LatinHärber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
Tefsir İbni Kesir - 04 - 10
Süzlärneñ gomumi sanı 3565
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1389
32.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
52.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
ئۇالرنىڭ تەقۋادار بولۇشلىرى ئۈچۈن ياكى ئۇالرنى ۋەز ـ نەسىھەتكە ئىگە قىلىش ئۈچۈن ،ساڭا
ئەرەبچە قۇرئاننى نازىل قىلدۇق ۋە ئۇنىڭدا تۈرلۈك ئاگاھالندۇرۇشالرنى بايان قىلدۇق﴿ .﴾113ﷲ
(زاتى ،سۈپىتى جەھەتتە پۈتۈن مەخلۇقاتتىن) ئۈستۈندۇر ،ھەق پادىشاھتۇر( ،ئى مۇھەممەد!) ساڭا
قۇرئاننىڭ ۋەھيىسى تاماملىنىشتىن بۇرۇن ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمىگىن( ،يەنى جىبرىئىل ساڭا قۇرئاننى
ئوقۇپ بېرىۋاتقاندا ،بىللە ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمەي ،ئۇ تىالۋىتىدىن فارىغ بولغۇچە تىڭشاپ تۇرغىن).
«ئى پەرۋەردىگارىم! ئىلمىمنى زىيادە قىلغىن!» دېگىن﴿.﴾114
قۇرئاننىڭ كىشىلەرنىڭ تەقۋادار بولۇشى ۋە ۋەز ـ نەسىھەت قوبۇل قىلىشى
ئۈچۈن نازىل قىلىنغانلىقى
﴿ئۇالرنىڭ تەقۋادار بولۇشلىرى ئۈچۈن ياكى ئۇالرنى ۋەز ـ نەسىھەتكە ئىگە قىلىش ئۈچۈن ،ساڭا
ئەرەبچە قۇرئاننى نازىل قىلدۇق﴾ يەنى قىيامەتنىڭ بولۇشى( ،ئۇ كۈندە) ياخشى ئىش قىلغانالرنى
مۇكاپاتالش ،يامان ئىش قىلغانالرنى جازاالش شەكسىز بىر ھەقىقەتتۇر( .شۇنىڭ ئۈچۈن) بىز قۇرئاننى
خۇش بېشارەتچى ۋە ئاگاھالندۇرغۇچى قىلىپ ئىپادىلەش ۋە بايان قىلىش ئۇسلۇبى ئەڭ يۇقىرى بولغان
ئەرەب تىلى بىلەن نازىل قىلدۇق.
﴿ۋە ئۇنىڭدا تۈرلۈك ئاگاھالندۇرۇشالرنى بايان قىلدۇق﴾ يەنى كىشىلەرنىڭ گۇناھ ،ھارام ۋە يامان
ئىشالرنى قىلىشتىن ساقلىنىشى ياكى ﷲ غا بويسۇنۇشى ۋە ياخشى ئىشالرنى قىلىشى ئۈچۈن ئۇنىڭدا
تۈرلۈك ئاگاھالندۇرۇشالرنى بايان قىلدۇق.
110
﴿ﷲ (زاتى ،سۈپىتى جەھەتتە پۈتۈن مەخلۇقاتتىن) ئۈستۈندۇر ،ھەق پادىشاھتۇر﴾ يەنى ھەق بولغان
ﷲ ھەممە ئەيىب -نۇقسانالردىن پاكتۇر .ئۇنىڭ ۋەدىسى ھەقتۇر ،تەھدىتىمۇ ھەقتۇر ،پەيغەمبەرلىرىمۇ
ھەقتۇر ،جەننەت ـ دوزاخ ھەقتۇر ،ئۇنىڭ تەرىپىدىن بولغان ھەممە ئىشالر ھەقتۇر .ﷲ تائاال ئادىللىقى
بىلەن ئاگاھالندۇرماي ۋە پەيغەمبەر ئەۋەتمەي تۇرۇپ ھېچبىر كىشىنى ئازابلىمايدۇ .ئۇ بەندىلىرىنى (قىيامەت
كۈنى) بىز ئۇقماپتىكەنمىز دەپ ،باھانە ـ سەۋەب كۆرسەتمىسۇن دەپ ،ئالدىنئاال ئاگاھالندۇرىدۇ.
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ قۇرئان چۈشكەن ۋاقتىدا ئۇنى ئوقۇشقا ئالدىراپ
كەتمەي تىڭشاشقا بۇيرۇلغانلىقى
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق دېدى(﴿ :ئى مۇھەممەد!) ساڭا قۇرئاننىڭ ۋەھيىسى
تاھا سۈرىسى
تاماملىنىشتىن بۇرۇن ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمىگىن( ،يەنى جىبرىئىل ساڭا قۇرئاننى ئوقۇپ بېرىۋاتقاندا،
بىللە ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمەي ،ئۇ تىالۋىتىدىن فارىغ بولغۇچە تىڭشاپ تۇرغىن)﴾.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دېدى(﴿ :ساڭا جىبرىئىل ئارقىلىق ۋەھى نازىل
بولۇۋاتقاندا ،ئۇنى ئېسىڭغا ئېلىۋېلىش ئۈچۈن) ئالدىراپ تىلىڭنى مىدىرالتما .ئۇنى توپالش ۋە ئوقۇپ
بېرىشبىزنىڭمەسئۇلىيتىمىزدۇر.ساڭائۇنىئوقۇپبەرگىنىمىزدە(يەنىجىبرىئىلساڭائوقۇپبەرگەندە)
ئۇنىڭ ئوقۇشىغا ئەگەشكىن .ئاندىن ئۇنى چۈشەندۈرۈپ بېرىش بىزنىڭ مەسئۇلىيتىمىزدۇر﴾(((.
ئىمام بۇخارى ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ھەقىقەتەن ۋەھىينى يادا ئېلىۋىلىشقا قاتتىق تىرىشاتتى .ئۇ (ۋەھىينى يادا
ئېلىۋېلىش ئۈچۈن) تىلىنى مىدىرلىتاتتى .ئاندىن ﷲ تائاال بۇ ئايەتنى نازىل قىلدى .يەنى جىبرىئىل
ئەلەيھىسساالم پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا ۋەھىينى ئېلىپ چۈشكەن ۋاقتىدا ،جىبرىئىل ئەلەيھىسساالم بىر
ئايەت ئوقۇسا ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالممۇ ئۇنىڭ بىلەن بىللە شۇ ئايەتنى ئوقۇيتتى .ئاندىن ﷲ تائاال
ئۇنى قىينىلىپ قالمىسۇن دەپ ،ئاسان ۋە يەڭگىل يولغا باشالپ يۇقىرىدىكىدەك دېدى.
﴿(ئى مۇھەممەد!) ساڭا قۇرئاننىڭ ۋەھيىسى تاماملىنىشتىن بۇرۇن ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمىگىن،
(يەنى جىبرىئىل ساڭا قۇرئاننى ئوقۇپ بېرىۋاتقاندا ،بىللە ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمەي ،ئۇ تىالۋىتىدىن
فارىغ بولغۇچە تىڭشاپ تۇرغىن)﴾ يەنى سەن ئالدىراپ كەتمەي ،تىڭشاپ شۈك تۇرغىن .پەرىشتە ئېلىپ
چۈشكەن ۋەھىينى ساڭا ئوقۇپ بولغاندىن كېيىن ،ئاندىن ئۇنى ئوقۇغىن.
﴿«ئى پەرۋەردىگارىم! ئىلمىمنى زىيادە قىلغىن!» دېگىن﴾ ئىبنى ئۇيەينە مۇنداق دېدى :ﷲ
تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى ۋاپات قىلدۇرغانغا قەدەر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ئىلمى (كۈندىن ـ
كۈنگە) زىيادە بولۇپ تۇردى.
*******
ﭥﭦ ﭧﭨﭩﭪﭫﭬﭭﭮﭯﭰﭱﭲ ﭳﭴ
ﭵﭶﭷﭸ ﭹ ﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃ ﮄ
ﮅﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏ ﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖ
ﮗﮘ ﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠﮡ ﮢﮣﮤ
ﮥﮦﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯﮰﮱﯓﯔﯕ
ﯖﯗﯘﯙﯚﯛﯜﯝ
بىز ئىلگىرى ئادەمگە (دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېمەسلىكنى) تەۋسىيە قىلدۇق ،ئۇ (بۇ تەۋسىيىنى)
يادىدىن چىقاردى ،ئۇنىڭدا ھېچقانداق چىڭ ئىرادە كۆرمىدۇق﴿ .﴾115ئۆز ۋاقتىدا بىز پەرىشتىلەرگە:
«ئادەمگە (يەنى ئادەم ئەلەيھىسساالمغا) سەجدە قىلىڭالر» دېدۇق ،ئىبلىستىن باشقىسى سەجدە
قىلدى ،ئۇ (سەجدە قىلىشتىن) باش تارتتى﴿ .﴾116بىز دېدۇق« :ئى ئادەم! بۇ ھەقىقەتەن سېنىڭ
((( قىيامەت سۈرىسى - 19 - 16ئايەتكىچە
111
دۈشمىنىڭدۇر ،خوتۇنىڭنىڭ دۈشمىنىدۇر ،ئۇ سىلەر ئىككىڭالرنىڭ جەننەتتىن چىقىپ كېتىشىڭالرغا
سەۋەبچى بولۇپ قالمىسۇن( ،ئۇ چاغدا) سىلەر جاپا مۇشەققەتتە قالىسىلەر﴿ .﴾117جەننەتتە سەن
ھەقىقەتەنئاچقالمايسەنۋەيالىڭاچقالمايسەن﴿.﴾118ھەمدەئۇنىڭداھەقىقەتەنئۇسساپكەتمەيسەن،
ئىسسىپ كەتمەيسەن»﴿ .﴾119شەيتان ئۇنىڭغا ۋەسۋەسە قىلىپ« :ئى ئادەم! ساڭا مەن (يېگەن
ئادەم) ئۆلمەيدىغان دەرەخنى ۋە زاۋال تاپماس پادىشاھلىقنى كۆرسىتىپ قويايمۇ؟» دېدى﴿.﴾120
ئۇالر ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇالرنىڭ ئەۋرەتلىرى ئېچىلىپ قالدى ،ئۇالر
جەننەت (دەرەخلىرىنىڭ) يوپۇرماقلىرى بىلەن سەترى ئەۋرەت قىلىشقا كىرىشتى ،ئادەم پەرۋەردىگارىنىڭ
(ئەمرىگە) خىالپلىق قىلدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئازدى﴿ .﴾121ئاندىن پەرۋەردىگارى ئۇنى تاللىدى،
ئۇنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلدى ۋە ئۇنى ھىدايەت قىلدى﴿.﴾122
ئادەم ئەلەيھىسساالم بىلەن ئىبلىسنىڭ قىسسىسى
﴿بىز ئىلگىرى ئادەمگە (دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېمەسلىكنى) تەۋسىيە قىلدۇق ،ئۇ (بۇ تەۋسىيىنى)
يادىدىن چىقاردى ،ئۇنىڭدا ھېچقانداق چىڭ ئىرادە كۆرمىدۇق﴾ ئىبنى ئەبۇھاتەم ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ
ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ئىنسان ئۆزىگە قىلىنغان تەۋسىيەنى ئۇنتۇپ قالغانلىقى
ئۈچۈن ئىنسان (يەنى ئۇنتۇغاق) دەپ ئاتالدى .ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھەدىنمۇ مۇشۇنىڭغا ئوخشاش سۆز
رىۋايەتقىلىندى.
﴿ئۆز ۋاقتىدا بىز پەرىشتىلەرگە« :ئادەمگە (يەنى ئادەم ئەلەيھىسساالمغا) سەجدە قىلىڭالر»
دېدۇق﴾ ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە ئادەم ئەلەيھىسساالمنىڭ ھۆرمىتىنى ،ئۇنىڭ ئۇلۇغلۇقىنى ۋە ئۇنى ھەممە
مەخلۇقاتالردىن ئۈستۈن قىلغانلىقىنى بايان قىلىدۇ .بۇ قىسسىگە ئائىت سۆزلەر بەقەرە ،ئەئراف ،ھىجر
ۋە كەھف سۈرىلىرىدە بايان قىلىندى .ئالدىمىزدا ساد سۈرىسىدە يەنە بايان قىلىنىدۇ.
ﷲ ئۇ سۈرىدە ئادەم ئەلەيھىسساالمنى ياراتقانلىقىنى ،ئۇنى ئۇلۇغالپ پەرىشتىلەرنى ئۇنىڭغا سەجدە
قىلىشقا بۇيرۇغانلىقىنى ،ئادەم ئەلەيھىسساالم ۋە ئۇنىڭ بالىلىرىغا ئىبلىسنىڭ دۈشمەنلىكىنى بايان
قىلىدۇ .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دېدى﴿ :ئىبلىستىن باشقىسى سەجدە قىلدى ،ئۇ (سەجدە قىلىشتىن)
باش تارتتى﴾ يەنى سەن شەيتاننىڭ سېنى جەننەتتىن چىقىرىۋېتىشكە ئۇرۇنىشىدىن ساقالنغىن .ئەگەر
سەن جەننەتتىن چىقپ كېتىپ قالساڭ ،تۇرمۇشىڭنى قامداش ئۈچۈن رىزىق تەلەپ قىلىش يولىدا جاپا
ـ مۇشەققەتكە قالىسەن .سەن بۇ يەردە ناھايىتى راھەت ـ پاراغەتلىك تۇرمۇشتا ياشاۋاتىسەن.
112
﴿بىز دېدۇق« :ئى ئادەم! بۇ ھەقىقەتەن سېنىڭ دۈشمىنىڭدۇر ،خوتۇنىڭنىڭ دۈشمىنىدۇر ،ئۇ
سىلەر ئىككىڭالرنىڭ جەننەتتىن چىقىپ كېتىشىڭالرغا سەۋەبچى بولۇپ قالمىسۇن( ،ئۇ چاغدا) سىلەر جاپا
مۇشەققەتتە قالىسىلەر﴾﴿ ،جەننەتتە سەن ھەقىقەتەن ئاچ قالمايسەن ۋە يالىڭاچ قالمايسەن .ھەمدە ئۇنىڭدا
ھەقىقەتەن ئۇسساپ كەتمەيسەن ،ئىسسىپ كەتمەيسەن»﴾ ﷲ تائاال ھەقىقەتەن بۇ ئايەتتە ئاچلىق
بىلەن يالىڭاچلىقنى بىر يەردە كەلتۈردى .چۈنكى ،ئاچلىق دېگەن ئىچكى خارلىقنىڭ ،يالىڭاچلىق
دېگەن تاشقى خارلىقنىڭ ئاالمىتىدۇر .شۇنىڭدەك ،ئۇسسۇزلۇق بىلەن ئىسسىپ كېتىشنى بىر يەردە
كەلتۈردى .چۈنكى ،ئۇسسۇزلۇق دېگەن ئىچى قىزىشنىڭ ،ئىسسىپ كېتىش دېگەن سىرتقى قىزىپ
كېتىشنىڭئاالمىتىدۇر.
تاھا سۈرىسى
﴿شەيتان ئۇنىڭغا ۋەسۋەسە قىلىپ« :ئى ئادەم! ساڭا مەن (يېگەن ئادەم) ئۆلمەيدىغان دەرەخنى
ۋە زاۋال تاپماس پادىشاھلىقنى كۆرسىتىپ قويايمۇ؟» دېدى .ئۇالر ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېدى ،شۇنىڭ
بىلەن ئۇالرنىڭ ئەۋرەتلىرى ئېچىلىپ قالدى ،ئۇالر جەننەت (دەرەخلىرىنىڭ) يوپۇرماقلىرى بىلەن سەترى
ئەۋرەت قىلىشقا كىرىشتى ،ئادەم پەرۋەردىگارىنىڭ (ئەمرىگە) خىالپلىق قىلدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئازدى﴾
شەيتان ئۇالرغا قەسەم ئىچىپ ،ئالدامچىلىق يوللىرى بىلەن ئۇالرنى گوللىدى.
