىلىنغاندۇر﴾((( دەپ سۈپەتلەنگەن قۇرئاندىن ئىبارەت ھەممە نەرسىنى ئوچۇق بايان قىلغان
كاتتا كىتابىنى چۈشۈردى .ﷲ تائاالنىڭ پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق كاتتا كىتابىنى چۈشۈرۈشى
ئۇنىڭ پۈتكۈل ئىنسانالرغا ئاگاھالندۇرغۇچى بولۇشى ئۈچۈندۇر .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇ ھەقتە مۇنداق
دېدى« :مەن قىزىلغا ۋە قارىغا پەيغەمبەر قىلىنىپ ئەۋەتىلدىم» .بۇ ھەدىسنى ئىمام ئەھمەد رىۋايەت
قىلغان.
ئىمام بۇخارى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ« :ماڭا مەندىن ئىلگىرى كەلگەن پەيغەمبەرلەرنىڭ
ھېچ قايسىغا بېرىلمىگەن بەش نەرسە بېرىلدى» دەپ بولۇپ ،ئاندىن« :پەيغەمبەرلەر ئۆز قەۋمىگىال
پەيغەمبەر قىلىپ ئەۋەتىلەتتى ،مەن بارلىق كىشىلەرگە پەيغەمبەر قىلىپ ئەۋەتىلدىم» دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،ئى ئىنسانالر مەن ھەقىقەتەن
سىلەرنىڭ ھەممىڭالرغا ﷲ تەرىپىدىن ئەۋەتىلگەن ئەلچىمەن ،ئاسمانالرنىڭ ۋە زېمىننىڭ پادىشاھلىقى
ﷲ غا خاستۇر ،ئۇنىڭدىن باشقا ھېچ ئىالھ يوقتۇر ،ﷲ تىرىلدۈرىدۇ ۋە ئۆلتۈرىدۇ ،ئۇنىڭ ﷲ غا
ۋە ﷲ نىڭ سۆزلىرىگە ئىمان كەلتۈرىدىغان ئەلچىسى ئۈممى پەيغەمبەرگە ئىمان كەلتۈرۈڭالر ،ھىدايەت
تېپىشىڭالر ئۈچۈن ئۇنىڭغا ئەگىشىڭالر»﴾((( يەنى پەيغەمبەر قىلىپ ئەۋەتكۈچى ئاسمانالرنىڭ ۋە
زېمىننىڭ پادىشاھلىقى ،بىرەر نەرسىگە “بول” دېسە ،شۇ ھامانال بولىدىغان ،تىرىلدۈرۈپ ئۆلتۈرىدىغان
زات ﷲ تائاالدۇر ،ﷲ تائاال بۇ يەردىمۇ ئۆزىنى شۇنداق سۈپەتلەپ مۇنداق دېدى﴿ :ئاسمانالرنىڭ ۋە
زېمىننىڭ پادىشاھلىقى ﷲ غا خاستۇر ،ﷲ نىڭ بالىسى يوقتۇر ،پادىشاھلىقتا شېرىكىمۇ يوقتۇر﴾ يەنى
ﷲ تائاال ئۆزىنى باال تۇتۇشتىن ۋە شېرىك تۇتۇشتىن پاكلىدى .ئاندىن ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ بارلىق
نەرسىلەرنى ياراتقانلىقىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ ھەممە نەرسىنى ياراتتى ،ئاندىن (ئۆزىنىڭ
خاھىشى بويىچە) ئۇنىڭغا مۇناسىپ ئۆلچەمنى بەلگىلىدى﴾ يەنى ﷲ تائاالدىن باشقا ھەممە نەرسىلەر
ﷲ تائاال تەرىپىدىن يارىتىلغان ۋە يېتىشتۈرۈلگەندۇر .ﷲ تائاال ھەممە نەرسىنىڭ ياراتقۇچىسى،
پەرۋەردىگارى ،پادىشاھى ۋە ئىالھىدۇر ،ھەممە نەرسە ئۇنىڭ ھۆكۈمرانلىقى ،باشقۇرۇشى ،كۆندۈرۈشى
ۋە ئورۇنالشتۇرۇشى ئاستىدىدۇر.

*******
ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠ
ﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧ
مۇشرىكالر ﷲ نى قويۇپ ھېچ نەرسىنى يارىتالمايدىغان ۋە ئۆزلىرى يارىتىلغان ئىالھالر (يەنى
((( فۇسسىلەت سۈرىسى 42ـ ئايەت.
((( ئەئراف سۈرىسى 158ـ ئايەت.

385

بۇتالر) غا ئىبادەت قىلدى .ئۇالر (يەنى بۇتالر) ئۆزلىرىدىن بىرەر زىياننى دەپئى قىاللمايدۇ .ئۆزلىرىگە
بىرەر پايدىنى كەلتۈرەلمەيدۇ( ،باشقىالرنىڭ) جېنىنى ئېلىشقا( ،باشقىالرغا) ھايات بېغىشالشقا ياكى
(ئۆلۈكلەرنى) تىرىلدۈرۈشكە قادىر بواللمايدۇ﴿.﴾3

مۇشرىكالرنىڭ ئەخمەقلىقىنىڭ بايانى
ﷲ تائاال ھەممە نەرسىنىڭ ياراتقۇچىسى ،بارلىق نەرسىنىڭ ئىگىسى ،خالىغىنى بولىدىغان،
خالىمىغىنى بولمايدىغان زات ﷲ تائاالنى قويۇپ ،پاشىنىڭ قانىتىنىمۇ يارىتالمايدىغان ،بەلكى
ئەسلىدە ئۆزلىرىدىن بىرەر زىياننى دەپئى قىاللمايدىغان ،ئۆزلىرىگە بىرەر پايدىنى كەلتۈرەلمەيدىغان،
(ئىنسانالر تەرىپىدىن) ياسالغان بۇتالرنى ئىالھ دەپ تىكلىۋېلىپ ،ئۇالرغا ئىبادەت قىلغان مۇشرىكالرنىڭ
نادانلىقىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دەيدۇ﴿ :مۇشرىكالر ﷲ نى قويۇپ ھېچ نەرسىنى يارىتالمايدىغان ۋە
ئۆزلىرى يارىتىلغان ئىالھالر (يەنى بۇتالر) غا ئىبادەت قىلدى .ئۇالر (يەنى بۇتالر) ئۆزلىرىدىن بىرەر زىياننى
دەپئى قىاللمايدۇ .ئۆزلىرىگە بىرەر پايدىنى كەلتۈرەلمەيدۇ( ،باشقىالرنىڭ) جېنىنى ئېلىشقا( ،باشقىالرغا)
ھايات بېغىشالشقا ياكى (ئۆلۈكلەرنى) تىرىلدۈرۈشكە قادىر بواللمايدۇ﴾.

