Tefsir İbni Kesir - 02 - 52

ئۇالرنىڭ كۆرسەتكەن سېھىرلىرىنى دەم تارتىپ يۇتۇۋېتىدۇ ،ئۇالرنىڭ كۆرسەتكىنى سېھىرگەرلەرنىڭ
ھىلىسىدۇر ،سېھىرگەرلەر قەيەرگە بارسا ،مۇۋەپپەقىيەت قازىنالمايدۇ»﴾((( سۇفيان ئىبنى ئۇيەينە
ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :سېھىرگەرلەر توم
ئارغامچا ۋە ئۇزۇن ياغاچالرنى تاشلىدى .ئۇالرنىڭ سېھىرلىرىنىڭ تەسىرىدىن ،بۇ نەرسىلەر مۇسا
ئەلەيھىسساالمغا خۇددى ھەرىكەتلىنىۋاتقاندەك تۇيغۇ بەردى.

*******
ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ
ﯽﯾﯿ ﰀﰁ ﰂﰃﰄﰅ ﰆﰇ ﭑﭒﭓ
ﭔﭕﭖﭗﭘﭙ
مۇساغا« :ھاساڭنى تاشلىغىن» دەپ ۋەھى قىلدۇق( ،مۇسا ھاسىسىنى تاشلىۋىدى ،ئۇ
ئەجدىھاغا ئايلىنىپ) ئۇالرنىڭ ئويدۇرما نەرسىلىرىنى دەرھال يۇتۇۋەتتى﴿ .﴾117ھەقىقەت ئاشكارا
بولدى ،ئۇالرنىڭ كۆرسەتكەن سېھىرلىرى بەربات بولدى﴿ .﴾118بۇ يەردە ئۇالر (يەنى پىرئەۋن
بىلەن قەۋمى) مەغلۇپ بولدى ،خار بولغان ھالدا (شەھەرگە) قايتتى﴿ .﴾119سېھىرگەرلەر سەجدىگە
باردى﴿ .﴾120ئۇالر دېدى« :ئالەملەرنىڭ پەرۋەردىگارىغا ئىمان ئېيتتۇق﴿ .﴾121مۇسا ۋە ھارۇننىڭ
پەرۋەردىگارىغا (ئىمان ئېيتتۇق)»﴿.﴾122

622

مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ غەلىبە قىلغانلىقى ۋە سېھىرگەرلەرنىڭ ئىمان
كەلتۈرگەنلىكى
ﷲ تائاال بەندىسى ۋە پەيغەمبىرى مۇسا ئەلەيھىسساالمغا ئىمان بىلەن كۇپرىنىڭ
ئارىلىقىنى ئايرىيدىغان بۇ ئورۇندا ۋەھىي قىلىپ ،مۇسا ئەلەيھىسساالمنى ئۇنىڭ ئوڭ قولىدىكى
((( تاھا سۈرىسى 67ـــــ 69ـ ئايەتلەر.

ئەئراف سۈرىسى

ھاسىنى تاشالشقا بۇيرۇپ مۇنداق دېدى«﴿ :ھاساڭنى تاشلىغىن» دەپ ۋەھى قىلدۇق،
(مۇسا ھاسىسىنى تاشلىۋىدى ،ئۇ ئەجدىھاغا ئايلىنىپ) ئۇالرنىڭ ئويدۇرما نەرسىلىرىنى دەرھال
يۇتۇۋەتتى﴾ يەنى مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ھاسىسى سېھىرگەرلەرنىڭ ئۆزلىرىچە توغرا دەپ

قاراپ تاشلىغان سېھىرلىرىنى يۇتۇۋەتتى.

ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇما بۇ ئايەت ھەققىدە مۇنداق دەيدۇ :مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ
ھاسىسى سېھىرگەرلەرنىڭ تاشلىغان ئارغامچا ۋە ياغاچلىرىنىڭ قايسى بىرىنىڭ يېنىدىن ئۆتسە،
ئۇنى يۇتۇپ ماڭدى .شۇنىڭ بىلەن ،سېھىرگەرلەر بۇنىڭ سېھىر ئەمەس ،بەلكى ئاسماندىن
چۈشكەن ھەقىقەت ئىكەنلىكىنى بىلىپ يېتىپ ،شۇ ھامانال سەجدىگە بېرىپ«﴿ :ئالەملەرنىڭ
پەرۋەردىگارىغا ئىمان ئېيتتۇق .مۇسا ۋە ھارۇننىڭ پەرۋەردىگارىغا (ئىمان ئېيتتۇق)»﴾ دېدى.
مۇھەممەد ئىبنى ئىسھاق مۇنداق دەيدۇ :مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ھاسىسى سېھىرگەرلەرنىڭ
ئارغامچا ۋە ياغاچلىرىنى بىر ـ بىرلەپ يۇتۇپ ،شۇ مەيداندا سېھىرگەرلەر تاشلىغان نەرسىدىن
ھېچنېمىنى قويمىدى .ئاندىن مۇسا ئەلەيھىسساالم ئۇ يىالننى تۇتىۋېدى .يىالن مۇسا
ئەلەيھىسساالمنىڭ قولىدا بۇرۇنقىدەك ھاسا ھالىتىگە قايتتى .شۇنىڭ بىلەن ،سېھىرگەرلەر
سەجدىگە بېرىپ«﴿ :ئالەملەرنىڭ پەرۋەردىگارىغا ئىمان ئېيتتۇق .مۇسا ۋە ھارۇننىڭ
پەرۋەردىگارىغا (ئىمان ئېيتتۇق)»﴾ ،ئەگەر مۇسا سېھىرگەر بولغان بولسا ،بىزنى يېڭەلمىگەن
بوالتتى -،دېيىشتى.
قاسىم ئىبنى ئەبۇبەزە مۇنداق دېدى :ﷲ تائاال مۇسا ئەلەيھىسساالمغا :ھاساڭنى تاشال!-
دەپ بۇيرۇق قىلدى .مۇسا ھاسىسىنى تاشلىدى .ھاسا شۇ ھامانال ئاشكارا بىر يىالنغا ئايلىنىپ،
سېھىرگەرلەر تاشلىغان ئارغامچا ۋە ياغاچلىرىنى يۇتۇۋەتتى .شۇنىڭ بىلەن ،سېھىرگەرلەر سەجدە
قىلغان ھالەتتە يەرگە يىقىلدى .ئۇالر تاكى جەننەت ۋە دوزاخنى ھەمدە قانداق مۇكاپات
ۋە جازاالرنىڭ بېرىلىدىغانلىقىنى (ﷲ تائاالنىڭ كۆرسىتىشى بويىچە) كۆرمىگىچە باشلىرىنى
سەجدىدىن كۆتۈرمىدى.

