LatinHärber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
Tefsir İbni Kesir - 04 - 20
Süzlärneñ gomumi sanı 3597
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1350
33.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
48.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
قېرىلىقىڭ ،ئاق چاچلىرىڭ چاقىرىدۇ ئۆلۈمنى.
تىڭشىمىساڭ ،ئەگەردە سەن پايدىلىق ۋەز ـ نەسىھەت،
نە پايدىدۇر قۇالق بىلەن كۆزلىرىڭنىڭ بولغىنى؟
كىمنىڭكى گەر كۆزلىرى كۆرمىسە شۇ ھەقنى ھەم،
شۇدۇر ئۇنىڭ ھاياتلىقتا خاتا يولنى تۇتقىنى.
گۇمراھلىقتا ياشاپ ئۆتەر ئاشۇ كىشى تا ئەبەد،
گاس ئەمەستۇر ،كور ئەمەستۇر توغرا يولدا تۇرغىنى.
زامان ،دۇنيا ،پەلەكلەر ھەرگىز مەڭگۈ تۇرمايدۇ،
قۇياش بىلەن ئايدەك ھەم يورۇقلۇقالر بەرگىنى.
كېلەر ئۆلۈم ھەممىگە خاھىشالرغا باقماستىن،
ئۆچ كۆرسىمۇ ئۆلۈمدە تاشالشقا ئۆز يۇرتىنى.
*******
230
ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜ ﭝﭞﭟ
ﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪﭫﭬ
(ئى مۇھەممەد!) ئۇالر (يەنى مۇشرىكالر) (مەسخىرە قىلىش يۈزىسىدىن سەندىن ئازابنىڭ تېز
نازىل بولۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ (ئازاب چوقۇم نازىل بولىدۇ ،لېكىن ئۇنىڭ نازىل بولۇشىنىڭ مۇئەييەن
ۋاقتى ـ سائىتى بولىدۇ) ،ﷲ ۋەدىسىگە ھەرگىز خىالپلىق قىلمايدۇ (ﷲ بەندىلىرىنى جازاالشقا
ئالدىراپ كەتمەيدۇ) ،ھەقىقەتەن پەرۋەردىگارىڭنىڭ دەرگاھىدىكى بىر كۈن سىلەر سانايدىغان مىڭ
يىلچىلىكتۇر﴿ ).﴾47نۇرغۇن شەھەر ئاھالىلىرى زالىم تۇرۇقلۇق ،ئۇالرغا مەن مۆھلەت بەردىم (ئۇالر بۇ
ھەج سۈرىسى
مۆھلەتكە مەغرۇر بولۇپ كەتتى) ،ئاندىن (يەنى ئۇالرغا ئۇزاق مۇددەت مۆھلەت بەرگىنىمدىن كېيىن) ئۇالرنى
جازالىدىم ،ئاخىر قايتىدىغان جاي مېنىڭ دەرگاھىمدۇر (يەنى ئاخىر ھەممىسى ماڭا كېلىدۇ)﴿.﴾48
كاپىرالرنىڭ ئازابنىڭ كېلىشىنى تەلەپ قىلىشلىرى
ﷲ تائاال پەيغەمبىرى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ئى مۇھەممەد!) ئۇالر (يەنى
مۇشرىكالر) (مەسخىرە قىلىش يۈزىسىدىن سەندىن ئازابنىڭ تېز نازىل بولۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ (ئازاب
چوقۇم نازىل بولىدۇ ،لېكىن ئۇنىڭ نازىل بولۇشىنىڭ مۇئەييەن ۋاقتى ـ سائىتى بولىدۇ)﴾ يەنى ﷲ
تائاالنى ،كىتابىنى ،پەيغەمبىرىنى ۋە قىيامەت كۈنىنى ئىنكار قىلغۇچى ئاشۇ كاپىرالر سەندىن ئازابنىڭ
تېزرەك كېلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئۆز ۋاقتىدا ئۇالر« :ئەگەر بۇ (يەنى قۇرئان) سېنىڭ
تەرىپىڭدىننازىلبولغانھەقىقەتبولىدىغانبولسا،ئاسماندىنئۈستىمىزگەتاشياغدۇرغىنياكىبىزنى
قاتتىق ئازاب بىلەن جازالىغىن!» دېدى﴾(((﴿ ،ئۇالر (مەسخىرە قىلىش يولى بىلەن)« :پەرۋەردىگارىمىز!
(سەن بىزگە ئازابتىن ۋەدە قىلغان) نېسىۋىمىزنى بىزگە بالدۇرراق ـ قىيامەت كۈنىدىن ئىلگىرى بەرگىن»
دېيىشتى﴾(((.
﴿ﷲ ۋەدىسىگە ھەرگىز خىالپلىق قىلمايدۇ﴾ يەنى ﷲ تائاال قىيامەتنى مەيدانغا كەلتۈرۈش،
دۈشمەنلىرىدىن ئىنتىقام ئېلىش ۋە يېقىن بەندىلىرىنى ئىززەتلەشكە قىلغان ۋەدىسىگە ھەرگىز خىالپلىق
قىلمايدۇ.
﴿ھەقىقەتەن پەرۋەردىگارىڭنىڭ دەرگاھىدىكى بىر كۈن سىلەر سانايدىغان مىڭ يىلچىلىكتۇر﴾
يەنى ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ ئىنتىقام ئېلىشقا قادىر ئىكەنلىكىنى ۋە ھەرقانچە كېچىكتۈرسىمۇ ۋە مۆھلەت
بەرسىمۇ،ئازابقاتېگىشلىكبولغانالرنىڭ(ئۆزىنىڭتۇتۇشىدىن)قۇتۇلۇپكېتەلمەيدىغانلىقىنىبىلگەچكە،
مەخلۇقاتلىرىنىڭ سانىشىچە بولغان مىڭ يىل ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدا ئۇنىڭ ھۆكمىگە نىسبەتەن بىر
كۈندەكتۇر.
﴿نۇرغۇن شەھەر ئاھالىلىرى زالىم تۇرۇقلۇق ،ئۇالرغا مەن مۆھلەت بەردىم (ئۇالر بۇ مۆھلەتكە مەغرۇر
بولۇپ كەتتى) ،ئاندىن (يەنى ئۇالرغا ئۇزاق مۇددەت مۆھلەت بەرگىنىمدىن كېيىن) ئۇالرنى جازالىدىم،
ئاخىر قايتىدىغان جاي مېنىڭ دەرگاھىمدۇر (يەنى ئاخىر ھەممىسى ماڭا كېلىدۇ)﴾ ئىبنى ئەبۇھاتەم
ئەبۇھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
«مۇسۇلمانالرنىڭ پېقىرلىرى بايلىرىدىن جەننەتكە يېرىم كۈن (يەنى 500يىل) بۇرۇن كىرىدۇ».
ئەبۇداۋۇد سەئد ئىبنى ۋاققاستىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ« :ھەقىقەتەن مەن ئۈممەتلىرىم
ئىچىدىكى بايالرنىڭ ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرنى (ھېساب ئېلىش ئۈچۈن) پېقىرالردىن كېچىكتۈرۈپ قويۇشى
بىلەن پەرۋەردىگارىنىڭ دەرگاھىدا (ئاخىرەتنىڭ كۈنلىرىدىن) يېرىم كۈن سەۋر قىلىپ تۇرۇشتىن ئاجىز
كېلىپ قالماسلىقىنى ئۈمىد قىلىمەن» دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ .سەئدتىن :يېرىم كۈن قانچىلىك
((( ئەنفال سۈرىسى 32ـ ئايەت.
((( ساد سۈرىسى 16ـ ئايەت.
231
ۋاقىتقا توغرا كېلىدۇ؟ -دەپ سورالغاندا ،سەئد :ھازىرقى كۈنلەرنىڭ 500يىلىغا توغرا كېلىدۇ -،دەپ
جاۋاب بەردى.
*******
ﭭﭮﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼ
ﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇ
(ئى مۇھەممەد! ﷲ نىڭ ئازابىنىڭ تېز نازىل بولۇشىنى تەلەپ قىلغۇچىالرغا) ئېيتقىنكى« ،ئى
ئىنسانالر! سىلەرگە مەن ھەقىقەتەن ئاشكارا ئاگاھالندۇرغۇچىمەن»﴿ .﴾49ئىمان ئېيتقانالر ۋە ياخشى
ئەمەللەرنى قىلغانالر مەغپىرەتكە ۋە ئېسىل رىزىققا (يەنى جەننەتكە) ئېرىشىدۇ﴿ .﴾50بىزنى ئاجىز بىلىپ
ئايەتلىرىمىزنى يوققا چىقىرىش ئۈچۈن تىرىشقۇچىالر ـ ئەنە شۇالر ئەھلى دوزاختۇر﴿.﴾51
ياخشى كىشىلەرنىڭ مۇكاپاتى ۋە يامان كىشىلەرنىڭ جازاسى
كاپىرالر مەسخىرە قىلىش يۈزىسىدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن ئازابنىڭ تېز چۈشۈشىنى تەلەپ
قىلغاندا ﴿(ئى مۇھەممەد! ﷲ نىڭ ئازابىنىڭ تېز نازىل بولۇشىنى تەلەپ قىلغۇچىالرغا) ئېيتقىنكى« ،ئى
ئىنسانالر! سىلەرگە مەن ھەقىقەتەن ئاشكارا ئاگاھالندۇرغۇچىمەن»﴾ يەنى ﷲ تائاال مېنى سىلەرگە
قاتتىق بىر ئازابنىڭ ئالدىدىكى ئاگاھالندۇرغۇچى قىلىپ ئەۋەتتى ،سىلەرنىڭ قىلمىشلىرىڭالردىن ماڭا
ھېچ بىر مەسئۇلىيەت يۈكلەنمەيدۇ .ئىشلىرىڭالر ﷲ تائاالغا تاپشۇرۇلغاندۇر .ئەگەر ﷲ تائاال خالىسا
سىلەرگە ئازابنى بۇرۇنال چۈشۈرىدۇ ،خالىسا كېچىكتۈرىدۇ ،خالىسا تەۋبە قىلغان كىشىنىڭ تەۋبىسىنى
قوبۇل قىلىدۇ ،خالىسا بەتبەختلىك يېزىلىپ كەتكەن كىشىنى ئازدۇرۇۋېتىدۇ .ئۇ خالىغاننى قىلىدىغان
زاتتۇر (ئۇنىڭغا ھېچ كىشى قارشى چىقالمايدۇر) .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ نىڭ
ھۆكمىگە ھېچ كىشى قارشى تۇرالمايدۇ .ﷲ تېز ھېساب ئالغۇچىدۇر﴾(((.
232
﴿ئىمان ئېيتقانالر ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانالر﴾ يەنى چىن دىلىدىن ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى
ئەمەل ـ ئىبادەت قىلىش ئارقىلىق ئىمانىنىڭ راستلىقىنى ئىسپاتلىغانالر ﴿مەغپىرەتكە ۋە ئېسىل رىزىققا
(يەنى جەننەتكە) ئېرىشىدۇ﴾ يەنى ئىلگىرى قىلغان گۇناھلىرى ئۈچۈن مەغپىرەتكە ،ئاز بولسىمۇ قىلغان
ياخشى ئىش ـ ئەمەلى ئۈچۈن مۇكاپاتقا ئېرىشىدۇ.
﴿بىزنى ئاجىز بىلىپ ئايەتلىرىمىزنى يوققا چىقىرىش ئۈچۈن تىرىشقۇچىالر﴾ مۇجاھىد بۇ ئايەتنىڭ
مەنىسىھەققىدە:كىشىلەرنىڭپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمغائەگىشىشىگەتوسالغۇبولۇپ﴿،ئايەتلىرىمىزنى
يوققا چىقىرىش ئۈچۈن تىرىشقۇچىالر﴾ دېگەنلىكتۇر -،دېدى( .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە) ئابدۇلالھ
ئىبنى زۇبەيرىمۇ شۇنداق دېدى.
﴿ئەنە شۇالر ئەھلى دوزاختۇر﴾ يەنى ئۇالر ئازابى ،قىيىن ـ قىستىقى قاتتىق بولغان كۆيدۈرگۈچى
((( رەئد سۈرىسى 41ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
ھەج سۈرىسى
ئوتقا كىرگۈچىلەردۇر .ﷲ تائاال بىزنى ئۇ ئوتتىن ساقلىسۈن! ﷲ تائاال كاپىرالرنى قاتتىق ئازاباليدىغانلىقى
توغرىسىدا مۇنداق دېدى﴿ :كاپىر بولغانالرغا ۋە (كىشىلەرنى) ﷲ نىڭ يولىدىن (يەنى دىنىدىن)
توسقانالرغا ئۇالرنىڭ قىلغان بۇزغۇنچىلىقلىرى ئۈچۈن ئازاب ئۈستىگە ئازاب قوشۇپ ،زىيادە ئازاب
قىلىمىز﴾(((.
*******
ﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎ ﮏﮐ ﮑ ﮒ ﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙ
ﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦﮧﮨﮩ
ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ
ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤﯥ ﯦ ﯧ ﯨ
ﯩﯪﯫﯬﯭﯮ
بىز سەندىن ئىلگىرى ئەۋەتكەن قايسىبىر رەسۇل ،قايسىبىر پەيغەمبەر بولمىسۇن ،ئۇ (ﷲ
نازىل قىلغان ئايەتلەرنى) ئوقۇغان چاغدا ،شەيتان ھامان ئۇنىڭ قىرائىتىگە (شۈبھە) سالىدۇ .ﷲ
شەيتاننىڭ سالغان شۈبھىسىنى بەربات قىلغاندىن كېيىن ،ئۆزىنىڭ ئايەتلىرىنى مۇستەھكەم قىلىدۇ.
ﷲ ھەممىنى بىلگۈچىدۇر ،ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر﴿( .﴾52ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى)
دىللىرىدا (مۇناپىقلىق) ئىللىتى بارالرنى ،دىللىرى قەساۋەتلىشىپ كەتكەنلەرنى (يەنى ئەبۇجەھل،
نەزر ،ئۇتبەگە ئوخشاش ﷲ نىڭ زىكرىگە دىلى ئېرىمەس كۇففارالرنى) شەيتاننىڭ سالغان شۈبھىسى
بىلەن سىناش ئۈچۈندۇر ،زالىمالر (يەنى يۇقىرىدىكى مۇناپىقالر ،مۇشرىكالر) ھەقىقەتەن (ﷲ غا ۋە
ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە) قاتتىق ئاداۋەتتىدۇر﴿( .﴾53ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى) ئىلىم ئەھلىلىرىنىڭ
قۇرئاننىڭ پەرۋەردىگارىڭ تەرىپىدىن كەلگەن ھەقىقەت ئىكەنلىكىنى بىلىشلىرى ،شۇنىڭ بىلەن ئىمان
ئېيتىشلىرى ،دىللىرىنىڭ قۇرئانغا بويسۇنۇشى ئۈچۈندۇر .ﷲ مۆمىنلەرنى ھەقىقەتەن توغرا يولغا
باشلىغۇچىدۇر﴿.﴾54
شەيتاننىڭ پەيغەمبەرلەرنىڭ قىرائىتىگە ئارىلىشىدىغانلىقى ۋە اﷲ تائاالنىڭ
ئۇنى بىكار قىلىۋېتىدىغانلىقى
كۆپلىگەن تەپسىرشۇناس ئالىمالر :بۇ يەردە بۇتالرنىڭ ھېكايىسىنى((( ۋە ھەبەشىستانغا ھىجرەت
((( نەھل سۈرىسى 88ـ ئايەت.