بۇتالرنىڭ قولىدىن بۇ ئىشالرنىڭ بىرەرسىمۇ كەلمەيدۇ .بۇالرنىڭ ھەممىسى تىرىلدۈرىدىغان ۋە
ئۆلتۈرىدىغان ،قىيامەت كۈنى ئىلگىرىكىلەرنى ۋە كېيىنكىلەرنى قايتا تىرىلدۇرىدىغان زات ﷲ تائاال
تەرىپىدىن ۋۇجۇدقا كەلتۈرۈلىدۇ.

386

ﷲ تائاال قىيامەت كۈنى قايتا تىرىلدۈرىدىغانلىقى توغرىسىدا مۇنداق دېدى(﴿ :ئى ئىنسانالر!)
سىلەرنىڭ (دەسلەپتە) يارىتىلىشىڭالر( ،ئۆلگەندىن كېيىن) تىرىلدۈرۈلۈشىڭالر پەقەت بىر ئادەمنىڭ
يارىتىلىشى ،بىر ئادەمنىڭ تىرىلدۈرۈلۈشىگە ئوخشاشتۇر﴾((((﴿ ،بىرەر شەيئىنى ياراتماقچى بولساق)
بىزنىڭ ئەمرىمىز پەقەت بىر سۆزدۇر( ،ئۇ) كۆزنى يۇمۇپ ئاچقاننىڭ ئارىلىقىدا (ئورۇنلىنىدۇ)﴾(((،
﴿بىر سەيھە (يەنى ئىسراپىلنىڭ سۇر چېلىشى) بىلەنال ئۇالر (يەنى جىمى خااليىق) (يەر ئاستىدىن)
زېمىننىڭ ئۈستىگە چىقىپ قالىدۇ﴾(((﴿ ،بىر ئاۋازنى (يەنى ئىسراپىلنىڭ چالغان سۇرىنى) ئاڭالش
بىلەنال (مەھشەرگاھقا) ھازىر بولۇپ (ئۆزلىرىگە نېمە قىلىنىدىغانلىقىغا) قارىشىپ تۇرىدۇ﴾(((﴿ ،پەقەت
بىر ئاۋاز بىلەنال ئۇالرنىڭ ھەممىسى ھۇزۇرىمىزغا ھازىر قىلىنىدۇ﴾((( يەنى ﷲ تائاال بولسا ،ئۇنىڭدىن
باشقا ئىالھ ۋە پەرۋەردىگار بولمىغان ،ئىبادەت ئۇنىڭغىال قىلىنىش ھەقلىق بولغان زاتتۇر .چۈنكى ،ﷲ
تائاال خالىغىنى بولىدىغان ۋە خالىمىغىنى بولمايدىغان زاتتۇر .ﷲ تائاالنىڭ بالىسى ،ئاتا ـ ئانىسى،
تەڭتۇشى ،ئورۇن باسارى ۋە ۋەزىرى يوقتۇر .ﷲ تائاال يالغۇز ،ھەممە موھتاج بولىدىغان ،باال تاپمىغان،
تۇغۇلمىغان ،ھېچ كىشى ئۇنىڭغا تەڭداش بواللمايدىغان سۈپەتكە ئىگە زاتتۇر.

*******
((( لوقمان سۈرىسى 28ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( قەمەر سۈرىسى 50ـ ئايەت.
((( نازىئات سۈرىسى 14 - 13ـ ئايەت.
((( ساففات سۈرىسى 19ـ ئايەت.
((( ياسىن سۈرىسى 53ـ ئايەت.

فۇرقان سۈرىسى

ﭨﭩ ﭪ ﭫﭬﭭ ﭮ ﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶ ﭷﭸ ﭹ
ﭺﭻﭼﭽﭾﭿ ﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆ
ﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑ
كاپىرالر« :بۇ (يەنى قۇرئان) پەقەت ئۇ (يەنى مۇھەممەد) ئۆزى توقۇغان يالغاندۇر ،ئۇنىڭغا ئۇنى
توقۇشقا باشقا بىر قەۋم (يەنى ئەھلى كىتاب) ياردەم بەرگەن» دەيدۇ ،ئۇالر (پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا
بوھتان چاپالش بىلەن ئۇنىڭغا) زۇلۇم قىلدى ۋە يالغاننى چاپلىدى﴿ .﴾4ئۇالر ئېيتتى(« :بۇ)
بۇرۇنقىالرنىڭئەپسانىلىرىدۇركى،ئۇالرنىئۇيازدۇرۇۋالغان(،ھىپزىقىلىۋېلىشئۈچۈن)ئۇنىڭغائەتىگەن
– ئاخشامدا ئوقۇپ بېرىلىۋاتىدۇ»﴿ .﴾5ئېيتقىنكى« ،ئۇنى ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى سىرنى بىلىپ
تۇرىدىغان ﷲ نازىل قىلدى ،ﷲ ھەقىقەتەن ناھايىتى مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر( ،بەندىلەرگە) ناھايىتى
مېھرىباندۇر»﴿.﴾6

كاپىرالرنىڭ قۇرئان توغرىسىدا دېگەن سۆزلىرى
ﷲ تائاال ئەخمەق ،نادان كاپىرالرنىڭ قۇرئان توغرىسىدا دېگەنلىرىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق
دېدى﴿ :كاپىرالر« :بۇ (يەنى قۇرئان) پەقەت ئۇ (يەنى مۇھەممەد) ئۆزى توقۇغان يالغاندۇر ،ئۇنىڭغا
ئۇنى توقۇشقا باشقا بىر قەۋم (يەنى ئەھلى كىتاب) ياردەم بەرگەن» دەيدۇ﴾ يەنى كاپىرالر مۇھەممەد
قۇرئاننى ئۆزى توقۇغان ۋە ئۇنى توپالشقا باشقا قەۋملەردىن ياردەم سورىغان -،دەيدۇ .ﷲ تائاال كاپىرالر
توغرىسىدا مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالر (پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا بوھتان چاپالش بىلەن ئۇنىڭغا) زۇلۇم قىلدى
ۋە يالغاننى چاپلىدى﴾ يەنى يالغاننى توقۇغىنى بەلكى ئۇالردۇر .ئۇالر بۇ سۆزىنىڭ بوھتان ئىكەنلىكىنى
ۋە ئۆزلىرىنىڭ يالغانچى ئىكەنلىكىنى ئوبدان بىلىدۇ.
﴿ئۇالر ئېيتتى(« :بۇ) بۇرۇنقىالرنىڭ ئەپسانىلىرىدۇركى ،ئۇالرنى ئۇ يازدۇرۇۋالغان( ،ھىپزى
قىلىۋېلىش ئۈچۈن) ئۇنىڭغا ئەتىگەن – ئاخشامدا ئوقۇپ بېرىلىۋاتىدۇ»﴾ .بۇ سۆز ئۇالرنىڭ ئەخمەقلىقى،