*******
ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ
ﭫﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ
ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﮊ ﮋ
ﮌ ﮍﮎﮏ ﮐ
پىرئەۋن ئېيتتى« :سىلەر مەن رۇخسەت قىلماي تۇرۇپ مۇساغا ئىمان ئېيتتىڭالر ،بۇ
چوقۇم سىلەرنىڭ شەھەر (يەنى مىسىر) دىكى چېغىڭالردا ئاھالىنى شەھەردىن ھەيدەپ
چىقىرىش ئۈچۈن (مۇسا بىلەن بىرلىشىپ) ئالدىن پىالنلىغان ھىيلەڭالردۇر( .سىلەرنى قانداق
جازااليدىغانلىقىمنى) ئۇزاققا قالماي بىلىسىلەر﴿ .﴾123سىلەرنىڭ قولۇڭالرنى ،پۇتۇڭالرنى چوقۇم
ئوڭ -چەپ قىلىپ (ئوڭ قولۇڭالر بىلەن سول پۇتۇڭالرنى ياكى ئوڭ پۇتۇڭالر بىلەن سول

623

قولۇڭالرنى) چوقۇم كېسىمەن ،ئاندىن ھەممىڭالرنى چوقۇم دارغا ئېسىپ ئۆلتۈرىمەن»﴿.﴾124
سېھىرگەرلەر ئېيتتى« :بىز ،ئەلۋەتتە ،پەرۋەردىگارىمىزنىڭ دەرگاھىغا قايتقۇچىالرمىز﴿.﴾125
سەن بىزنى پەقەت پەرۋەردىگارىمىزنىڭ بىزگە نازىل قىلغان ئايەتلىرىگە ئىمان ئېيتقانلىقىمىز
ئۈچۈنال ئەيىبلەۋاتىسەن ،پەرۋەردىگارىمىز! بىزگە سەۋر ئاتا قىلغىن ،بىزنى مۇسۇلمان پېتىمىزچە
قەبزى روھ قىلغىن»﴿.﴾126

سېھىرگەرلەر ئىمان ئېيتقاندىن كېيىن ،پىرئەۋننىڭ ئۇالرغا سالغان تەھدىتى
ۋە ئۇالرنىڭ بەرگەن جاۋابلىرى
ﷲ تائاال بۇ ئايەتلەردە سېھىرگەرلەرنىڭ ئىمان ئېيتقانلىقى ئۈچۈن ،پىرئەۋننىڭ (ﷲ ئۇنىڭغا
لەنەت قىلسۇن!) سېھىرگەرلەرگە تەھدىت سېلىپ :بۈگۈن مېنىڭ يېڭىلىپ قېلىشىم سىلەرنىڭ مۇسا
بىلەن ئالدىن كېلىشىۋالغان بىر پىالنىڭالرنىڭ سەۋەبىدىندۇر -،دېگەنلىكىدىن خەۋەر بەردى .بۇ،
تۆۋەندىكى ئايەتنىڭ مەنىسىگە ئوخشايدۇ﴿ :پىرئەۋن ئېيتتى« :سىلەرگە مەن رۇخسەت بېرىشتىن
بۇرۇن ئۇنىڭغا ئىمان ئېيتتىڭالر ،شۈبھىسىزكى ،ئۇ چوقۇم سىلەرگە سېھىرنى ئۆگەتكەن چوڭۇڭالر
ئىكەن﴾(((.
پىرئەۋن ۋە ئەقلى ـ ھوشى جايىدا ھەرقانداق بىر ئادەم ،پىرئەۋننىڭ سۆزىنىڭ ئەڭ خاتا
سۆز ئىكەنلىكىنى بىلىۋاالاليدۇ .چۈنكى مۇسا ئەلەيھىسساالم مەديەن دېگەن شەھەردىن كېلىپال،
پىرئەۋننى ﷲ تائاال تەرەپكە چاقىردى .ئۆزىنىڭ ﷲ تائاال تەرىپىدىن ئېلىپ كەلگەن دىنىنىڭ
ھەق دىن ئىكەنلىكىگە كاتتا مۆجىزىلەر ۋە كەسكىن پاكىتالرنى كۆرسەتتى .شۇنىڭ بىلەن ،پىرئەۋن
ھۆكۈمرانلىقى ئاستىدىكى شەھەرلىرىگە سېھىرگەرلەرنى يىغىش ئۈچۈن ئادەم ئەۋەتتى .ئەۋەتىلگەن
ئادەملەر مىسىرنىڭ ھەر بىر شەھەرلىرىدىن پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ چوڭلىرى تاللىغان
سېھىرگەرلەرنى يىغىپ پىرئەۋننىڭ قېشىغا ئېلىپ كەلگەن ئىدى .پىرئەۋن ئۇالرغا ئەگەر غەلىبە
قىلسا ،نۇرغۇن مال ـ دۇنيا بېرىدىغانلىقىنى ۋەدە قىلغان ئىدى .شۇنىڭ ئۈچۈن ،سېھىرگەرلەر مۇسا
ئەلەيھىسساالم ئۈستىدىن غەلىبە قىلىپ ،پىرئەۋننىڭ ئالدىدا يۇقىرى مەرتىبىگە ئېرىشىشكە ناھايىتىمۇ
ھېرىسمەن ئىدى .مۇسا ئەلەيھىسساالم بولسا ،ئۇالردىن بىرەر كىشىنىمۇ تونۇمايتتى .ھەتتا ئۇالردىن
بىرسىنىمۇ ئۇچرىتىپ باقمىغان ئىدى .پىرئەۋن بۇنى ئوبدان بىلەتتى .پىرئەۋننىڭ بۇنداق دېيىشى
نادان خەلقلىرىنى گولالش ئۈچۈنال ئىدى.