((( يەنى كۆپلىگەن تەپسىرشۇناس ئالىمالر :بىر كۈنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ھەرەم مەسجىدىدە كاپىرالر بىلەن بىللە
ئولتۇرغان ئىدى ،ﷲ ئۇنىڭغا نەجم سۈرىسىنى چۈشۈردى ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇ سۈرىنى كاپىرالرغا ئوقۇپ
بېرىپ ،ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ئېيتىپ بېقىڭالرچۇ! الت ،ئۇززا ۋە ئۈچىنچىسى بولغان ماناتالر (اللە تائاالدەك كۈچ -قۇۋۋەتكە
ئىگىمۇ؟)﴾ دېگەن ئايىتىگە كەلگەندە ،شەيتان :ئۇالر ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدا شاپائەتلىرى قوبۇل قىلىنىدىغان
بۇتالردۇر دېگەن سۆزنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ تىلىغا سېلىپ قويىدۇ .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇ سۈرىگە
شۇ سۆزنى قوشۇپ ئوقۇيدۇ .كاپىرالر :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇتلىرىمىزنىڭ ياخشى تەرىپىنى قىلدى دەپ ئويالپ
233
قىلىپ بارغان مۇسۇلمانالرنىڭ كۆپ قىسمىنىڭ قۇرەيش مۇشرىكلىرى ئىمان ئېيتتى دەپ گۇمان قىلىپ
ھەبەشىستاندىن قايتىپ كەلگەنلىكىنى بايان قىلىدۇ .لېكىن ،تەپسىرشۇناسالرنىڭ بايان قىلغان بۇ
ھېكايىسى توغرىلىق دەرىجىسىگە يەتمىگەن بىر باياندىن ئىبارەتتۇر.
﴿بىز سەندىن ئىلگىرى ئەۋەتكەن قايسىبىر رەسۇل ،قايسىبىر پەيغەمبەر بولمىسۇن ،ئۇ (ﷲ نازىل
قىلغان ئايەتلەرنى) ئوقۇغان چاغدا ،شەيتان ھامان ئۇنىڭ قىرائىتىگە (شۈبھە) سالىدۇ﴾ بۇ ئايەتنىڭ
مەنىسى ھەققىدە ئىمام بۇخارى ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ :پەيغەمبەر سۆزلىسە ،شەيتان ئۇنىڭ سۆزىگە شۈبھە سالىدۇ ،ئاندىن ﷲ تائاال شەيتان سالغان
شۈبھىنىيوقىتىۋېتىدۇ.
﴿ئۆزىنىڭ ئايەتلىرىنى مۇستەھكەم قىلىدۇ﴾ ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ئۇ (ﷲ نازىل
قىلغان ئايەتلەرنى) ئوقۇغان چاغدا ،شەيتان ھامان ئۇنىڭ قىرائىتىگە (شۈبھە) سالىدۇ﴾ دېگەن ئايىتىنىڭ
مەنىسى ھەققىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :پەيغەمبەر
سۆزلىسە ،شەيتان ئۇنىڭ سۆزىگە شۈبھە تاشاليدۇ .مۇجاھىد بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە مۇنداق دېدى:
پەيغەمبەر گەپ قىلسا ،شەيتان ئۇنىڭ گېپىگە شۈبھە تاشاليدۇ .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە بەغەۋى
ۋە كۆپلىگەن تەپسىرشۇناس ئالىمالر مۇنداق دېدى :پەيغەمبەر ئۆزىگە چۈشۈرۈلگەن كىتابنى ئوقۇغاندا،
شەيتان ئۇنىڭ ئوقۇشىغا شۈبھە تاشاليدۇ .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە زەھھاكمۇ شۇنداق دېدى.
ئىبنى جەرىر بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە :پەيغەمبەر ﷲ تائاالنىڭ كىتابىنى ئوقۇسا ،شەيتان
ئۇنىڭ گېپىگە شۈبھە تاشاليدۇ -،دەيدۇ.
﴿ﷲ شەيتاننىڭ سالغان شۈبھىسىنى بەربات قىلغاندىن كېيىن﴾ ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە بۇ ئايەتنىڭ
مەنىسى ھەققىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ﷲ تائاال
شەيتان تاشلىغان شۈبھىنى يوق قىلىدۇ.
﴿ﷲ ھەممىنى بىلگۈچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال كەلگۈسىدە بولىدىغان بارلىق ئىشالرنى ۋە
ھادىسىلەرنى بىلىدۇ ،ئۇنىڭغا ھېچ نەرسە يوشۇرۇن بولمايدۇ.
﴿ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ ئورۇنالشتۇرۇشلىرىدا ،يارىتىشىدا،
بۇيرۇقلىرىدا ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر.
234
﴿(ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى) دىللىرىدا (مۇناپىقلىق) ئىللىتى بارالرنى﴾ يەنى دىللىرىدا شەك،
شېرىك ،كۇپۇرلۇق ۋە مۇناپىقلىق بارالرنى﴿ ،دىللىرى قەساۋەتلىشىپ كەتكەنلەرنى (يەنى ئەبۇجەھل،
نەزر ،ئۇتبەگە ئوخشاش ﷲ نىڭ زىكرىگە دىلى ئېرىمەس كۇففارالرنى) شەيتاننىڭ سالغان شۈبھىسى
بىلەن سىناش ئۈچۈندۇر﴾.
ئىبنى جەرىر ﷲ تائاالنىڭ(﴿ :ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى) دىللىرىدا (مۇناپىقلىق) ئىللىتى
بارالرنى﴾ دېگەن ئايىتىدىن مۇناپىقالر﴿ ،دىللىرى قەساۋەتلىشىپ كەتكەنلەرنى (يەنى ئەبۇجەھل ،نەزر،
(خوشال بولۇپ) ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم سۈرىنىڭ ئايىغىدىكى سەجدە ئايىتىنى ئوقۇپ سەجدە قىلغاندا ،كاپىرالرمۇ
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بىلەن بىللە سەجدە قىلىدۇ ،بۇنى ئاڭلىغان ھەبەشىستاندىكى مۇسۇلمانالر كاپىرالرنىڭ
ھەممىسى مۇسۇلمان بولۇپتۇ دەپ ھەبەشىستاندىن قايتىپ كەلگەن -،دەپ بايان قىلىدۇ.
ھەج سۈرىسى
ئۇتبەگە ئوخشاش ﷲ نىڭ زىكرىگە دىلى ئېرىمەس كۇففارالرنى)﴾ دېگەن ئايىتىدىن مۇشرىكالر كۆزدە
تۇتۇلىدۇ -،دەيدۇ.
﴿زالىمالر (يەنى يۇقىرىدىكى مۇناپىقالر ،مۇشرىكالر) ھەقىقەتەن (ﷲ غا ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە)
قاتتىق ئاداۋەتتىدۇر﴾ يەنى (زالىمالر) قاتتىق گۇمراھلىقتىدۇر ،قارشىلىق كۆرسەتكۈچىدۇر ،ھەقىقەتتىن ۋە
توغرىدىن بەك يىراق بولغان تەرسالىق ئىچىدىدۇر.
﴿(ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى) ئىلىم ئەھلىلىرىنىڭ قۇرئاننىڭ پەرۋەردىگارىڭ تەرىپىدىن
كەلگەن ھەقىقەت ئىكەنلىكىنى بىلىشلىرى ،شۇنىڭ بىلەن ئىمان ئېيتىشلىرى ،دىللىرىنىڭ قۇرئانغا
بويسۇنۇشى ئۈچۈندۇر﴾ ھەق بىلەن ناھەقنى ئايرىيااليدىغان ،پايدىلىق ئىلىم بېرىلگەن كىشىلەرنى،
ﷲ تائاال ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ئىمان ئېيتقان كىشىلەرنى ،ساڭا ۋەھىي قىلغان نەرسىمىزنىڭ
پەرۋەردىگارىڭ ﷲ تائاال تەرىپىدىن چۈشۈرۈلگەن بىر ھەقىقەت ئىكەنلىكىنى بىلسۇن دېگەنلىكىمىز
ئۈچۈندۇر ،پەرۋەردىگارىڭ ئۇ ھەقىقەتنى ئۆز ئىلمى بىلەن چۈشۈردى ۋە ئۇنى باشقا بىر نەرسىنىڭ
ئۇنىڭغا ئارىلىشىپ قېلىشىدىن ساقلىدى ۋە قوغدىدى.
بەلكى ئۇ ،ﷲ تائاال تۆۋەندىكى ئايىتىدە سۈپەتلىگەن ئۇلۇغ بىر كىتابتۇر﴿ :ئۇنىڭغا ئالدىدىنمۇ،
ئارقىسىدىنمۇ (يەنى ھېچقايسى تەرىپىدىن) باتىل يۈزلەنمەيدۇ ،ئۇ ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچى،
مەدھىيىگە اليىق ﷲ تەرىپىدىن نازىل قىلىنغاندۇر﴾(((.
﴿ﷲ مۆمىنلەرنى ھەقىقەتەن توغرا يولغا باشلىغۇچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۇالرنى دۇنيا ۋە
ئاخىرەتتە توغرا يولغا باشاليدۇ .ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرنى دۇنيادا توغرا يولغا باشاليدۇ دېگىنىمىز ،ﷲ
تائاال ئۇالرنى ھەقكە ئەگىشىشكە باشاليدۇ .ناھەقچىلىككە قارشى تۇرۇش ۋە ئۇنىڭدىن ساقلىنىشتا ئۇتۇق
ئاتا قىلىدۇ .ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرنى ئاخىرەتتە توغرا يولغا باشلىشى بولسا ،ﷲ تائاال ئۇالرنى ئاخىرەتتە
جەننەتلەرنىڭ ئالىي ئورۇنلىرىغا يەتكۈزىدىغان ،قاتتىق ئازابتىن ۋە جەھەننەمدىن ساقالپ قالىدىغان
يولالرغاباشاليدىغانلىقىدۇر.
*******
ﯯﯰﯱﯲ ﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾ
ﯿ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ
ﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧ
كاپىرالر تاكى ئۇالرغا قىيامەت ئۇشتۇمتۇت كەلگۈچە ياكى ئۇالرغا قىيامەت كۈنىنىڭ ئازابى يەتكۈچە
قۇرئاندىن ھامان شەكلىنىدۇ﴿ .﴾55بۇ كۈندە پادىشاھلىق (يالغۇز) ﷲ غا خاستۇر ،ﷲ بەندىلەر
ئارىسىدا (ئادىل) ھۆكۈم چىقىرىدۇ ،ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانالر (تۈرلۈك) نازۇ نېمەتلەر
بار جەننەتلەردە بولىدۇ﴿ .﴾56كاپىرالر ۋە بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانالر (دوزاختا) خار قىلغۇچى
ئازابقا دۇچار بولىدۇ﴿.﴾57
((( فۇسسىلەت سۈرىسى - 42ئايەت.
235
مۇشرىكالرنىڭ داۋاملىق تۈردە شەكلىنىش ۋە ئىككىلىنىش ئۈستىدە
ياشايدىغانلىقى
ﷲ تائاال كاپىرالرنىڭ قۇرئاندىن شەكلىنىپال يۈرىدىغانلىقىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دېدى:
﴿كاپىرالر تاكى ئۇالرغا قىيامەت ئۇشتۇمتۇت كەلگۈچە﴾ مۇجاھىد بۇ يەردە مۇنداق دېدى :ﷲ تائاال
كىشىلەرنى پەقەت ئۇالر سەكراتقا چۈشۈپ قالغاندا ياكى غەپلەتتە قالغاندا ۋە ياكى باياشات ياشاۋاتقاندا
ئۇشتۇمتۇت تۇتىدۇ ،شۇڭا سىلەر (سىلەرنىڭ يامان قىلمىشلىرىڭالر ئۈچۈن) ﷲ تائاالنىڭ (دەرھال
تۈتمىغانلىقىغا) ئالدىنىپ كەتمەڭالر ،ﷲ تائاالنىڭ دەرھال تۇتمىغانلىقىغا پەقەت دىندىن يىراقلىشىپ
كەتكەن كىشىلەرال گوللىنىپ كېتىدۇ.
﴿ياكى ئۇالرغا قىيامەت كۈنىنىڭ ئازابى يەتكۈچە قۇرئاندىن ھامان شەكلىنىدۇ﴾ مۇجاھىد بۇ
ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە ئۇبەي ئىبنى كەئبنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ( :ئۇالرغا ئازابى
كېلىدىغان) بۇ كۈندىن بەدرى كۈنى كۆزدە تۇتۇلغان.
ئىكرىمە ۋە مۇجاھىد بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە :ئۇ كۈندىن قىيامەت كۈنى كۆزدە تۇتۇلىدۇ-،
دېدى .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە زەھھاك ۋە ھەسەنبەسرىمۇ شۇنداق دېدى.
﴿بۇ كۈندە پادىشاھلىق (يالغۇز) ﷲ غا خاستۇر ،ﷲ بەندىلەر ئارىسىدا (ئادىل) ھۆكۈم
چىقىرىدۇ﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ﷲ ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىباندۇر ،قىيامەت
كۈنىنىڭ ئىگىسىدۇر﴾(((﴿ ،پادىشاھلىق بۇ كۈندە مەرھەمەتلىك ﷲ غا خاستۇر ،بۇ كۈن كاپىرالرغا
قىيىندۇر﴾(((.
﴿ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانالر (تۈرلۈك) نازۇ نېمەتلەر بار جەننەتلەردە بولىدۇ﴾
يەنى چىن دىلىدىن ئىمان ئېيتىپ ،ﷲ تائاال ۋە پەيغەمبىرىگە ئىشەنگەن ،بىلگىنىگە ئەمەل قىلغان
ۋە دىلى بىلەن تىلى بىر بولغان ۋە بۇنداق بولغانلىقى ئەمەللىرىدە ئىپادىلەنگەن كىشىلەر ئۈچۈن
نازۇنېمەتلىرى مەڭگۈ داۋاملىشىدىغان ۋە يوقاپ كەتمەيدىغان جەننەتلەر باردۇر.
﴿كاپىرالر ۋە بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانالر (دوزاختا) خار قىلغۇچى ئازابقا دۇچار بولىدۇ﴾
236
يەنى دىللىرى بىلەن ھەققە كۆز يۇمغان ،ئۇنىڭدىن تانغان ،ئۇنى ئىنكار قىلغان ،پەيغەمبەرلەرگە
قارشىلىق قىلغان ۋە ئۇالرغا ئەگىشىشتىن چوڭلۇق قىلغانالرغا (ئۇالرنىڭ ھەقىقەتكە ئەگىشىشتىن چوڭلۇق
قىلىپ ئۇنىڭدىن يۇز ئۆرۈگەنلىكىنىڭ جازاسى ئۈچۈن) خارلىغۇچى ئازاب باردۇر .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە
مۇنداق دەيدۇ﴿ :شۈبھىسىزكى ،مېنىڭ ئىبادىتىمدىن چوڭچىلىق قىلىپ باش تارتىدىغانالر خار ھالدا
جەھەننەمگەكىرىدۇ»﴾(((.
*******
((( فاتىھە سۈرىسى 4 - 3ـ ئايەتلەر.
((( فۇرقان سۈرىسى 26ـ ئايەت.