يالغانچىلىقى ۋە بوھتانخورلىقىدىن ئېيتىلغاچقا ،بۇ سۆزنىڭ ئورۇنسىز ئىكەنلىكىنى ھەممە كىشى بىلىدۇ.
چۈنكى ،شەك قىلىشقا بولمايدىغان خەۋەرلەرگە قارىغاندا ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم مەيلى ھاياتىنىڭ
بېشىدا ياكى ئاخىرىدا بولسۇن خەت يېزىپ باقمىغان .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم تۇغۇلغان ۋاقتىدىن
باشالپ ،تاكى ﷲ تائاال ئۇنى پەيغەمبەر قىلىپ ئەۋەتكەن ۋاقتىغىچە بولغان 40يىل ئىچىدە كاپىرالر
بىلەن بىللە ياشاپ كەلدى .كاپىرالر بۇ ئارىلىقتا پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ نەگە كىرىپ ،نەدىن
چىقىدىغانلىقىنى ،ئۇنىڭ راستچىل ،پاك ،ئىشەنچلىك ئىكەنلىكىنى ،يالغاندىن ،يامان ئىشالردىن
ۋە ناچار ئەخالقالردىن يىراق تۇرىدىغانلىقىنى ئوبدان بىلىدۇ .ھەتتا ئۇالر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ
راستچىل ۋە پاك ئىكەنلىكىنى بىلگەنلىكى ئۈچۈن ،ئۇنى كىچىگىدىن باشالپ تاكى پەيغەمبەر بولۇپ
كەلگىچە بولغان ئارىلىقتا “ئىشەنچلىك” دەپ ئاتىشاتتى .ﷲ تائاال ئۇنى پەيغەمبەر قىلىش بىلەن
ئىززەتلىۋىدى ،كاپىرالر ئۇنىڭغا دۈشمەنلىك قىلىشقا باشالپ ۋە ئۇنىڭغا (ئۇنىڭ بۇ سۆزلەردىن پاك
ئىكەنلىكىنى ھەر قانداق ئەقىللىق كىشى بىلىدىغان) چاپلىدى .ئۇالر ئۇنىڭغا چاپاليدىغان بۆھتان
سۆزلىرىدە تېڭىرقاپ قىلىشىپ ،ئۇنى گاھى سېھىرگەر دېسە ،گاھى شائىر ،گاھى جىن چاپلىشىۋالغان

387

دېسە ،گاھى يالغانچى دېدى .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :مۇشرىكالرنىڭ سېنىڭ ئۈچۈن
نۇرغۇن مىسالالرنى كەلتۈرگەنلىكىگە قارىغىن ،ئۇالر ئازدى ،توغرا يول تاپالمايدۇ﴾(((.
ﷲ تائاال كاپىرالرنىڭ بوھتانلىرىغا رەددىيە بېرىپ مۇنداق دېدى﴿ :ئېيتقىنكى« ،ئۇنى
ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى سىرنى بىلىپ تۇرىدىغان ﷲ نازىل قىلدى﴾ يەنى ئىلگىرىكىلەرنىڭ

ۋە كىيىنكىلەرنىڭ راستچىل ،بۇرۇنمۇ ۋە كەلگۈسىدىمۇ ئەمەلىيەتكە ئويغۇن كەلگەن ۋە كېلىدىغان
خەۋەرلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان قۇرئاننى ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى غەيىبنى ۋە سىرالرنى خۇددى
ئاشكارا ئىشالرنى بىلىپ تۇرىدىغاندەك بىلىپ تۇرىدىغان ﷲ تائاال چۈشۈرگەندۇر.
﴿ﷲ ھەقىقەتەن ناھايىتى مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر( ،بەندىلەرگە) ناھايىتى مېھرىباندۇر»﴾ يەنى
ﷲ تائاال بۇ ئايىتىدە ئۇالرنى تەۋبە قىلىشقا ۋە ﷲ تائاال تەرىپىگە قايتىشقا چاقىرىدۇ .ئۇالرغا رەھمىتىنىڭ
كاتتا ئىكەنلىكى ۋە تەۋبە قىلغان كىشىنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلىپ ،ئۇنى كەچۈرۈۋېتىدىغانلىقىدىن
خەۋەر بېرىدۇ .ﷲ تائاال كاپىرالر مۇشۇنداق كاپىرلىقىدا ،تەرسالىقىدا ،ئەسكىلىكىدە تۇرسىمۇ ،پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالم ۋە قۇرئانغا مۇشۇنداق يالغان ۋە بوھتانالرنى چاپلىغان بولسىمۇ ،يەنە ئۇالرنى تەۋبە
قىلىشقا ،كاپىرلىقلىرىدىن ئىسالمغا ۋە ھىدايەت يولىغا قايتىشقا چاقىرىدۇ .ﷲ تائاال مۇشۇنداق قىلغانلىقى
توغرىسىدا مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ ئۈچ ئىالھنىڭ بىرىدۇر ،دېگۈچىلەر شەكسىز كاپىر بولدى .بىر ئىالھتىن
باشقا ھېچ ئىالھ يوقتۇر .ئەگەر ئۇالر ئېيتىۋاتقان سۆزلىرىدىن قايتمىسا ،ئۇالرنىڭ ئىچىدىكى كاپىر
بولغانالر (دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە) قاتتىق ئازابقا قالىدۇ ،ئۇالر ﷲ غا تەۋبە قىلمامدۇ؟ ﷲ دىن مەغپىرەت
(((
تەلەپ قىلمامدۇ؟ ﷲ (تەۋبە قىلغۇچىالرغا) ناھايىتى مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر ،ناھايىتى مېھرىباندۇر﴾
﴿مۆمىن ئەر ۋە مۆمىن ئايالالرغا زىيانكەشلىك قىلغاندىن كېيىن كۇفرىدىن قايتمىغانالر،
شۈبھىسىزكى ،جەھەننەمنىڭ ئازابىغا دۇچار بولىدۇ ،ئۇالرغا ئوت بىلەن ئازاب قىلىنىدۇ﴾((( ھەسەنبەسرى:
سىلەر ﷲ تائاالنىڭ مۇشۇ مەرھەمىتىگە قاراڭالر .ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ يېقىن بەندىلىرى بولغان مۆمىن
ئەر ۋە مۆمىن ئايالالرنى ئۆلتۈرۈۋەتكەنلەرنى قىلمىشلىرىدىن قايتىپ تەۋبە قىلىشقا ۋە ئۆز رەھمىتىگە
ئېرىشىشكە چاقىرىدۇ -،دېدى.