624

ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :پىرئەۋن قەۋمىنى گوللىغانلىقتىن ،قەۋمى ئۇنىڭغا ئىتائەت
قىلدى﴾((( .چۈنكى پىرئەۋننىڭ﴿ :مەن سىلەرنىڭ بۈيۈك پەرۋەردىگارىڭالر بولىمەن﴾ دېگەن سۆزىگە
ئىشەنگەن خەلق ئىنسانالر ئىچىدىكى ئەڭ نادان ۋە ئازغۇن خەلقتۇر.
﴿بۇ چوقۇم سىلەرنىڭ شەھەر (يەنى مىسىر) دىكى چېغىڭالردا ئاھالىنى شەھەردىن ھەيدەپ
چىقىرىش ئۈچۈن (مۇسا بىلەن بىرلىشىپ) ئالدىن پىالنلىغان ھىيلەڭالردۇر﴾ سۇددى ئىبنى مەسئۇد،
((( تاھا سۈرىسى 71ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( زۇخرۇف سۈرىسى 54ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

ئەئراف سۈرىسى

ئىبنى ئابباس ۋە باشقا ساھابە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمالرنىڭ بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە مۇنداق
دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مۇسا ئەلەيھىسساالم سېھىرگەرلەرنىڭ باشلىقى بىلەن ئۇچراشتى .مۇسا
ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭغا :ئەگەر مەن سېنى ئۇتىۋالسام ،سەن ماڭا ئىمان ئېيتامسەن؟ ۋە مەن ئېلىپ
كەلگەن دىننىڭ ھەقلىقىغا گۇۋاھلىق بېرەمسەن؟ قېنى دەپ باق! -دېدى .سېھىرگەرلەرنىڭ باشلىقى:
مەن ئەتە ھېچقانداق سېھىرگەر يېڭىلمەيدىغان بىر سېھىرنى قىلىمەن .ﷲ نامى بىلەن قەسەم
قىلىمەنكى ،ئەگەر سەن مېنى ئۇتۇۋالساڭ ،مەن ساڭا چوقۇم ئىمان كەلتۈرىمەن ،سەن ئېلىپ كەلگەن
دىننىڭ ھەق ئىكەنلىكىگە گۇۋاھلىق بېرىمەن -،دېدى .بۇ ئىككىسى شۇ سۆزلەرنى قىلىشقاندا،
پىرئەن ئۇالرنىڭ يېنىدا ئىدى .شۇڭا پىرئەۋن يۇقىرىقى سۆزىنى قىلدى .يەنى پۈتۈن دۆلەت مۇسا
بىلەن سىلەرنىڭ قولۇڭالرغا ئۆتىدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،سىلەر ئۇ دۆلەتتىن دۆلەتنىڭ چوڭلىرىنى
چىقىرىۋېتىسلەر ،دۆلەتكە سىلەر ھۆكۈمرانلىق قىلىسىلەر(﴿ .سىلەرنى قانداق جازااليدىغانلىقىمنى)
ئۇزاققا قالماي بىلىسىلەر﴾.
ئاندىن پىرئەۋن ئۇالرغا قانداق جازا بەرمەكچى بولغانلىقىنى تۆۋەندىكى سۆزى بىلەن ئوچۇق
بايان قىلدى﴿ :سىلەرنىڭ قولۇڭالرنى ،پۇتۇڭالرنى چوقۇم ئوڭ -چەپ قىلىپ (ئوڭ قولۇڭالر بىلەن
سول پۇتۇڭالرنى ياكى ئوڭ پۇتۇڭالر بىلەن سول قولۇڭالرنى) چوقۇم كېسىمەن ،ئاندىن ھەممىڭالرنى
چوقۇم دارغا ئېسىپ ئۆلتۈرىمەن»﴾ بۇ ھەقتە يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق بايان قىلىندى﴿ :مەن چوقۇم

سىلەرنىڭ قوللىرىڭالرنى ،پۇتلىرىڭالرنى ئوڭ -چەپ قىلىپ (يەنى ئوڭ قول بىلەن سول پۇتنى ،ئوڭ
پۇت بىلەن سول قولنى) كېسىپ تاشاليمەن ،سىلەرنى چوقۇم خورما دەرەخلىرىگە ئاسىمەن﴾(((.
ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇما مۇنداق دەيدۇ :ئەڭ بۇرۇن دارغا ئاسقان ۋە پۇت ـ قولالرنى
ئوڭ ـ چەپ قىلىپ كەسكەن كىشى پىرئەۋندۇر.

ئۇ سېھىرگەرلەر پىرئەۋنگە مۇنداق دەپ جاۋاب بەردى«﴿ :بىز ،ئەلۋەتتە ،پەرۋەردىگارىمىزنىڭ
دەرگاھىغا قايتقۇچىالرمىز﴾ يەنى بىز ئۆزىمىزنىڭ ﷲ تائاال تەرىپىگە قايتىدىغانلىقىمىزنى

جەزملەشتۈردۇق .ﷲ تائاالنىڭ ئازابى سېنىڭ ئازابىڭدىن قاتتىقتۇر .سېنىڭ بۈگۈن بىزنى چاقىرىشىڭ
ۋە مەجبۇرلىشىڭ ئاستىدا سېھىر قىلىشتىن ئىبارەت قىلغان گۇناھىمىزغا ﷲ تائاالنىڭ بېرىدىغان
جازاسى سېنىڭ جازايىڭدىن قاتتىقتۇر .شۇڭا بىز ﷲ تائاالنىڭ ئازابىدىن قۇتۇلۇپ قېلىش ئۈچۈن،
بۈگۈن سېنىڭ ئازابىڭغا بەرداشلىق بېرىمىز.