ﷲ بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :شۇنىڭدەك ئۇالرغا« :مەن چوقۇم سىلەرگە سادىقمەن» دەپ
قەسەم ئىچىپ بەردى .ئالدامچىلىق ئۇسۇللىرى ئارقىلىق ئۇالرنى (يۇقىرى مەرتىۋىدىن تۆۋەن مەرتىۋىگە)
چۈشۈردى﴾(((.
بىز يۇقىرىدا ﷲ تائاالنىڭ ئادەم ئەلەيھىسساالم ۋە ئۇنىڭ ئايالىغا جەننەتتىكى بارلىق مېۋىلەردىن
يېيىشكە ۋە مەلۇم بىر تۈپ دەرەخنىڭ يېنىغا كەلمەسلىككە تەۋسىيە قىلغانلىقىنى ،شەيتاننىڭ ئۇ
ئىككىسىنى ئازدۇرۇشى بىلەن ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىدىن يېگەنلىكىنى ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېگەن
كىشى مەڭگۈ ھايات تۇرىدىغان بىر دەرەخ ئىكەنلىكىنى بايان قىلىپ ئۆتتۇق.
ئەبۇداۋۇد تەيالىسى ئەبۇ ھۇرەيرەدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ بۇ دەرەخ توغرىسىدا مۇنداق
دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :جەننەتتە بىر تۈپ دەرەخ بار .ئۇالغ مىنىپ يۈز يىل ماڭغان كىشى
ئۇنىڭ سايىسىدىن كېسىپ ئۆتۈپ بواللمايدۇ .ئۇ بولسىمۇ ،مېۋىسىنى يېگەن ئادەم مەڭگۈ ئۆلمەيدىغان
دەرەختۇر».
﴿ئۇالر ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇالرنىڭ ئەۋرەتلىرى ئېچىلىپ قالدى﴾ ئىبنى
ئەبۇھاتەم ئۇبەي ئىبنى كەئبدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
«ﷲ تائاال ھەقىقەتەن ئادەم ئەلەيھىسساالمنى چاچلىرى قويۇق ،بويى ئېگىز قىلىپ ياراتتى .ئۇنىڭ
چېچى قويۇق ھەم جىقلىقىدىن خۇددى سەھۇق دېگەن يەرنىڭ خورمىزارلىقىغا ئوخشاپ كېتەتتى .ئۇ
(جەننەتتىكى چەكلەنگەن) دەرەخنى تېتىشى ھامانال ،ئۇنىڭ كىيىمى ئۇچىسىدىن سېلىنىپ كەتتى.
بىرىنچى بولۇپ ئەۋرەت جايى ئېچىلىپ قالدى .ئۇ ئەۋرىتىنىڭ ئوچۇق قالغانلىقىنى كۆرۈپ (ئۆزىنى دالدىغا
ئېلىش ئۈچۈن) ،جەننەتنىڭ ئىچىدە يۈگۈرەشكە باشلىغاندا ،ئۇنىڭ چاچلىرىنى دەرەخلەر ئىلىۋالدى،
ئۇ چاچلىرىنى دەرەختىن تارتتى .ئاندىن ﷲ تائاال ئۇنى :ئى ئادەم! مەندىن قاچامسەن؟ -دەپ
چاقىردى .ئۇ ﷲ تائاالنىڭ بۇ سۆزىنى ئاڭالپ :ئۇنداق ئەمەس ،پەرۋەردىگارىم! لېكىن (ئالدىڭدا يالىڭاچ
تۇرۇشتىن) ھايا قىلىپ (قېچىۋاتىمەن) -،دەپ جاۋاب بەردى ۋە يەنە :ئەگەر مەن ئۆتكۈزگەن گۇناھىمغا
تەۋبە قىلىپ ،خاتالىقىمدىن يانسام ،مېنى جەننەتكە قايتىدىن كىرگۈزەمسەن؟ -دەپ سورىدى .ﷲ
تائاال :شۇنداق قىلىمەن -،دەپ جاۋاب بەردى».
مانا بۇ ،ﷲ تائاالنىڭ تۆۋەندىكى سۆزىنىڭ مەزمۇنىدۇر﴿ .ئادەم پەرۋەردىگارىدىن بىر قانچە
سۆز تەلىم ئالدى (يەنى گۇناھىنىڭ كەچۈرۈلۈشى ئۈچۈن ئوقۇيدىغان دۇئا ئۇنىڭغا ئىلھام ئارقىلىق
بىلدۈرۈلدى) ،ﷲ ئۇنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلدى .ﷲ ھەقىقەتەن تەۋبىنى بەكمۇ قوبۇل قىلغۇچىدۇر
(بەندىلىرىگە)ناھايىتىمېھرىباندۇر﴾(((.
((( ئەئراف سۈرىسى 21 - 20ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( بەقەرە سۈرىسى – 37ئايەت.
113
﴿ئۇالر جەننەت (دەرەخلىرىنىڭ) يوپۇرماقلىرى بىلەن سەترى ئەۋرەت قىلىشقا كىرىشتى﴾ مۇجاھىد،
قەتادە ۋە سۇددى قاتارلىقالر بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە مۇنداق دېدى :ئادەم ئەلەيھىسساالم بىلەن
ھەۋۋا (جەننەتنىڭ دەرەخلىرىنىڭ يۇپۇرماقلىرى بىلەن) كىيىمگە ئوخشاش بىر يۆگەنچە نەرسە قىلىشقا
كىرىشىپكەتتى.
﴿ئادەم پەرۋەردىگارىنىڭ (ئەمرىگە) خىالپلىق قىلدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئازدى .ئاندىن
پەرۋەردىگارى ئۇنى تاللىدى ،ئۇنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلدى ۋە ئۇنى ھىدايەت قىلدى﴾ ئىمام بۇخارى
ئەبۇھۇرەيرەدىنپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭمۇنداقدېگەنلىكىنىرىۋايەتقىلىدۇ«:مۇسائەلەيھىسساالم
بىلەن ئادەم ئەلەيھىسساالم مۇنازىلىشىپ قالدى ،مۇسا ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭغا :سەن خاتالىق ئۆتكۈزۈپ
قويۇپ كىشىلەرنى جەننەتتىن چىقىرىپ ،بەختسىز قىلغان كىشىدۇرسەن -،دېدى .ئادەم ئەلەيھىسساالم
مۇسا ئەلەيھىسساالمغا :سەن ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ ئۇلۇغ ۋەزىپىسىگە ۋە ئۆزى بىلەن سۆزلىشىشكە تاللىغان
كىشى تۇرۇپ ،ﷲ تائاالنىڭ مېنى يارىتىشتىن بۇرۇن ماڭا پۈتۈۋەتكەن بىر ئىش ئۈچۈن ماڭا ماالمەت
قىالمسەن؟ -دېدى ».پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم يەنە« :ئادەم ئەلەيھىسساالم مۇسا ئەلەيھىسساالمنى
مۇنازىرىدە ئۇتۇۋالدى» دېدى.
*******
ﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ
ﯯﯰﯱﯲﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾ
ﯿﰀﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇﰈﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚ
ﷲ (ئادەم بىلەن ھەۋۋاغا) ئېيتتى« :سىلەر ھەممىڭالر جەننەتتىن بەزىڭالر بەزىڭالرغا دۈشمەن
بولغان ھالدا چۈشۈڭالر ،ئەگەر سىلەرگە مېنىڭ تەرىپىمدىن ھىدايەت كەلسە ،كىمكى مېنىڭ ھىدايىتىمگە
ئەگەشسە ،ئۇ ئازمايدۇ ۋە ئاخىرەتتە شەقى بولمايدۇ﴿ .﴾123كىمكى مېنىڭ زىكرىمدىن يۈز ئۆرۈيدىكەن،
ئۇنىڭ ھاياتى تار (يەنى خاتىرجەمسىز) بولىدۇ ،قىيامەت كۈنى ئۇنى بىز كور قوپۇرىمىز»﴿.﴾124
ئۇ« :ئى پەرۋەردىگارىم! نېمىشقا مېنى كور قوپۇردۇڭ ،ۋاھالەنكى( ،دۇنيادىكى چاغدا) مېنىڭ كۆزۈم
كۆرەتتىغۇ؟» دەيدۇ﴿ .﴾125ﷲ ئېيتىدۇ« :شۇنىڭدەك ساڭا (روشەن) ئايەتلىرىمىز كەلدى ،سەن
ئۇالرنى تەرك ئەتتىڭ ،سەن بۈگۈن شۇنىڭغا ئوخشاش تەرك ئېتىلىسەن»﴿.﴾126
114
ئادەم ئەلەيھىسساالمنىڭ زېمىنغا چۈشۈرۈلگەنلىكى ۋە توغرا يولدا ماڭغان
كىشىنىڭ مۇكاپاتلىنىش ،يامان يولدا ماڭغان كىشىنىڭ جازالىنىشىغا ۋەدە
قىلىنغانلىقى
ﷲ تائاال ئادەم ،ھەۋۋا ۋە ئىبلىسقا :سىلەر ھەممىڭالر جەننەتتىن زېمىنغا چۈشۈڭالر! -دېگەنلىكىنى
بايان قىلىپ مۇنداق دېدى«﴿ :سىلەر ھەممىڭالر جەننەتتىن بەزىڭالر بەزىڭالرغا دۈشمەن بولغان ھالدا
چۈشۈڭالر﴾ يەنى ئادەم ۋە ئۇنىڭ ئەۋالدلىرى بىلەن ئىبلىس ۋە ئۇنىڭ ئەۋالدلىرى بىر ـ بىرىڭالرغا
تاھا سۈرىسى
دۈشمەن بولغان ھالدا چۈشۈڭالر .بۇ قىسسە بەقەرە سۈرىسىدە تەپسىلىي بايان قىلىنغان ئىدى.
﴿ئەگەر سىلەرگە مېنىڭ تەرىپىمدىن ھىدايەت كەلسە﴾ ئەبۇئالىيە :بۇ ھىدايەتتىن پەيغەمبەر ۋە
ئوچۇق چۈشەنچە مەقسەت قىلىنىدۇ -،دېدى﴿ .كىمكى مېنىڭ ھىدايىتىمگە ئەگەشسە ،ئۇ ئازمايدۇ ۋە
ئاخىرەتتە شەقى بولمايدۇ﴾ ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇما مۇنداق دېدى :دۇنيادا ئازمايدۇ ،ئاخىرەتتە
دوزاخقا كىرىدىغانالردىن بولمايدۇ.
﴿كىمكى مېنىڭ زىكرىمدىن يۈز ئۆرۈيدىكەن ،ئۇنىڭ ھاياتى تار (يەنى خاتىرجەمسىز) بولىدۇ﴾
يەنى كىمكى مېنىڭ بۇيرۇقۇمغا ۋە پەيغەمبەرلىرىمگە چۈشۈرگەن دىنغا خىالپلىق قىلىپ ،ئۇنىڭدىن يۈز
ئۆرۈپ ،توغرا يولنى باشقا بىر يەردىن ئىزدىسە ،دۇنيادا ئۇنىڭغا خاتىرجەملىك ۋە خۇشاللىق بولمايدۇ.
گەرچە ئۇ كۆرۈنۈشتە خالىغاننى كىيىپ ،خالىغاننى يەپ ۋە خالىغان ياخشى ئۆيلەردە ئولتۇرغاندەك
قىلسىمۇ ،توغرا يولدا بولمىغانلىقى ئۈچۈنال ئۇنىڭ ھاياتى قايمۇقۇش ،كۆڭلى خۇشال بولماسلىق ۋە
ئىچى سىقىلىش بىلەنال ئۆتىدۇ.
﴿قىيامەت كۈنى ئۇنى بىز كور قوپۇرىمىز»﴾ مۇجاھىد ،ئەبۇسالىھ ۋە سۇددى قاتارلىقالر بۇ ئايەتنىڭ
مەنىسى ھەققىدە مۇنداق دېدى( :قىيامەت كۈنى ئۆزىنى ئاقالش ئۈچۈن) ھېچقانداق پاكىت تاپالمايدۇ.
ئىكرىمە بۇ ئايەت ھەققىدە مۇنداق دېدى :ئۇنىڭ كۆزىگە جەھەننەمدىن باشقىسى كۆرۈنمەيدۇ (يەنى
ئۇنىڭ ئورنى جەھەننەم بولىدۇ) .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :قىيامەت كۈنى ئۇالرنى دۈم
ياتقۇزۇپ (سۆرەلگەن) كور ،گاچا ،گاس ھالدا يىغىمىز﴾(((.
شۇڭا ئۇ كور مۇنداق دەيدۇ«﴿ :ئى پەرۋەردىگارىم! نېمىشقا مېنى كور قوپۇردۇڭ ،ۋاھالەنكى،
(دۇنيادىكى چاغدا) مېنىڭ كۆزۈم كۆرەتتىغۇ؟» دەيدۇ﴾ ﷲ ئۇنىڭغا جاۋاب بېرىپ مۇنداق دېدى:
﴿«شۇنىڭدەك ساڭا (روشەن) ئايەتلىرىمىز كەلدى ،سەن ئۇالرنى تەرك ئەتتىڭ ،سەن بۈگۈن شۇنىڭغا
ئوخشاش تەرك ئېتىلىسەن»﴾ يەنى سەن ﷲ تائاالنىڭ ئايەتلىرىدىن يۈز ئۆرۈگەنلىكىڭ ،ئۇنىڭغا خۇددى
ئۇنى ئۇنتۇپ قالغان كىشىنىڭ مۇئامىلىسىنى قىلىپ ،ئۇنى ئېسىڭدىن چىقىرىپ تاشلىۋەتكىنىڭدەك،
بۈگۈن سەنمۇ ﷲ تائاال تەرىپىدىن ئۇنتۇلۇپ تاشلىۋېتىلىسەن (يەنى دوزاختا قالىسەن).
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالرنىڭ بۈگۈنكى كۈنگە مۇالقات بولۇشنى ئۇنتۇغانلىقلىرى
ۋە بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانلىقلىرىغا ئوخشاش ،بىز بۈگۈن ئۇالرنى ئۇنتۇيمىز (يەنى ئۇالرنى
دوزاختا قالدۇرىمىز)﴾((( .چۈنكى ،بېرىلىدىغان جازا قىلغان گۇناھنىڭ ئۆز تىپىدىن بولىدۇ .قۇرئاننى
يادا ئېلىپ ،ئۇنى ئۇنتۇپ قالماسلىقتىن توسۇپ ۋە ئۇنتۇپ قالغان ئادەمگە قاتتىق جازا بېرىلىدىغانلىقىنى
ئاگاھالندۇرغان ھەدىسلەر كەلگەن بولسىمۇ ،قۇرئاننىڭ ئايىتىنى ئۇنتۇپ قېلىپ ،لېكىن ئۇنىڭ مەنىسىنى
ئۇنتۇپ قالمىغان ۋە شۇ ئايەتنىڭ كۆرسەتمىسىگە ئەمەل قىلغان كىشى يۇقىرىدىكى ئايەتتە بايان
قىلىنغانتەھدىتنىڭئىچىگەكىرمەيدۇ.