((( غافىر سۈرىسى 60ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
ھەج سۈرىسى
ﭨﭩﭪﭫﭬﭭﭮﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶ
ﭷﭸﭹﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄ
ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑﮒ ﮓ ﮔ ﮕ
ﮖﮗ
ﷲ نىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغانالرغا ،ئاندىن (جىھاد قىلىپ) ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە ياكى (كېسەل
بىلەن) ئۆلگەنلەرگە ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى) ئاتا قىلىدۇ.
رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسى ھەقىقەتەن يالغۇز ﷲ دۇر﴿ .﴾58ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە ئۇالر
مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ ،ﷲ ھەقىقەتەن (ئۇالرنى مەمنۇن قىلىدىغان
نەرسىلەرنى)بىلگۈچىدۇر،ھەلىمدۇر(يەنىئۇالرنىڭدۈشمەنلىرىنىجازاالشقائالدىراپكەتمەيدۇ)﴿.﴾59
ئىش مانا شۇنداق ،كىمكى قانچىلىك زۇلۇمغا ئۇچراپ شۇنچىلىك ئىنتىقامىنى ئالغان بولسا ،ئاندىن
يەنە زۇلۇمغا ئۇچرىسا ،ﷲ ئۇنىڭغا چوقۇم ياردەم بېرىدۇ ،ﷲ ھەقىقەتەن ناھايىتى ئەپۇ قىلغۇچىدۇر،
ناھايىتىمەغپىرەتقىلغۇچىدۇر﴿.﴾60
اﷲ تائاالنىڭ يولىدا ھىجرەت قىلىپ چىققان كىشى ئۈچۈن كاتتا ئەجىر
بېرىلىدىغانلىقى
﴿ﷲ نىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغانالرغا ،ئاندىن (جىھاد قىلىپ) ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە ياكى
(كېسەل بىلەن) ئۆلگەنلەرگە ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى)
ئاتا قىلىدۇ﴾ يەنى ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە ﷲ تائاالنىڭ رازىلىقىنى ۋە ئۇنىڭ دەرگاھىدىكى كاتتا
ئەجىرلەرنى ئىزدەپ ﷲ تائاالنىڭ يولىدا ھىجرەت قىلىپ ،ۋەتىنىنى ،خوتۇن ،باال ـ چاقىلىرىنى
ۋە دوست ـ بۇرادەرلىرىنى تاشالپ چىقىپ ،ﷲ تائاالغا ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ۋە ئۇنىڭ دىنىغا
ياردەم بېرىش ئۈچۈن ئۆز شەھىرىدىن ئايرىلىپ جىھاد قىلىپ ياكى جىھاد قىلماي ئۆز ئەجىلى
بىلەن ئۆلۈپ كەتكەن كىشىلەرنىڭ كۆپ ئەجىرگە ۋە ياخشى ماختاشالرغا ئېرىشىدىغانلىقىدىن ۋە
ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرغا ئۇالرنى خۇرسەن قىلىدىغان جەننەتنىڭ نازۇنېمەتلىرىنى بېرىدىغانلىقىدىن
خەۋەر بېرىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :كىمكى ﷲ يولىدا ھىجرەت قىلىدىكەن ،ئۇ زېمىندا
چىقىش يولى ۋە كەڭچىلىك تاپىدۇ .كىمكى ئۆيىدىن ﷲ نىڭ ۋە پەيغەمبەرنىڭ تەرىپىگە ھىجرەت
قىلىپ چىقسا ،ئاندىن يولدا ئۆلسە ،ئۇنىڭ ئەجرىنى چوقۇم ﷲ بېرىدۇ﴾(((.
﴿رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسى ھەقىقەتەن يالغۇز ﷲ دۇر ،ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە ئۇالر
مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئەگەر
ئۇ مېيىت مۇقەررەبلەردىن (يەنى تائەت -ئىبادەت ۋە ياخشى ئىشالرنى ئەڭ ئالدىدا قىلغۇچىالردىن)
بولىدىغان بولسا( ،ئۇنىڭ مۇكاپاتى) راھەت -پاراغەت ،ياخشى رىزىق ۋە نازۇنېمەتلىك جەننەت
((( نىسا سۈرىسى 100ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
237
بولىدۇ﴾((( يەنى ﷲ تائاال﴿ :ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى)
ئاتا قىلىدۇ﴾ دېگەن ئايىتىدە خەۋەر بەرگەندەك ،بۇ ئايىتىدىمۇ ئۇالرغا راھەت ـ پاراغەت ،ياخشى
رىزىق ۋە نازۇنېمەتلىك جەننەتنىڭ بارلىقىدىن خەۋەر بېرىدۇ.
﴿ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە ئۇالر مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ ،ﷲ
ھەقىقەتەن بىلگۈچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغان ۋە جىھاد قىلغانالرنى ۋە
ئۇنىڭغا كىمنىڭ اليىق ئىكەنلىكىنى ياخشى بىلگۈچىدۇر.
﴿ھەلىمدۇر﴾ يەنى ھىجرەت قىلغانلىقى ۋە ئۆزلىرىنى ﷲ تائاالغا تاپشۇرغانلىقى ئۈچۈن،
ئۆتكۈزگەن گۇناھلىرى سەۋەبىدىن ئۇالرنى جازاالشقا ئالدىرىمايدۇ ،ئۇالرنىڭ گۇناھلىرىنى
كەچۈرىدۇ .مەيلى ھىجرەت قىلغان ياكى قىلمىغان بولسۇن ،ﷲ تائاالنىڭ يولىدا جىھاد قىلىپ
ئۆلۈپ كەتكەن كىشى تىرىك ھېسابلىنىپ ،ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدىكى ياخشى رىزىقالردىن
بەھرىمەنبولىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ نىڭ يولىدا شېھىت بولغانالرنى ئۆلۈك دەپ گۇمان
قىلمىغىن ،بەلكى ئۇالر تىرىك بولۇپ ،ﷲ نىڭ دەرگاھىدىكى رىزىقتىن بەھرىمەن قىلىنىدۇ
(يەنى جەننەتنىڭ نېمەتلىرىدىن ئەتىگەن -ئاخشامدا مەڭگۈلۈك رىزىقالندۇرۇپ تۇرۇلىدۇ)﴾(((.
بىز يۇقىرىدا بايان قىلغىنىمىزدەك ،بۇ ھەقتە كەلگەن ھەدىسلەر ناھايىتىمۇ كۆپتۇر .مەيلى
ھىجرەت قىلسۇن ياكى قىلمىسۇن ،ﷲ تائاالنىڭ يولىدا ئۆلۈپ كەتكەن كىشىگە ﷲ تائاالنىڭ
ياخشى رىزىق ۋە كاتتا ئەجىر بېرىدىغانلىقىنى يۇقىرىدىكى ئايەتتە بايان قىلىپ ئۆتتۇق.
ئىبنى ئەبۇھاتەم شۇرەھبىل ئىبنى سەمىتنىڭ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
بىز رۇمنىڭ زېمىنىدىكى بىر سېپىلنى قورشاپ ئۇزۇن تۇرۇپ كەتتۇق( ،بىر كۈنى) قېشىمىزدىن
سالمان پارىسى ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ :مەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ« :كىمكى چېگرا قوغداۋېتىپ
ئۆلۈپ كەتكەن بولسا ،ﷲ تائاال ئۇنىڭغا (ئۇ ئۆلۈپ كەتكەندىن كېيىنمۇ) شۇنداق قىلغانلىقىنىڭ
ئەجرىنى ،ياخشى رىزىقالرنى يەتكۈزۈپ تۇرىدۇ ۋە ئازدۇرغۇچىالردىن خاتىرجەم قىلىدۇ .ئەگەر
خالىساڭالر ،ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ﷲ نىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغانالرغا ،ئاندىن (جىھاد قىلىپ)
238
ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە ياكى (كېسەل بىلەن) ئۆلگەنلەرگە ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ
مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى) ئاتا قىلىدۇ .رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسى ھەقىقەتەن يالغۇز ﷲ
دۇر ،ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە ئۇالر مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ ،ﷲ
ھەقىقەتەن (ئۇالرنى مەمنۇن قىلىدىغان نەرسىلەرنى) بىلگۈچىدۇر ،ھەلىمدۇر (يەنى ئۇالرنىڭ
دۈشمەنلىرىنى جازاالشقا ئالدىراپ كەتمەيدۇ)﴾ دېگەن ئايىتىنى ئۇقۇڭالر» دېگەنلىكىنى ئاڭلىغان
ئىدىم -،دېدى.
ئابدۇراھمان ئىبنى جەھدەم خۇالنىڭ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكى رىۋايەت قىلىندى:
پۇزالە ئىبنى ئۇبەيد بەھرى دېگەن يەردە (بىرى مەنچاناقتىن ئېتىلغان نەرسە تېگىپ شېھىت
بولۇپ كەتكەن ،يەنە بىرى ئۆز ئەجىلى بىلەن ئۆلۈپ كەتكەن) ئىككى كىشىنىڭ جىنازىسىغا
((( ۋاقىئە سۈرىسى 89 - 88ـ ئايەت.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 169ـ ئايەت.
ھەج سۈرىسى
قاتناشتى .ئاندىن پۇزالە ئىبنى ئۇبەيد ئۆز ئەجىلى بىلەن ئۆلۈپ كەتكەن كىشىنىڭ قەبرىسىنىڭ
قېشىغا بېرىپ ئولتۇردى .ئۇنىڭغا :سەن نېمىشقا شېھىتنىڭ (قەبرىسىنى) تاشالپ قويۇپ،
بۇنىڭ قەبرىسىنىڭ قېشىدا ئولتۇرىسەن؟ -دېيىلدى .ئۇ :قىيامەت كۈنى بۇ ئىككىسىدىن قايسى
بىرىنىڭكىگە ئوخشاش قەبرىدىن قايتا تۇرغۇزۇلىشىمنىڭ مەن ئۈچۈن ھېچقانداق پەرقى يوق.
چۈنكى ،ﷲ تائاال﴿ :ﷲ نىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغانالرغا ،ئاندىن (جىھاد قىلىپ) ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە
ياكى (كېسەل بىلەن) ئۆلگەنلەرگە ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى)
ئاتا قىلىدۇ .رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسى ھەقىقەتەن يالغۇز ﷲ دۇر ،ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە
ئۇالر مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ ،ﷲ ھەقىقەتەن (ئۇالرنى مەمنۇن قىلىدىغان
نەرسىلەرنى) بىلگۈچىدۇر ،ھەلىمدۇر (يەنى ئۇالرنىڭ دۈشمەنلىرىنى جازاالشقا ئالدىراپ كەتمەيدۇ)﴾
دېدى ئەمەسمۇ؟ ئى ﷲ نىڭ بەندىسى! سەن ئۆزەڭ رازى بولىدىغان ئورۇنغا (يەنى جەننەتكە)
كىرگۈزۈلسەڭ ۋە ياخشى رىزىقتىن بەھرىمەن قىلىنساڭ ،يەنە نېمىنى ئارزۇ قىالتتىڭ؟ شۇڭا ﷲ
تائاالنىڭ نامى بىلەن قەسەم قىلىمەنكى( ،قىيامەت كۈنى) ئۇ ئىككىسىدىن قايسى بىرىنىڭكىگە
ئوخشاش قەبرىدىن قايتا تۇرغۇزۇلىشىمنىڭ (مەن ئۈچۈن) ھېچقانداق پەرقى يوق (((-،دېدى.
﴿ئىش مانا شۇنداق ،كىمكى قانچىلىك زۇلۇمغا ئۇچراپ شۇنچىلىك ئىنتىقامىنى ئالغان بولسا،
ئاندىن يەنە زۇلۇمغا ئۇچرىسا ،ﷲ ئۇنىڭغا چوقۇم ياردەم بېرىدۇ﴾ مۇقاتىل ئىبنى ھاييان ۋە ئىبنى
جەرىر :بۇ ئايەت ئۇرۇش چەكلەنگەن ئايدا مۇشرىكالرنىڭ خەۋەرلىرىنى تىڭتىڭالپ بېقىش ئۈچۈن
چىقىپ ،مۇشرىكالرنىڭ قوشۇنىغا يولۇقۇپ قالغان بىر تۈركۈم ساھابىلەر توغرىسىدا نازىل بولغان.
ساھابىلەر مۇشرىكالردىن ئۇرۇش چەكلەنگەن ئايدا ئۇرۇشماسلىقنى ﷲ نىڭ نامى بىلەن ئۆتۈنۈپ
سورايدۇ .مۇشرىكالر بۇنىڭغا ئۇنىماي ،ئۇرۇش قىلىش ئۈچۈن ساھابىلەرنىڭ ئۈستىگە باستۇرۇپ
كېلىدۇ .ئاندىن ساھابىلەرمۇ ئۇرۇشقا كىرىدۇ ،ﷲ تائاال مۇشرىكالرغا قارشى ساھابىلەرگە ياردەم
بېرىدۇ﴿ .ﷲ ھەقىقەتەن ناھايىتى ئەپۇ قىلغۇچىدۇر ،ناھايىتى مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر﴾.
*******
ﮘﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦ
ﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯﮰ ﮱﯓﯔﯕﯖﯗ
ﯘﯙﯚ
(شۇ نەرسە ﷲ نىڭ قۇدرىتىنىڭ ئاالمەتلىرىدىندۇركى) ﷲ كېچىنى كۈندۈزگە ،كۈندۈزنى
كېچىگە كىرگۈزىدۇ (شۇنىڭ بىلەن كېچە ـ كۈندۈزنىڭ ئۇزۇن ـ قىسقا بولۇشى پەسىللەر بويىچە
نۆۋەتلىشىپ تۇرىدۇ) ،ﷲ (بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى) ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر( ،ئەھۋالىنى) كۆرۈپ
تۇرغۇچىدۇر﴿ .﴾61بۇ (قۇدرەت) شۇنىڭ ئۈچۈندۇركى ،ﷲ ھەقتۇر( ،مۇشرىكالرنىڭ) ﷲ
نى قويۇپ ئىبادەت قىلىدىغان نەرسىلىرى (يەنى بۇتلىرى) باتىلدۇر ،ﷲ (ھەممە نەرسىدىن)
ئۈستۈندۇر،بۈيۈكتۇر﴿.﴾62
((( يەنى مەن جەننەتكە كىرسەم ۋە ﷲ تائاالنىڭ ياخشى نېمەتلىرىگە ئېرىشسەم ،مەيلى شېھىد بولغانالرنىڭ ياكى ئۆز
ئەجىلى بىلەن ئۆلۈپ كەتكەنلەرنىڭ قاتارىدا تىرىلدۈرۈلەي ،مەن ئۈچۈن بەرىبىر (ئوخشاش).