*******

388

ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ
ﮡﮢﮣﮤﮥﮦ ﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯﮰﮱ
ﯓﯔ ﯕﯖﯗﯘ ﯙﯚﯛﯜﯝﯞﯟ
ﯠﯡﯢﯣ ﯤ ﯥﯦﯧﯨﯩﯪ ﯫﯬﯭﯮﯯ ﯰ
ﯱﯲﯳﯴﯵ ﯶﯷﯸﯹ ﯺﯻﯼﯽﭑﭒﭓﭔﭕ
ﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦ
ﭧﭨﭩﭪﭫﭬﭭ
((( فۇرقان سۈرىسى 9ـ ئايەت.
((( مائىدە سۈرىسى 74 - 73ـ ئايەتلەر.
((( بۇرۇج سۈرىسى 10ـ ئايەت.

فۇرقان سۈرىسى

مۇشرىكالر (مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى مەسخىرە قىلىپ) ئېيتتى« :بازارالردا (بىز تاماق يېگەندەك)
تاماق يەيدىغان( ،بىز ماڭغاندەك) مېڭىپ يۈرىدىغان بۇ قانداق پەيغەمبەر؟ ئۇنىڭ بىلەن بىللە
ئاگاھالندۇرغۇچى بولۇش ئۈچۈن ﷲ ئۇنىڭغا نېمىشقا بىر پەرىشتە ئەۋەتمىدى﴿ .﴾7يا ئۇنىڭغا بىر
خەزىنە بېرىلمىدى ،يا ئۇنىڭغا مېۋىلىرىنى يەيدىغان بىر باغ بېرىلمىدى؟» زالىمالر (يەنى كاپىرالر):
«سىلەر پەقەت سېھىرلەنگەن بىر ئادەمگە ئەگىشىۋاتىسىلەر» دېدى﴿ .﴾8مۇشرىكالرنىڭ سېنىڭ ئۈچۈن
نۇرغۇن مىسالالرنى كەلتۈرگەنلىكىگە قارىغىن ،ئۇالر ئازدى ،توغرا يول تاپالمايدۇ﴿ .﴾9ﷲ نىڭ بەرىكىتى
بۈيۈكتۇركى ،ئەگەر ئۇ خالىسا ساڭا ئۇالرنىڭ ئېيتقانلىرىدىنمۇ ياخشى ،ئاستىدىن ئۆستەڭالر ئېقىپ
تۇرىدىغان باغالرنى ۋە چوڭ سارايالرنى ئاتا قىالتتى﴿ .﴾10ياق ،ئۇالر قىيامەتنى ئىنكار قىلدى ،قىيامەتنى
ئىنكار قىلغانالرغا بىز دوزاخنى تەييارلىدۇق﴿ .﴾11دوزاخ ئۇالرنى يىراقتىن كۆرگەن چاغدا ،ئۇالر دوزاخنىڭ
غەزەپتىن قاينىغان ۋە (ئېشەكتەك) ھاڭرىغان ئاۋازنى ئاڭاليدۇ﴿ .﴾12ئۇالر زەنجىر بىلەن باغالنغان ھالدا
دوزاخنىڭ تار يېرىگە تاشالنغان چاغدا ،بۇ يەردە ئۇالر (ئۆزلىرىنىڭ) ئۆلۈمىنى تىلەيدۇ﴿( .﴾13ئۇالرغا)
بۈگۈن سىلەر بىر ئۆلۈمنى ئەمەس ،تاالي ئۆلۈملەرنى تىلەڭالر (دېيىلىدۇ)﴿.﴾14

كاپىرالرنىڭ پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم توغرىسىدا دېگەنلىرى ،ئۇالرغا
بېرىلگەن رەددىيە ۋە ئۇالرنىڭ ئاقىۋىتى
ﷲ تائاال بۇ يەردە كاپىرالرنىڭ ئازغۇنلۇقتا تۇرۇۋېلىشىدىن ،ئۇالرنىڭ تەرسالىق قىلىۋېرىشىدىن
ۋە ھېچقانداق پاكىت ـ ئىسپاتسىز ھەقىقەتنى ئىنكار قىلىشىدىن خەۋەر بېرىدۇ.
ئۇالر ئۆزلىرىنىڭ بۇ قىلمىشىغا تۆۋەندىكى سەۋەبنى كۆرسىتىدۇ«﴿ :بازارالردا (بىز تاماق يېگەندەك)
تاماق يەيدىغان﴾ يەنى ئۇمۇ بىز ئېھتىياجلىق بولغان نەرسىگە ئىھتىياجلىق ئىكەن(﴿ ،بىز ماڭغاندەك)
مېڭىپ يۈرىدىغان بۇ قانداق پەيغەمبەر؟﴾ يەنى ئۇمۇ تىجارەت قىلىش ۋە تۇرمۇشىنى قامداش ئۈچۈن

بازارالرغا بېرىپ ـ كېلىپ يۈرىدىكەن.