*******
ﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨ
((( ئىسرا سۈرىسى – 97ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئەئراف سۈرىسى – 1ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
115
ھەددىدىن ئاشقان ۋە پەرۋەردىگارىنىڭ ئايەتلىرىگە ئىمان ئېيتمىغانالرغا شۇنىڭغا ئوخشاش جازا
بېرىمىز ،ئاخىرەتنىڭ ئازابى تېخىمۇ قاتتىقتۇر ،تېخىمۇ باقىيدۇر﴿.﴾127
ھەددىدىن ئاشقانالرغا قاتتىق ئازاب قىلىنىدىغانلىقى
ﷲ تائاال ھەددىدىن ئېشىپ ،ئۆزىنىڭ ئايەتلىرىگە ئىمان كەلتۈرمىگەن ۋە ياخشى ئەمەل
ـ ئىبادەتلەرنى قىلىشتىن باش تارتقانالرغا قاتتىق ئازاب بولىدىغانلىقى توغرىسىدا مۇنداق دېدى:
﴿ھەددىدىن ئاشقان ۋە پەرۋەردىگارىنىڭ ئايەتلىرىگە ئىمان ئېيتمىغانالرغا شۇنىڭغا ئوخشاش
جازا بېرىمىز ،ئاخىرەتنىڭ ئازابى تېخىمۇ قاتتىقتۇر ،تېخىمۇ باقىيدۇر﴾.
ﷲتائاالئاخىرەتنىڭئازابىنىڭناھايىتىقاتتىقبولىدىغانلىقىۋەمەڭگۈداۋاملىشىدىغانلىقى
ھەققىدە مۇنداق دېدى(﴿ :پەرىشتىلەر ئۇ دۇنيادا) «سەۋرنى دوست تۇتقانلىقىڭالر ئۈچۈن
سىلەرگە ئامانلىق بولسۇن! ئاخىرەتلىكنىڭ ياخشى بولۇشى نېمىدېگەن ئوبدان!» دەيدۇ﴾(((.
﴿ئاخىرەتنىڭ ئازابى تېخىمۇ قاتتىقتۇر ،تېخىمۇ باقىيدۇر﴾ يەنى ئاخىرەتنىڭ ئازابى
دۇنيانىڭ ئازابىدىن قاتتىقتۇر ۋە مەڭگۈلۈكتۇر .ئۇ ئازابقا چۈشۈپ قالغانالر شۇ ئازابتا مەڭگۈ
قالغۇچىالردۇر .شۇنىڭ ئۈچۈن ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بىر ـ بىرىگە لەنەت ئېيتىشقان بىر
جۈپ ئەر ـ خوتۇنغا مۇنداق دېدى« :دۇنيانىڭ ئازابى ھەقىقەتەن ئاخىرەتنىڭ ئازابىغا قارىغاندا
بەك يەڭگىلدۇر».
*******
ﭩﭪﭫﭬ ﭭﭮﭯ ﭰﭱ ﭲﭳﭴﭵ ﭶﭷﭸ ﭹ
ﭺﭻﭼﭽ ﭾﭿ ﮀﮁﮂ ﮃﮄﮅﮆﮇ ﮈ
ﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗ
ﮘﮙﮚﮛ
116
ئۇالردىن ئىلگىرى ئۆتكەن (پەيغەمبەرلىرىنى ئىنكار قىلغان) نۇرغۇن ئۈممەتلەرنى ھاالك
قىلغانلىقىمىزنى ئۇالر ئۇقمامدۇ؟ ئۇالر شۇ ئۈممەتلەرنىڭ ماكانلىرىدا مېڭىپ يۈرىدۇ ،ئەقىل
ئىگىلىرى ئۈچۈن ئۇنىڭدا ھەقىقەتەن نۇرغۇن ئىبرەتلەر بار﴿ .﴾128ئەگەر پەرۋەردىگارىڭنىڭ
(ئازابنى ئۇالردىن كېچىكتۈرۈشكە) قىلىۋەتكەن ھۆكمى ۋە ئالدىنئاال بەلگىلەپ قويغان ۋاقتى
بولمىسا ئىدى ،ئۇ چاغدا (ئۇالرنىڭ ھاالك بولۇشى) چوقۇم ئىدى﴿ .﴾129ئۇالرنىڭ سۆزلىرىگە
سەۋر قىلغىن ،مەمنۇن بولۇشۇڭ ئۈچۈن ،كۈن چىقىشتىن ئىلگىرى ،كۈن پېتىشتىن بۇرۇن،
كېچە ۋاقىتلىرىدا ۋە كۈندۈزنىڭ دەسلەپكى ۋە ئاخىرقى ۋاقىتلىرىدا پەرۋەردىگارىڭغا تەسبىھ
ئېيتقىن (يەنى ناماز ئوقۇغىن) ۋە ھەمدە ئېيتقىن﴿.﴾130
((( رەئد سۈرىسى 24ـ ئايەت.
تاھا سۈرىسى
اﷲ تائاالنىڭ بۇرۇنقى ئۈممەتلەرنى ھاالك قىلىپ يوقىتىۋېتىشىدە ۋەز ـ
نەسىھەت قوبۇل قىلىدىغان كىشىلەر ئۈچۈن بىر ئىبرەتنىڭ بار ئىكەنلىكى
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئېلىپ كەلگەن ھەقىقەتنى ئىنكار قىلغانالر توغرىسىدا
مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالردىن ئىلگىرى ئۆتكەن (پەيغەمبەرلىرىنى ئىنكار قىلغان) نۇرغۇن ئۈممەتلەرنى
ھاالك قىلغانلىقىمىزنى ئۇالر ئۇقمامدۇ؟ ئۇالر شۇ ئۈممەتلەرنىڭ ماكانلىرىدا مېڭىپ يۈرىدۇ﴾ يەنى :ئى
مۇھەممەد! سەن ئېلىپ كەلگەن ھەقىقەتنى ئىنكار قىلغان بۇ كاپىرالر بىزنىڭ ئۇالردىن ئىلگىرى
پەيغەمبەرلەرنى ئىنكار قىلغان نۇرغۇنلىغان ئۈممەتلەرنى ھاالك قىلغانلىقىمىزنى ئۇقمامدۇ؟ شۇنىڭ
بىلەن ،بۇ كاپىرالر ئۇالردىن قېلىپ قالغان جايالردا ياشاپ تۇرۇپ ،كۆرۈۋاتقانلىرىدەك ئۇ ئۈممەتلەردىن
ھېچقانداق ئىز قالمىدى.
﴿ئەقىل ئىگىلىرى ئۈچۈن ئۇنىڭدا ھەقىقەتەن نۇرغۇن ئىبرەتلەر بار﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق
دېدى﴿ :ئۇالر زېمىندا سەير قىلمىدىمۇ؟ شۇنىڭ بىلەن ئۇالر (يەنى سەير قىلىپ) چۈشىنىدىغان
دىلالرغا ،ياكى ئاڭاليدىغان قۇالقالرغا ئىگە بولمىدىمۇ؟ ھەقىقەتەن كۆزلەرال كور بولمايدۇ ،لېكىن
كۆكرەكلەردىكى قەلبلەر كور بولىدۇ (يەنى ھەقىقىي كورلۇق كۆزنىڭ كورلۇقى ئەمەس ،دىلنىڭ
كورلۇقىدۇر ،كور ئادەم ئىبرەت ئالمايدۇ ۋە چۈشەنمەيدۇ)﴾(((﴿ ،ئۇالردىن ئىلگىرى ئۆتكەن قانچىلىغان
ئۈممەتلەرنى ھاالك قىلغانلىقىمىزنى ئۇالر بىلمەمدۇ؟ ئۇالر (يەنى مەككىلىكلەر) ئۇالر (يەنى ھاالك
بولغانالر) نىڭ يۇرتىدىن ئۆتۈپ تۇرىدۇ﴾(((.
ئاندىن ﷲ تائاال مۇنداق دېدى﴿ :ئەگەر پەرۋەردىگارىڭنىڭ (ئازابنى ئۇالردىن كېچىكتۈرۈشكە)
قىلىۋەتكەن ھۆكمى ۋە ئالدىنئاال بەلگىلەپ قويغان ۋاقتى بولمىسا ئىدى ،ئۇ چاغدا (ئۇالرنىڭ ھاالك
بولۇشى) چوقۇم ئىدى﴾ يەنى ﷲ تائاالنىڭ بىر كىشىنى ئۇنىڭغا پاكىت تۇرغۇزۇپ بولغاندىن كېيىن
ئازاباليمەن دېگەن ھۆكمى ۋە ئىنكار قىلغۇچىالرغا بەلگىلەپ بەرگەن بىر مۇددىتى بولمىسا ئىدى،
ئەلۋەتتە ئازاب ئۇالرغا تۇيۇقسىز كېلەتتى.
سەۋر قىلىشقا ۋە بەش ۋاخ نامازنى ئوقۇشقا بۇيرۇغانلىقى
كاپىرالر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئېلىپ كەلگەن ھەقىقەتنى ئىنكار قىلىپ ،ئۇنىڭغا ھەرخىل
سۆز قىلغانلىقى ئۈچۈن ،ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا تەسەللىي بېرىپ مۇنداق دېدى:
﴿ئۇالرنىڭ سۆزلىرىگە سەۋر قىلغىن ،مەمنۇن بولۇشۇڭ ئۈچۈن ،كۈن چىقىشتىن ئىلگىرى ،كۈن
پېتىشتىنبۇرۇن،كېچەۋاقىتلىرىداۋەكۈندۈزنىڭدەسلەپكىۋەئاخىرقىۋاقىتلىرىداپەرۋەردىگارىڭغا
تەسبىھ ئېيتقىن (يەنى ناماز ئوقۇغىن)﴾ يەنى بامدات نامىزى بىلەن ئەسىر نامىزىنى ئوقۇغىن.
ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم جەرىر ئىبنى ئابدۇلالھنىڭ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ :بىز بىر كېچىسى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ قېشىدا ئولتۇراتتۇق .پەيغەمبەر
((( ھەج سۈرىسى – 46ئايەت.
((( سەجدە سۈرىسى – 26ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
117
ئەلەيھىسساالم ئون كۈنلۈك تولۇن ئايغا قاراپ مۇنداق دېدى« :سىلەر يېقىندا (يەنى قىيامەت
كۈنىدە) پەرۋەردىگارىڭالرنى مۇشۇ ئاينى كۆرگەندەك شەكسىز كۆرىسىلەر ،ئۇنى كۆرۈشتە ھېچقانداق
توسالغۇغا ئۇچرىمايسىلەر ،چەكلىنىپ قالمايسىلەر .ئەگەر سىلەر كۈن ئولتۇرۇشتىن بۇرۇن ناماز
(يەنى بامدات بىلەن ئەسىر نامىزىنى) ئوقۇشقا قادىر بواللىساڭالر ،ئوقۇڭالر» دەپ ،بۇ ئايەتنى
ئوقۇدى.
ئىمام ئەھمەد ئەممار ئىبنى رۇۋەيبەنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مەن پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ« :كۈن چىقىشتىن ۋە كىرىپ كېتىشتىن بۇرۇن ناماز (يەنى بامدات بىلەن ئەسىر
نامىزىنى) ئوقۇغان كىشى ھەرگىز دوزاخقا كىرمەيدۇ» دېگەنلىكىنى ئاڭلىدىم .بۇ ھەدىسنى ئىمام
مۇسلىممۇ رىۋايەت قىلدى.
﴿كېچە ۋاقىتلىرىدا ۋە كۈندۈزنىڭ دەسلەپكى ۋە ئاخىرقى ۋاقىتلىرىدا پەرۋەردىگارىڭغا تەسبىھ
ئېيتقىن (يەنى ناماز ئوقۇغىن)﴾ يەنى سەن كېچىدە تەھەججۇد نامىزىنى ئوقۇغىن! بەزى ئالىمالر:
بۇ ئايەتتىن شام نامىزى بىلەن خۇپتەن نامىزى كۆزدە تۇتۇلغاندۇر -،دېدى.
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى مەمنۇن قىلىدىغانلىقى توغرىسىدا مۇنداق دېدى:
﴿(شۇ كېچە تەقدىر قىلىنغان ئىشالرنىڭ ھەممىسى) بىزنىڭ دەرگاھىمىزدىن بولغان ئىشتۇر ،بىز
ھەقىقەتەن (ئىنسانالرغا پەيغەمبەرلەرنى) ئەۋەتكۈچى بولدۇق﴾(((.
ھەدىستە مۇنداق دەپ كەلدى« :ﷲ تائاال (جەننەتكە كىرگەنلەرنى) ئى جەننەتتىكىلەر!-
دەپ چاقىرىدۇ .ئۇالر :بۇيرۇقىڭغا بىز تەييار! -دەپ جاۋاب بېرىدۇ .ﷲ تائاال ئۇالردىن( :سىلەرگە
بەرگەن بۇ نېمەتلەردىن) خۇرسەن بولدۇڭالرمۇ؟ -دەپ سورايدۇ .ئۇالر :ئى پەرۋەردىگارىمىز! بىزگە
ھېچ كىشىگە بەرمىگەن نېمەتلەرنى بەرگەن تۇرساڭ ،بىز نېمە دەپ خۇرسەن بولمىغۇدەكمىز؟-
دەپ جاۋاب بېرىدۇ .ئاندىن ﷲ تائاال (ئۇالرغا) :مەن سىلەرگە بۇنىڭدىنمۇ ياخشىراق بىر نەرسىنى
بېرىمەن -،دەيدۇ .ئۇالر ﷲ تائاالدىن :بۇنىڭدىن ياخشىراق قانداق نەرسە ئۇ؟ -دەپ سورايدۇ.
ﷲ تائاال (ئۇالرغا)( :ئۇ بولسىمۇ مېنىڭ رازىلىقىمدۇر) رازىلىقىمنى سىلەرگە بېرىمەن( ،سىلەردىن
غەزىپىم كۆتۈرۈلۈپ كېتىدۇ) مەن سىلەرگە بۇنىڭدىن كېيىن ھەرگىز غەزەپ قىلمايمەن-،
دەيدۇ».
118
يەنە بىر ھەدىستە مۇنداق دەپ كەلدى« :ﷲ تائاال (جەننەتتىكىلەرگە) :ئى جەننەتكە
كىرگەنلەر! مەن سىلەرگە قىلغان ۋەدەمنى ھازىر ئورۇنلىماقچى -،دەيدۇ .ئاندىن ئۇالر :ﷲ تائاال
يۈزلىرىمىزنى ئاق قىلدى (جەننەتكە كىرگەنلەردىن قىلدى) ،تارازا ـ مىزانلىرىمىزنى ئېغىر قىلدى،
دوزاختىن ساقالپ قېلىپ جەننەتكە كىرگۈزدى ،ئۇنىڭدىن باشقا ئەمدى قايسى ۋەدىدۇر؟-
دېيىشىدۇ( .شۇ ۋاقتىدا) پەردە كۆتۈرۈلىدۇ ،ئۇالر ﷲ تائاالنىڭ جامالىنى كۆرىدۇ .ﷲ تائاالنىڭ
نامى بىلەن قەسەمكى ،ﷲ تائاال ئۇالرغا ئۆزىنى كۆرۈۋېلىشتىن ياخشىراق بىر نېمەتنى بەرمىدى.
ئۇ يۇقىرىدىكى نېمەتلەرگە قوشۇپ بېرىلگەن نېمەتتۇر».
*******
((( دۇخان سۈرىسى 5ـ ئايەت.