﴿پەرۋەردىگارىمىز! بىزگە سەۋر ئاتا قىلغىن﴾ يەنى بىزگە سېنىڭ دىنىڭدا چىڭ تۇرۇشقا ۋە
ئۇنىڭدىن كەلگەن ئەزىيەتنى كۆتۈرۈشكە سەۋر ئاتا قىلغىن﴿ .بىزنى مۇسۇلمان پېتىمىزچە قەبزى
روھ قىلغىن»﴾ يەنى بىزنىڭ جانلىرىمىزنى (بىز سېنىڭ) پەيغەمبىرىڭ مۇسا ئەلەيھىسساالمغا
ئەگىشىپ مۇسۇلمان بولۇپ تۇرغىنىمىزدا ئالغىن .شۇڭا ئۇالر پىرئەۋنگە مۇنداق دېدى(﴿ :بىزنىڭ
ھەققىمىزدە) نېمىنى ھۆكۈم قىلساڭ قىلغىن ،سېنىڭ ھۆكمىڭ پەقەت بۇ دۇنيادىال ئۆتىدۇ .بىزنىڭ
خاتالىقلىرىمىزنى ،سېنىڭ مەجبۇرلىشىڭ ئارقىسىدا بىزنىڭ سېھىر كۆرسەتكەنلىكىمىزدىن ئىبارەت
گۇناھىمىزنى مەغپىرەت قىلسۇن دەپ بىز ھەقىقەتەن پەرۋەردىگارىمىزغا ئىمان ئېيتتۇق ،ﷲ نىڭ
(ساۋابى سېنىڭ مۇكاپاتىڭدىن) ئارتۇقتۇر؛ ﷲ نىڭ (ئازابى سېنىڭ جازايىڭدىن) دائىمىيدۇر».
((( تاھا سۈرىسى 71ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

625

كىمكى گۇناھكار ھالدا ﷲ غا مۇالقات بولىدىكەن ،ئۇ دوزاخقا كىرىدۇ ،دوزاختا ئۇ ئۆلمەيدۇ
ۋە (ئوبدان) ياشىمايدۇ .كىمكى مۆمىن بولۇپ ،ياخشى ئەمەللەرنى قىلغان ھالدا ﷲ غا مۇالقات
بولىدىكەن ،ئۇ (ﷲ نىڭ دەرگاھىدا) يۇقىرى دەرىجىلەرگە ئېرىشىدۇ﴾(((.
ئىبنى ئابباس ،ئۇبەيدە ئىبنى قەتادە ۋە ئىبنى جۇرەيج قاتارلىقالر :ئۇالر بىر كۈننىڭ ئەتىگەن
ۋاقتىدا ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدا ئەڭ يامان كۆرۈلىدىغان سېھىرگەرلەر ئىدى .شۇ كۈننىڭ كەچ ۋاقتىدا
بولسا ،ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدا ئەڭ ئەزىز بولغان شېھىتلەرگە ئايالندى -،دېدى.

*******
ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝﮞ ﮟ ﮠ
ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭﮮ
ﮯﮰﮱﯓﯔ ﯕﯖﯗﯘﯙﯚﯛﯜﯝ ﯞﯟ
ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ
ﯯ ﯰ ﯱﯲﯳ
پىرئەۋن قەۋمىنىڭ چوڭلىرى (پىرئەۋنگە)« :مۇسا بىلەن ئۇنىڭ قەۋمىنى زېمىندا پىتنە -پاسات
تۇغدۇرۇشقا ،سېنى ۋە سېنىڭ ئىالھلىرىڭنى تاشالشقا قويۇۋېتەمسەن؟» دېدى .پىرئەۋن« :ئۇالرنىڭ
بالىلىرىنى ئۆلتۈرىمىز ،ئاياللىرىنى بولسا (خىزمەتكە سېلىشقا) قالدۇرۇپ قويىمىز ،بىز ئەلۋەتتە ئۇالرنىڭ
ئۈستىدىن ھۆكۈمرانلىق قىلىمىز» دېدى﴿ .﴾127مۇسا ئۆز قەۋمىگە« :ﷲ دىن مەدەت تىلەڭالر،
سەۋر قىلىڭالر ،يەر يۈزى ھەقىقەتەن ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر( ،ﷲ) ئۇنىڭغا بەندىلىرىدىن ئۆزى
خالىغان كىشىلەرنى ۋارىس قىلىدۇ؛ ياخشى ئاقىۋەت تەقۋادارالرغا مەنسۇپ» دېدى﴿ .﴾128ئۇالر:
«سەن بىزگە كېلىشتىن بۇرۇنمۇ ،كەلگەندىن كېيىنمۇ ھامان خارلىنىپ كەلدۇق» دېدى .مۇسا:
«پەرۋەردىگارىڭالرنىڭ دۈشمىنىڭالرنى ھاالك قىلىشى( ،مىسىر) زېمىنىدا ئۇالرنىڭ ئورنىغا سىلەرنى
دەسسىتىشى ،سىلەرنىڭ قانداق ئىش قىلىدىغانلىقىڭالرغا قارشى مۇھەققەقتۇر» دېدى﴿.﴾129

پىرئەننىڭ ئىسرائىل ئەۋالدىنى ئۆلتۈرمەكچى بولغانلىقى ۋە مۇسا
ئەلەيھىسساالمنىڭ ئۇالرغا اﷲ تائاالنىڭ ياردەم بېرىدىغانلىقى بىلەن ۋەدە
626

قىلغانلىقى
ﷲ تائاال پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ چوڭلىرىنىڭ مۇسا ئەلەيھىسساالم ۋە ئۇنىڭ قەۋمىگە
قارشى بىرلىككە كەلگەنلىكىدىن ۋە ئۇالرنىڭ يامان نىيەتلەرنى قىلغانلىقىدىن خەۋەر بېرىپ
مۇنداق دەيدۇ﴿ :پىرئەۋن قەۋمىنىڭ چوڭلىرى (پىرئەۋنگە)« :مۇسا بىلەن ئۇنىڭ قەۋمىنى
زېمىندا پىتنە -پاسات تۇغدۇرۇشقا ،سېنى ۋە سېنىڭ ئىالھلىرىڭنى تاشالشقا قويۇۋېتەمسەن؟»
((( تاھا سۈرىسى 72ــــ 75ـ ئايەتلەر.