﴿ئۇنىڭبىلەنبىللەئاگاھالندۇرغۇچىبولۇشئۈچۈنﷲئۇنىڭغانېمىشقابىرپەرىشتەئەۋەتمىدى﴾

يەنى ئۇ دەۋا قىلغان نەرسىسىدە ئۇنىڭ راستچىل ئىكەنلىكىگە گۇۋاھچى بولۇشىغا ،ﷲ تائاال تەرىپىدىن
نېمىشقا (ئۇنىڭغا) بىر پەرىشتە چۈشۈرۈلمىدى؟ پىرئەۋنمۇ مۇسا ئەلەيھىسساالمغا شۇنداق دېگەن ئىدى.
ﷲ تائاال ئۇنىڭ دېگەنلىرىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى﴿ :نېمە ئۈچۈن ئۇنىڭغا (ئاسماندىن) ئالتۇن
بىلەيزۈكلەر تاشالنمىدى؟ ياكى نېمىشقا (ئۇنىڭ راستلىقىغا گۇۋاھلىق بېرىش ئۈچۈن) ئۇنىڭ بىلەن بىللە
پەرىشتىلەر ھەمراھ بولۇپ كەلمىدى؟»﴾(((.
كاپىرالرنىڭ دىلى بىر -بىرىنىڭكىگە ئوخشىشىپ كەتكەچكە ،قۇرەيش كاپىرلىرىمۇ مۇنداق دېدى:
﴿يا ئۇنىڭغا بىر خەزىنە بېرىلمىدى﴾ يەنى ياكى ئۇنىڭغا خىراجەت قىلىشى ئۈچۈن بىر خەزىنىنىڭ بار
يېرى دەپ بېرىلمىدى﴿ .يا ئۇنىڭغا مېۋىلىرىنى يەيدىغان بىر باغ بېرىلمىدى؟»﴾ يەنى ياكى ئۇنىڭغا ئۇ
قەيەرگە بارسا ،بىللە بارىدىغان بىر باغ بېرىلمىدى .ﷲ تائاالنىڭ (كاپىرالرنىڭ دېگەن) بۇ ئىشالرنى
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا قىلىپ بېرىشى ناھايىتى ئاساندۇر .لېكىن ،ﷲ تائاالنىڭ بۇالرنى قىلىپ
((( زۇخرۇف سۈرىسى 53ـ ئايەت.

389

بەرمەسلىكتە بىر ھېكمىتى بار.
﴿زالىمالر (يەنى كاپىرالر)« :سىلەر پەقەت سېھىرلەنگەن بىر ئادەمگە ئەگىشىۋاتىسىلەر» دېدى﴾.
﴿مۇشرىكالرنىڭ سېنىڭ ئۈچۈن نۇرغۇن مىسالالرنى كەلتۈرگەنلىكىگە قارىغىن﴾ يەنى ئۇالرنىڭ
ساڭا بوھتان چاپالش يۈزىسىدىن سېنىڭ توغراڭدا سېھىرگەر ،سېھىر قىلىنغۇچى ،جىن چاپلىشىۋالغان،
يالغانچى ۋە شائىر دېگەن سۆزلىرىنىڭ ھەممىسى يالغاندۇر ۋە بوھتاندۇر .بۇ سۆزلەرنىڭ شۇنداق
ئىكەنلىكىنى ئازراقال ئەقلى ۋە چۈشەنچىسى بار كىشى بىلىدۇ .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالر
ئازدى﴾ يەنى ئۇالر توغرا يولدىن ئازدى﴿ ،ئازدى ،توغرا يول تاپالمايدۇ﴾ چۈنكى ،ھەقدىن ۋە توغرا
يولدىن چىقىپ كەتكەن كىشى قەيەرگە يۈزلەنسە يۈزلەنسۇن ،ئۇ بەرىبىر ئازغۇنلىقتىدۇر .چۈنكى ،ھەق
دېگەن بىردۇر .ئۇنىڭ پرىنسىپلىرىمۇ بىر گەۋدە بولۇپ ،بىر ـ بىرىنى كۈچلەندۈرۈپ تۇرىدۇ.
ﷲ تائاال ئەگەر خالىسا ،پەيغەمبىرىگە دۇنيادا كاپىرالر دېگەن نەرسىلەردىنمۇ ياخشى ۋە ئېسىل

نەرسىلەرنى بېرىدىغانلىقىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ نىڭ بەرىكىتى بۈيۈكتۇركى ،ئەگەر ئۇ
خالىسا ساڭا ئۇالرنىڭ ئېيتقانلىرىدىنمۇ ياخشى ،ئاستىدىن ئۆستەڭالر ئېقىپ تۇرىدىغان باغالرنى ۋە چوڭ
سارايالرنى ئاتا قىالتتى﴾ مۇجاھىد بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە مۇنداق دېدى :ﷲ تائاال پەيغەمبەر

ئەلەيھىسساالمغا بۇالرنى دۇنيادا ئاتا قىالتتى.

﴿ياق ،ئۇالر قىيامەتنى ئىنكار قىلدى﴾ يەنى ئۇالر بۇ سۆزلەرنى ھەقىقەتكە قاراپ بېقىش ۋە
ھىدايەتنى تەلەپ قىلىش يۈزىسىدىن ئەمەس ،بەلكى ئىنكار ۋە تەرسالىق قىلىش يۈزىسىدىن دەيدۇ.
ئۇالرنىڭ قىيامەت كۈنىنىڭ بولۇشىنى ئىنكار قىلىشى يۇقىرىدىكى سۆزلەرنى دېيىشىگە سەۋەبچى
بولدى﴿ .قىيامەتنى ئىنكار قىلغانالرغا بىز دوزاخنى تەييارلىدۇق﴾ يەنى جەھەننەمنىڭ ئوتىدىن ئىبارەت
چىدىغۇسىز ئاغرىتقۇچى ،قىزىق ئازابنى تەييارلىدۇق.
﴿دوزاخ ئۇالرنى يىراقتىن كۆرگەن چاغدا﴾ يەنى جەھەننەم ئۇالرنى ئۇالر توپالنغان مەيداندىكى
چاغدا كۆرگەندە﴿ ،ئۇالر دوزاخنىڭ غەزەپتىن قاينىغان ۋە (ئېشەكتەك) ھاڭرىغان ئاۋازنى ئاڭاليدۇ﴾ ﷲ
تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالر دوزاخقا تاشالنغان چاغدا ،قايناپ تۇرغان دوزاخنىڭ (ئېشەك
ھاڭرىغاندەك) سەت ئاۋازىنى ئاڭاليدۇ ،دوزاخ غەزەپتىن پارچىلىنىپ كېتىشكە تاس قالىدۇ﴾((( يەنى
دوزاخ ﷲ تائاالغا ئىشەنمىگەن ئادەمگە قاتتىق غەزەبلەنگەنلىكتىن ،بەزىسى بەزىسىدىن ئاجراپ
كەتكىلى تاسال قالىدۇ.