تاھا سۈرىسى
ﮜ ﮝﮞﮟ ﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯ
ﮰﮱﯓﯔﯕﯖﯗﯘﯙﯚﯛﯜﯝﯞﯟﯠ
بىز (كۇففارالردىن) تۈرلۈك جامائەنى بەھرىمەن قىلغان دۇنيانىڭ نېمەتلىرى ۋە زىبۇ زىننەتلىرىگە
كۆز سالمىغىن ،بۇنىڭ بىلەن ئۇالرنى سىنايمىز ،پەرۋەردىگارىڭنىڭ رىزقى (يەنى ساۋابى بۇ پانىي
نېمەتتىن) ياخشىدۇر ۋە ئەڭ باقىدۇر﴿( .﴾131ئى مۇھەممەد!) ئائىلەڭدىكىلەرنى (ۋە ئۈممىتىڭنى) نامازغا
بۇيرۇغىن ،ئۆزەڭمۇ ئۇنى ئادا قىلىشقا چىداملىق بولغىن ،سەندىن بىز رىزىق تەلەپ قىلمايمىز .ساڭا بىز
رىزىق بېرىمىز ،ياخشى ئاقىۋەت پەقەت تەقۋادارالرغا خاستۇر﴿.﴾132
مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ بايالر بەھرىمەن بولۇۋاتقان نېمەتلەرگە
كۆز سالماسلىققا ۋە ئىبادەت قىلىش جەريانىدا دۇچ كەلگەن جاپا ـ
مۇشەققەتلەرگە سەۋر قىلىشقا بۇيرۇلغانلىقى
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى بايالرغا (ئۇالرنى سىناش ئۈچۈن) بېرىلگەن نېمەتلەرگە
كۆز ـ قىرىنى سالماسلىققا بۇيرۇپ مۇنداق دېدى﴿ :بىز (كۇففارالردىن) تۈرلۈك جامائەنى بەھرىمەن
قىلغان دۇنيانىڭ نېمەتلىرى ۋە زىبۇ زىننەتلىرىگە كۆز سالمىغىن ،بۇنىڭ بىلەن ئۇالرنى سىنايمىز﴾
چۈنكى ،ﷲ تائاال ساڭا بۇالرغا بەرگەن نەرسىدىن كۆپ ياخشى نەرسىنى بەردى.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى(﴿ :نامازدا) تەكرارلىنىپ تۇرىدىغان يەتتە ئايەتنى (يەنى
فاتىھە سۈرىسىنى) ۋە ئۇلۇغ قۇرئاننى ھەقىقەتەن ساڭا ئاتا قىلدۇق .بەزى كاپىرالرنىڭ بىز بەھرىمەن
قىلغان نەرسىلىرىگە كۆز سالمىغىن ،ئۇالر (نىڭ ئىمان ئېيتمىغانلىقىدىن) قايغۇرمىغىن ،مۆمىنلەرگە
كەمتەربولغىن﴾(((.
شۇنىڭدەك ،ﷲ تائاالنىڭ ئاخىرەتتە پەيغەمبىرىگە تەييارالپ قويغان نەرسىنىڭ چەك ـ
چېگرىسى يوقتۇر .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :پەرۋەردىگارىڭ ساڭا (ئاخىرەتتە ساۋاب،
ھۆرمەت ۋە شاپائەت قاتارلىقالرنى) ئاتا قىلىدۇ ،سەن مەمنۇن بولىسەن﴾((( شۇنىڭ ئۈچۈن ،ﷲ
تائاال مۇنداق دېدى﴿ :پەرۋەردىگارىڭنىڭ رىزقى (يەنى ساۋابى بۇ پانىي نېمەتتىن) ياخشىدۇر ۋە
ئەڭ باقىيدۇر﴾.
ئىمام بۇخارى مۇنداق دەپ رىۋايەت قىلىدۇ :ئۆمەر ئىبنى خەتتاب رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەسەل يېگەنلىكى سەۋەبى بىلەن چىققان جېدەلگە ئاالقىدار ئىش ئۈچۈن
ئاياللىرىنىڭ قېشىغا بىر ئاي بارماسلىققا قەسەم ئىچىپ ،ئاياللىرىدىن ئايرىلىپ تۇرغان ئىشى
توغرۇلۇقپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭئۆيىگەكىرگەندە،پەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭئىچىگەخورما
دەرىخىنىڭ يۇمشاق قوۋزاقلىرى تىقىلغان بىر ياستۇقنى بېشىغا قويۇپ ،بىر پارچە بورىنىڭ ئۈستىدە
((( ھىجر سۈرىسى - 88 – 87ئايەتلەر.
((( زۇھا سۈرىسى 5ـ ئايەت.
119
ياتقانلىقىنى كۆردى (بورا پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇبارەك بەدەنلىرىگە پېتىپ كەتكەن ئىدى).
ئۆينىڭ ئىچىدە (تېرە ئاشالشتا دورا ئورنىدا ئىشلىتىلىدىغان) بىر ئۇچۇم كەلگۈدەك بىر خىل
ئۆسۈملۈك ۋە تامغا ئېسىقلىق بىر پارچە تېرىال بار ئىدى .بۇالرنى كۆرۈپ ،ئۆمەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ
كۆزلىرىدىن تارامالپ ياش تۆكۈلدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۆمەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇغا« :ئى ئۆمەر!
نېمىگە يىغاليسەن؟» دېدى .ئۆمەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! كىسرا بىلەن
قەيسەر باياشات تۇرمۇشتا ياشاۋاتىدۇ .سەن ﷲ نىڭ مەخلۇقاتلىرىنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ ھۆرمەتلىك
كىشى تۇرۇقلۇق مۇشۇنداق تۇرمۇشتا ياشامسەن؟ -دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :ئى ئۆمەر! سەن
شەكلىنىۋاتامسەن؟ ئۇالر بولسا ،باياشاتچىلىقلىرى پەقەت مۇشۇ دۇنيادىال بېرىلىدىغان كىشىلەردۇر»
دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم دۇنياغا ئېرىشەي دېسىال ،ئېرىشەلەيدىغان تۇرۇپ ،دۇنيادىكى
كىشىلەر ئىچىدە دۇنيانى ئەڭ سۆيمەيدىغان كىشى ئىدى .ئەگەر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ
قولىغا مال ـ مۈلۈك كەلسە ،باشقىالرغا كەڭ قوللۇق بىلەن بۆلۈپ بېرىپ ،ئۆزىنىڭ ئەتىسى ئۈچۈن
ھېچنېمەئېلىپقالمايتتى.
ئىبنى ئەبۇھاتەم ئەبۇسەئىدتىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ« :سىلەرنىڭ ئېزىپ كېتىشىڭالردىن مېنى ئەڭ قورقۇتىدىغان نەرسە ﷲ تائاالنىڭ سىلەرگە
ئېچىپ بېرىدىغان زىبۇزىننەتلىرىدۇر» .ساھابىلەر :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! ئۇ زىبۇزىننەتلىرى
نېمە؟ -دېگەندە ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :زېمىننىڭ بەرىكەتلىرىدۇر» دەپ جاۋاب بەردى.
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئائىلەڭدىكىلەرنى (ۋە ئۈممىتىڭنى) نامازغا بۇيرۇغىن ،ئۆزەڭمۇ ئۇنى ئادا
قىلىشقا چىداملىق بولغىن﴾ يەنى سەن ئۇالرنى ناماز ئوقۇتۇش ئارقىلىق ﷲ تائاالنىڭ ئازابىدىن
قۇتۇلدۇرۇپ قالغىن .ﷲ تائاال ئەرلەرنى ئۆزىنىڭ خوتۇن ،باال ـ چاقىلىرىنى قۇتۇلدۇرۇپ
قېلىشقا بۇيرۇپ مۇنداق دېدى﴿ :ئى مۆمىنلەر! ئۆزەڭالرنى ۋە باال ـ چاقاڭالرنى ئىنسان ۋە تاشالر
يېقىلغۇ بولىدىغان ،رەھىم قىلمايدىغان قاتتىق قول پەرىشتىلەر مۇئەككەل بولغان دوزاختىن
ساقالڭالر﴾(((.
ئىبنى ئەبۇھاتەم زەيد ئىبنى ئەسلەمەنىڭ دادىسىنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
مەن بەزى كېچىلىرى ئۆمەرنىڭ قېشىدا قونۇپ قاالتتىم ،ئۇ بەزى كېچىسى قوپۇپ ناماز ئوقۇيتتى،
بەزى كېچىسى قوپمايتتى .قوپمىغان كېچىلىرى بىز ئۇنى بۇرۇنقى ئادىتىگە ئوخشاش قوپماپتۇ
دەيتتۇق .ئۇ ئۇيقۇسىدىن ئويغانغان ۋاقتىدا باال ـ چاقىلىرىنىمۇ ئويغىتىپ ،بۇ ئايەتنى ئوقۇيتتى:
120
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئائىلەڭدىكىلەرنى (ۋە ئۈممىتىڭنى) نامازغا بۇيرۇغىن ،ئۆزەڭمۇ ئۇنى ئادا قىلىشقا
چىداملىقبولغىن﴾.
﴿سەندىن بىز رىزىق تەلەپ قىلمايمىز .ساڭا بىز رىزىق بېرىمىز﴾ يەنى سەن ناماز ئوقۇساڭ،
ئويلىمىغان يەردىن ساڭا رىزىق بېرىمىز.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالرنىڭ ئىددىتى توشقان چاغدا ،ئۇالر بىلەن
چىرايلىقچە يېنىشىڭالر ياكى ئۇالر بىلەن چىرايلىقچە ئۈزلىشىپ كېتىڭالر( ،يېنىشقان ،ئاجراشقان
چېغىڭالردا) ئاراڭالردىن ئىككى ئادىل گۇۋاھچىنى گۇۋاھ قىلىڭالر ،خۇدالىق ئۈچۈن (توغرا) گۇۋاھ
((( تەھرىم سۈرىسى – 6ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
تاھا سۈرىسى
بولۇڭالر ،بۇنىڭ بىلەن (يەنى بۇ ھۆكۈم بىلەن) ﷲ غا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان ئېيتقان كىشىگە
ۋەز ـ نەسىھەت قىلىنىدۇ ،كىمكى ﷲ دىن قورقىدىكەن ،ﷲ ئۇنىڭغا چىقىش يولى بېرىدۇ.
ﷲ ئۇنىڭغا ئويلىمىغان يەردىن رىزىق بېرىدۇ﴾(((﴿ ،جىنالرنى ،ئىنسانالرنى پەقەت ماڭا ئىبادەت
قىلىش ئۈچۈنال ياراتتىم .ئۇالردىن مەن رىزىق تىلىمەيمەن ۋە ئۇالرنىڭ مېنى ئوزۇقالندۇرۇشىنى
تىلىمەيمەن .ﷲ ھەقىقەتەن ھەممىگە رىزىق بەرگۈچىدۇر ،قۇدرەتلىكتۇر( ،ﷲ نىڭ) قۇۋۋىتى
ئارتۇقتۇر﴾(((.
شۇنىڭ ئۈچۈن ،ﷲ تائاال مۇنداق دېدى﴿ :سەندىن بىز رىزىق تەلەپ قىلمايمىز .ساڭا بىز
رىزىق بېرىمىز﴾ تىرمىزى بىلەن ئىبنى ماجە ئەبۇ ھۇرەيرەدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەدىس
قۇددىسىدا مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ :ئى ئادەم بالىسى!
سەن ماڭا ئىبادەت قىلىش بىلەن بولغىن ،مەن سېنى قانائەتچان قىلىمەن .ئېھتىياجىڭنى مەن
قاندۇرىمەن ،ئەگەر ئۇنداق قىلمىساڭ ،دىلىڭنى ئارزۇ ـ ئىستەكلەرگە ئېرىشىش كويىغا سالىمەن،
ئېھتىياجىڭنىبولسا،قاندۇرمايمەن».
ئىبنى ماجە زەيد ئىبنى سابىتتىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ« :ئەگەر بىر كىشىنىڭ مەقسىتى دۇنياغا ئېرىشىش بولۇپ قالسا ،ﷲ تائاال ئۇنىڭ ئىشىنى
رېتىمسىز قىلىپ ،پېقىرلىقنى ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا كۆرىنىپ تۇرىدىغان قىلىپ قويىدۇ .شۇنىڭ بىلەن،
ئۇ ھەرقانچە تىرىشسىمۇ ،ئۇنىڭغا دۇنيادىن ئەسلىدە پۈتۈلۈپ كەتكىنىدىن باشقىسى بېرىلمەيدۇ.
بىر كىشىنىڭ مەقسىتى ئاخىرەت بولسا ،ﷲ تائاال ئۇنىڭ ئىشىنى رېتىملىك قىلىدۇ .دىلىنى
قانائەتچانلىق بىلەن تولدۇرىدۇ .دۇنيا ئۇنىڭغا ئۇنىڭ خالىمىغىنىغا قارىماي تۆكۈلۈپ كېتىدۇ».
﴿ياخشى ئاقىۋەت پەقەت تەقۋادارالرغا خاستۇر﴾ يەنى دۇنيا -ئاخىرەتنىڭ ياخشى ئاقىۋىتى
بولغان جەننەت تەقۋادارالرغا خاستۇر .ھەدىستە پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكى
بايان قىلىنىدۇ« :مەن كېچىدە مۇنداق بىر چۈش كۆرۈپتىمەن( .چۈشۈمدە) بىز رافىئىنىڭ ئوغلى
ئۇقبەنىڭ ھويلىسىدا ئىكەنمىز ،بىزگە ئىبنى تابنىڭ ھۆل خورمىلىرىدىن كەلتۈرۈلۈپتۇ ،مەن:
بىزگە بۇ چۈشتە ئىشارەت قىلىنغاندەك ،ئاخىرەتنىڭ ياخشى ئاقىۋىتى بېرىلىدىكەن ،بىزنىڭ
دىنىمىزنىڭ ھۆكۈملىرى تولۇق ئورۇنلىنىپتۇ -،دەپ تەبىر بەردىم» .بۇ ھەدىسنى ئىمام مۇسلىم
رىۋايەت قىلغان.
*******
ﯡﯢﯣﯤ ﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮﯯﯰﯱﯲ
ﯳﯴﯵ ﯶﯷﯸﯹﯺ ﯻﯼﯽﯾ ﯿﰀﰁ
ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ
ﰏﰐ
((( تاالق سۈرىسى - 3 – 2ئايەتلەرنىڭ بىر قىسمى.
((( زارىيات سۈرىسى - 58 - 56ئايەتكىچە.
121
ئۇالر (يەنى مۇشرىكالر)(« :مۇھەممەد) پەرۋەردىگارى تەرىپىدىن بىزگە بىرەر مۆجىزە
كەلتۈرسىچۇ!» دەيدۇ ،ئۇالرغا بۇرۇنقى ئۈممەتلەرنىڭ خەۋەرلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان قۇرئان
كەلمىدىمۇ؟﴿ ﴾133ئەگەر بىز ئۇالرنى ئۇنىڭدىن (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى ئەۋەتىشتىن)
ئىلگىرى ھاالك قىلغان بولساق ،ئۇالر چوقۇم« :نېمىشقا بىزگە بىرەر پەيغەمبەر ئەۋەتمىدىڭ؟ بىز
خار ۋە رەسۋا بولۇشتىن ئىلگىرى سېنىڭ ئايەتلىرىڭگە ئەگشەتتۇق» دەيتتى﴿ .﴾134ئېيتقىنكى،
ھەممە (سىلەرنىڭ ۋە بىزنىڭ ئىشلىرىمىزنىڭ ئاقىۋىتىنى) كۈتمەكتە .سىلەرمۇ كۈتۈڭالر،
ئەرەبچە قۇرئاننى نازىل قىلدۇق ۋە ئۇنىڭدا تۈرلۈك ئاگاھالندۇرۇشالرنى بايان قىلدۇق﴿ .﴾113ﷲ
(زاتى ،سۈپىتى جەھەتتە پۈتۈن مەخلۇقاتتىن) ئۈستۈندۇر ،ھەق پادىشاھتۇر( ،ئى مۇھەممەد!) ساڭا
قۇرئاننىڭ ۋەھيىسى تاماملىنىشتىن بۇرۇن ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمىگىن( ،يەنى جىبرىئىل ساڭا قۇرئاننى
ئوقۇپ بېرىۋاتقاندا ،بىللە ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمەي ،ئۇ تىالۋىتىدىن فارىغ بولغۇچە تىڭشاپ تۇرغىن).