ئەئراف سۈرىسى

دېدى﴾ يەنى سېنىڭ قول ئاستىڭدىكى كىشىلەرنى بۇزۇپ ،ئۇالرنى سېنى تاشالپ ئۆزلىرىنىڭ
پەرۋەردىگارىغا ئىبادەت قىلىشقا چاقىرىشىغا يول قويامسەن؟
كۈلكىلىك يېرى شۇكى ،پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ ئۆزلىرى زېمىندا پىتنە ـ پاسات
تېرىيدىغان بۇزۇق كىشىلەر تۇرۇقلۇق ،مۇسا ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنى پىتنە ـ پاسات تېرىغۇچىالردۇر
دەپ قورقۇشىدۇ .شۇڭا ئۇالر﴿ :سېنى ۋە سېنىڭ ئىالھلىرىڭنى تاشالشقا قويۇۋېتەمسەن؟»
دېدى﴾.
سۇددى مۇنداق دېدى :ئىبنى ئابباسنىڭ قارىشىچە ،پىرئەۋننىڭ ئىالھلىرى كاال ئىدى.
پىرئەۋن چىرايلىقراق بىر كالىنى كۆرسە ،ئۇالرنى شۇ كالىغا ئىبادەت قىلىشقا بۇيرۇيتتى .شۇڭا
سامىرى ئىسرائىل ئەۋالدىنىڭ ئىبادەت قىلىش ئۈچۈن موزاينىڭ مۆرىشىگە ئوخشاش ئاۋاز
چىقىرىدىغان بىر موزاينىڭ ھەيكىلىنى ياساپ بەرگەن.
پىرئەۋن ئادەملىرىنىڭ كاتتىباشلىرىغا مۇنداق دەپ جاۋاب بەردى«﴿ :ئۇالرنىڭ بالىلىرىنى
ئۆلتۈرىمىز ،ئاياللىرىنى بولسا (خىزمەتكە سېلىشقا) قالدۇرۇپ قويىمىز﴾ بۇ پىرئەۋننىڭ

ئىككىنچى قېتىملىق قىرغىنچىلىق قىلىشى ئىدى .ئۇنىڭ بىرىنچى قېتىملىق قىرغىنچىلىقى
مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ تۇغۇلىشىدىن بۇرۇن باشالنغان بولۇپ ،ئۇنىڭ بۇنداق قىرغىنچىلىق
ئېلىپ بېرىشى ئۆزىنىڭ تەختىنى ئۆرۈۋېتىدىغان مۇسا ئەلەيھىسساالمدەك بىر كىشىنىڭ چىقىپ
قېلىشىدىن ئەنسىرىگەنلىكى ئۈچۈن ئىدى .بۇ ئىشتا يەنىال پىرئەۋننىڭ قورققان ئىشى يۈز
بېرىپ ،مۇسا ئەلەيھىسساالم چىقتى .بۇ قېتىمدىمۇ پىرئەۋن ئىسرائىل ئەۋالدىنى ئېزىپ ،خارالپ
ئۆلتۈرمەكچى بولغان ئىدى .ئىش ئۇنىڭ ئويلىغىنىدەك بولماي ،ﷲ تائاال ئۇالرنى ئەزىز قىلدى،
پىرئەۋننى خار ۋە مات قىلدى .ئۇنى ئەسكەرلىرى بىلەن قوشۇپ سۇغا چۆكتۈرىۋەتتى.

يۇقىرىدا بايان قىلىنغاندەك پىرئەۋن بەنى ئىسرائىلنى ئازابلىماقچى بولغاندا﴿ ،مۇسا
ئۆز قەۋمىگە« :ﷲ دىن مەدەت تىلەڭالر ،سەۋر قىلىڭالر ،يەر يۈزى ھەقىقەتەن ﷲ نىڭ
مۈلكىدۇر( ،ﷲ) ئۇنىڭغا بەندىلىرىدىن ئۆزى خالىغان كىشىلەرنى ۋارىس قىلىدۇ؛ ياخشى
ئاقىۋەت تەقۋادارالرغا مەنسۇپ» دېدى﴾ يەنى مۇسا ئەلەيھىسساالم ئۇالرغا ياخشى ئاقىۋەتنى،

كەلگۈسىدە بىر ياشاش ماكانىنىڭ بولىدىغانلىقىنى ۋەدە قىلدى.

﴿ئۇالر« :سەن بىزگە كېلىشتىن بۇرۇنمۇ ،كەلگەندىن كېيىنمۇ ھامان خارلىنىپ كەلدۇق»
دېدى﴾ يەنى :ئى مۇسا! سەن كۆرۈپ تۇرۇۋاتقان (بىزنىڭ بېشىمىزغا كەلگەن) بۇ خارلىق ۋە

ئازابالرنى پىرئەۋن سەن كېلىشتىن بۇرۇنمۇ بىزگە قىلغان ئىدى .ھازىر يەنىال قىلىۋاتىدۇ.
مۇسا ئەلەيھىسساالم ئۇالرنىڭ ئالدىدىكى ياخشى كۈنلەرگە بېشارەت بېرىپ مۇنداق دېدى:

﴿«پەرۋەردىگارىڭالرنىڭ دۈشمىنىڭالرنى ھاالك قىلىشى( ،مىسىر) زېمىنىدا ئۇالرنىڭ ئورنىغا
سىلەرنى دەسسىتىشى ،سىلەرنىڭ قانداق ئىش قىلىدىغانلىقىڭالرغا قارشى مۇھەققەقتۇر»﴾ بۇ

بولسا ،ئۇالرنى ھازىرقى كۈنلەر ئاخىرلىشىپ ،ياخشى كۈنلەرگە كەلگەندە ﷲ تائاالغا شۈكۈر
قىلىشقا رىغبەتلەندۈرۈشتۇر.