390

ئىمام ئەبۇجەئفەر ئىبنى جەرىر ئىبنى ئابباسنىڭ :بىر كىشى دوزاخقا ئېلىپ كېلىنىدۇ ـ دە ،دوزاخ
(قورۇلۇپ) بەزىسى بەزىسىگە يىغىلىدۇ .مىھرىبان ﷲ تائاال دوزاخقا :ساڭا نېمە بولدى؟ -دەيدۇ.
دوزاخ :بۇ كىشى مەندىن پاناھ تىلەۋاتىدۇ -،دەيدۇ .ﷲ تائاال( :ئۇنداق بولسا) بەندەمنى قويۇپ
بېرىڭالر -،دەيدۇ .بىر كىشى دوزاخقا ئېلىپ كېلىنىدۇ ،ئۇ كىشى :ئى پەرۋەردىگارىم! سېنى مۇنداق
قىالر دەپ ئويلىمىغان ئىدىم -،دەيدۇ .ﷲ تائاال :قانداق ئويلىغان ئىدىڭ؟ -دەيدۇ .ئۇ كىشى :مېنى
كاتتا رەھمىتىڭنىڭ ئىچىگە ئېلىشىڭنى ئويلىغان ئىدىم -،دەيدۇ .ﷲ تائاال( :ئۇنداق بولسا) بەندەمنى
قويۇپ بېرىڭالر -،دەيدۇ .بىر كىشى دوزاخقا ئېلىپ كېلىنىدۇ .دوزاخ ئۇنى خۇددى قېچىر ئارپىنى
يالماپ يۇتقاندەك يۇتىدۇ ۋە قاتتىق بىر ئاۋاز چىقىرىدۇ .بۇ ئاۋازدىن قورقمىغان بىرمۇ ئادەم قالمايدۇ-،
((( مۈلك سۈرىسى 7ـ ئايەت ۋە 8ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

فۇرقان سۈرىسى

دېگەنلىكىنىرىۋايەتقىلىدۇ.
﴿دوزاخ ئۇالرنى يىراقتىن كۆرگەن چاغدا ،ئۇالر دوزاخنىڭ غەزەپتىن قاينىغان ۋە (ئېشەكتەك)
ھاڭرىغان ئاۋازنى ئاڭاليدۇ﴾ ئابدۇرازاق بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە ئۇبەيد ئىبنى ئۇمەيرىنىڭ مۇنداق

دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :جەھەننەم قاتتىق بىر ئاۋاز چىقىرىدۇ ـ دە( ،ﷲ تائاالغا ئەڭ) يېقىن
پەرىشتە ۋە پەيغەمبەرلەردىن ھېچبىرى قالماي (قورققانلىقتىن) پۈتۈن ئەزايى تىترىگەن ھالدا يەرگە دۈم
چۈشىدۇ (يەنى سەجدىگە بارىدۇ) ،ھەتتا ئىبراھىم ئەلەيھىسساالممۇ (قورققانلىقتىن) تىزلىنىپ قىلىپ:
ئى پەرۋەردىگارىم! مەن بۈگۈن ئۆزەمنىال (قوتۇلدۇرۇشنى) سورايمەن -،دەيدۇ.

﴿ئۇالر زەنجىر بىلەن باغالنغان ھالدا دوزاخنىڭ تار يېرىگە تاشالنغان چاغدا ،بۇ يەردە ئۇالر (ئۆزلىرىنىڭ)
ئۆلۈمىنى تىلەيدۇ﴾ يەنى ئېچىنىش ۋە ھەسرەت بىلەن ئۆزلىرىنىڭ ئۆلۈمىنى تىلەيدۇ(﴿ .ئۇالرغا) بۈگۈن
سىلەر بىر ئۆلۈمنى ئەمەس ،تاالي ئۆلۈملەرنى تىلەڭالر (دېيىلىدۇ)﴾.

*******
ﭮﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸ ﭹﭺﭻﭼﭽﭾﭿ
ﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇﮈ
ئۇالرغا ئېيتقىنكى« ،شۇ (دوزاخ) ياخشىمۇ يا تەقۋادارالرغا ۋەدە قىلىنغان( ،كىرگەن كىشى) مەڭگۈ
قالىدىغان جەننەت ياخشىمۇ؟» جەننەت تەقۋادارالرغا بېرىلگەن مۇكاپاتتۇر ۋە ئۇالرنىڭ ئاخىرى بارىدىغان
جايىدۇر﴿ .﴾15ئۇالر جەننەتتە خالىغان نېمەتلەردىن بەھرىمەن بولىدۇ ،جەننەتتە مەڭگۈ قالىدۇ ،بۇ
پەرۋەردىگارىڭدىن ئىشقا ئاشۇرۇش تىلىنىدىغان ۋەدىدۇر﴿.﴾16

جەننەت بىلەن دوزاخنىڭ پەرقى
ﷲ تائاال بۇ ئايىتىدە پەيغەمبىرى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا :ئى مۇھەممەد! ساڭا سۈپەتلەپ
بېرىلگەن يۈزلىرىچە جەھەننەمگە ئېلىپ كېلىنىدىغان ،جەھەننەم ئۇالرنى تۈرۈلگەن چىراي ،غەزەپتىن
قاينىغان ۋە (ئېشەكتەك) ھاڭرىغان ئاۋاز بىلەن كۈتۈۋالىدىغان ،ئۇالر مىدىرالشقا ،ياردەم سوراشقا ۋە
قۇتۇلۇپ چىقىشقىمۇ مۇمكىن بولمايدىغان ھالدا زەنجىر بىلەن باغلىنىپ ،دوزاخنىڭ تار يېرىگە تاشالنغان
بەتبەختلەرنىڭ مۇشۇ ھالى ياخشىمۇ ياكى ئۇنىڭدا يەيدىغان ۋە ئىچىدىغان بارلىق شېرىن نەرسىلەر،
ئېسىل كىيىم ـ كېچەكلەر ،ئالىي جايالر ،گۈزەل مەنزىرىلەر ،بۇالردىن باشقا ئۇنىڭدا يەنە كۆز كۆرۈپ
باقمىغان ،قۇالق ئاڭالپ باقمىغان ،بىرەر كىشىنىڭ كۆڭلىگە چۈشۈپ باقمىغان نەرسىلەر بار بولغان،
ﷲ تائاال مۆمىنلەرگە ۋەدە قىلغان ،ئۇالر دۇنيادا ﷲ تائاالغا بويسۇنغانلىقى ئۈچۈن ﷲ تائاال ئۇالرغا
مۇكاپات قىلىپ تەييارلىغان ،ئۇالر ئۇنىڭدىن باشقا يەرگە يۆتكىلىپ كەتمەستىن ۋە يۆتكىلىپ كېتىشنى
خالىماستىن ،ئۇنىڭدا ئەبەدىلئەبەد مەڭگۈ قالىدىغان جەننەت ياخشىمۇ؟ -دەيدۇ .بۇ ،ﷲ تائاالنىڭ
مۆمىنلەرگە قىلغان مەرھەمىتىدۇر ۋە ياخشىلىقىدۇر .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دېدى﴿ :بۇ پەرۋەردىگارىڭدىن
ئىشقا ئاشۇرۇش تىلىنىدىغان ۋەدىدۇر﴾ يەنى بۇ پەرۋەردىگارىڭدىن بولۇشى چوقۇم بولغان ۋەدىدۇر.