239
اﷲ تائاالنىڭ دۇنيانى ياراتقان ۋە ئۇنىڭدا خالىغىنىنى قىلىدىغان زات
ئىكەنلىكى
ﷲ تائاال بۇ يەردە ئۆزىنىڭ مەخلۇقاتالرنى ياراتقۇچى ۋە ئۇالردا ئۆزىنىڭ خالىغىنىنى قىلغۇچى
زات ئىكەنلىكىگە بىر ئەسكەرتىش بەردى .ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ شۇنداق زات ئىكەنلىكى توغرىسىدا
مۇنداق دېدى﴿ :ئېيتقىنكى« ،پادىشاھلىقنىڭ ئىگىسى بولغان ئى ﷲ! خالىغان ئادەمگە پادىشاھلىقنى
بېرىسەن ،خالىغان ئادەمدىن پادىشاھلىقنى تارتىپ ئالىسەن؛ خالىغان ئادەمنى ئەزىز قىلىسەن ،خالىغان
ئادەمنى خار قىلىسەن؛ ھەممە ياخشىلىق (نىڭ خەزىنىسى يالغۇز) سېنىڭ قولۇڭدىدۇر .سەن ھەقىقەتەن
ھەممىگە قادىرسەن ،كېچىنى كۈندۈزگە كىرگۈزىسەن ،كۈندۈزنى كېچىگە كىرگۈزىسەن( ،شۇنىڭ بىلەن
كېچە -كۈندۈزنىڭ ئۇزۇن -قىسقا بولۇشى پەسىللەر بويىچە نۆۋەتلىشىپ تۇرىدۇ)؛ جانلىقنى (يەنى
تىرىك بولغان ئىنساننى ،ھايۋاننى) جانسىزدىن (يەنى جانسىز بولغان ئابىمەنىدىن) چىقىرىسەن،
جانسىزنى (يەنى جانسىز بولغان ئابىمەنىينى) جانلىقتىن (يەنى جانلىق بولغان ئىنساندىن ،ھايۋاندىن)
چىقىرىسەن؛ ئۆزەڭ خالىغان كىشىگە ھېسابسىز رىزىق بېرىسەن»﴾((( يەنى ﷲ تائاال كېچىنى كۈندۈزگە،
كۈندۈزنى كېچىگە كىرگۈزۈش ئارقىلىق قىش پەسلىدە كېچىنى ئۇزۇن ،كۈندۈزنى قىسقا ،ياز پەسلىدە
كېچىنى قىسقا ،كۈندۈزنى ئۇزۇن قىلىدۇ.
﴿ﷲ (بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى) ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر( ،ئەھۋالىنى) كۆرۈپ تۇرغۇچىدۇر﴾ يەنى
ﷲ تائاال بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر ،ئۇالرنى كۆرۈپ تۇرغۇچىدۇر .بەندىلىرىنىڭ
ئەھۋالى ،ئۇالرنىڭ ئىش ـ ھەرىكەتلىرى ۋە ھەرىكەتسىز تۇرۇشلىرىدىن ھېچقانداق بىر نەرسە ﷲ
تائاالدىن مەخپىي ئەمەستۇر.
ﷲ تائاال يۇقىرىدا ئۆزىنىڭ مەخلۇقاتلىرىدا خالىغاننى قىلىدىغان زات ۋە ئۇالر توغرىسىدا چىقارغان
ھۆكمىگە ھېچ كىشى قارشى تۇرالمايدىغان ھاكىم ئىكەنلىكىنى بايان قىلغانىدى .بۇ يەردە مۇنداق
دېدى﴿ :بۇ (قۇدرەت) شۇنىڭ ئۈچۈندۇركى ،ﷲ ھەقتۇر﴾ يەنى ئۇنىڭدىن باشقا ئىبادەتكە اليىق ھەق
ئىالھ يوقتۇر .چۈنكى ،ئۇ ،خالىغىنى بولىدىغان ،خالىمىغىنى بولمايدىغان ،ھەممە نەرسىلەر ئۇنىڭغا
ئېھتىياجلىق ۋە ئۇنىڭغا بويسۇنغۇچى بولغان كاتتا ھۆكۈمرانلىقنىڭ ئىگىسى ﷲ دۇر.
﴿(مۇشرىكالرنىڭ) ﷲ نى قويۇپ ئىبادەت قىلىدىغان نەرسىلىرى (يەنى بۇتلىرى) باتىلدۇر﴾
240
يەنى مۇشرىكالرنىڭ چوقۇنغان بۇتلىرى ،ﷲ تائاالنىڭ ئوخشاشلىرى دەپ قارىغان نەرسىلىرى ۋە ﷲ
تائاالنى قويۇپ ئىبادەت قىلغان بارلىق نەرسىلىرى ھەق ئەمەستۇر .چۈنكى ،ئۇ نەرسىلەر بىرەر زىيان
كەلتۈرۈشكە ۋە ياكى بىرەر پايدا يەتكۈزۈشكە ئىگە ئەمەستۇر.
﴿ﷲ (ھەممە نەرسىدىن) ئۈستۈندۇر ،بۈيۈكتۇر﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ
ئۈستۈندۇر ،كاتتىدۇر﴾(((﴿ ،ﷲ مەخپىي ۋە ئاشكارا ئىشالرنىڭ ھەممىسىنى بىلگۈچىدۇر ،ھەممىدىن
بۈيۈكتۇر ،ھەممىدىن ئۈستۈندۇر﴾((( يەنى ھەممە نەرسىلەر ﷲ تائاالنىڭ تىزگىنلىشى ،ھۆكۈمرانلىقى
((( ئال ئىمران سۈرىسى - 36ـ 37ـ ئايەتلەر.
((( شۇرا سۈرىسى 4ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( رەئد سۈرىسى 9ـ ئايەت.
ھەج سۈرىسى
ۋە كاتتىلىقى ئاستىدىدۇر .ئۇنىڭدىن باشقا ئىالھ ،پەرۋەردىگار يوقتۇر .چۈنكى ،ئۇ بىر كاتتا زاتتۇركى،
ئۇنىڭدىن كاتتىسى يوقتۇر .بىر ئالىي زاتتۇركى ،ئۇنىڭدىن ئالىيسى يوقتۇر ۋە بىر چوڭ زاتتۇركى،
ئۇنىڭدىن چوڭى يوقتۇر .ﷲ تائاال (ھەددىدىن ئېشىپ) ئۆزلىرىگە ئۇۋال قىلغۇچىالرنىڭ چاپلىغان
بوھتانلىرىدىنناھايىتىپاكتۇر.
*******
ﯛﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮ
ﯯﯰﯱﯲﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙ
ﭚﭛﭜﭝ ﭞﭟﭠﭡﭢ ﭣﭤﭥ ﭦﭧﭨ ﭩﭪﭫ
ﭬﭭﭮﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹ
ﷲ نىڭ بۇلۇتتىن يامغۇر ياغدۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنى ،شۇنىڭ بىلەن زېمىننى يېشىلزارلىققا
ئايالندۇرىدىغانلىقىنىكۆرمىدىڭمۇ؟ﷲھەقىقەتەنناھايىتىمېھرىباندۇر،ھەممىدىنخەۋەرداردۇر﴿.﴾63
ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى شەيئىلەرنىڭ ھەممىسى ﷲ نىڭدۇر (يەنى ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر ،ﷲ نىڭ
مەخلۇقاتىدۇر ،ﷲ نىڭ تەسەررۇپى ئاستىدىدۇر) ،ﷲ ھەقىقەتەن ھەممىدىن بىھاجەتتۇر ،ھەمدۇساناغا
اليىقتۇر﴿ .﴾64ﷲ نىڭ يەر يۈزىدىكى نەرسىلەرنى ،ئۆزىنىڭ ئەمرى بويىچە دېڭىزدا يۈرۈۋاتقان كېمىلەرنى
سىلەرگە بويسۇندۇرۇپ بەرگەنلىكىنى كۆرمىدىڭمۇ؟ (ئاسماننىڭ) زېمىنغا چۈشۈپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن،
ﷲ ئاسماننى توختىتىپ تۇرىدۇ ،پەقەت ﷲ نىڭ ئىزنى بىلەن (ئاسماننىڭ قىيامەت بولغان چاغدا)
چۈشۈپ كېتىشى بۇنىڭدىن مۇستەسنا .ﷲ ئىنسانالرغا ھەقىقەتەن ناھايىتى شەپقەتلىكتۇر ،ناھايىتى
مېھرىباندۇر﴿ .﴾65ﷲ سىلەرگە ھاياتلىق بېرىدۇ ،ئاندىن سىلەرنىڭ جېنىڭالرنى ئالىدۇ ،ئاندىن
سىلەرنى تىرىلدۈرىدۇ ،ئىنسان ھەقىقەتەن (ﷲ نىڭ نېمەتلىرىگە) ناشۈكۈرلۈك قىلغۇچىدۇر﴿.﴾66
اﷲ تائاالنىڭ قۇدرىتىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان دەلىللەر
﴿ﷲ نىڭ بۇلۇتتىن يامغۇر ياغدۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنى﴾ بۇ ،ﷲ تائاالنىڭ قۇدرىتىنى ۋە ئۇنىڭ
ھۆكۈمرانلىقىنىڭ كاتتىلىقىنى كۆرسىتىدىغان پاكىتالردىندۇر .چۈنكى ،ﷲ تائاال شامالالرنى ئەۋەتىپ
بۇلۇتنى قوزغايدۇ ،ئاندىن بۇلۇتنى قۇرۇق ،قاقاس ،چۆلدەرەپ كەتكەن ،ھېچ ئۆسۈملۈك ئۆسمىگەن بىر
زېمىننىڭ ئۈستىگە ئاپىرىپ يامغۇر ياغدۇرىدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :سەن زېمىننى قاقاس
كۆرىسەن ،ئۇنىڭغا بىز يامغۇر ياغدۇرساق ئۇ جانلىنىدۇ ۋە كۆپىشىدۇ ،تۈرلۈك چىرايلىق ئۆسۈملۈكلەرنى
ئۈندۈرۈپ بېرىدۇ﴾(((.
﴿شۇنىڭ بىلەن زېمىننى يېشىلزارلىققا ئايالندۇرىدىغانلىقىنى كۆرمىدىڭمۇ؟﴾ يەنى ئۇ زېمىن
ھېچ نەرسە ئۈندۈرمەيدىغان ،قۇرۇق قاقاسلىقتىن كېيىن ياپ ـ يېشىللىققا ئايلىنىدۇ .بەزى ھىجازلىق
ئالىمالرنىڭ مۇنداق دېگەنلىكى رىۋايەت قىلىنىدۇ :زېمىن يامغۇردىن كېيىنال يېشىلچىلىققا ئايلىنىدۇ .ﷲ
((( ھەج سۈرىسى 5ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
241
راستىنىبىلگۈچىدۇر.
﴿ﷲ ھەقىقەتەن ناھايىتى مېھرىباندۇر ،ھەممىدىن خەۋەرداردۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال زېمىننىڭ
بۇرجەكلىرىدىكى ،ئەتراپلىرىدىكى ۋە ئىچىلىرىدىكى ئەڭ كىچىك دانچىنىمۇ بىلگۈچىدۇر ،ئۇنىڭدىن
ھېچ نەرسە مەخپىي ئەمەستۇر ،شۇڭا ﷲ تائاال ھەر بىر نەرسىگە سۇدىن بولغان يېتەرلىك نېسىۋىسىنى
يەتكۈزۈپ بېرىپ ،ئۇنى ياشارتىدۇ.
ﷲ تائاالنىڭ ھەممە نەرسىلەردىن خەۋەردار ئىكەنلىكىنى (لوقمان ھەكىمنىڭ بالىسىغا قىلغان
نەسىھىتىنى بايان قىلىپ كەلگەن) بۇ ئايەت ۋە تۆۋەندىكى ئايەتلەردىنمۇ كۆرىۋالغىلى بولىدۇ(﴿ :لوقمان
ئېيتتى) «ئى ئوغۇلچىقىم! قىلمىشىڭ قىچا چاغلىق نەرسە بولۇپ ،ئۇ ئۇيۇل تاشنىڭ ئىچىدە (يەنى
ئەڭ مەخپىي جايدا) يا ئاسمانالرنىڭ قېتىدا ياكى زېمىننىڭ ئاستىدا بولسىمۇ ،ﷲ ئۇنى ھازىر قىلىدۇ
(ئۇنىڭ ھېسابىنى ئالىدۇ) .ﷲ ھەقىقەتەن ئىنچىكە كۈزەتكۈچىدۇر ،ھەممىدىن خەۋەرداردۇر﴾(((﴿ ،ئۇالر
ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى سىرالرنى ئاشكارىلىغۇچى ،سىلەرنىڭ يوشۇرۇن ۋە ئاشكارا ئىشىڭالرنى
بىلىپ تۇرغۇچى ﷲ غا سەجدە قىلمايدۇ﴾((((﴿ ،دەرەختىن) تۆكۈلگەن ياپراقتىن ﷲ بىلمەيدىغان
بىرەرسىمۇ يوق ،مەيلى قاراڭغۇ يەر ئاستىدىكى بىرەر دانە ئۇرۇق بولسۇن ،مەيلى ھۆل ياكى قۇرۇق نەرسە
بولسۇن ،ھەممىسى (ﷲ غا مەلۇم بولۇپ) لەۋھۇلمەھپۇزدا يېزىقلىقتۇر﴾(((﴿ ،ئاسمان -زېمىندىكى زەررە
چاغلىق نەرسە ۋە ئۇنىڭدىن كىچىك ياكى چوڭ نەرسە بولسۇن ،ھېچقايسىسى ﷲ نىڭ بىلىشىدىن
چەتتە قالمايدۇ ،ئۇالرنىڭ ھەممىسى لەۋھۇلمەھپۇزدا خاتىرىلەنگەندۇر﴾(((.
﴿ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى شەيئىلەرنىڭ ھەممىسى ﷲ نىڭدۇر (يەنى ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر،
ﷲ نىڭ مەخلۇقاتىدۇر ،ﷲ نىڭ تەسەررۇپى ئاستىدىدۇر) ،ﷲ ھەقىقەتەن ھەممىدىن بىھاجەتتۇر،
ھەمدۇساناغا اليىقتۇر﴾ يەنى ھەممە نەرسە ئۇنىڭ مۈلكىدۇر ،ئۇ ئۆزىدىن باشقا نەرسىدىن بىھاجەتتۇر،
بارلىق نەرسىلەر ئۇنىڭغا ئېھتىياجلىقتۇر ۋە ئۇنىڭغا باش ئەگكۈچىدۇر.
﴿ﷲ نىڭ يەر يۈزىدىكى نەرسىلەرنى سىلەرگە بويسۇندۇرۇپ بەرگەنلىكىنى كۆرمىدىڭمۇ؟﴾ يەنى
تىڭشىمىساڭ ،ئەگەردە سەن پايدىلىق ۋەز ـ نەسىھەت،
نە پايدىدۇر قۇالق بىلەن كۆزلىرىڭنىڭ بولغىنى؟
كىمنىڭكى گەر كۆزلىرى كۆرمىسە شۇ ھەقنى ھەم،
شۇدۇر ئۇنىڭ ھاياتلىقتا خاتا يولنى تۇتقىنى.
گۇمراھلىقتا ياشاپ ئۆتەر ئاشۇ كىشى تا ئەبەد،
گاس ئەمەستۇر ،كور ئەمەستۇر توغرا يولدا تۇرغىنى.
زامان ،دۇنيا ،پەلەكلەر ھەرگىز مەڭگۈ تۇرمايدۇ،
قۇياش بىلەن ئايدەك ھەم يورۇقلۇقالر بەرگىنى.
كېلەر ئۆلۈم ھەممىگە خاھىشالرغا باقماستىن،
ئۆچ كۆرسىمۇ ئۆلۈمدە تاشالشقا ئۆز يۇرتىنى.