*******

627

ﯴﯵﯶﯷ ﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾ ﭑ
ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡ
ﭢﭣﭤﭥ ﭦﭧﭨﭩ
ﷲ غا قەسەمكى ،بىز ھەقىقەتەن پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ تەۋەلىرىنىڭ ئىبرەت ئېلىشلىرى
ئۈچۈن ،ئۇالرنى قەھەتچىلىك بىلەن ،مېۋىلىرىنىڭ ھوسۇلىنى كېمەيتىۋېتىش بىلەن
سىنىدۇق﴿ .﴾130ئۇالر ئەگەر (پاراۋانلىق -مولچىلىقتەك) بىرەر ياخشىلىققا ئېرىشسە ،بىز
بۇنىڭغا ھەقلىقمىز ،دەيدۇ .ئەگەر ئۇالرغا بىرەر يامانلىق كەلسە ،ئۇالر :بۇ مۇسا ۋە ئۇنىڭ
بىلەن بىللە بولغان مۆمىنلەرنىڭ شۇملۇقىدىن كەلدى ،دەيدۇ .ئۇالرغا يەتكەن ياخشىلىق
بىلەن يامانلىق (مۇسانىڭ شۇملۇقىدىن ئەمەس) ﷲ نىڭ تەقدىرىدۇر ،لېكىن ئۇالرنىڭ
تولىسى بۇنى (يەنى ئۇالرغا كەلگەن باال ـ قازانىڭ ئۆز گۇناھلىرى تۈپەيلى ﷲ تەرىپىدىن
كەلگەنلىكىنى) ئۇقمايدۇ﴿.﴾131

پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ قەھەتچىلىك بىلەن سىنالغانلىقى
﴿ﷲ غا قەسەمكى ،بىز ھەقىقەتەن پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ تەۋەلىرىنىڭ ئىبرەت ئېلىشلىرى
ئۈچۈن ،ئۇالرنى قەھەتچىلىك بىلەن ،مېۋىلىرىنىڭ ھوسۇلىنى كېمەيتىۋېتىش بىلەن سىنىدۇق﴾

ئەبۇئىسھاق رىجا ئىبنى ھەيۋەنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ( :مېۋە دەرىخىنىڭ
ھوسۇل بېرىشىنىڭ كەملەپ كەتكەنلىكىدىن) ھەتتا بىر تۈپ خورما دەرىخى پەقەت بىر دانە
خورمىال بىرىدىغان ھالەتكە يەتكەن.

﴿ئۇالر ئەگەر (پاراۋانلىق -مولچىلىقتەك) بىرەر ياخشىلىققا ئېرىشسە ،بىز بۇنىڭغا ھەقلىقمىز،
دەيدۇ﴾ يەنى بىز ئۇنىڭغا ھەقلىق بولغاچقا ،ئۇنىڭغا ئېرىشتۇق -،دەيدۇ﴿ .ئەگەر ئۇالرغا بىرەر
يامانلىق كەلسە﴾ يەنى ئۇالرغا قۇرغاقچىلىق ۋە ئاچارچىلىق كەلسە﴿ ،ئۇالر :بۇ مۇسا ۋە ئۇنىڭ
بىلەن بىللە بولغان مۆمىنلەرنىڭ شۇملۇقىدىن كەلدى -،دەيدۇ﴾ يەنى :بۇ ئۇالرنىڭ ۋە ئۇالر
ئېلىپ كەلگەن دىننىڭ كاساپىتىدىن بولدى -،دەيدۇ﴿ .ئۇالرغا يەتكەن ياخشىلىق بىلەن يامانلىق
(مۇسانىڭ شۇملۇقىدىن ئەمەس) ﷲ نىڭ تەقدىرىدۇر ،لېكىن ئۇالرنىڭ تولىسى بۇنى (يەنى ئۇالرغا
كەلگەن باال ـ قازانىڭ ئۆز گۇناھلىرى تۈپەيلى ﷲ تەرىپىدىن كەلگەنلىكىنى) ئۇقمايدۇ﴾.

628

*******
ﭪﭫﭬﭭ ﭮﭯ ﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸ
ﭹﭺﭻﭼﭽﭾﭿ ﮀﮁﮂﮃ
ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑ ﮒ ﮓ
ﮔﮕﮖﮗﮘﮙﮚ ﮛﮜﮝﮞﮟﮠ
ﮡﮢ ﮣﮤﮥ ﮦﮧﮨ