391

ﷲ تائاالنىڭ بۇ سۈرىنىڭ بېشىدا دوزاخنىڭ بايانىنى كەلتۈرۈپ بولۇپ ،ئاندىن جەننەتكە
كىرگۈچىلەرنىڭ ئەھۋالىنى بايان قىلىشى ،سەففات سۈرىسىدە دەسلەپتە جەننەتكە كىرگۈچىلەرنىڭ
ئەھۋالىنى ۋە ئۇالر ھوزۇرلىنىۋاتقان نازۇ ـ نېمەتلەرنى بايان قىلىپ ،ئاندىن دوزاخقا كىرگۈچىلەرنىڭ
ئەھۋالىنى بايان قىلىشىغا ئوخشايدۇ .ﷲ تائاال سەففات سۈرىسىدە جەننەتكە كىرگۈچىلەرنىڭ ئەھۋالى
بىلەن دوزاخقا كىرگۈچىلەرنىڭ ئەھۋالىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى﴿ :بۇ (يەنى جەننەتنىڭ نېمەتلىرى)
ياخشى زىياپەتمۇ ياكى زەققۇم دەرىخىمۇ؟ زەققۇمنى بىز زالىمالر (يەنى گۇمراھالر) ئۈچۈن (ئاخىرەتتە)
ئازاب قىلدۇق ،شۈبھىسىزكى ،ئۇ جەھەننەمنىڭ قەئرىدە ئۆسىدىغان دەرەختۇر ،ئۇنىڭ مېۋىسى گويا
شەيتانالرنىڭ باشلىرىغا ئوخشايدۇ ،ئۇالر شۈبھىسىز شۇ مېۋىلەردىن يەيدۇ ،ئۇنىڭ بىلەن قورساقلىرىنى
تويغۇزىدۇ ،ئاندىن ئۇالر ئۇنىڭ ئۈستىگە (يىرىڭ بىلەن) قايناقسۇنىڭ ئارىالشتۇرمىسىنى ئىچىدۇ،
ئاندىن ئۇالرنىڭ قايتىدىغان جايى چوقۇم دوزاخ بولىدۇ ،ئۇالر ھەقىقەتەن ئاتا -بوۋىلىرىنى گۇمراھ
بىلدى ،ئۇالر ئاتا -بوۋىلىرىنىڭ ئىزلىرىدىن يۈگۈردى﴾(((.

*******
ﮉﮊﮋ ﮌﮍ ﮎﮏﮐﮑﮒﮓ ﮔﮕﮖ
ﮗﮘﮙﮚﮛﮜﮝ ﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦ
ﮧ ﮨ ﮩﮪ ﮫ ﮬﮭﮮﮯﮰ ﮱﯓﯔﯕ
ﯖﯗﯘﯙﯚﯛﯜﯝﯞﯟﯠﯡ

392

شۇ كۈندە ﷲ ئۇالرغا قوشۇپ ،ئۇالر ﷲ نى قويۇپ ،چوقۇنغان نەرسىلىرىنى يىغىدۇ .ئاندىن
ﷲ (ئۇالرغا)« :مېنىڭ بۇ بەندىلىرىمنى سىلەر ئازدۇردۇڭالرمۇ؟ يا (توغرا) يولدىن ئۇالر ئۆزلىرى ئازدىمۇ؟»
دەيدۇ﴿( .﴾17ئىبادەت قىلىنغۇچىالر) ئېيتىدۇ« :ئى ﷲ! سەن پاكتۇرسەن ،سېنى قويۇپ باشقىالرنى
دوست تۇتۇش (يەنى سەندىن باشقىغا چوقۇنۇش) بىزگە (ۋە سېنىڭ مەخلۇقاتىڭدىن ھېچ ئەھەدىگە)
اليىق ئەمەس ،لېكىن سەن ئۇالرنى ۋە ئۇالرنىڭ ئاتا – بوۋىلىرىنى شۇ قەدەر نېمەتكە چۈمدۈردۈڭكى،
ئۇالر سېنى ياد ئېتىشنى ئۇنتۇدى .ئۇالر ھاالك بولغۇچى قەۋم بولدى»﴿ .﴾18شۈبھىسىزكى ،ئىبادەت
قىلىنغۇچىالر سىلەرنىڭ (ئۇالرنى مەبۇد دېگەن) سۆزۈڭالرنى ئىنكار قىلدى( ،ئى كۇففارالر!) سىلەر
(ئۆزەڭالردىن ئازابنى) دەپئى قىلىشقىمۇ ۋە (بۇ باالدىن ئۆزەڭالرنى قۇتۇلدۇرۇشقا) ياردەم بېرىشكىمۇ قادىر
بواللمايسىلەر ،سىلەردىن كىمكى (ﷲ غا شېرىك كەلتۈرۈش بىلەن ئۆزىگە) زۇلۇم قىلىدىكەن ،ئۇنىڭغا
بىز (ئاخىرەتتە) قاتتىق ئازابنى تېتىتىمىز﴿.﴾19

مۇشرىكالرنىڭ ئىالھلىرىنىڭ قىيامەت كۈنى مۇشرىكالردىن ئادا ـ جۇدا
بولىدىغانلىقى
ﷲ تائاال كاپىرالرنىڭ ﷲ تائاالنى تاشالپ قويۇپ پەرىشتىلەرگە ۋە ئۇالردىن باشقا نەرسىلەرگە
((( ساففات سۈرىسى 70 - 62ـ ئايەتكىچە.