*******
230
ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜ ﭝﭞﭟ
ﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪﭫﭬ
(ئى مۇھەممەد!) ئۇالر (يەنى مۇشرىكالر) (مەسخىرە قىلىش يۈزىسىدىن سەندىن ئازابنىڭ تېز
نازىل بولۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ (ئازاب چوقۇم نازىل بولىدۇ ،لېكىن ئۇنىڭ نازىل بولۇشىنىڭ مۇئەييەن
ۋاقتى ـ سائىتى بولىدۇ) ،ﷲ ۋەدىسىگە ھەرگىز خىالپلىق قىلمايدۇ (ﷲ بەندىلىرىنى جازاالشقا
ئالدىراپ كەتمەيدۇ) ،ھەقىقەتەن پەرۋەردىگارىڭنىڭ دەرگاھىدىكى بىر كۈن سىلەر سانايدىغان مىڭ
يىلچىلىكتۇر﴿ ).﴾47نۇرغۇن شەھەر ئاھالىلىرى زالىم تۇرۇقلۇق ،ئۇالرغا مەن مۆھلەت بەردىم (ئۇالر بۇ
ھەج سۈرىسى
مۆھلەتكە مەغرۇر بولۇپ كەتتى) ،ئاندىن (يەنى ئۇالرغا ئۇزاق مۇددەت مۆھلەت بەرگىنىمدىن كېيىن) ئۇالرنى
جازالىدىم ،ئاخىر قايتىدىغان جاي مېنىڭ دەرگاھىمدۇر (يەنى ئاخىر ھەممىسى ماڭا كېلىدۇ)﴿.﴾48
كاپىرالرنىڭ ئازابنىڭ كېلىشىنى تەلەپ قىلىشلىرى
ﷲ تائاال پەيغەمبىرى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ئى مۇھەممەد!) ئۇالر (يەنى
مۇشرىكالر) (مەسخىرە قىلىش يۈزىسىدىن سەندىن ئازابنىڭ تېز نازىل بولۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ (ئازاب
چوقۇم نازىل بولىدۇ ،لېكىن ئۇنىڭ نازىل بولۇشىنىڭ مۇئەييەن ۋاقتى ـ سائىتى بولىدۇ)﴾ يەنى ﷲ
تائاالنى ،كىتابىنى ،پەيغەمبىرىنى ۋە قىيامەت كۈنىنى ئىنكار قىلغۇچى ئاشۇ كاپىرالر سەندىن ئازابنىڭ
تېزرەك كېلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئۆز ۋاقتىدا ئۇالر« :ئەگەر بۇ (يەنى قۇرئان) سېنىڭ
تەرىپىڭدىننازىلبولغانھەقىقەتبولىدىغانبولسا،ئاسماندىنئۈستىمىزگەتاشياغدۇرغىنياكىبىزنى
قاتتىق ئازاب بىلەن جازالىغىن!» دېدى﴾(((﴿ ،ئۇالر (مەسخىرە قىلىش يولى بىلەن)« :پەرۋەردىگارىمىز!
(سەن بىزگە ئازابتىن ۋەدە قىلغان) نېسىۋىمىزنى بىزگە بالدۇرراق ـ قىيامەت كۈنىدىن ئىلگىرى بەرگىن»
دېيىشتى﴾(((.
﴿ﷲ ۋەدىسىگە ھەرگىز خىالپلىق قىلمايدۇ﴾ يەنى ﷲ تائاال قىيامەتنى مەيدانغا كەلتۈرۈش،
دۈشمەنلىرىدىن ئىنتىقام ئېلىش ۋە يېقىن بەندىلىرىنى ئىززەتلەشكە قىلغان ۋەدىسىگە ھەرگىز خىالپلىق
قىلمايدۇ.
﴿ھەقىقەتەن پەرۋەردىگارىڭنىڭ دەرگاھىدىكى بىر كۈن سىلەر سانايدىغان مىڭ يىلچىلىكتۇر﴾
يەنى ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ ئىنتىقام ئېلىشقا قادىر ئىكەنلىكىنى ۋە ھەرقانچە كېچىكتۈرسىمۇ ۋە مۆھلەت
بەرسىمۇ،ئازابقاتېگىشلىكبولغانالرنىڭ(ئۆزىنىڭتۇتۇشىدىن)قۇتۇلۇپكېتەلمەيدىغانلىقىنىبىلگەچكە،
مەخلۇقاتلىرىنىڭ سانىشىچە بولغان مىڭ يىل ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدا ئۇنىڭ ھۆكمىگە نىسبەتەن بىر
كۈندەكتۇر.
﴿نۇرغۇن شەھەر ئاھالىلىرى زالىم تۇرۇقلۇق ،ئۇالرغا مەن مۆھلەت بەردىم (ئۇالر بۇ مۆھلەتكە مەغرۇر
بولۇپ كەتتى) ،ئاندىن (يەنى ئۇالرغا ئۇزاق مۇددەت مۆھلەت بەرگىنىمدىن كېيىن) ئۇالرنى جازالىدىم،
ئاخىر قايتىدىغان جاي مېنىڭ دەرگاھىمدۇر (يەنى ئاخىر ھەممىسى ماڭا كېلىدۇ)﴾ ئىبنى ئەبۇھاتەم
ئەبۇھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
«مۇسۇلمانالرنىڭ پېقىرلىرى بايلىرىدىن جەننەتكە يېرىم كۈن (يەنى 500يىل) بۇرۇن كىرىدۇ».
ئەبۇداۋۇد سەئد ئىبنى ۋاققاستىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ« :ھەقىقەتەن مەن ئۈممەتلىرىم
ئىچىدىكى بايالرنىڭ ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرنى (ھېساب ئېلىش ئۈچۈن) پېقىرالردىن كېچىكتۈرۈپ قويۇشى
بىلەن پەرۋەردىگارىنىڭ دەرگاھىدا (ئاخىرەتنىڭ كۈنلىرىدىن) يېرىم كۈن سەۋر قىلىپ تۇرۇشتىن ئاجىز
كېلىپ قالماسلىقىنى ئۈمىد قىلىمەن» دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ .سەئدتىن :يېرىم كۈن قانچىلىك
((( ئەنفال سۈرىسى 32ـ ئايەت.
((( ساد سۈرىسى 16ـ ئايەت.
231
ۋاقىتقا توغرا كېلىدۇ؟ -دەپ سورالغاندا ،سەئد :ھازىرقى كۈنلەرنىڭ 500يىلىغا توغرا كېلىدۇ -،دەپ
جاۋاب بەردى.
*******
ﭭﭮﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼ
ﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇ
(ئى مۇھەممەد! ﷲ نىڭ ئازابىنىڭ تېز نازىل بولۇشىنى تەلەپ قىلغۇچىالرغا) ئېيتقىنكى« ،ئى
ئىنسانالر! سىلەرگە مەن ھەقىقەتەن ئاشكارا ئاگاھالندۇرغۇچىمەن»﴿ .﴾49ئىمان ئېيتقانالر ۋە ياخشى
ئەمەللەرنى قىلغانالر مەغپىرەتكە ۋە ئېسىل رىزىققا (يەنى جەننەتكە) ئېرىشىدۇ﴿ .﴾50بىزنى ئاجىز بىلىپ
ئايەتلىرىمىزنى يوققا چىقىرىش ئۈچۈن تىرىشقۇچىالر ـ ئەنە شۇالر ئەھلى دوزاختۇر﴿.﴾51
ياخشى كىشىلەرنىڭ مۇكاپاتى ۋە يامان كىشىلەرنىڭ جازاسى
كاپىرالر مەسخىرە قىلىش يۈزىسىدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن ئازابنىڭ تېز چۈشۈشىنى تەلەپ
قىلغاندا ﴿(ئى مۇھەممەد! ﷲ نىڭ ئازابىنىڭ تېز نازىل بولۇشىنى تەلەپ قىلغۇچىالرغا) ئېيتقىنكى« ،ئى
ئىنسانالر! سىلەرگە مەن ھەقىقەتەن ئاشكارا ئاگاھالندۇرغۇچىمەن»﴾ يەنى ﷲ تائاال مېنى سىلەرگە
قاتتىق بىر ئازابنىڭ ئالدىدىكى ئاگاھالندۇرغۇچى قىلىپ ئەۋەتتى ،سىلەرنىڭ قىلمىشلىرىڭالردىن ماڭا
ھېچ بىر مەسئۇلىيەت يۈكلەنمەيدۇ .ئىشلىرىڭالر ﷲ تائاالغا تاپشۇرۇلغاندۇر .ئەگەر ﷲ تائاال خالىسا
سىلەرگە ئازابنى بۇرۇنال چۈشۈرىدۇ ،خالىسا كېچىكتۈرىدۇ ،خالىسا تەۋبە قىلغان كىشىنىڭ تەۋبىسىنى
قوبۇل قىلىدۇ ،خالىسا بەتبەختلىك يېزىلىپ كەتكەن كىشىنى ئازدۇرۇۋېتىدۇ .ئۇ خالىغاننى قىلىدىغان
زاتتۇر (ئۇنىڭغا ھېچ كىشى قارشى چىقالمايدۇر) .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ نىڭ
ھۆكمىگە ھېچ كىشى قارشى تۇرالمايدۇ .ﷲ تېز ھېساب ئالغۇچىدۇر﴾(((.
232
﴿ئىمان ئېيتقانالر ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانالر﴾ يەنى چىن دىلىدىن ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى
ئەمەل ـ ئىبادەت قىلىش ئارقىلىق ئىمانىنىڭ راستلىقىنى ئىسپاتلىغانالر ﴿مەغپىرەتكە ۋە ئېسىل رىزىققا
(يەنى جەننەتكە) ئېرىشىدۇ﴾ يەنى ئىلگىرى قىلغان گۇناھلىرى ئۈچۈن مەغپىرەتكە ،ئاز بولسىمۇ قىلغان
ياخشى ئىش ـ ئەمەلى ئۈچۈن مۇكاپاتقا ئېرىشىدۇ.
﴿بىزنى ئاجىز بىلىپ ئايەتلىرىمىزنى يوققا چىقىرىش ئۈچۈن تىرىشقۇچىالر﴾ مۇجاھىد بۇ ئايەتنىڭ
مەنىسىھەققىدە:كىشىلەرنىڭپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمغائەگىشىشىگەتوسالغۇبولۇپ﴿،ئايەتلىرىمىزنى
يوققا چىقىرىش ئۈچۈن تىرىشقۇچىالر﴾ دېگەنلىكتۇر -،دېدى( .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە) ئابدۇلالھ
ئىبنى زۇبەيرىمۇ شۇنداق دېدى.
﴿ئەنە شۇالر ئەھلى دوزاختۇر﴾ يەنى ئۇالر ئازابى ،قىيىن ـ قىستىقى قاتتىق بولغان كۆيدۈرگۈچى
((( رەئد سۈرىسى 41ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
ھەج سۈرىسى
ئوتقا كىرگۈچىلەردۇر .ﷲ تائاال بىزنى ئۇ ئوتتىن ساقلىسۈن! ﷲ تائاال كاپىرالرنى قاتتىق ئازاباليدىغانلىقى
توغرىسىدا مۇنداق دېدى﴿ :كاپىر بولغانالرغا ۋە (كىشىلەرنى) ﷲ نىڭ يولىدىن (يەنى دىنىدىن)
توسقانالرغا ئۇالرنىڭ قىلغان بۇزغۇنچىلىقلىرى ئۈچۈن ئازاب ئۈستىگە ئازاب قوشۇپ ،زىيادە ئازاب
قىلىمىز﴾(((.
*******
ﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎ ﮏﮐ ﮑ ﮒ ﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙ
ﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦﮧﮨﮩ
ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ
ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤﯥ ﯦ ﯧ ﯨ
ﯩﯪﯫﯬﯭﯮ
بىز سەندىن ئىلگىرى ئەۋەتكەن قايسىبىر رەسۇل ،قايسىبىر پەيغەمبەر بولمىسۇن ،ئۇ (ﷲ
نازىل قىلغان ئايەتلەرنى) ئوقۇغان چاغدا ،شەيتان ھامان ئۇنىڭ قىرائىتىگە (شۈبھە) سالىدۇ .ﷲ
شەيتاننىڭ سالغان شۈبھىسىنى بەربات قىلغاندىن كېيىن ،ئۆزىنىڭ ئايەتلىرىنى مۇستەھكەم قىلىدۇ.
ﷲ ھەممىنى بىلگۈچىدۇر ،ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر﴿( .﴾52ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى)
دىللىرىدا (مۇناپىقلىق) ئىللىتى بارالرنى ،دىللىرى قەساۋەتلىشىپ كەتكەنلەرنى (يەنى ئەبۇجەھل،
نەزر ،ئۇتبەگە ئوخشاش ﷲ نىڭ زىكرىگە دىلى ئېرىمەس كۇففارالرنى) شەيتاننىڭ سالغان شۈبھىسى
بىلەن سىناش ئۈچۈندۇر ،زالىمالر (يەنى يۇقىرىدىكى مۇناپىقالر ،مۇشرىكالر) ھەقىقەتەن (ﷲ غا ۋە
ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە) قاتتىق ئاداۋەتتىدۇر﴿( .﴾53ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى) ئىلىم ئەھلىلىرىنىڭ
قۇرئاننىڭ پەرۋەردىگارىڭ تەرىپىدىن كەلگەن ھەقىقەت ئىكەنلىكىنى بىلىشلىرى ،شۇنىڭ بىلەن ئىمان
ئېيتىشلىرى ،دىللىرىنىڭ قۇرئانغا بويسۇنۇشى ئۈچۈندۇر .ﷲ مۆمىنلەرنى ھەقىقەتەن توغرا يولغا
باشلىغۇچىدۇر﴿.﴾54
شەيتاننىڭ پەيغەمبەرلەرنىڭ قىرائىتىگە ئارىلىشىدىغانلىقى ۋە اﷲ تائاالنىڭ
ئۇنى بىكار قىلىۋېتىدىغانلىقى
كۆپلىگەن تەپسىرشۇناس ئالىمالر :بۇ يەردە بۇتالرنىڭ ھېكايىسىنى((( ۋە ھەبەشىستانغا ھىجرەت
((( نەھل سۈرىسى 88ـ ئايەت.
((( يەنى كۆپلىگەن تەپسىرشۇناس ئالىمالر :بىر كۈنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ھەرەم مەسجىدىدە كاپىرالر بىلەن بىللە
ئولتۇرغان ئىدى ،ﷲ ئۇنىڭغا نەجم سۈرىسىنى چۈشۈردى ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇ سۈرىنى كاپىرالرغا ئوقۇپ
بېرىپ ،ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ئېيتىپ بېقىڭالرچۇ! الت ،ئۇززا ۋە ئۈچىنچىسى بولغان ماناتالر (اللە تائاالدەك كۈچ -قۇۋۋەتكە
ئىگىمۇ؟)﴾ دېگەن ئايىتىگە كەلگەندە ،شەيتان :ئۇالر ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدا شاپائەتلىرى قوبۇل قىلىنىدىغان
بۇتالردۇر دېگەن سۆزنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ تىلىغا سېلىپ قويىدۇ .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇ سۈرىگە
شۇ سۆزنى قوشۇپ ئوقۇيدۇ .كاپىرالر :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇتلىرىمىزنىڭ ياخشى تەرىپىنى قىلدى دەپ ئويالپ
233
قىلىپ بارغان مۇسۇلمانالرنىڭ كۆپ قىسمىنىڭ قۇرەيش مۇشرىكلىرى ئىمان ئېيتتى دەپ گۇمان قىلىپ
ھەبەشىستاندىن قايتىپ كەلگەنلىكىنى بايان قىلىدۇ .لېكىن ،تەپسىرشۇناسالرنىڭ بايان قىلغان بۇ
ھېكايىسى توغرىلىق دەرىجىسىگە يەتمىگەن بىر باياندىن ئىبارەتتۇر.