«ئى پەرۋەردىگارىم! ئىلمىمنى زىيادە قىلغىن!» دېگىن﴿.﴾114
قۇرئاننىڭ كىشىلەرنىڭ تەقۋادار بولۇشى ۋە ۋەز ـ نەسىھەت قوبۇل قىلىشى
ئۈچۈن نازىل قىلىنغانلىقى
﴿ئۇالرنىڭ تەقۋادار بولۇشلىرى ئۈچۈن ياكى ئۇالرنى ۋەز ـ نەسىھەتكە ئىگە قىلىش ئۈچۈن ،ساڭا
ئەرەبچە قۇرئاننى نازىل قىلدۇق﴾ يەنى قىيامەتنىڭ بولۇشى( ،ئۇ كۈندە) ياخشى ئىش قىلغانالرنى
مۇكاپاتالش ،يامان ئىش قىلغانالرنى جازاالش شەكسىز بىر ھەقىقەتتۇر( .شۇنىڭ ئۈچۈن) بىز قۇرئاننى
خۇش بېشارەتچى ۋە ئاگاھالندۇرغۇچى قىلىپ ئىپادىلەش ۋە بايان قىلىش ئۇسلۇبى ئەڭ يۇقىرى بولغان
ئەرەب تىلى بىلەن نازىل قىلدۇق.
﴿ۋە ئۇنىڭدا تۈرلۈك ئاگاھالندۇرۇشالرنى بايان قىلدۇق﴾ يەنى كىشىلەرنىڭ گۇناھ ،ھارام ۋە يامان
ئىشالرنى قىلىشتىن ساقلىنىشى ياكى ﷲ غا بويسۇنۇشى ۋە ياخشى ئىشالرنى قىلىشى ئۈچۈن ئۇنىڭدا
تۈرلۈك ئاگاھالندۇرۇشالرنى بايان قىلدۇق.
110
﴿ﷲ (زاتى ،سۈپىتى جەھەتتە پۈتۈن مەخلۇقاتتىن) ئۈستۈندۇر ،ھەق پادىشاھتۇر﴾ يەنى ھەق بولغان
ﷲ ھەممە ئەيىب -نۇقسانالردىن پاكتۇر .ئۇنىڭ ۋەدىسى ھەقتۇر ،تەھدىتىمۇ ھەقتۇر ،پەيغەمبەرلىرىمۇ
ھەقتۇر ،جەننەت ـ دوزاخ ھەقتۇر ،ئۇنىڭ تەرىپىدىن بولغان ھەممە ئىشالر ھەقتۇر .ﷲ تائاال ئادىللىقى
بىلەن ئاگاھالندۇرماي ۋە پەيغەمبەر ئەۋەتمەي تۇرۇپ ھېچبىر كىشىنى ئازابلىمايدۇ .ئۇ بەندىلىرىنى (قىيامەت
كۈنى) بىز ئۇقماپتىكەنمىز دەپ ،باھانە ـ سەۋەب كۆرسەتمىسۇن دەپ ،ئالدىنئاال ئاگاھالندۇرىدۇ.
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ قۇرئان چۈشكەن ۋاقتىدا ئۇنى ئوقۇشقا ئالدىراپ
كەتمەي تىڭشاشقا بۇيرۇلغانلىقى
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق دېدى(﴿ :ئى مۇھەممەد!) ساڭا قۇرئاننىڭ ۋەھيىسى
تاھا سۈرىسى
تاماملىنىشتىن بۇرۇن ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمىگىن( ،يەنى جىبرىئىل ساڭا قۇرئاننى ئوقۇپ بېرىۋاتقاندا،
بىللە ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمەي ،ئۇ تىالۋىتىدىن فارىغ بولغۇچە تىڭشاپ تۇرغىن)﴾.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دېدى(﴿ :ساڭا جىبرىئىل ئارقىلىق ۋەھى نازىل
بولۇۋاتقاندا ،ئۇنى ئېسىڭغا ئېلىۋېلىش ئۈچۈن) ئالدىراپ تىلىڭنى مىدىرالتما .ئۇنى توپالش ۋە ئوقۇپ
بېرىشبىزنىڭمەسئۇلىيتىمىزدۇر.ساڭائۇنىئوقۇپبەرگىنىمىزدە(يەنىجىبرىئىلساڭائوقۇپبەرگەندە)
ئۇنىڭ ئوقۇشىغا ئەگەشكىن .ئاندىن ئۇنى چۈشەندۈرۈپ بېرىش بىزنىڭ مەسئۇلىيتىمىزدۇر﴾(((.
ئىمام بۇخارى ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ھەقىقەتەن ۋەھىينى يادا ئېلىۋىلىشقا قاتتىق تىرىشاتتى .ئۇ (ۋەھىينى يادا
ئېلىۋېلىش ئۈچۈن) تىلىنى مىدىرلىتاتتى .ئاندىن ﷲ تائاال بۇ ئايەتنى نازىل قىلدى .يەنى جىبرىئىل
ئەلەيھىسساالم پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا ۋەھىينى ئېلىپ چۈشكەن ۋاقتىدا ،جىبرىئىل ئەلەيھىسساالم بىر
ئايەت ئوقۇسا ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالممۇ ئۇنىڭ بىلەن بىللە شۇ ئايەتنى ئوقۇيتتى .ئاندىن ﷲ تائاال
ئۇنى قىينىلىپ قالمىسۇن دەپ ،ئاسان ۋە يەڭگىل يولغا باشالپ يۇقىرىدىكىدەك دېدى.
﴿(ئى مۇھەممەد!) ساڭا قۇرئاننىڭ ۋەھيىسى تاماملىنىشتىن بۇرۇن ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمىگىن،
(يەنى جىبرىئىل ساڭا قۇرئاننى ئوقۇپ بېرىۋاتقاندا ،بىللە ئوقۇشقا ئالدىراپ كەتمەي ،ئۇ تىالۋىتىدىن
فارىغ بولغۇچە تىڭشاپ تۇرغىن)﴾ يەنى سەن ئالدىراپ كەتمەي ،تىڭشاپ شۈك تۇرغىن .پەرىشتە ئېلىپ
چۈشكەن ۋەھىينى ساڭا ئوقۇپ بولغاندىن كېيىن ،ئاندىن ئۇنى ئوقۇغىن.
﴿«ئى پەرۋەردىگارىم! ئىلمىمنى زىيادە قىلغىن!» دېگىن﴾ ئىبنى ئۇيەينە مۇنداق دېدى :ﷲ
تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى ۋاپات قىلدۇرغانغا قەدەر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ئىلمى (كۈندىن ـ
كۈنگە) زىيادە بولۇپ تۇردى.
*******
ﭥﭦ ﭧﭨﭩﭪﭫﭬﭭﭮﭯﭰﭱﭲ ﭳﭴ
ﭵﭶﭷﭸ ﭹ ﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃ ﮄ
ﮅﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏ ﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖ
ﮗﮘ ﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠﮡ ﮢﮣﮤ
ﮥﮦﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯﮰﮱﯓﯔﯕ
ﯖﯗﯘﯙﯚﯛﯜﯝ
بىز ئىلگىرى ئادەمگە (دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېمەسلىكنى) تەۋسىيە قىلدۇق ،ئۇ (بۇ تەۋسىيىنى)
يادىدىن چىقاردى ،ئۇنىڭدا ھېچقانداق چىڭ ئىرادە كۆرمىدۇق﴿ .﴾115ئۆز ۋاقتىدا بىز پەرىشتىلەرگە:
«ئادەمگە (يەنى ئادەم ئەلەيھىسساالمغا) سەجدە قىلىڭالر» دېدۇق ،ئىبلىستىن باشقىسى سەجدە
قىلدى ،ئۇ (سەجدە قىلىشتىن) باش تارتتى﴿ .﴾116بىز دېدۇق« :ئى ئادەم! بۇ ھەقىقەتەن سېنىڭ
((( قىيامەت سۈرىسى - 19 - 16ئايەتكىچە
111
دۈشمىنىڭدۇر ،خوتۇنىڭنىڭ دۈشمىنىدۇر ،ئۇ سىلەر ئىككىڭالرنىڭ جەننەتتىن چىقىپ كېتىشىڭالرغا
سەۋەبچى بولۇپ قالمىسۇن( ،ئۇ چاغدا) سىلەر جاپا مۇشەققەتتە قالىسىلەر﴿ .﴾117جەننەتتە سەن
ھەقىقەتەنئاچقالمايسەنۋەيالىڭاچقالمايسەن﴿.﴾118ھەمدەئۇنىڭداھەقىقەتەنئۇسساپكەتمەيسەن،
ئىسسىپ كەتمەيسەن»﴿ .﴾119شەيتان ئۇنىڭغا ۋەسۋەسە قىلىپ« :ئى ئادەم! ساڭا مەن (يېگەن
ئادەم) ئۆلمەيدىغان دەرەخنى ۋە زاۋال تاپماس پادىشاھلىقنى كۆرسىتىپ قويايمۇ؟» دېدى﴿.﴾120
ئۇالر ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇالرنىڭ ئەۋرەتلىرى ئېچىلىپ قالدى ،ئۇالر
جەننەت (دەرەخلىرىنىڭ) يوپۇرماقلىرى بىلەن سەترى ئەۋرەت قىلىشقا كىرىشتى ،ئادەم پەرۋەردىگارىنىڭ
(ئەمرىگە) خىالپلىق قىلدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئازدى﴿ .﴾121ئاندىن پەرۋەردىگارى ئۇنى تاللىدى،
ئۇنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلدى ۋە ئۇنى ھىدايەت قىلدى﴿.﴾122
ئادەم ئەلەيھىسساالم بىلەن ئىبلىسنىڭ قىسسىسى
﴿بىز ئىلگىرى ئادەمگە (دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېمەسلىكنى) تەۋسىيە قىلدۇق ،ئۇ (بۇ تەۋسىيىنى)
يادىدىن چىقاردى ،ئۇنىڭدا ھېچقانداق چىڭ ئىرادە كۆرمىدۇق﴾ ئىبنى ئەبۇھاتەم ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ
ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ئىنسان ئۆزىگە قىلىنغان تەۋسىيەنى ئۇنتۇپ قالغانلىقى
ئۈچۈن ئىنسان (يەنى ئۇنتۇغاق) دەپ ئاتالدى .ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھەدىنمۇ مۇشۇنىڭغا ئوخشاش سۆز
رىۋايەتقىلىندى.
﴿ئۆز ۋاقتىدا بىز پەرىشتىلەرگە« :ئادەمگە (يەنى ئادەم ئەلەيھىسساالمغا) سەجدە قىلىڭالر»
دېدۇق﴾ ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە ئادەم ئەلەيھىسساالمنىڭ ھۆرمىتىنى ،ئۇنىڭ ئۇلۇغلۇقىنى ۋە ئۇنى ھەممە
مەخلۇقاتالردىن ئۈستۈن قىلغانلىقىنى بايان قىلىدۇ .بۇ قىسسىگە ئائىت سۆزلەر بەقەرە ،ئەئراف ،ھىجر
ۋە كەھف سۈرىلىرىدە بايان قىلىندى .ئالدىمىزدا ساد سۈرىسىدە يەنە بايان قىلىنىدۇ.
ﷲ ئۇ سۈرىدە ئادەم ئەلەيھىسساالمنى ياراتقانلىقىنى ،ئۇنى ئۇلۇغالپ پەرىشتىلەرنى ئۇنىڭغا سەجدە
قىلىشقا بۇيرۇغانلىقىنى ،ئادەم ئەلەيھىسساالم ۋە ئۇنىڭ بالىلىرىغا ئىبلىسنىڭ دۈشمەنلىكىنى بايان
قىلىدۇ .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دېدى﴿ :ئىبلىستىن باشقىسى سەجدە قىلدى ،ئۇ (سەجدە قىلىشتىن)
باش تارتتى﴾ يەنى سەن شەيتاننىڭ سېنى جەننەتتىن چىقىرىۋېتىشكە ئۇرۇنىشىدىن ساقالنغىن .ئەگەر
سەن جەننەتتىن چىقپ كېتىپ قالساڭ ،تۇرمۇشىڭنى قامداش ئۈچۈن رىزىق تەلەپ قىلىش يولىدا جاپا
ـ مۇشەققەتكە قالىسەن .سەن بۇ يەردە ناھايىتى راھەت ـ پاراغەتلىك تۇرمۇشتا ياشاۋاتىسەن.
112
﴿بىز دېدۇق« :ئى ئادەم! بۇ ھەقىقەتەن سېنىڭ دۈشمىنىڭدۇر ،خوتۇنىڭنىڭ دۈشمىنىدۇر ،ئۇ
سىلەر ئىككىڭالرنىڭ جەننەتتىن چىقىپ كېتىشىڭالرغا سەۋەبچى بولۇپ قالمىسۇن( ،ئۇ چاغدا) سىلەر جاپا
مۇشەققەتتە قالىسىلەر﴾﴿ ،جەننەتتە سەن ھەقىقەتەن ئاچ قالمايسەن ۋە يالىڭاچ قالمايسەن .ھەمدە ئۇنىڭدا
ھەقىقەتەن ئۇسساپ كەتمەيسەن ،ئىسسىپ كەتمەيسەن»﴾ ﷲ تائاال ھەقىقەتەن بۇ ئايەتتە ئاچلىق
بىلەن يالىڭاچلىقنى بىر يەردە كەلتۈردى .چۈنكى ،ئاچلىق دېگەن ئىچكى خارلىقنىڭ ،يالىڭاچلىق
دېگەن تاشقى خارلىقنىڭ ئاالمىتىدۇر .شۇنىڭدەك ،ئۇسسۇزلۇق بىلەن ئىسسىپ كېتىشنى بىر يەردە
كەلتۈردى .چۈنكى ،ئۇسسۇزلۇق دېگەن ئىچى قىزىشنىڭ ،ئىسسىپ كېتىش دېگەن سىرتقى قىزىپ
كېتىشنىڭئاالمىتىدۇر.
تاھا سۈرىسى
﴿شەيتان ئۇنىڭغا ۋەسۋەسە قىلىپ« :ئى ئادەم! ساڭا مەن (يېگەن ئادەم) ئۆلمەيدىغان دەرەخنى
ۋە زاۋال تاپماس پادىشاھلىقنى كۆرسىتىپ قويايمۇ؟» دېدى .ئۇالر ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېدى ،شۇنىڭ
بىلەن ئۇالرنىڭ ئەۋرەتلىرى ئېچىلىپ قالدى ،ئۇالر جەننەت (دەرەخلىرىنىڭ) يوپۇرماقلىرى بىلەن سەترى
ئەۋرەت قىلىشقا كىرىشتى ،ئادەم پەرۋەردىگارىنىڭ (ئەمرىگە) خىالپلىق قىلدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئازدى﴾
شەيتان ئۇالرغا قەسەم ئىچىپ ،ئالدامچىلىق يوللىرى بىلەن ئۇالرنى گوللىدى.
ﷲ بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :شۇنىڭدەك ئۇالرغا« :مەن چوقۇم سىلەرگە سادىقمەن» دەپ
قەسەم ئىچىپ بەردى .ئالدامچىلىق ئۇسۇللىرى ئارقىلىق ئۇالرنى (يۇقىرى مەرتىۋىدىن تۆۋەن مەرتىۋىگە)
چۈشۈردى﴾(((.
بىز يۇقىرىدا ﷲ تائاالنىڭ ئادەم ئەلەيھىسساالم ۋە ئۇنىڭ ئايالىغا جەننەتتىكى بارلىق مېۋىلەردىن
يېيىشكە ۋە مەلۇم بىر تۈپ دەرەخنىڭ يېنىغا كەلمەسلىككە تەۋسىيە قىلغانلىقىنى ،شەيتاننىڭ ئۇ
ئىككىسىنى ئازدۇرۇشى بىلەن ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىدىن يېگەنلىكىنى ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېگەن
كىشى مەڭگۈ ھايات تۇرىدىغان بىر دەرەخ ئىكەنلىكىنى بايان قىلىپ ئۆتتۇق.