ئەئراف سۈرىسى

ئۇالر (يەنى پىرئەۋن قەۋمى)« :كۆزىمىزنى باغالش ئۈچۈن ھەرقانداق مۆجىزە كەلتۈرسەڭمۇ
بىز ساڭا ھەرگىز ئىشەنمەيمىز» دېدى﴿ .﴾132ئۇالرغا سۇ ئاپىتىنى ،چېكەتكە ،پىت ،پاقا،
قان (بااللىرىنى) روشەن مۆجىزىلەر قىلىپ ئەۋەتتۇق( ،ﷲ غا ئىمان ئېيتىشقا) ئۇالرنىڭ
گەدەنكەشلىكى يول قويمىدى ،ئۇالر گۇناھكار قەۋم بولدى﴿ .﴾133ئۇالرغا باال نازىل بولغاندا،
ئۇالر« :ئى مۇسا! پەرۋەردىگارىڭغا ئۆزىنىڭ ساڭا ئاتا قىلغان ئەھدى بىلەن (يەنى ساڭا بەرگەن
پەيغەمبەرلىكنىڭ ھەقىقىي ھۆرمىتى بىلەن بىزدىن باالنى كۆتۈرۈۋېتىشكە) دۇئا قىلساڭ ،ﷲ
غا قەسەمكى ،ئەگەر بىزدىن باالنى كۆتۈرۈۋەتسەڭ ،ساڭا چوقۇم ئىمان ئېيتىمىز ،ئىسرائىل
ئەۋالدىنى چوقۇم سەن بىلەن بىللە قويۇپ بېرىمىز» دېگەن ئىدى﴿ .﴾134ئۇالردىن باالنى
ۋاقىتلىق كۆتۈرۈۋەتكەن چېغىمىزدا ،ئۇالر توساتتىن ئەھدىلىرىنى بۇزدى﴿.﴾135

پىرئەۋن قەۋمىنىڭ ھەددىدىن ئاشقانلىقى ۋە اﷲ تائاالنىڭ ئۇالرغا تۈرلۈك
ئازابالرنى ئەۋەتكەنلىكى
ﷲ تائاال پىرئەۋن قەۋمىنىڭ ھەددىدىن ئاشقانلىقى ،چوڭلۇق قىلغانلىقى ،ھەقنى
قوبۇل قىلىشتا تەرسالىق قىلغانلىقى ۋە ئازغۇنلۇق يوللىرىدا چىڭ تۇرۇۋالغانلىقلىرىدىن خەۋەر
بېرىپ مۇنداق دېدى﴿ :ئۇالر (يەنى پىرئەۋن قەۋمى)« :كۆزىمىزنى باغالش ئۈچۈن ھەرقانداق
مۆجىزە كەلتۈرسەڭمۇ بىز ساڭا ھەرگىز ئىشەنمەيمىز» دېدى﴾ يەنى بىزگە مەيلى قانداق پاكىت
ۋە مۆجىزىلەرنى ئېلىپ كەلسەڭمۇ ،بىز ئۇنى رەت قىلىمىز ۋە قوبۇل قىلمايمىز .ساڭا ۋە سەن
ئېلىپ كەلگەن دىنغا ئىشەنمەيمىز.
﴿ئۇالرغا سۇ ئاپىتىنى ،چېكەتكە ،پىت ،پاقا ،قان (بااللىرىنى) روشەن مۆجىزىلەر قىلىپ
ئەۋەتتۇق( ،ﷲ غا ئىمان ئېيتىشقا) ئۇالرنىڭ گەدەنكەشلىكى يول قويمىدى ،ئۇالر گۇناھكار قەۋم
بولدى﴾ ئىبنى ئابباس توپان باالسىنى ئۆلۈم ھادىسىلىرىنىڭ كۆپىيىشى دەپمۇ چۈشەندۈرگەن.

مۇجاھىد بولسا :بۇ سۇ ئاپىتى ۋە ئىچى سۈرۈش كېسەللىكىدۇر -،دەيدۇ .چېكەتكە بولسا،
ھەممىگە تونۇشلۇق ھاشارەتتۇر .ئۇنى يېيىشكە بولىدۇ.
ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم ئەبۇيەئفۇرنىڭ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
مەن ئابدۇلالھ ئىبنى ئەبۇئەۋفادىن چېكەتكە ھەققىدە سورىدىم .ئۇ :بىز پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم
بىلەن يەتتە قېتىم غازاتقا چىقتۇق .بىز ئۇ يەرلەردە چېكەتكىنى يەيتتۇق -،دېدى.
ئىمام شافىئىي ،ئەھمەد ئىبنى ھەنبەل ۋە ئىبنى ماجە قاتارلىقالر ئىبنى ئۆمەر رەزىيەلالھۇ
ئەنھۇمادىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :بىزگە ئىككى
ئۆلۈك ۋە ئىككى قان ھاالل قىلىندى .ئىككى ئۆلۈك بولسا :بېلىق بىلەن چېكەتكىدۇر .ئىككى
قان بولسا :جىگەر بىلەن تالدۇر».
ئبىنى ئەبۇنۇجەيھ مۇجاھىدنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :چېكەتكىلەر
ئۇالرنىڭ ئىشىكلىرىنىڭ مىخلىرىنى يەپ ،ياغاچلىرىنى قويۇپ قوياتتى(((.
((( مىختىن ئايرىلغان ئىشىكلەر ئۆرۈلۈپ چۈشەتتى.