﴿بىز سەندىن ئىلگىرى ئەۋەتكەن قايسىبىر رەسۇل ،قايسىبىر پەيغەمبەر بولمىسۇن ،ئۇ (ﷲ نازىل
قىلغان ئايەتلەرنى) ئوقۇغان چاغدا ،شەيتان ھامان ئۇنىڭ قىرائىتىگە (شۈبھە) سالىدۇ﴾ بۇ ئايەتنىڭ
مەنىسى ھەققىدە ئىمام بۇخارى ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ :پەيغەمبەر سۆزلىسە ،شەيتان ئۇنىڭ سۆزىگە شۈبھە سالىدۇ ،ئاندىن ﷲ تائاال شەيتان سالغان
شۈبھىنىيوقىتىۋېتىدۇ.
﴿ئۆزىنىڭ ئايەتلىرىنى مۇستەھكەم قىلىدۇ﴾ ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ئۇ (ﷲ نازىل
قىلغان ئايەتلەرنى) ئوقۇغان چاغدا ،شەيتان ھامان ئۇنىڭ قىرائىتىگە (شۈبھە) سالىدۇ﴾ دېگەن ئايىتىنىڭ
مەنىسى ھەققىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :پەيغەمبەر
سۆزلىسە ،شەيتان ئۇنىڭ سۆزىگە شۈبھە تاشاليدۇ .مۇجاھىد بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە مۇنداق دېدى:
پەيغەمبەر گەپ قىلسا ،شەيتان ئۇنىڭ گېپىگە شۈبھە تاشاليدۇ .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە بەغەۋى
ۋە كۆپلىگەن تەپسىرشۇناس ئالىمالر مۇنداق دېدى :پەيغەمبەر ئۆزىگە چۈشۈرۈلگەن كىتابنى ئوقۇغاندا،
شەيتان ئۇنىڭ ئوقۇشىغا شۈبھە تاشاليدۇ .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە زەھھاكمۇ شۇنداق دېدى.
ئىبنى جەرىر بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە :پەيغەمبەر ﷲ تائاالنىڭ كىتابىنى ئوقۇسا ،شەيتان
ئۇنىڭ گېپىگە شۈبھە تاشاليدۇ -،دەيدۇ.
﴿ﷲ شەيتاننىڭ سالغان شۈبھىسىنى بەربات قىلغاندىن كېيىن﴾ ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە بۇ ئايەتنىڭ
مەنىسى ھەققىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ﷲ تائاال
شەيتان تاشلىغان شۈبھىنى يوق قىلىدۇ.
﴿ﷲ ھەممىنى بىلگۈچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال كەلگۈسىدە بولىدىغان بارلىق ئىشالرنى ۋە
ھادىسىلەرنى بىلىدۇ ،ئۇنىڭغا ھېچ نەرسە يوشۇرۇن بولمايدۇ.
﴿ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ ئورۇنالشتۇرۇشلىرىدا ،يارىتىشىدا،
بۇيرۇقلىرىدا ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر.
234
﴿(ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى) دىللىرىدا (مۇناپىقلىق) ئىللىتى بارالرنى﴾ يەنى دىللىرىدا شەك،
شېرىك ،كۇپۇرلۇق ۋە مۇناپىقلىق بارالرنى﴿ ،دىللىرى قەساۋەتلىشىپ كەتكەنلەرنى (يەنى ئەبۇجەھل،
نەزر ،ئۇتبەگە ئوخشاش ﷲ نىڭ زىكرىگە دىلى ئېرىمەس كۇففارالرنى) شەيتاننىڭ سالغان شۈبھىسى
بىلەن سىناش ئۈچۈندۇر﴾.
ئىبنى جەرىر ﷲ تائاالنىڭ(﴿ :ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى) دىللىرىدا (مۇناپىقلىق) ئىللىتى
بارالرنى﴾ دېگەن ئايىتىدىن مۇناپىقالر﴿ ،دىللىرى قەساۋەتلىشىپ كەتكەنلەرنى (يەنى ئەبۇجەھل ،نەزر،
(خوشال بولۇپ) ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم سۈرىنىڭ ئايىغىدىكى سەجدە ئايىتىنى ئوقۇپ سەجدە قىلغاندا ،كاپىرالرمۇ
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بىلەن بىللە سەجدە قىلىدۇ ،بۇنى ئاڭلىغان ھەبەشىستاندىكى مۇسۇلمانالر كاپىرالرنىڭ
ھەممىسى مۇسۇلمان بولۇپتۇ دەپ ھەبەشىستاندىن قايتىپ كەلگەن -،دەپ بايان قىلىدۇ.
ھەج سۈرىسى
ئۇتبەگە ئوخشاش ﷲ نىڭ زىكرىگە دىلى ئېرىمەس كۇففارالرنى)﴾ دېگەن ئايىتىدىن مۇشرىكالر كۆزدە
تۇتۇلىدۇ -،دەيدۇ.
﴿زالىمالر (يەنى يۇقىرىدىكى مۇناپىقالر ،مۇشرىكالر) ھەقىقەتەن (ﷲ غا ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە)
قاتتىق ئاداۋەتتىدۇر﴾ يەنى (زالىمالر) قاتتىق گۇمراھلىقتىدۇر ،قارشىلىق كۆرسەتكۈچىدۇر ،ھەقىقەتتىن ۋە
توغرىدىن بەك يىراق بولغان تەرسالىق ئىچىدىدۇر.
﴿(ﷲ تائاالنىڭ مۇنداق قىلىشى) ئىلىم ئەھلىلىرىنىڭ قۇرئاننىڭ پەرۋەردىگارىڭ تەرىپىدىن
كەلگەن ھەقىقەت ئىكەنلىكىنى بىلىشلىرى ،شۇنىڭ بىلەن ئىمان ئېيتىشلىرى ،دىللىرىنىڭ قۇرئانغا
بويسۇنۇشى ئۈچۈندۇر﴾ ھەق بىلەن ناھەقنى ئايرىيااليدىغان ،پايدىلىق ئىلىم بېرىلگەن كىشىلەرنى،
ﷲ تائاال ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ئىمان ئېيتقان كىشىلەرنى ،ساڭا ۋەھىي قىلغان نەرسىمىزنىڭ
پەرۋەردىگارىڭ ﷲ تائاال تەرىپىدىن چۈشۈرۈلگەن بىر ھەقىقەت ئىكەنلىكىنى بىلسۇن دېگەنلىكىمىز
ئۈچۈندۇر ،پەرۋەردىگارىڭ ئۇ ھەقىقەتنى ئۆز ئىلمى بىلەن چۈشۈردى ۋە ئۇنى باشقا بىر نەرسىنىڭ
ئۇنىڭغا ئارىلىشىپ قېلىشىدىن ساقلىدى ۋە قوغدىدى.
بەلكى ئۇ ،ﷲ تائاال تۆۋەندىكى ئايىتىدە سۈپەتلىگەن ئۇلۇغ بىر كىتابتۇر﴿ :ئۇنىڭغا ئالدىدىنمۇ،
ئارقىسىدىنمۇ (يەنى ھېچقايسى تەرىپىدىن) باتىل يۈزلەنمەيدۇ ،ئۇ ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچى،
مەدھىيىگە اليىق ﷲ تەرىپىدىن نازىل قىلىنغاندۇر﴾(((.
﴿ﷲ مۆمىنلەرنى ھەقىقەتەن توغرا يولغا باشلىغۇچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۇالرنى دۇنيا ۋە
ئاخىرەتتە توغرا يولغا باشاليدۇ .ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرنى دۇنيادا توغرا يولغا باشاليدۇ دېگىنىمىز ،ﷲ
تائاال ئۇالرنى ھەقكە ئەگىشىشكە باشاليدۇ .ناھەقچىلىككە قارشى تۇرۇش ۋە ئۇنىڭدىن ساقلىنىشتا ئۇتۇق
ئاتا قىلىدۇ .ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرنى ئاخىرەتتە توغرا يولغا باشلىشى بولسا ،ﷲ تائاال ئۇالرنى ئاخىرەتتە
جەننەتلەرنىڭ ئالىي ئورۇنلىرىغا يەتكۈزىدىغان ،قاتتىق ئازابتىن ۋە جەھەننەمدىن ساقالپ قالىدىغان
يولالرغاباشاليدىغانلىقىدۇر.
*******
ﯯﯰﯱﯲ ﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾ
ﯿ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ
ﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧ
كاپىرالر تاكى ئۇالرغا قىيامەت ئۇشتۇمتۇت كەلگۈچە ياكى ئۇالرغا قىيامەت كۈنىنىڭ ئازابى يەتكۈچە
قۇرئاندىن ھامان شەكلىنىدۇ﴿ .﴾55بۇ كۈندە پادىشاھلىق (يالغۇز) ﷲ غا خاستۇر ،ﷲ بەندىلەر
ئارىسىدا (ئادىل) ھۆكۈم چىقىرىدۇ ،ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانالر (تۈرلۈك) نازۇ نېمەتلەر
بار جەننەتلەردە بولىدۇ﴿ .﴾56كاپىرالر ۋە بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانالر (دوزاختا) خار قىلغۇچى
ئازابقا دۇچار بولىدۇ﴿.﴾57
((( فۇسسىلەت سۈرىسى - 42ئايەت.
235
مۇشرىكالرنىڭ داۋاملىق تۈردە شەكلىنىش ۋە ئىككىلىنىش ئۈستىدە
ياشايدىغانلىقى
ﷲ تائاال كاپىرالرنىڭ قۇرئاندىن شەكلىنىپال يۈرىدىغانلىقىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دېدى:
﴿كاپىرالر تاكى ئۇالرغا قىيامەت ئۇشتۇمتۇت كەلگۈچە﴾ مۇجاھىد بۇ يەردە مۇنداق دېدى :ﷲ تائاال
كىشىلەرنى پەقەت ئۇالر سەكراتقا چۈشۈپ قالغاندا ياكى غەپلەتتە قالغاندا ۋە ياكى باياشات ياشاۋاتقاندا
ئۇشتۇمتۇت تۇتىدۇ ،شۇڭا سىلەر (سىلەرنىڭ يامان قىلمىشلىرىڭالر ئۈچۈن) ﷲ تائاالنىڭ (دەرھال
تۈتمىغانلىقىغا) ئالدىنىپ كەتمەڭالر ،ﷲ تائاالنىڭ دەرھال تۇتمىغانلىقىغا پەقەت دىندىن يىراقلىشىپ
كەتكەن كىشىلەرال گوللىنىپ كېتىدۇ.
﴿ياكى ئۇالرغا قىيامەت كۈنىنىڭ ئازابى يەتكۈچە قۇرئاندىن ھامان شەكلىنىدۇ﴾ مۇجاھىد بۇ
ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە ئۇبەي ئىبنى كەئبنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ( :ئۇالرغا ئازابى
كېلىدىغان) بۇ كۈندىن بەدرى كۈنى كۆزدە تۇتۇلغان.
ئىكرىمە ۋە مۇجاھىد بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە :ئۇ كۈندىن قىيامەت كۈنى كۆزدە تۇتۇلىدۇ-،
دېدى .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە زەھھاك ۋە ھەسەنبەسرىمۇ شۇنداق دېدى.
﴿بۇ كۈندە پادىشاھلىق (يالغۇز) ﷲ غا خاستۇر ،ﷲ بەندىلەر ئارىسىدا (ئادىل) ھۆكۈم
چىقىرىدۇ﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ﷲ ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىباندۇر ،قىيامەت
كۈنىنىڭ ئىگىسىدۇر﴾(((﴿ ،پادىشاھلىق بۇ كۈندە مەرھەمەتلىك ﷲ غا خاستۇر ،بۇ كۈن كاپىرالرغا
قىيىندۇر﴾(((.
﴿ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانالر (تۈرلۈك) نازۇ نېمەتلەر بار جەننەتلەردە بولىدۇ﴾
يەنى چىن دىلىدىن ئىمان ئېيتىپ ،ﷲ تائاال ۋە پەيغەمبىرىگە ئىشەنگەن ،بىلگىنىگە ئەمەل قىلغان
ۋە دىلى بىلەن تىلى بىر بولغان ۋە بۇنداق بولغانلىقى ئەمەللىرىدە ئىپادىلەنگەن كىشىلەر ئۈچۈن
نازۇنېمەتلىرى مەڭگۈ داۋاملىشىدىغان ۋە يوقاپ كەتمەيدىغان جەننەتلەر باردۇر.
﴿كاپىرالر ۋە بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانالر (دوزاختا) خار قىلغۇچى ئازابقا دۇچار بولىدۇ﴾
236
يەنى دىللىرى بىلەن ھەققە كۆز يۇمغان ،ئۇنىڭدىن تانغان ،ئۇنى ئىنكار قىلغان ،پەيغەمبەرلەرگە
قارشىلىق قىلغان ۋە ئۇالرغا ئەگىشىشتىن چوڭلۇق قىلغانالرغا (ئۇالرنىڭ ھەقىقەتكە ئەگىشىشتىن چوڭلۇق
قىلىپ ئۇنىڭدىن يۇز ئۆرۈگەنلىكىنىڭ جازاسى ئۈچۈن) خارلىغۇچى ئازاب باردۇر .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە
مۇنداق دەيدۇ﴿ :شۈبھىسىزكى ،مېنىڭ ئىبادىتىمدىن چوڭچىلىق قىلىپ باش تارتىدىغانالر خار ھالدا
جەھەننەمگەكىرىدۇ»﴾(((.
*******
((( فاتىھە سۈرىسى 4 - 3ـ ئايەتلەر.
((( فۇرقان سۈرىسى 26ـ ئايەت.
((( غافىر سۈرىسى 60ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
ھەج سۈرىسى
ﭨﭩﭪﭫﭬﭭﭮﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶ
ﭷﭸﭹﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄ
ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑﮒ ﮓ ﮔ ﮕ
ﮖﮗ
ﷲ نىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغانالرغا ،ئاندىن (جىھاد قىلىپ) ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە ياكى (كېسەل
بىلەن) ئۆلگەنلەرگە ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى) ئاتا قىلىدۇ.
رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسى ھەقىقەتەن يالغۇز ﷲ دۇر﴿ .﴾58ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە ئۇالر
مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ ،ﷲ ھەقىقەتەن (ئۇالرنى مەمنۇن قىلىدىغان
نەرسىلەرنى)بىلگۈچىدۇر،ھەلىمدۇر(يەنىئۇالرنىڭدۈشمەنلىرىنىجازاالشقائالدىراپكەتمەيدۇ)﴿.﴾59
ئىش مانا شۇنداق ،كىمكى قانچىلىك زۇلۇمغا ئۇچراپ شۇنچىلىك ئىنتىقامىنى ئالغان بولسا ،ئاندىن
يەنە زۇلۇمغا ئۇچرىسا ،ﷲ ئۇنىڭغا چوقۇم ياردەم بېرىدۇ ،ﷲ ھەقىقەتەن ناھايىتى ئەپۇ قىلغۇچىدۇر،
ناھايىتىمەغپىرەتقىلغۇچىدۇر﴿.﴾60
اﷲ تائاالنىڭ يولىدا ھىجرەت قىلىپ چىققان كىشى ئۈچۈن كاتتا ئەجىر
بېرىلىدىغانلىقى
﴿ﷲ نىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغانالرغا ،ئاندىن (جىھاد قىلىپ) ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە ياكى
(كېسەل بىلەن) ئۆلگەنلەرگە ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى)
ئاتا قىلىدۇ﴾ يەنى ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە ﷲ تائاالنىڭ رازىلىقىنى ۋە ئۇنىڭ دەرگاھىدىكى كاتتا
ئەجىرلەرنى ئىزدەپ ﷲ تائاالنىڭ يولىدا ھىجرەت قىلىپ ،ۋەتىنىنى ،خوتۇن ،باال ـ چاقىلىرىنى
ۋە دوست ـ بۇرادەرلىرىنى تاشالپ چىقىپ ،ﷲ تائاالغا ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ۋە ئۇنىڭ دىنىغا
ياردەم بېرىش ئۈچۈن ئۆز شەھىرىدىن ئايرىلىپ جىھاد قىلىپ ياكى جىھاد قىلماي ئۆز ئەجىلى
بىلەن ئۆلۈپ كەتكەن كىشىلەرنىڭ كۆپ ئەجىرگە ۋە ياخشى ماختاشالرغا ئېرىشىدىغانلىقىدىن ۋە
ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرغا ئۇالرنى خۇرسەن قىلىدىغان جەننەتنىڭ نازۇنېمەتلىرىنى بېرىدىغانلىقىدىن
خەۋەر بېرىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :كىمكى ﷲ يولىدا ھىجرەت قىلىدىكەن ،ئۇ زېمىندا
چىقىش يولى ۋە كەڭچىلىك تاپىدۇ .كىمكى ئۆيىدىن ﷲ نىڭ ۋە پەيغەمبەرنىڭ تەرىپىگە ھىجرەت
قىلىپ چىقسا ،ئاندىن يولدا ئۆلسە ،ئۇنىڭ ئەجرىنى چوقۇم ﷲ بېرىدۇ﴾(((.
﴿رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسى ھەقىقەتەن يالغۇز ﷲ دۇر ،ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە ئۇالر
مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئەگەر
ئۇ مېيىت مۇقەررەبلەردىن (يەنى تائەت -ئىبادەت ۋە ياخشى ئىشالرنى ئەڭ ئالدىدا قىلغۇچىالردىن)
بولىدىغان بولسا( ،ئۇنىڭ مۇكاپاتى) راھەت -پاراغەت ،ياخشى رىزىق ۋە نازۇنېمەتلىك جەننەت
((( نىسا سۈرىسى 100ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
237
بولىدۇ﴾((( يەنى ﷲ تائاال﴿ :ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى)
ئاتا قىلىدۇ﴾ دېگەن ئايىتىدە خەۋەر بەرگەندەك ،بۇ ئايىتىدىمۇ ئۇالرغا راھەت ـ پاراغەت ،ياخشى
رىزىق ۋە نازۇنېمەتلىك جەننەتنىڭ بارلىقىدىن خەۋەر بېرىدۇ.
﴿ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە ئۇالر مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ ،ﷲ
ھەقىقەتەن بىلگۈچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغان ۋە جىھاد قىلغانالرنى ۋە
ئۇنىڭغا كىمنىڭ اليىق ئىكەنلىكىنى ياخشى بىلگۈچىدۇر.
﴿ھەلىمدۇر﴾ يەنى ھىجرەت قىلغانلىقى ۋە ئۆزلىرىنى ﷲ تائاالغا تاپشۇرغانلىقى ئۈچۈن،
ئۆتكۈزگەن گۇناھلىرى سەۋەبىدىن ئۇالرنى جازاالشقا ئالدىرىمايدۇ ،ئۇالرنىڭ گۇناھلىرىنى
كەچۈرىدۇ .مەيلى ھىجرەت قىلغان ياكى قىلمىغان بولسۇن ،ﷲ تائاالنىڭ يولىدا جىھاد قىلىپ
ئۆلۈپ كەتكەن كىشى تىرىك ھېسابلىنىپ ،ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدىكى ياخشى رىزىقالردىن
بەھرىمەنبولىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ نىڭ يولىدا شېھىت بولغانالرنى ئۆلۈك دەپ گۇمان
قىلمىغىن ،بەلكى ئۇالر تىرىك بولۇپ ،ﷲ نىڭ دەرگاھىدىكى رىزىقتىن بەھرىمەن قىلىنىدۇ
(يەنى جەننەتنىڭ نېمەتلىرىدىن ئەتىگەن -ئاخشامدا مەڭگۈلۈك رىزىقالندۇرۇپ تۇرۇلىدۇ)﴾(((.
بىز يۇقىرىدا بايان قىلغىنىمىزدەك ،بۇ ھەقتە كەلگەن ھەدىسلەر ناھايىتىمۇ كۆپتۇر .مەيلى
ھىجرەت قىلسۇن ياكى قىلمىسۇن ،ﷲ تائاالنىڭ يولىدا ئۆلۈپ كەتكەن كىشىگە ﷲ تائاالنىڭ
ياخشى رىزىق ۋە كاتتا ئەجىر بېرىدىغانلىقىنى يۇقىرىدىكى ئايەتتە بايان قىلىپ ئۆتتۇق.
ئىبنى ئەبۇھاتەم شۇرەھبىل ئىبنى سەمىتنىڭ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
بىز رۇمنىڭ زېمىنىدىكى بىر سېپىلنى قورشاپ ئۇزۇن تۇرۇپ كەتتۇق( ،بىر كۈنى) قېشىمىزدىن
سالمان پارىسى ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ :مەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ« :كىمكى چېگرا قوغداۋېتىپ
ئۆلۈپ كەتكەن بولسا ،ﷲ تائاال ئۇنىڭغا (ئۇ ئۆلۈپ كەتكەندىن كېيىنمۇ) شۇنداق قىلغانلىقىنىڭ
ئەجرىنى ،ياخشى رىزىقالرنى يەتكۈزۈپ تۇرىدۇ ۋە ئازدۇرغۇچىالردىن خاتىرجەم قىلىدۇ .ئەگەر
خالىساڭالر ،ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ﷲ نىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغانالرغا ،ئاندىن (جىھاد قىلىپ)
238
ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە ياكى (كېسەل بىلەن) ئۆلگەنلەرگە ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ
مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى) ئاتا قىلىدۇ .رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسى ھەقىقەتەن يالغۇز ﷲ
دۇر ،ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە ئۇالر مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ ،ﷲ
ھەقىقەتەن (ئۇالرنى مەمنۇن قىلىدىغان نەرسىلەرنى) بىلگۈچىدۇر ،ھەلىمدۇر (يەنى ئۇالرنىڭ
دۈشمەنلىرىنى جازاالشقا ئالدىراپ كەتمەيدۇ)﴾ دېگەن ئايىتىنى ئۇقۇڭالر» دېگەنلىكىنى ئاڭلىغان
ئىدىم -،دېدى.
ئابدۇراھمان ئىبنى جەھدەم خۇالنىڭ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكى رىۋايەت قىلىندى:
پۇزالە ئىبنى ئۇبەيد بەھرى دېگەن يەردە (بىرى مەنچاناقتىن ئېتىلغان نەرسە تېگىپ شېھىت
بولۇپ كەتكەن ،يەنە بىرى ئۆز ئەجىلى بىلەن ئۆلۈپ كەتكەن) ئىككى كىشىنىڭ جىنازىسىغا
((( ۋاقىئە سۈرىسى 89 - 88ـ ئايەت.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 169ـ ئايەت.
ھەج سۈرىسى
قاتناشتى .ئاندىن پۇزالە ئىبنى ئۇبەيد ئۆز ئەجىلى بىلەن ئۆلۈپ كەتكەن كىشىنىڭ قەبرىسىنىڭ
قېشىغا بېرىپ ئولتۇردى .ئۇنىڭغا :سەن نېمىشقا شېھىتنىڭ (قەبرىسىنى) تاشالپ قويۇپ،
بۇنىڭ قەبرىسىنىڭ قېشىدا ئولتۇرىسەن؟ -دېيىلدى .ئۇ :قىيامەت كۈنى بۇ ئىككىسىدىن قايسى
بىرىنىڭكىگە ئوخشاش قەبرىدىن قايتا تۇرغۇزۇلىشىمنىڭ مەن ئۈچۈن ھېچقانداق پەرقى يوق.
چۈنكى ،ﷲ تائاال﴿ :ﷲ نىڭ يولىدا ھىجرەت قىلغانالرغا ،ئاندىن (جىھاد قىلىپ) ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە
ياكى (كېسەل بىلەن) ئۆلگەنلەرگە ﷲ چوقۇم ياخشى رىزىق (يەنى جەننەتنىڭ مەڭگۈلۈك نېمەتلىرىنى)
ئاتا قىلىدۇ .رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسى ھەقىقەتەن يالغۇز ﷲ دۇر ،ﷲ ئۇالرنى ئەلۋەتتە
ئۇالر مەمنۇن بولىدىغان جايغا (يەنى جەننەتكە) كىرگۈزىدۇ ،ﷲ ھەقىقەتەن (ئۇالرنى مەمنۇن قىلىدىغان
نەرسىلەرنى) بىلگۈچىدۇر ،ھەلىمدۇر (يەنى ئۇالرنىڭ دۈشمەنلىرىنى جازاالشقا ئالدىراپ كەتمەيدۇ)﴾
دېدى ئەمەسمۇ؟ ئى ﷲ نىڭ بەندىسى! سەن ئۆزەڭ رازى بولىدىغان ئورۇنغا (يەنى جەننەتكە)
كىرگۈزۈلسەڭ ۋە ياخشى رىزىقتىن بەھرىمەن قىلىنساڭ ،يەنە نېمىنى ئارزۇ قىالتتىڭ؟ شۇڭا ﷲ
تائاالنىڭ نامى بىلەن قەسەم قىلىمەنكى( ،قىيامەت كۈنى) ئۇ ئىككىسىدىن قايسى بىرىنىڭكىگە
ئوخشاش قەبرىدىن قايتا تۇرغۇزۇلىشىمنىڭ (مەن ئۈچۈن) ھېچقانداق پەرقى يوق (((-،دېدى.
﴿ئىش مانا شۇنداق ،كىمكى قانچىلىك زۇلۇمغا ئۇچراپ شۇنچىلىك ئىنتىقامىنى ئالغان بولسا،
ئاندىن يەنە زۇلۇمغا ئۇچرىسا ،ﷲ ئۇنىڭغا چوقۇم ياردەم بېرىدۇ﴾ مۇقاتىل ئىبنى ھاييان ۋە ئىبنى
جەرىر :بۇ ئايەت ئۇرۇش چەكلەنگەن ئايدا مۇشرىكالرنىڭ خەۋەرلىرىنى تىڭتىڭالپ بېقىش ئۈچۈن
چىقىپ ،مۇشرىكالرنىڭ قوشۇنىغا يولۇقۇپ قالغان بىر تۈركۈم ساھابىلەر توغرىسىدا نازىل بولغان.
ساھابىلەر مۇشرىكالردىن ئۇرۇش چەكلەنگەن ئايدا ئۇرۇشماسلىقنى ﷲ نىڭ نامى بىلەن ئۆتۈنۈپ
سورايدۇ .مۇشرىكالر بۇنىڭغا ئۇنىماي ،ئۇرۇش قىلىش ئۈچۈن ساھابىلەرنىڭ ئۈستىگە باستۇرۇپ
كېلىدۇ .ئاندىن ساھابىلەرمۇ ئۇرۇشقا كىرىدۇ ،ﷲ تائاال مۇشرىكالرغا قارشى ساھابىلەرگە ياردەم
بېرىدۇ﴿ .ﷲ ھەقىقەتەن ناھايىتى ئەپۇ قىلغۇچىدۇر ،ناھايىتى مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر﴾.
*******
ﮘﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦ
ﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯﮰ ﮱﯓﯔﯕﯖﯗ
ﯘﯙﯚ
(شۇ نەرسە ﷲ نىڭ قۇدرىتىنىڭ ئاالمەتلىرىدىندۇركى) ﷲ كېچىنى كۈندۈزگە ،كۈندۈزنى
كېچىگە كىرگۈزىدۇ (شۇنىڭ بىلەن كېچە ـ كۈندۈزنىڭ ئۇزۇن ـ قىسقا بولۇشى پەسىللەر بويىچە
نۆۋەتلىشىپ تۇرىدۇ) ،ﷲ (بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى) ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر( ،ئەھۋالىنى) كۆرۈپ
تۇرغۇچىدۇر﴿ .﴾61بۇ (قۇدرەت) شۇنىڭ ئۈچۈندۇركى ،ﷲ ھەقتۇر( ،مۇشرىكالرنىڭ) ﷲ
نى قويۇپ ئىبادەت قىلىدىغان نەرسىلىرى (يەنى بۇتلىرى) باتىلدۇر ،ﷲ (ھەممە نەرسىدىن)
ئۈستۈندۇر،بۈيۈكتۇر﴿.﴾62
((( يەنى مەن جەننەتكە كىرسەم ۋە ﷲ تائاالنىڭ ياخشى نېمەتلىرىگە ئېرىشسەم ،مەيلى شېھىد بولغانالرنىڭ ياكى ئۆز
ئەجىلى بىلەن ئۆلۈپ كەتكەنلەرنىڭ قاتارىدا تىرىلدۈرۈلەي ،مەن ئۈچۈن بەرىبىر (ئوخشاش).
239
اﷲ تائاالنىڭ دۇنيانى ياراتقان ۋە ئۇنىڭدا خالىغىنىنى قىلىدىغان زات
ئىكەنلىكى
ﷲ تائاال بۇ يەردە ئۆزىنىڭ مەخلۇقاتالرنى ياراتقۇچى ۋە ئۇالردا ئۆزىنىڭ خالىغىنىنى قىلغۇچى
زات ئىكەنلىكىگە بىر ئەسكەرتىش بەردى .ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ شۇنداق زات ئىكەنلىكى توغرىسىدا
مۇنداق دېدى﴿ :ئېيتقىنكى« ،پادىشاھلىقنىڭ ئىگىسى بولغان ئى ﷲ! خالىغان ئادەمگە پادىشاھلىقنى
بېرىسەن ،خالىغان ئادەمدىن پادىشاھلىقنى تارتىپ ئالىسەن؛ خالىغان ئادەمنى ئەزىز قىلىسەن ،خالىغان
ئادەمنى خار قىلىسەن؛ ھەممە ياخشىلىق (نىڭ خەزىنىسى يالغۇز) سېنىڭ قولۇڭدىدۇر .سەن ھەقىقەتەن
ھەممىگە قادىرسەن ،كېچىنى كۈندۈزگە كىرگۈزىسەن ،كۈندۈزنى كېچىگە كىرگۈزىسەن( ،شۇنىڭ بىلەن
كېچە -كۈندۈزنىڭ ئۇزۇن -قىسقا بولۇشى پەسىللەر بويىچە نۆۋەتلىشىپ تۇرىدۇ)؛ جانلىقنى (يەنى
تىرىك بولغان ئىنساننى ،ھايۋاننى) جانسىزدىن (يەنى جانسىز بولغان ئابىمەنىدىن) چىقىرىسەن،
جانسىزنى (يەنى جانسىز بولغان ئابىمەنىينى) جانلىقتىن (يەنى جانلىق بولغان ئىنساندىن ،ھايۋاندىن)
چىقىرىسەن؛ ئۆزەڭ خالىغان كىشىگە ھېسابسىز رىزىق بېرىسەن»﴾((( يەنى ﷲ تائاال كېچىنى كۈندۈزگە،
كۈندۈزنى كېچىگە كىرگۈزۈش ئارقىلىق قىش پەسلىدە كېچىنى ئۇزۇن ،كۈندۈزنى قىسقا ،ياز پەسلىدە
كېچىنى قىسقا ،كۈندۈزنى ئۇزۇن قىلىدۇ.