ئەبۇداۋۇد تەيالىسى ئەبۇ ھۇرەيرەدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ بۇ دەرەخ توغرىسىدا مۇنداق
دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :جەننەتتە بىر تۈپ دەرەخ بار .ئۇالغ مىنىپ يۈز يىل ماڭغان كىشى
ئۇنىڭ سايىسىدىن كېسىپ ئۆتۈپ بواللمايدۇ .ئۇ بولسىمۇ ،مېۋىسىنى يېگەن ئادەم مەڭگۈ ئۆلمەيدىغان
دەرەختۇر».
﴿ئۇالر ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇالرنىڭ ئەۋرەتلىرى ئېچىلىپ قالدى﴾ ئىبنى
ئەبۇھاتەم ئۇبەي ئىبنى كەئبدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
«ﷲ تائاال ھەقىقەتەن ئادەم ئەلەيھىسساالمنى چاچلىرى قويۇق ،بويى ئېگىز قىلىپ ياراتتى .ئۇنىڭ
چېچى قويۇق ھەم جىقلىقىدىن خۇددى سەھۇق دېگەن يەرنىڭ خورمىزارلىقىغا ئوخشاپ كېتەتتى .ئۇ
(جەننەتتىكى چەكلەنگەن) دەرەخنى تېتىشى ھامانال ،ئۇنىڭ كىيىمى ئۇچىسىدىن سېلىنىپ كەتتى.
بىرىنچى بولۇپ ئەۋرەت جايى ئېچىلىپ قالدى .ئۇ ئەۋرىتىنىڭ ئوچۇق قالغانلىقىنى كۆرۈپ (ئۆزىنى دالدىغا
ئېلىش ئۈچۈن) ،جەننەتنىڭ ئىچىدە يۈگۈرەشكە باشلىغاندا ،ئۇنىڭ چاچلىرىنى دەرەخلەر ئىلىۋالدى،
ئۇ چاچلىرىنى دەرەختىن تارتتى .ئاندىن ﷲ تائاال ئۇنى :ئى ئادەم! مەندىن قاچامسەن؟ -دەپ
چاقىردى .ئۇ ﷲ تائاالنىڭ بۇ سۆزىنى ئاڭالپ :ئۇنداق ئەمەس ،پەرۋەردىگارىم! لېكىن (ئالدىڭدا يالىڭاچ
تۇرۇشتىن) ھايا قىلىپ (قېچىۋاتىمەن) -،دەپ جاۋاب بەردى ۋە يەنە :ئەگەر مەن ئۆتكۈزگەن گۇناھىمغا
تەۋبە قىلىپ ،خاتالىقىمدىن يانسام ،مېنى جەننەتكە قايتىدىن كىرگۈزەمسەن؟ -دەپ سورىدى .ﷲ
تائاال :شۇنداق قىلىمەن -،دەپ جاۋاب بەردى».
مانا بۇ ،ﷲ تائاالنىڭ تۆۋەندىكى سۆزىنىڭ مەزمۇنىدۇر﴿ .ئادەم پەرۋەردىگارىدىن بىر قانچە
سۆز تەلىم ئالدى (يەنى گۇناھىنىڭ كەچۈرۈلۈشى ئۈچۈن ئوقۇيدىغان دۇئا ئۇنىڭغا ئىلھام ئارقىلىق
بىلدۈرۈلدى) ،ﷲ ئۇنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلدى .ﷲ ھەقىقەتەن تەۋبىنى بەكمۇ قوبۇل قىلغۇچىدۇر
(بەندىلىرىگە)ناھايىتىمېھرىباندۇر﴾(((.
((( ئەئراف سۈرىسى 21 - 20ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( بەقەرە سۈرىسى – 37ئايەت.
113
﴿ئۇالر جەننەت (دەرەخلىرىنىڭ) يوپۇرماقلىرى بىلەن سەترى ئەۋرەت قىلىشقا كىرىشتى﴾ مۇجاھىد،
قەتادە ۋە سۇددى قاتارلىقالر بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە مۇنداق دېدى :ئادەم ئەلەيھىسساالم بىلەن
ھەۋۋا (جەننەتنىڭ دەرەخلىرىنىڭ يۇپۇرماقلىرى بىلەن) كىيىمگە ئوخشاش بىر يۆگەنچە نەرسە قىلىشقا
كىرىشىپكەتتى.
﴿ئادەم پەرۋەردىگارىنىڭ (ئەمرىگە) خىالپلىق قىلدى ،شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئازدى .ئاندىن
پەرۋەردىگارى ئۇنى تاللىدى ،ئۇنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلدى ۋە ئۇنى ھىدايەت قىلدى﴾ ئىمام بۇخارى
ئەبۇھۇرەيرەدىنپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭمۇنداقدېگەنلىكىنىرىۋايەتقىلىدۇ«:مۇسائەلەيھىسساالم
بىلەن ئادەم ئەلەيھىسساالم مۇنازىلىشىپ قالدى ،مۇسا ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭغا :سەن خاتالىق ئۆتكۈزۈپ
قويۇپ كىشىلەرنى جەننەتتىن چىقىرىپ ،بەختسىز قىلغان كىشىدۇرسەن -،دېدى .ئادەم ئەلەيھىسساالم
مۇسا ئەلەيھىسساالمغا :سەن ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ ئۇلۇغ ۋەزىپىسىگە ۋە ئۆزى بىلەن سۆزلىشىشكە تاللىغان
كىشى تۇرۇپ ،ﷲ تائاالنىڭ مېنى يارىتىشتىن بۇرۇن ماڭا پۈتۈۋەتكەن بىر ئىش ئۈچۈن ماڭا ماالمەت
قىالمسەن؟ -دېدى ».پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم يەنە« :ئادەم ئەلەيھىسساالم مۇسا ئەلەيھىسساالمنى
مۇنازىرىدە ئۇتۇۋالدى» دېدى.
*******
ﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ
ﯯﯰﯱﯲﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾ
ﯿﰀﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇﰈﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚ
ﷲ (ئادەم بىلەن ھەۋۋاغا) ئېيتتى« :سىلەر ھەممىڭالر جەننەتتىن بەزىڭالر بەزىڭالرغا دۈشمەن
بولغان ھالدا چۈشۈڭالر ،ئەگەر سىلەرگە مېنىڭ تەرىپىمدىن ھىدايەت كەلسە ،كىمكى مېنىڭ ھىدايىتىمگە
ئەگەشسە ،ئۇ ئازمايدۇ ۋە ئاخىرەتتە شەقى بولمايدۇ﴿ .﴾123كىمكى مېنىڭ زىكرىمدىن يۈز ئۆرۈيدىكەن،
ئۇنىڭ ھاياتى تار (يەنى خاتىرجەمسىز) بولىدۇ ،قىيامەت كۈنى ئۇنى بىز كور قوپۇرىمىز»﴿.﴾124
ئۇ« :ئى پەرۋەردىگارىم! نېمىشقا مېنى كور قوپۇردۇڭ ،ۋاھالەنكى( ،دۇنيادىكى چاغدا) مېنىڭ كۆزۈم
كۆرەتتىغۇ؟» دەيدۇ﴿ .﴾125ﷲ ئېيتىدۇ« :شۇنىڭدەك ساڭا (روشەن) ئايەتلىرىمىز كەلدى ،سەن
ئۇالرنى تەرك ئەتتىڭ ،سەن بۈگۈن شۇنىڭغا ئوخشاش تەرك ئېتىلىسەن»﴿.﴾126
114
ئادەم ئەلەيھىسساالمنىڭ زېمىنغا چۈشۈرۈلگەنلىكى ۋە توغرا يولدا ماڭغان
كىشىنىڭ مۇكاپاتلىنىش ،يامان يولدا ماڭغان كىشىنىڭ جازالىنىشىغا ۋەدە
قىلىنغانلىقى
ﷲ تائاال ئادەم ،ھەۋۋا ۋە ئىبلىسقا :سىلەر ھەممىڭالر جەننەتتىن زېمىنغا چۈشۈڭالر! -دېگەنلىكىنى
بايان قىلىپ مۇنداق دېدى«﴿ :سىلەر ھەممىڭالر جەننەتتىن بەزىڭالر بەزىڭالرغا دۈشمەن بولغان ھالدا
چۈشۈڭالر﴾ يەنى ئادەم ۋە ئۇنىڭ ئەۋالدلىرى بىلەن ئىبلىس ۋە ئۇنىڭ ئەۋالدلىرى بىر ـ بىرىڭالرغا
تاھا سۈرىسى
دۈشمەن بولغان ھالدا چۈشۈڭالر .بۇ قىسسە بەقەرە سۈرىسىدە تەپسىلىي بايان قىلىنغان ئىدى.
﴿ئەگەر سىلەرگە مېنىڭ تەرىپىمدىن ھىدايەت كەلسە﴾ ئەبۇئالىيە :بۇ ھىدايەتتىن پەيغەمبەر ۋە
ئوچۇق چۈشەنچە مەقسەت قىلىنىدۇ -،دېدى﴿ .كىمكى مېنىڭ ھىدايىتىمگە ئەگەشسە ،ئۇ ئازمايدۇ ۋە
ئاخىرەتتە شەقى بولمايدۇ﴾ ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇما مۇنداق دېدى :دۇنيادا ئازمايدۇ ،ئاخىرەتتە
دوزاخقا كىرىدىغانالردىن بولمايدۇ.
﴿كىمكى مېنىڭ زىكرىمدىن يۈز ئۆرۈيدىكەن ،ئۇنىڭ ھاياتى تار (يەنى خاتىرجەمسىز) بولىدۇ﴾
يەنى كىمكى مېنىڭ بۇيرۇقۇمغا ۋە پەيغەمبەرلىرىمگە چۈشۈرگەن دىنغا خىالپلىق قىلىپ ،ئۇنىڭدىن يۈز
ئۆرۈپ ،توغرا يولنى باشقا بىر يەردىن ئىزدىسە ،دۇنيادا ئۇنىڭغا خاتىرجەملىك ۋە خۇشاللىق بولمايدۇ.
گەرچە ئۇ كۆرۈنۈشتە خالىغاننى كىيىپ ،خالىغاننى يەپ ۋە خالىغان ياخشى ئۆيلەردە ئولتۇرغاندەك
قىلسىمۇ ،توغرا يولدا بولمىغانلىقى ئۈچۈنال ئۇنىڭ ھاياتى قايمۇقۇش ،كۆڭلى خۇشال بولماسلىق ۋە
ئىچى سىقىلىش بىلەنال ئۆتىدۇ.
﴿قىيامەت كۈنى ئۇنى بىز كور قوپۇرىمىز»﴾ مۇجاھىد ،ئەبۇسالىھ ۋە سۇددى قاتارلىقالر بۇ ئايەتنىڭ
مەنىسى ھەققىدە مۇنداق دېدى( :قىيامەت كۈنى ئۆزىنى ئاقالش ئۈچۈن) ھېچقانداق پاكىت تاپالمايدۇ.
ئىكرىمە بۇ ئايەت ھەققىدە مۇنداق دېدى :ئۇنىڭ كۆزىگە جەھەننەمدىن باشقىسى كۆرۈنمەيدۇ (يەنى
ئۇنىڭ ئورنى جەھەننەم بولىدۇ) .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :قىيامەت كۈنى ئۇالرنى دۈم
ياتقۇزۇپ (سۆرەلگەن) كور ،گاچا ،گاس ھالدا يىغىمىز﴾(((.
شۇڭا ئۇ كور مۇنداق دەيدۇ«﴿ :ئى پەرۋەردىگارىم! نېمىشقا مېنى كور قوپۇردۇڭ ،ۋاھالەنكى،
(دۇنيادىكى چاغدا) مېنىڭ كۆزۈم كۆرەتتىغۇ؟» دەيدۇ﴾ ﷲ ئۇنىڭغا جاۋاب بېرىپ مۇنداق دېدى:
﴿«شۇنىڭدەك ساڭا (روشەن) ئايەتلىرىمىز كەلدى ،سەن ئۇالرنى تەرك ئەتتىڭ ،سەن بۈگۈن شۇنىڭغا
ئوخشاش تەرك ئېتىلىسەن»﴾ يەنى سەن ﷲ تائاالنىڭ ئايەتلىرىدىن يۈز ئۆرۈگەنلىكىڭ ،ئۇنىڭغا خۇددى
ئۇنى ئۇنتۇپ قالغان كىشىنىڭ مۇئامىلىسىنى قىلىپ ،ئۇنى ئېسىڭدىن چىقىرىپ تاشلىۋەتكىنىڭدەك،
بۈگۈن سەنمۇ ﷲ تائاال تەرىپىدىن ئۇنتۇلۇپ تاشلىۋېتىلىسەن (يەنى دوزاختا قالىسەن).
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالرنىڭ بۈگۈنكى كۈنگە مۇالقات بولۇشنى ئۇنتۇغانلىقلىرى
ۋە بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانلىقلىرىغا ئوخشاش ،بىز بۈگۈن ئۇالرنى ئۇنتۇيمىز (يەنى ئۇالرنى
دوزاختا قالدۇرىمىز)﴾((( .چۈنكى ،بېرىلىدىغان جازا قىلغان گۇناھنىڭ ئۆز تىپىدىن بولىدۇ .قۇرئاننى
يادا ئېلىپ ،ئۇنى ئۇنتۇپ قالماسلىقتىن توسۇپ ۋە ئۇنتۇپ قالغان ئادەمگە قاتتىق جازا بېرىلىدىغانلىقىنى
ئاگاھالندۇرغان ھەدىسلەر كەلگەن بولسىمۇ ،قۇرئاننىڭ ئايىتىنى ئۇنتۇپ قېلىپ ،لېكىن ئۇنىڭ مەنىسىنى
ئۇنتۇپ قالمىغان ۋە شۇ ئايەتنىڭ كۆرسەتمىسىگە ئەمەل قىلغان كىشى يۇقىرىدىكى ئايەتتە بايان
قىلىنغانتەھدىتنىڭئىچىگەكىرمەيدۇ.
*******
ﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨ
((( ئىسرا سۈرىسى – 97ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئەئراف سۈرىسى – 1ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
115
ھەددىدىن ئاشقان ۋە پەرۋەردىگارىنىڭ ئايەتلىرىگە ئىمان ئېيتمىغانالرغا شۇنىڭغا ئوخشاش جازا
بېرىمىز ،ئاخىرەتنىڭ ئازابى تېخىمۇ قاتتىقتۇر ،تېخىمۇ باقىيدۇر﴿.﴾127
ھەددىدىن ئاشقانالرغا قاتتىق ئازاب قىلىنىدىغانلىقى
ﷲ تائاال ھەددىدىن ئېشىپ ،ئۆزىنىڭ ئايەتلىرىگە ئىمان كەلتۈرمىگەن ۋە ياخشى ئەمەل
ـ ئىبادەتلەرنى قىلىشتىن باش تارتقانالرغا قاتتىق ئازاب بولىدىغانلىقى توغرىسىدا مۇنداق دېدى:
﴿ھەددىدىن ئاشقان ۋە پەرۋەردىگارىنىڭ ئايەتلىرىگە ئىمان ئېيتمىغانالرغا شۇنىڭغا ئوخشاش
جازا بېرىمىز ،ئاخىرەتنىڭ ئازابى تېخىمۇ قاتتىقتۇر ،تېخىمۇ باقىيدۇر﴾.
ﷲتائاالئاخىرەتنىڭئازابىنىڭناھايىتىقاتتىقبولىدىغانلىقىۋەمەڭگۈداۋاملىشىدىغانلىقى
ھەققىدە مۇنداق دېدى(﴿ :پەرىشتىلەر ئۇ دۇنيادا) «سەۋرنى دوست تۇتقانلىقىڭالر ئۈچۈن
سىلەرگە ئامانلىق بولسۇن! ئاخىرەتلىكنىڭ ياخشى بولۇشى نېمىدېگەن ئوبدان!» دەيدۇ﴾(((.