فۇرقان سۈرىسى

ئىبادەت قىلغانلىقى ئۈچۈن قىيامەت كۈنى تەنقىد قىلىنىدىغانلىقىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دېدى﴿ :شۇ
كۈندە ﷲ ئۇالرغا قوشۇپ ،ئۇالر ﷲ نى قويۇپ ،چوقۇنغان نەرسىلىرىنى يىغىدۇ﴾ مۇجاھىد :ئۇالر

ئىبادەت قىلغان نەرسىلەر بولسا ،ئىسا ئەلەيھىسساالم ،ئۇزەيرە ئەلەيھىسساالم ۋە پەرىشتىلەردۇر -،دېدى.

﴿ئاندىن ﷲ (ئۇالرغا)« :مېنىڭ بۇ بەندىلىرىمنى سىلەر ئازدۇردۇڭالرمۇ؟ يا (توغرا) يولدىن ئۇالر ئۆزلىرى
ئازدىمۇ؟» دەيدۇ﴾ يەنى ﷲ تائاال ئىبادەت قىلىنغۇچىالرغا :سىلەر ئۇ بەندىلىرىمنى مېنى تاشالپ

قويۇپ ،ئۆزەڭالرغا ئىبادەت قىلىشقا چاقىردىڭالرمۇ ياكى سىلەر ئۇالرنى چاقىرمىساڭالرمۇ ،ئۆزلىرى كېلىپ
سىلەرگە ئىبادەت قىلدىمۇ؟ -دەيدۇ.
ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ مۇشۇنداق سورايدىغانلىقىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى﴿ :ئۆز ۋاقتىدا ﷲ
ئېيتتى « :ئى مەريەم ئوغلى ئىسا! سەن كىشىلەرگە ،ﷲ نى قويۇپ مەن بىلەن ئانامنى ئىككى ئىالھ
قىلىۋېلىڭالر ،دېدىڭمۇ؟» ئىسا ئېيتتى(« :رەببىم!) شەنىڭگە اليىق ئەمەس نەرسىلەردىن سېنى پاك
دەپ ئېتىقاد قىلىمەنكى ،ماڭا ئېيتىشقا تېگىشلىك بولمىغان سۆزلەرنى مەن ئېيتمايمەن ،ئەگەر مەن بۇ
سۆزنى ئېيتقان بولسام ،ئۇنى سەن چوقۇم بىلىسەن (يەنى مېنىڭ ئۇنداق دېمىگەنلىكىم ساڭا مەلۇملۇق).
سەم مېنىڭ زاتىمدىكىنى بىلىسەن ،مەن سېنىڭ زاتىڭدىكىنى بىلمەيمەن ،غەيبلەرنى ناھايىتى ئوبدان
بىلىسەن ،مەن ئۇالرغا پەقەت سەن مېنى ئېيتىشقا بۇيرۇغان سۆزنى ،يەنى مېنىڭ پەرۋەردىگارىم ۋە
سىلەرنىڭ پەرۋەردىگارىڭالر بولغان ﷲ غا ئىبادەت قىلىڭالر -،دېدىم .مەن ئۇالرنىڭ ئارىسىدا بولغان
مۇددەتتە ،ئۇالرنىڭ ئەمەللىرىنى كۆزىتىپ تۇرغان ئىدىم ،مېنى قەبزى روھ قىلغىنىڭدىن كېيىن ،ئۇالرنىڭ
ئەمەللىرىنى سەن كۆزىتىپ تۇرغان ئىدىڭ ،سەن ھەممە نەرسىدىن خەۋەردارسەن﴾(((.

شۇڭا ﷲ تائاال ئىبادەت قىلىنغۇچىالرنىڭ قىيامەت كۈنى بېرىدىغان جاۋابىنى بايان قىلىپ
مۇنداق دېدى(﴿ :ئىبادەت قىلىنغۇچىالر) ئېيتىدۇ« :ئى ﷲ! سەن پاكتۇرسەن ،سېنى قويۇپ باشقىالرنى
دوست تۇتۇش (يەنى سەندىن باشقىغا چوقۇنۇش) بىزگە (ۋە سېنىڭ مەخلۇقاتىڭدىن ھېچ ئەھەدىگە)
اليىق ئەمەس﴾ يەنى بىز بواليلى ياكى ئۇالر بولسۇن ،ھېچ مەخلۇقنىڭ سەندىن باشقا بىرسىگە

ئىبادەت قىلىشى دۇرۇس بولمايدۇ .بىز ئۇالرنى بىزگە ئىبادەت قىلىشقا چاقىرمىدۇق .لېكىن ،ئۇالر
بىزنىڭ بويرۇقىمىزسىز ۋە رازىلىقىمىزسىز ئۆزلىرىچىال بىزگە ئىبادەت قىلدى ،بىز ئۇالردىن ۋە ئۇالرنىڭ
ئىبادەتلىرىدىن ئادا ـ جۇدادۇرمىز.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئۇ كۈندە ﷲ ئۇالر (يەنى مۇشرىكالر) نىڭ ھەممىسىنى
(ھېسابئېلىشئۈچۈن)يىغىدۇ،ئاندىنپەرىشتىلەرگە«:بۇ كىشىلەرسىلەرگەچوقۇنغانمىدى؟» دەيدۇ،
ئۇالر ئېيتىدۇ« :سەن پاكتۇرسەن ،بىزنىڭ دوستىمىز ئۇالر ئەمەس ،سەن( .ئۇالر بىزگە چوقۇنمايتتى)
بەلكى جىنغا چوقۇناتتى .ئۇالرنىڭ تولىسى جىنغا ئىمان كەلتۈرەتتى﴾(((.

﴿(ئىبادەت قىلىنغۇچىالر) ئېيتىدۇ« :ئى ﷲ! سەن پاكتۇرسەن ،سېنى قويۇپ باشقىالرنى دوست
تۇتۇش (يەنى سەندىن باشقىغا چوقۇنۇش) بىزگە (ۋە سېنىڭ مەخلۇقاتىڭدىن ھېچ ئەھەدىگە) اليىق ئەمەس﴾

بۇ ئايەتنىڭ يەنە بىر خىل قىرائىتى بار بولۇپ ،ئۇ قىرائەتكە ئاساسەن بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى :بىر كىشىنىڭ