﴿ﷲ (بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى) ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر( ،ئەھۋالىنى) كۆرۈپ تۇرغۇچىدۇر﴾ يەنى
ﷲ تائاال بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر ،ئۇالرنى كۆرۈپ تۇرغۇچىدۇر .بەندىلىرىنىڭ
ئەھۋالى ،ئۇالرنىڭ ئىش ـ ھەرىكەتلىرى ۋە ھەرىكەتسىز تۇرۇشلىرىدىن ھېچقانداق بىر نەرسە ﷲ
تائاالدىن مەخپىي ئەمەستۇر.
ﷲ تائاال يۇقىرىدا ئۆزىنىڭ مەخلۇقاتلىرىدا خالىغاننى قىلىدىغان زات ۋە ئۇالر توغرىسىدا چىقارغان
ھۆكمىگە ھېچ كىشى قارشى تۇرالمايدىغان ھاكىم ئىكەنلىكىنى بايان قىلغانىدى .بۇ يەردە مۇنداق
دېدى﴿ :بۇ (قۇدرەت) شۇنىڭ ئۈچۈندۇركى ،ﷲ ھەقتۇر﴾ يەنى ئۇنىڭدىن باشقا ئىبادەتكە اليىق ھەق
ئىالھ يوقتۇر .چۈنكى ،ئۇ ،خالىغىنى بولىدىغان ،خالىمىغىنى بولمايدىغان ،ھەممە نەرسىلەر ئۇنىڭغا
ئېھتىياجلىق ۋە ئۇنىڭغا بويسۇنغۇچى بولغان كاتتا ھۆكۈمرانلىقنىڭ ئىگىسى ﷲ دۇر.
﴿(مۇشرىكالرنىڭ) ﷲ نى قويۇپ ئىبادەت قىلىدىغان نەرسىلىرى (يەنى بۇتلىرى) باتىلدۇر﴾
240
يەنى مۇشرىكالرنىڭ چوقۇنغان بۇتلىرى ،ﷲ تائاالنىڭ ئوخشاشلىرى دەپ قارىغان نەرسىلىرى ۋە ﷲ
تائاالنى قويۇپ ئىبادەت قىلغان بارلىق نەرسىلىرى ھەق ئەمەستۇر .چۈنكى ،ئۇ نەرسىلەر بىرەر زىيان
كەلتۈرۈشكە ۋە ياكى بىرەر پايدا يەتكۈزۈشكە ئىگە ئەمەستۇر.
﴿ﷲ (ھەممە نەرسىدىن) ئۈستۈندۇر ،بۈيۈكتۇر﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ﷲ
ئۈستۈندۇر ،كاتتىدۇر﴾(((﴿ ،ﷲ مەخپىي ۋە ئاشكارا ئىشالرنىڭ ھەممىسىنى بىلگۈچىدۇر ،ھەممىدىن
بۈيۈكتۇر ،ھەممىدىن ئۈستۈندۇر﴾((( يەنى ھەممە نەرسىلەر ﷲ تائاالنىڭ تىزگىنلىشى ،ھۆكۈمرانلىقى
((( ئال ئىمران سۈرىسى - 36ـ 37ـ ئايەتلەر.
((( شۇرا سۈرىسى 4ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( رەئد سۈرىسى 9ـ ئايەت.
ھەج سۈرىسى
ۋە كاتتىلىقى ئاستىدىدۇر .ئۇنىڭدىن باشقا ئىالھ ،پەرۋەردىگار يوقتۇر .چۈنكى ،ئۇ بىر كاتتا زاتتۇركى،
ئۇنىڭدىن كاتتىسى يوقتۇر .بىر ئالىي زاتتۇركى ،ئۇنىڭدىن ئالىيسى يوقتۇر ۋە بىر چوڭ زاتتۇركى،
ئۇنىڭدىن چوڭى يوقتۇر .ﷲ تائاال (ھەددىدىن ئېشىپ) ئۆزلىرىگە ئۇۋال قىلغۇچىالرنىڭ چاپلىغان
بوھتانلىرىدىنناھايىتىپاكتۇر.
*******
ﯛﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮ
ﯯﯰﯱﯲﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙ
ﭚﭛﭜﭝ ﭞﭟﭠﭡﭢ ﭣﭤﭥ ﭦﭧﭨ ﭩﭪﭫ
ﭬﭭﭮﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹ
ﷲ نىڭ بۇلۇتتىن يامغۇر ياغدۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنى ،شۇنىڭ بىلەن زېمىننى يېشىلزارلىققا
ئايالندۇرىدىغانلىقىنىكۆرمىدىڭمۇ؟ﷲھەقىقەتەنناھايىتىمېھرىباندۇر،ھەممىدىنخەۋەرداردۇر﴿.﴾63
ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى شەيئىلەرنىڭ ھەممىسى ﷲ نىڭدۇر (يەنى ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر ،ﷲ نىڭ
مەخلۇقاتىدۇر ،ﷲ نىڭ تەسەررۇپى ئاستىدىدۇر) ،ﷲ ھەقىقەتەن ھەممىدىن بىھاجەتتۇر ،ھەمدۇساناغا
اليىقتۇر﴿ .﴾64ﷲ نىڭ يەر يۈزىدىكى نەرسىلەرنى ،ئۆزىنىڭ ئەمرى بويىچە دېڭىزدا يۈرۈۋاتقان كېمىلەرنى
سىلەرگە بويسۇندۇرۇپ بەرگەنلىكىنى كۆرمىدىڭمۇ؟ (ئاسماننىڭ) زېمىنغا چۈشۈپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن،
ﷲ ئاسماننى توختىتىپ تۇرىدۇ ،پەقەت ﷲ نىڭ ئىزنى بىلەن (ئاسماننىڭ قىيامەت بولغان چاغدا)
چۈشۈپ كېتىشى بۇنىڭدىن مۇستەسنا .ﷲ ئىنسانالرغا ھەقىقەتەن ناھايىتى شەپقەتلىكتۇر ،ناھايىتى
مېھرىباندۇر﴿ .﴾65ﷲ سىلەرگە ھاياتلىق بېرىدۇ ،ئاندىن سىلەرنىڭ جېنىڭالرنى ئالىدۇ ،ئاندىن
سىلەرنى تىرىلدۈرىدۇ ،ئىنسان ھەقىقەتەن (ﷲ نىڭ نېمەتلىرىگە) ناشۈكۈرلۈك قىلغۇچىدۇر﴿.﴾66
اﷲ تائاالنىڭ قۇدرىتىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان دەلىللەر
﴿ﷲ نىڭ بۇلۇتتىن يامغۇر ياغدۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنى﴾ بۇ ،ﷲ تائاالنىڭ قۇدرىتىنى ۋە ئۇنىڭ
ھۆكۈمرانلىقىنىڭ كاتتىلىقىنى كۆرسىتىدىغان پاكىتالردىندۇر .چۈنكى ،ﷲ تائاال شامالالرنى ئەۋەتىپ
بۇلۇتنى قوزغايدۇ ،ئاندىن بۇلۇتنى قۇرۇق ،قاقاس ،چۆلدەرەپ كەتكەن ،ھېچ ئۆسۈملۈك ئۆسمىگەن بىر
زېمىننىڭ ئۈستىگە ئاپىرىپ يامغۇر ياغدۇرىدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :سەن زېمىننى قاقاس
كۆرىسەن ،ئۇنىڭغا بىز يامغۇر ياغدۇرساق ئۇ جانلىنىدۇ ۋە كۆپىشىدۇ ،تۈرلۈك چىرايلىق ئۆسۈملۈكلەرنى
ئۈندۈرۈپ بېرىدۇ﴾(((.
﴿شۇنىڭ بىلەن زېمىننى يېشىلزارلىققا ئايالندۇرىدىغانلىقىنى كۆرمىدىڭمۇ؟﴾ يەنى ئۇ زېمىن
ھېچ نەرسە ئۈندۈرمەيدىغان ،قۇرۇق قاقاسلىقتىن كېيىن ياپ ـ يېشىللىققا ئايلىنىدۇ .بەزى ھىجازلىق
ئالىمالرنىڭ مۇنداق دېگەنلىكى رىۋايەت قىلىنىدۇ :زېمىن يامغۇردىن كېيىنال يېشىلچىلىققا ئايلىنىدۇ .ﷲ
((( ھەج سۈرىسى 5ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
241
راستىنىبىلگۈچىدۇر.
﴿ﷲ ھەقىقەتەن ناھايىتى مېھرىباندۇر ،ھەممىدىن خەۋەرداردۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال زېمىننىڭ
بۇرجەكلىرىدىكى ،ئەتراپلىرىدىكى ۋە ئىچىلىرىدىكى ئەڭ كىچىك دانچىنىمۇ بىلگۈچىدۇر ،ئۇنىڭدىن
ھېچ نەرسە مەخپىي ئەمەستۇر ،شۇڭا ﷲ تائاال ھەر بىر نەرسىگە سۇدىن بولغان يېتەرلىك نېسىۋىسىنى
يەتكۈزۈپ بېرىپ ،ئۇنى ياشارتىدۇ.
ﷲ تائاالنىڭ ھەممە نەرسىلەردىن خەۋەردار ئىكەنلىكىنى (لوقمان ھەكىمنىڭ بالىسىغا قىلغان
نەسىھىتىنى بايان قىلىپ كەلگەن) بۇ ئايەت ۋە تۆۋەندىكى ئايەتلەردىنمۇ كۆرىۋالغىلى بولىدۇ(﴿ :لوقمان
ئېيتتى) «ئى ئوغۇلچىقىم! قىلمىشىڭ قىچا چاغلىق نەرسە بولۇپ ،ئۇ ئۇيۇل تاشنىڭ ئىچىدە (يەنى
ئەڭ مەخپىي جايدا) يا ئاسمانالرنىڭ قېتىدا ياكى زېمىننىڭ ئاستىدا بولسىمۇ ،ﷲ ئۇنى ھازىر قىلىدۇ
(ئۇنىڭ ھېسابىنى ئالىدۇ) .ﷲ ھەقىقەتەن ئىنچىكە كۈزەتكۈچىدۇر ،ھەممىدىن خەۋەرداردۇر﴾(((﴿ ،ئۇالر
ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى سىرالرنى ئاشكارىلىغۇچى ،سىلەرنىڭ يوشۇرۇن ۋە ئاشكارا ئىشىڭالرنى
بىلىپ تۇرغۇچى ﷲ غا سەجدە قىلمايدۇ﴾((((﴿ ،دەرەختىن) تۆكۈلگەن ياپراقتىن ﷲ بىلمەيدىغان
بىرەرسىمۇ يوق ،مەيلى قاراڭغۇ يەر ئاستىدىكى بىرەر دانە ئۇرۇق بولسۇن ،مەيلى ھۆل ياكى قۇرۇق نەرسە
بولسۇن ،ھەممىسى (ﷲ غا مەلۇم بولۇپ) لەۋھۇلمەھپۇزدا يېزىقلىقتۇر﴾(((﴿ ،ئاسمان -زېمىندىكى زەررە
چاغلىق نەرسە ۋە ئۇنىڭدىن كىچىك ياكى چوڭ نەرسە بولسۇن ،ھېچقايسىسى ﷲ نىڭ بىلىشىدىن
چەتتە قالمايدۇ ،ئۇالرنىڭ ھەممىسى لەۋھۇلمەھپۇزدا خاتىرىلەنگەندۇر﴾(((.
﴿ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى شەيئىلەرنىڭ ھەممىسى ﷲ نىڭدۇر (يەنى ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر،
ﷲ نىڭ مەخلۇقاتىدۇر ،ﷲ نىڭ تەسەررۇپى ئاستىدىدۇر) ،ﷲ ھەقىقەتەن ھەممىدىن بىھاجەتتۇر،
ھەمدۇساناغا اليىقتۇر﴾ يەنى ھەممە نەرسە ئۇنىڭ مۈلكىدۇر ،ئۇ ئۆزىدىن باشقا نەرسىدىن بىھاجەتتۇر،
بارلىق نەرسىلەر ئۇنىڭغا ئېھتىياجلىقتۇر ۋە ئۇنىڭغا باش ئەگكۈچىدۇر.
﴿ﷲ نىڭ يەر يۈزىدىكى نەرسىلەرنى سىلەرگە بويسۇندۇرۇپ بەرگەنلىكىنى كۆرمىدىڭمۇ؟﴾ يەنى
You have read 1 text from Uygur literature.
Çirattagı - Tefsir İbni Kesir - 04 - 21
- Büleklär
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 01Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 1970Unikal süzlärneñ gomumi sanı 101032.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 02Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 2276Unikal süzlärneñ gomumi sanı 102933.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 03Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3705Unikal süzlärneñ gomumi sanı 124834.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 04Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3595Unikal süzlärneñ gomumi sanı 130236.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.58.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 05Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3416Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132936.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.2 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 06Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3638Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132836.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.58.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 07Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3526Unikal süzlärneñ gomumi sanı 126234.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 08Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3531Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134732.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 09Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3515Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137434.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 10Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3565Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138932.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 11Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3417Unikal süzlärneñ gomumi sanı 128735.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 12Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3525Unikal süzlärneñ gomumi sanı 133134.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 13Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3520Unikal süzlärneñ gomumi sanı 128232.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 14Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3658Unikal süzlärneñ gomumi sanı 144531.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 15Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3545Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138934.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 16Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3566Unikal süzlärneñ gomumi sanı 129835.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 17Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3625Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134634.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 18Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3578Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139531.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 19Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3592Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138432.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 20Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3597Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135033.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 21Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3530Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132435.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 22Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3599Unikal süzlärneñ gomumi sanı 148332.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 23Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3525Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135634.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 24Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3545Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137634.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 25Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3479Unikal süzlärneñ gomumi sanı 133233.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 26Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3815Unikal süzlärneñ gomumi sanı 124437.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 27Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3744Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140932.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 28Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3633Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138533.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 29Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3480Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142628.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.40.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 30Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3672Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140333.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 31Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3612Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140533.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 32Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3668Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141033.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 33Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3618Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132533.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 34Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3591Unikal süzlärneñ gomumi sanı 136533.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 35Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3666Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138134.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 36Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3668Unikal süzlärneñ gomumi sanı 131435.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.57.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 37Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3488Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138333.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 38Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3463Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134033.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 39Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3554Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132532.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 40Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3524Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134134.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 41Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3521Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132735.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 42Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3618Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137133.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 43Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3671Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137532.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 44Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3655Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141433.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 45Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3604Unikal süzlärneñ gomumi sanı 151931.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 46Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3691Unikal süzlärneñ gomumi sanı 136630.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 47Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3661Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134331.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 48Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3507Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132235.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 49Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3666Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135033.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 50Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3657Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135133.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 51Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3644Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137034.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 52Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3581Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142233.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 53Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3682Unikal süzlärneñ gomumi sanı 165630.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 54Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3600Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139630.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 55Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3562Unikal süzlärneñ gomumi sanı 146831.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 56Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3639Unikal süzlärneñ gomumi sanı 150732.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 57Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3590Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134933.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 58Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3564Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141633.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 59Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 1239Unikal süzlärneñ gomumi sanı 61445.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.62.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.