﴿ئاخىرەتنىڭ ئازابى تېخىمۇ قاتتىقتۇر ،تېخىمۇ باقىيدۇر﴾ يەنى ئاخىرەتنىڭ ئازابى
دۇنيانىڭ ئازابىدىن قاتتىقتۇر ۋە مەڭگۈلۈكتۇر .ئۇ ئازابقا چۈشۈپ قالغانالر شۇ ئازابتا مەڭگۈ
قالغۇچىالردۇر .شۇنىڭ ئۈچۈن ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بىر ـ بىرىگە لەنەت ئېيتىشقان بىر
جۈپ ئەر ـ خوتۇنغا مۇنداق دېدى« :دۇنيانىڭ ئازابى ھەقىقەتەن ئاخىرەتنىڭ ئازابىغا قارىغاندا
بەك يەڭگىلدۇر».
*******
ﭩﭪﭫﭬ ﭭﭮﭯ ﭰﭱ ﭲﭳﭴﭵ ﭶﭷﭸ ﭹ
ﭺﭻﭼﭽ ﭾﭿ ﮀﮁﮂ ﮃﮄﮅﮆﮇ ﮈ
ﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗ
ﮘﮙﮚﮛ
116
ئۇالردىن ئىلگىرى ئۆتكەن (پەيغەمبەرلىرىنى ئىنكار قىلغان) نۇرغۇن ئۈممەتلەرنى ھاالك
قىلغانلىقىمىزنى ئۇالر ئۇقمامدۇ؟ ئۇالر شۇ ئۈممەتلەرنىڭ ماكانلىرىدا مېڭىپ يۈرىدۇ ،ئەقىل
ئىگىلىرى ئۈچۈن ئۇنىڭدا ھەقىقەتەن نۇرغۇن ئىبرەتلەر بار﴿ .﴾128ئەگەر پەرۋەردىگارىڭنىڭ
(ئازابنى ئۇالردىن كېچىكتۈرۈشكە) قىلىۋەتكەن ھۆكمى ۋە ئالدىنئاال بەلگىلەپ قويغان ۋاقتى
بولمىسا ئىدى ،ئۇ چاغدا (ئۇالرنىڭ ھاالك بولۇشى) چوقۇم ئىدى﴿ .﴾129ئۇالرنىڭ سۆزلىرىگە
سەۋر قىلغىن ،مەمنۇن بولۇشۇڭ ئۈچۈن ،كۈن چىقىشتىن ئىلگىرى ،كۈن پېتىشتىن بۇرۇن،
كېچە ۋاقىتلىرىدا ۋە كۈندۈزنىڭ دەسلەپكى ۋە ئاخىرقى ۋاقىتلىرىدا پەرۋەردىگارىڭغا تەسبىھ
ئېيتقىن (يەنى ناماز ئوقۇغىن) ۋە ھەمدە ئېيتقىن﴿.﴾130
((( رەئد سۈرىسى 24ـ ئايەت.
تاھا سۈرىسى
اﷲ تائاالنىڭ بۇرۇنقى ئۈممەتلەرنى ھاالك قىلىپ يوقىتىۋېتىشىدە ۋەز ـ
نەسىھەت قوبۇل قىلىدىغان كىشىلەر ئۈچۈن بىر ئىبرەتنىڭ بار ئىكەنلىكى
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئېلىپ كەلگەن ھەقىقەتنى ئىنكار قىلغانالر توغرىسىدا
مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالردىن ئىلگىرى ئۆتكەن (پەيغەمبەرلىرىنى ئىنكار قىلغان) نۇرغۇن ئۈممەتلەرنى
ھاالك قىلغانلىقىمىزنى ئۇالر ئۇقمامدۇ؟ ئۇالر شۇ ئۈممەتلەرنىڭ ماكانلىرىدا مېڭىپ يۈرىدۇ﴾ يەنى :ئى
مۇھەممەد! سەن ئېلىپ كەلگەن ھەقىقەتنى ئىنكار قىلغان بۇ كاپىرالر بىزنىڭ ئۇالردىن ئىلگىرى
پەيغەمبەرلەرنى ئىنكار قىلغان نۇرغۇنلىغان ئۈممەتلەرنى ھاالك قىلغانلىقىمىزنى ئۇقمامدۇ؟ شۇنىڭ
بىلەن ،بۇ كاپىرالر ئۇالردىن قېلىپ قالغان جايالردا ياشاپ تۇرۇپ ،كۆرۈۋاتقانلىرىدەك ئۇ ئۈممەتلەردىن
ھېچقانداق ئىز قالمىدى.
﴿ئەقىل ئىگىلىرى ئۈچۈن ئۇنىڭدا ھەقىقەتەن نۇرغۇن ئىبرەتلەر بار﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق
دېدى﴿ :ئۇالر زېمىندا سەير قىلمىدىمۇ؟ شۇنىڭ بىلەن ئۇالر (يەنى سەير قىلىپ) چۈشىنىدىغان
دىلالرغا ،ياكى ئاڭاليدىغان قۇالقالرغا ئىگە بولمىدىمۇ؟ ھەقىقەتەن كۆزلەرال كور بولمايدۇ ،لېكىن
كۆكرەكلەردىكى قەلبلەر كور بولىدۇ (يەنى ھەقىقىي كورلۇق كۆزنىڭ كورلۇقى ئەمەس ،دىلنىڭ
كورلۇقىدۇر ،كور ئادەم ئىبرەت ئالمايدۇ ۋە چۈشەنمەيدۇ)﴾(((﴿ ،ئۇالردىن ئىلگىرى ئۆتكەن قانچىلىغان
ئۈممەتلەرنى ھاالك قىلغانلىقىمىزنى ئۇالر بىلمەمدۇ؟ ئۇالر (يەنى مەككىلىكلەر) ئۇالر (يەنى ھاالك
بولغانالر) نىڭ يۇرتىدىن ئۆتۈپ تۇرىدۇ﴾(((.
ئاندىن ﷲ تائاال مۇنداق دېدى﴿ :ئەگەر پەرۋەردىگارىڭنىڭ (ئازابنى ئۇالردىن كېچىكتۈرۈشكە)
قىلىۋەتكەن ھۆكمى ۋە ئالدىنئاال بەلگىلەپ قويغان ۋاقتى بولمىسا ئىدى ،ئۇ چاغدا (ئۇالرنىڭ ھاالك
بولۇشى) چوقۇم ئىدى﴾ يەنى ﷲ تائاالنىڭ بىر كىشىنى ئۇنىڭغا پاكىت تۇرغۇزۇپ بولغاندىن كېيىن
ئازاباليمەن دېگەن ھۆكمى ۋە ئىنكار قىلغۇچىالرغا بەلگىلەپ بەرگەن بىر مۇددىتى بولمىسا ئىدى،
ئەلۋەتتە ئازاب ئۇالرغا تۇيۇقسىز كېلەتتى.
سەۋر قىلىشقا ۋە بەش ۋاخ نامازنى ئوقۇشقا بۇيرۇغانلىقى
كاپىرالر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئېلىپ كەلگەن ھەقىقەتنى ئىنكار قىلىپ ،ئۇنىڭغا ھەرخىل
سۆز قىلغانلىقى ئۈچۈن ،ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا تەسەللىي بېرىپ مۇنداق دېدى:
﴿ئۇالرنىڭ سۆزلىرىگە سەۋر قىلغىن ،مەمنۇن بولۇشۇڭ ئۈچۈن ،كۈن چىقىشتىن ئىلگىرى ،كۈن
پېتىشتىنبۇرۇن،كېچەۋاقىتلىرىداۋەكۈندۈزنىڭدەسلەپكىۋەئاخىرقىۋاقىتلىرىداپەرۋەردىگارىڭغا
تەسبىھ ئېيتقىن (يەنى ناماز ئوقۇغىن)﴾ يەنى بامدات نامىزى بىلەن ئەسىر نامىزىنى ئوقۇغىن.
ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم جەرىر ئىبنى ئابدۇلالھنىڭ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ :بىز بىر كېچىسى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ قېشىدا ئولتۇراتتۇق .پەيغەمبەر
((( ھەج سۈرىسى – 46ئايەت.
((( سەجدە سۈرىسى – 26ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
117
ئەلەيھىسساالم ئون كۈنلۈك تولۇن ئايغا قاراپ مۇنداق دېدى« :سىلەر يېقىندا (يەنى قىيامەت
كۈنىدە) پەرۋەردىگارىڭالرنى مۇشۇ ئاينى كۆرگەندەك شەكسىز كۆرىسىلەر ،ئۇنى كۆرۈشتە ھېچقانداق
توسالغۇغا ئۇچرىمايسىلەر ،چەكلىنىپ قالمايسىلەر .ئەگەر سىلەر كۈن ئولتۇرۇشتىن بۇرۇن ناماز
(يەنى بامدات بىلەن ئەسىر نامىزىنى) ئوقۇشقا قادىر بواللىساڭالر ،ئوقۇڭالر» دەپ ،بۇ ئايەتنى
ئوقۇدى.
ئىمام ئەھمەد ئەممار ئىبنى رۇۋەيبەنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مەن پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ« :كۈن چىقىشتىن ۋە كىرىپ كېتىشتىن بۇرۇن ناماز (يەنى بامدات بىلەن ئەسىر
نامىزىنى) ئوقۇغان كىشى ھەرگىز دوزاخقا كىرمەيدۇ» دېگەنلىكىنى ئاڭلىدىم .بۇ ھەدىسنى ئىمام
مۇسلىممۇ رىۋايەت قىلدى.
﴿كېچە ۋاقىتلىرىدا ۋە كۈندۈزنىڭ دەسلەپكى ۋە ئاخىرقى ۋاقىتلىرىدا پەرۋەردىگارىڭغا تەسبىھ
ئېيتقىن (يەنى ناماز ئوقۇغىن)﴾ يەنى سەن كېچىدە تەھەججۇد نامىزىنى ئوقۇغىن! بەزى ئالىمالر:
بۇ ئايەتتىن شام نامىزى بىلەن خۇپتەن نامىزى كۆزدە تۇتۇلغاندۇر -،دېدى.
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى مەمنۇن قىلىدىغانلىقى توغرىسىدا مۇنداق دېدى:
﴿(شۇ كېچە تەقدىر قىلىنغان ئىشالرنىڭ ھەممىسى) بىزنىڭ دەرگاھىمىزدىن بولغان ئىشتۇر ،بىز
ھەقىقەتەن (ئىنسانالرغا پەيغەمبەرلەرنى) ئەۋەتكۈچى بولدۇق﴾(((.
ھەدىستە مۇنداق دەپ كەلدى« :ﷲ تائاال (جەننەتكە كىرگەنلەرنى) ئى جەننەتتىكىلەر!-
دەپ چاقىرىدۇ .ئۇالر :بۇيرۇقىڭغا بىز تەييار! -دەپ جاۋاب بېرىدۇ .ﷲ تائاال ئۇالردىن( :سىلەرگە
بەرگەن بۇ نېمەتلەردىن) خۇرسەن بولدۇڭالرمۇ؟ -دەپ سورايدۇ .ئۇالر :ئى پەرۋەردىگارىمىز! بىزگە
ھېچ كىشىگە بەرمىگەن نېمەتلەرنى بەرگەن تۇرساڭ ،بىز نېمە دەپ خۇرسەن بولمىغۇدەكمىز؟-
دەپ جاۋاب بېرىدۇ .ئاندىن ﷲ تائاال (ئۇالرغا) :مەن سىلەرگە بۇنىڭدىنمۇ ياخشىراق بىر نەرسىنى
بېرىمەن -،دەيدۇ .ئۇالر ﷲ تائاالدىن :بۇنىڭدىن ياخشىراق قانداق نەرسە ئۇ؟ -دەپ سورايدۇ.
ﷲ تائاال (ئۇالرغا)( :ئۇ بولسىمۇ مېنىڭ رازىلىقىمدۇر) رازىلىقىمنى سىلەرگە بېرىمەن( ،سىلەردىن
غەزىپىم كۆتۈرۈلۈپ كېتىدۇ) مەن سىلەرگە بۇنىڭدىن كېيىن ھەرگىز غەزەپ قىلمايمەن-،
دەيدۇ».
118
يەنە بىر ھەدىستە مۇنداق دەپ كەلدى« :ﷲ تائاال (جەننەتتىكىلەرگە) :ئى جەننەتكە
كىرگەنلەر! مەن سىلەرگە قىلغان ۋەدەمنى ھازىر ئورۇنلىماقچى -،دەيدۇ .ئاندىن ئۇالر :ﷲ تائاال
يۈزلىرىمىزنى ئاق قىلدى (جەننەتكە كىرگەنلەردىن قىلدى) ،تارازا ـ مىزانلىرىمىزنى ئېغىر قىلدى،
دوزاختىن ساقالپ قېلىپ جەننەتكە كىرگۈزدى ،ئۇنىڭدىن باشقا ئەمدى قايسى ۋەدىدۇر؟-
دېيىشىدۇ( .شۇ ۋاقتىدا) پەردە كۆتۈرۈلىدۇ ،ئۇالر ﷲ تائاالنىڭ جامالىنى كۆرىدۇ .ﷲ تائاالنىڭ
نامى بىلەن قەسەمكى ،ﷲ تائاال ئۇالرغا ئۆزىنى كۆرۈۋېلىشتىن ياخشىراق بىر نېمەتنى بەرمىدى.
ئۇ يۇقىرىدىكى نېمەتلەرگە قوشۇپ بېرىلگەن نېمەتتۇر».
*******
((( دۇخان سۈرىسى 5ـ ئايەت.
تاھا سۈرىسى
ﮜ ﮝﮞﮟ ﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯ
ﮰﮱﯓﯔﯕﯖﯗﯘﯙﯚﯛﯜﯝﯞﯟﯠ
بىز (كۇففارالردىن) تۈرلۈك جامائەنى بەھرىمەن قىلغان دۇنيانىڭ نېمەتلىرى ۋە زىبۇ زىننەتلىرىگە
كۆز سالمىغىن ،بۇنىڭ بىلەن ئۇالرنى سىنايمىز ،پەرۋەردىگارىڭنىڭ رىزقى (يەنى ساۋابى بۇ پانىي
نېمەتتىن) ياخشىدۇر ۋە ئەڭ باقىدۇر﴿( .﴾131ئى مۇھەممەد!) ئائىلەڭدىكىلەرنى (ۋە ئۈممىتىڭنى) نامازغا
بۇيرۇغىن ،ئۆزەڭمۇ ئۇنى ئادا قىلىشقا چىداملىق بولغىن ،سەندىن بىز رىزىق تەلەپ قىلمايمىز .ساڭا بىز
رىزىق بېرىمىز ،ياخشى ئاقىۋەت پەقەت تەقۋادارالرغا خاستۇر﴿.﴾132
مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ بايالر بەھرىمەن بولۇۋاتقان نېمەتلەرگە
كۆز سالماسلىققا ۋە ئىبادەت قىلىش جەريانىدا دۇچ كەلگەن جاپا ـ
مۇشەققەتلەرگە سەۋر قىلىشقا بۇيرۇلغانلىقى
ﷲ تائاال پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى بايالرغا (ئۇالرنى سىناش ئۈچۈن) بېرىلگەن نېمەتلەرگە
كۆز ـ قىرىنى سالماسلىققا بۇيرۇپ مۇنداق دېدى﴿ :بىز (كۇففارالردىن) تۈرلۈك جامائەنى بەھرىمەن
قىلغان دۇنيانىڭ نېمەتلىرى ۋە زىبۇ زىننەتلىرىگە كۆز سالمىغىن ،بۇنىڭ بىلەن ئۇالرنى سىنايمىز﴾
چۈنكى ،ﷲ تائاال ساڭا بۇالرغا بەرگەن نەرسىدىن كۆپ ياخشى نەرسىنى بەردى.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى(﴿ :نامازدا) تەكرارلىنىپ تۇرىدىغان يەتتە ئايەتنى (يەنى
فاتىھە سۈرىسىنى) ۋە ئۇلۇغ قۇرئاننى ھەقىقەتەن ساڭا ئاتا قىلدۇق .بەزى كاپىرالرنىڭ بىز بەھرىمەن
قىلغان نەرسىلىرىگە كۆز سالمىغىن ،ئۇالر (نىڭ ئىمان ئېيتمىغانلىقىدىن) قايغۇرمىغىن ،مۆمىنلەرگە
كەمتەربولغىن﴾(((.
شۇنىڭدەك ،ﷲ تائاالنىڭ ئاخىرەتتە پەيغەمبىرىگە تەييارالپ قويغان نەرسىنىڭ چەك ـ
چېگرىسى يوقتۇر .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :پەرۋەردىگارىڭ ساڭا (ئاخىرەتتە ساۋاب،
ھۆرمەت ۋە شاپائەت قاتارلىقالرنى) ئاتا قىلىدۇ ،سەن مەمنۇن بولىسەن﴾((( شۇنىڭ ئۈچۈن ،ﷲ
تائاال مۇنداق دېدى﴿ :پەرۋەردىگارىڭنىڭ رىزقى (يەنى ساۋابى بۇ پانىي نېمەتتىن) ياخشىدۇر ۋە
ئەڭ باقىيدۇر﴾.
ئىمام بۇخارى مۇنداق دەپ رىۋايەت قىلىدۇ :ئۆمەر ئىبنى خەتتاب رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەسەل يېگەنلىكى سەۋەبى بىلەن چىققان جېدەلگە ئاالقىدار ئىش ئۈچۈن
ئاياللىرىنىڭ قېشىغا بىر ئاي بارماسلىققا قەسەم ئىچىپ ،ئاياللىرىدىن ئايرىلىپ تۇرغان ئىشى
توغرۇلۇقپەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭئۆيىگەكىرگەندە،پەيغەمبەرئەلەيھىسساالمنىڭئىچىگەخورما
دەرىخىنىڭ يۇمشاق قوۋزاقلىرى تىقىلغان بىر ياستۇقنى بېشىغا قويۇپ ،بىر پارچە بورىنىڭ ئۈستىدە
((( ھىجر سۈرىسى - 88 – 87ئايەتلەر.
((( زۇھا سۈرىسى 5ـ ئايەت.
119
ياتقانلىقىنى كۆردى (بورا پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇبارەك بەدەنلىرىگە پېتىپ كەتكەن ئىدى).
ئۆينىڭ ئىچىدە (تېرە ئاشالشتا دورا ئورنىدا ئىشلىتىلىدىغان) بىر ئۇچۇم كەلگۈدەك بىر خىل
ئۆسۈملۈك ۋە تامغا ئېسىقلىق بىر پارچە تېرىال بار ئىدى .بۇالرنى كۆرۈپ ،ئۆمەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ
كۆزلىرىدىن تارامالپ ياش تۆكۈلدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۆمەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇغا« :ئى ئۆمەر!
نېمىگە يىغاليسەن؟» دېدى .ئۆمەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! كىسرا بىلەن
قەيسەر باياشات تۇرمۇشتا ياشاۋاتىدۇ .سەن ﷲ نىڭ مەخلۇقاتلىرىنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ ھۆرمەتلىك
كىشى تۇرۇقلۇق مۇشۇنداق تۇرمۇشتا ياشامسەن؟ -دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :ئى ئۆمەر! سەن
شەكلىنىۋاتامسەن؟ ئۇالر بولسا ،باياشاتچىلىقلىرى پەقەت مۇشۇ دۇنيادىال بېرىلىدىغان كىشىلەردۇر»
دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم دۇنياغا ئېرىشەي دېسىال ،ئېرىشەلەيدىغان تۇرۇپ ،دۇنيادىكى
كىشىلەر ئىچىدە دۇنيانى ئەڭ سۆيمەيدىغان كىشى ئىدى .ئەگەر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ
قولىغا مال ـ مۈلۈك كەلسە ،باشقىالرغا كەڭ قوللۇق بىلەن بۆلۈپ بېرىپ ،ئۆزىنىڭ ئەتىسى ئۈچۈن
ھېچنېمەئېلىپقالمايتتى.
ئىبنى ئەبۇھاتەم ئەبۇسەئىدتىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ« :سىلەرنىڭ ئېزىپ كېتىشىڭالردىن مېنى ئەڭ قورقۇتىدىغان نەرسە ﷲ تائاالنىڭ سىلەرگە
ئېچىپ بېرىدىغان زىبۇزىننەتلىرىدۇر» .ساھابىلەر :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! ئۇ زىبۇزىننەتلىرى
نېمە؟ -دېگەندە ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :زېمىننىڭ بەرىكەتلىرىدۇر» دەپ جاۋاب بەردى.
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئائىلەڭدىكىلەرنى (ۋە ئۈممىتىڭنى) نامازغا بۇيرۇغىن ،ئۆزەڭمۇ ئۇنى ئادا
قىلىشقا چىداملىق بولغىن﴾ يەنى سەن ئۇالرنى ناماز ئوقۇتۇش ئارقىلىق ﷲ تائاالنىڭ ئازابىدىن
قۇتۇلدۇرۇپ قالغىن .ﷲ تائاال ئەرلەرنى ئۆزىنىڭ خوتۇن ،باال ـ چاقىلىرىنى قۇتۇلدۇرۇپ
قېلىشقا بۇيرۇپ مۇنداق دېدى﴿ :ئى مۆمىنلەر! ئۆزەڭالرنى ۋە باال ـ چاقاڭالرنى ئىنسان ۋە تاشالر
يېقىلغۇ بولىدىغان ،رەھىم قىلمايدىغان قاتتىق قول پەرىشتىلەر مۇئەككەل بولغان دوزاختىن
ساقالڭالر﴾(((.
ئىبنى ئەبۇھاتەم زەيد ئىبنى ئەسلەمەنىڭ دادىسىنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
مەن بەزى كېچىلىرى ئۆمەرنىڭ قېشىدا قونۇپ قاالتتىم ،ئۇ بەزى كېچىسى قوپۇپ ناماز ئوقۇيتتى،
بەزى كېچىسى قوپمايتتى .قوپمىغان كېچىلىرى بىز ئۇنى بۇرۇنقى ئادىتىگە ئوخشاش قوپماپتۇ
دەيتتۇق .ئۇ ئۇيقۇسىدىن ئويغانغان ۋاقتىدا باال ـ چاقىلىرىنىمۇ ئويغىتىپ ،بۇ ئايەتنى ئوقۇيتتى:
120
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئائىلەڭدىكىلەرنى (ۋە ئۈممىتىڭنى) نامازغا بۇيرۇغىن ،ئۆزەڭمۇ ئۇنى ئادا قىلىشقا
چىداملىقبولغىن﴾.
﴿سەندىن بىز رىزىق تەلەپ قىلمايمىز .ساڭا بىز رىزىق بېرىمىز﴾ يەنى سەن ناماز ئوقۇساڭ،
ئويلىمىغان يەردىن ساڭا رىزىق بېرىمىز.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالرنىڭ ئىددىتى توشقان چاغدا ،ئۇالر بىلەن
چىرايلىقچە يېنىشىڭالر ياكى ئۇالر بىلەن چىرايلىقچە ئۈزلىشىپ كېتىڭالر( ،يېنىشقان ،ئاجراشقان
چېغىڭالردا) ئاراڭالردىن ئىككى ئادىل گۇۋاھچىنى گۇۋاھ قىلىڭالر ،خۇدالىق ئۈچۈن (توغرا) گۇۋاھ
((( تەھرىم سۈرىسى – 6ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
تاھا سۈرىسى
بولۇڭالر ،بۇنىڭ بىلەن (يەنى بۇ ھۆكۈم بىلەن) ﷲ غا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان ئېيتقان كىشىگە
ۋەز ـ نەسىھەت قىلىنىدۇ ،كىمكى ﷲ دىن قورقىدىكەن ،ﷲ ئۇنىڭغا چىقىش يولى بېرىدۇ.
ﷲ ئۇنىڭغا ئويلىمىغان يەردىن رىزىق بېرىدۇ﴾(((﴿ ،جىنالرنى ،ئىنسانالرنى پەقەت ماڭا ئىبادەت
قىلىش ئۈچۈنال ياراتتىم .ئۇالردىن مەن رىزىق تىلىمەيمەن ۋە ئۇالرنىڭ مېنى ئوزۇقالندۇرۇشىنى
تىلىمەيمەن .ﷲ ھەقىقەتەن ھەممىگە رىزىق بەرگۈچىدۇر ،قۇدرەتلىكتۇر( ،ﷲ نىڭ) قۇۋۋىتى
ئارتۇقتۇر﴾(((.
شۇنىڭ ئۈچۈن ،ﷲ تائاال مۇنداق دېدى﴿ :سەندىن بىز رىزىق تەلەپ قىلمايمىز .ساڭا بىز
رىزىق بېرىمىز﴾ تىرمىزى بىلەن ئىبنى ماجە ئەبۇ ھۇرەيرەدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەدىس
قۇددىسىدا مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ :ئى ئادەم بالىسى!
سەن ماڭا ئىبادەت قىلىش بىلەن بولغىن ،مەن سېنى قانائەتچان قىلىمەن .ئېھتىياجىڭنى مەن
قاندۇرىمەن ،ئەگەر ئۇنداق قىلمىساڭ ،دىلىڭنى ئارزۇ ـ ئىستەكلەرگە ئېرىشىش كويىغا سالىمەن،
ئېھتىياجىڭنىبولسا،قاندۇرمايمەن».
ئىبنى ماجە زەيد ئىبنى سابىتتىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ« :ئەگەر بىر كىشىنىڭ مەقسىتى دۇنياغا ئېرىشىش بولۇپ قالسا ،ﷲ تائاال ئۇنىڭ ئىشىنى
رېتىمسىز قىلىپ ،پېقىرلىقنى ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا كۆرىنىپ تۇرىدىغان قىلىپ قويىدۇ .شۇنىڭ بىلەن،
ئۇ ھەرقانچە تىرىشسىمۇ ،ئۇنىڭغا دۇنيادىن ئەسلىدە پۈتۈلۈپ كەتكىنىدىن باشقىسى بېرىلمەيدۇ.
بىر كىشىنىڭ مەقسىتى ئاخىرەت بولسا ،ﷲ تائاال ئۇنىڭ ئىشىنى رېتىملىك قىلىدۇ .دىلىنى
قانائەتچانلىق بىلەن تولدۇرىدۇ .دۇنيا ئۇنىڭغا ئۇنىڭ خالىمىغىنىغا قارىماي تۆكۈلۈپ كېتىدۇ».
﴿ياخشى ئاقىۋەت پەقەت تەقۋادارالرغا خاستۇر﴾ يەنى دۇنيا -ئاخىرەتنىڭ ياخشى ئاقىۋىتى
بولغان جەننەت تەقۋادارالرغا خاستۇر .ھەدىستە پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكى
بايان قىلىنىدۇ« :مەن كېچىدە مۇنداق بىر چۈش كۆرۈپتىمەن( .چۈشۈمدە) بىز رافىئىنىڭ ئوغلى
ئۇقبەنىڭ ھويلىسىدا ئىكەنمىز ،بىزگە ئىبنى تابنىڭ ھۆل خورمىلىرىدىن كەلتۈرۈلۈپتۇ ،مەن:
بىزگە بۇ چۈشتە ئىشارەت قىلىنغاندەك ،ئاخىرەتنىڭ ياخشى ئاقىۋىتى بېرىلىدىكەن ،بىزنىڭ
دىنىمىزنىڭ ھۆكۈملىرى تولۇق ئورۇنلىنىپتۇ -،دەپ تەبىر بەردىم» .بۇ ھەدىسنى ئىمام مۇسلىم
رىۋايەت قىلغان.
*******
ﯡﯢﯣﯤ ﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮﯯﯰﯱﯲ
ﯳﯴﯵ ﯶﯷﯸﯹﯺ ﯻﯼﯽﯾ ﯿﰀﰁ
ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ
ﰏﰐ
((( تاالق سۈرىسى - 3 – 2ئايەتلەرنىڭ بىر قىسمى.
((( زارىيات سۈرىسى - 58 - 56ئايەتكىچە.
121
ئۇالر (يەنى مۇشرىكالر)(« :مۇھەممەد) پەرۋەردىگارى تەرىپىدىن بىزگە بىرەر مۆجىزە
كەلتۈرسىچۇ!» دەيدۇ ،ئۇالرغا بۇرۇنقى ئۈممەتلەرنىڭ خەۋەرلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان قۇرئان
كەلمىدىمۇ؟﴿ ﴾133ئەگەر بىز ئۇالرنى ئۇنىڭدىن (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى ئەۋەتىشتىن)
ئىلگىرى ھاالك قىلغان بولساق ،ئۇالر چوقۇم« :نېمىشقا بىزگە بىرەر پەيغەمبەر ئەۋەتمىدىڭ؟ بىز
خار ۋە رەسۋا بولۇشتىن ئىلگىرى سېنىڭ ئايەتلىرىڭگە ئەگشەتتۇق» دەيتتى﴿ .﴾134ئېيتقىنكى،
ھەممە (سىلەرنىڭ ۋە بىزنىڭ ئىشلىرىمىزنىڭ ئاقىۋىتىنى) كۈتمەكتە .سىلەرمۇ كۈتۈڭالر،
You have read 1 text from Uygur literature.
Çirattagı - Tefsir İbni Kesir - 04 - 11
- Büleklär
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 01Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 1970Unikal süzlärneñ gomumi sanı 101032.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 02Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 2276Unikal süzlärneñ gomumi sanı 102933.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 03Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3705Unikal süzlärneñ gomumi sanı 124834.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 04Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3595Unikal süzlärneñ gomumi sanı 130236.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.58.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 05Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3416Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132936.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.2 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 06Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3638Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132836.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.58.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 07Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3526Unikal süzlärneñ gomumi sanı 126234.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 08Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3531Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134732.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 09Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3515Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137434.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 10Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3565Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138932.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 11Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3417Unikal süzlärneñ gomumi sanı 128735.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 12Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3525Unikal süzlärneñ gomumi sanı 133134.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 13Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3520Unikal süzlärneñ gomumi sanı 128232.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 14Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3658Unikal süzlärneñ gomumi sanı 144531.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 15Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3545Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138934.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 16Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3566Unikal süzlärneñ gomumi sanı 129835.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 17Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3625Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134634.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 18Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3578Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139531.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 19Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3592Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138432.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 20Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3597Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135033.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 21Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3530Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132435.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 22Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3599Unikal süzlärneñ gomumi sanı 148332.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 23Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3525Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135634.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 24Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3545Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137634.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 25Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3479Unikal süzlärneñ gomumi sanı 133233.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 26Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3815Unikal süzlärneñ gomumi sanı 124437.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 27Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3744Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140932.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 28Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3633Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138533.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 29Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3480Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142628.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.40.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 30Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3672Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140333.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 31Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3612Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140533.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 32Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3668Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141033.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 33Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3618Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132533.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 34Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3591Unikal süzlärneñ gomumi sanı 136533.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 35Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3666Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138134.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 36Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3668Unikal süzlärneñ gomumi sanı 131435.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.57.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 37Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3488Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138333.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 38Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3463Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134033.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 39Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3554Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132532.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 40Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3524Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134134.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 41Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3521Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132735.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 42Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3618Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137133.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 43Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3671Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137532.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 44Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3655Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141433.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 45Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3604Unikal süzlärneñ gomumi sanı 151931.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 46Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3691Unikal süzlärneñ gomumi sanı 136630.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 47Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3661Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134331.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 48Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3507Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132235.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 49Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3666Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135033.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 50Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3657Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135133.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 51Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3644Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137034.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 52Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3581Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142233.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 53Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3682Unikal süzlärneñ gomumi sanı 165630.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 54Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3600Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139630.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 55Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3562Unikal süzlärneñ gomumi sanı 146831.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 56Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3639Unikal süzlärneñ gomumi sanı 150732.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 57Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3590Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134933.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 58Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3564Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141633.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 04 - 59Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 1239Unikal süzlärneñ gomumi sanı 61445.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.62.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.