629

ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇما ئۇالرغا ئەۋەتىلگەن پىت باالسى ھەققىدە توختىلىپ:
بۇ بۇغدايالرغا چۈشكەن مېتىنى كۆرسىتىدۇ -،دېدى .ئىبنى ئابباس يەنە بىر رىۋايەتتە :بۇ
پىتتىن چېكەتكىنىڭ لېچىنكىسى كۆزدە تۇتۇلىدۇ -،دېگەن .مۇجاھىد ۋە ئىكرىمە قاتارلىقالرمۇ:
بۇنىڭ مەنىسى شۇنداق بولىدۇ -،دېگەن.
ئىبنى جەرىر سەئىد ئىبنى جۇبەير رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ :مۇسا ئەلەيھىسساالم پىرئەۋننىڭ قېشىغا كېلىپ :ئىسرائىل ئەۋالدىنى قويۇۋەتكىن-،
دېدى .پىرئەۋن ئۇالرنى قويۇۋەتكىلى ئۇنىمىدى .شۇنىڭ بىلەن ،ﷲ تائاال پىرئەۋن ۋە
ئۇنىڭ قەۋمىگە ئازراق يامغۇر ياغدۇردى .شۇنىڭ بىلەن ،ئۇالر بۇنىڭ بىر ئازاب بولۇپ
قېلىشىدىن قورقۇپ ،مۇسا ئەلەيھىسساالمغا :پەرۋەردىگارىڭغا دۇئا قىلغىن! بىزدىن بۇ يامغۇرنى
كۆتۈرۈۋەتسۇن .بىز ساڭا ئىمان ئېيتىمىز ۋە ئىسرائىل ئەۋالدىنى سەن بىلەن بىللە كېتىشكە
قويۇپ بېرىمىز -،دېدى .شۇنىڭ بىلەن ،مۇسا ئەلەيھىسساالم ﷲ تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ
تائاال ئۇالردىن يامغۇرنى كۆتۈرۈۋەتتى (توختاتتى) .لېكىن ئۇالر يەنىال مۇسا ئەلەيھىسساالمغا
ئىمان ئېيتمىدى .ئىسرائىل ئەۋالدىنىمۇ قويۇپ بەرمىدى.
شۇ يىلى ﷲ تائاال ئۇالرغا ئەزەلدىن ئۆستۈرۈپ بەرمىگەن زىرائەت ،مېۋە ۋە ئوت ـ
چۆپلەرنى ئۆستۈرۈپ بەردى .ئۇالر بۇنى كۆرۈپ :بىز مۇشۇنداق بولۇشىنى ئۇزۇندىن بېرى
ئارزۇ قىلىپ كەلگەن ئىدۇق -،دېيىشتى .ئاندىن ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ زىرائەتلىرىگە چېكەتكە
ئەۋەتتى .ئۇالر چېكەتكىنىڭ زىرائەتلىرىگە سالغان زىيانلىرىنى كۆرۈپ ۋە چېكەتكىلەرنىڭ
زىرائەتلەرنى پۈتۈنلەي نابۇت قىلىۋېتىدىغانلىقىنى تونۇپ يېتىپ ،مۇسا ئەلەيھىسساالمغا :ئى
مۇسا! سەن پەرۋەردىگارىڭغا دۇئا قىلغىن! بىزدىن چېكەتكە باالسىنى كۆتۈرۈۋەتسۇن .بىز ساڭا
ئىمان ئېيتىمىز ۋە ئىسرائىل ئەۋالدىنى سەن بىلەن كېتىشكە قويۇپ بېرىمىز -،دېدى .مۇسا
ئەلەيھىسساالم ﷲ تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ تائاال ئۇالردىن چېكەتكە باالسىنى كۆتۈرۈۋەتتى.
لېكىن ئۇالر يەنىال ئىمان ئېيتمىدى ھەم ئىسرائىل ئەۋالدىنىمۇ قويۇپ بەرمىدى.

630

ئۇالر زىرائەتلىرىنى ئۆيلىرىگە ئەكىرىپ جايالشتۇرۇۋېلىپ :بىز زىرائەتلىرىمىزنى
ئۆيلىرىمىزگە جايالشتۇرىۋالدۇق -،دېدى .ئاندىن ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ ئۆيلىرىدىكى ئاشلىقلىرىغا
مېتە ئەۋەتتى .شۇنداق قىلىپ ،بىر ئادەم تۈگمەنگە ئون خالتا بۇغداي ئېلىپ بارسا( ،مېتە
يەپ كەتكەنلىكتىن) ئۇنىڭدىن ئارانال ئۈچ ئوچۇم ئۇن ئەكىلەلەيتتى .شۇنىڭ بىلەن ،ئۇالر
مۇسا ئەلەيھىسساالمغا :ئى مۇسا! پەرۋەردىگارىڭغا دۇئا قىلغىن! بىزدىن مېتىنىڭ باالسىنى
كۆتۈرۈۋەتسۇن .بىز ساڭا ئىمان ئېيتىمىز ۋە ئىسرائىل ئەۋالدىنى سەن بىلەن كېتىشكە قويۇپ
بېرىمىز -،دېدى .مۇسا ئەلەيھىسساالم ﷲ تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ تائاال ئۇالردىن مېتىنىڭ
باالسىنى كۆتۈرۈۋەتتى .لېكىن ئۇالر ئىمان ئېيتىشقا ۋە ئىسرائىل ئەۋالدىنى قويۇپ بېرىشكە
ئۇنىمىدى.
بىر كۈنى ،مۇسا ئەلەيھىسساالم پىرئەۋن بىلەن ئولتۇرغان بىر پەيتتە (مۇسا ئەلەيھىسساالم)
پاقىنىڭ كوكىرىغان ئاۋازىنى ئاڭلىدى .مۇسا ئەلەيھىسساالم پىرئەۋنگە :سەن ۋە سېنىڭ
قەۋمىڭ بۇ پاقىدىن يەنە قانداق ئىشالرنى كۆرەر؟ -دېدى .پىرئەۋن :بۇنىڭدىن يەنە نېمە
باالالر كېلەر؟! -دېدى .شۇ كۈنى تېخى كەچ بولمايال ،پاقىالر شۇنچىلىك كۆپىيىپ كەتتىكى،

ئەئراف سۈرىسى

ئەگەر بىر ئادەم ئولتۇرسا ،پاقىالر تاكى ئۇنىڭ مۈرىلىرىگىچە يامىشىپ يۈرگۈدەك ھالەتكە
كەلدى .گەپ قىلىش ئۈچۈن ئېغىزىنى ئاچسىال ،پاقىالر ئۇالرنىڭ ئېغىزىغا سەكرەيتتى.
شۇنىڭ بىلەن ،ئۇالر مۇساغا :ئى مۇسا! پەرۋەردىگارىڭغا دۇئا قىلغىن! بىزدىن بۇ پاقىالرنىڭ
باالسىنى كۆتۈرۈۋەتسۇن .بىز ساڭا ئىمان ئېيتىمىز ۋە ئىسرائىل ئەۋالدىنى سەن بىلەن كېتىشكە
قويۇپ بېرىمىز -،دېدى .مۇسا ئەلەيھىسساالم ﷲ تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ تائاال ئۇالردىن
پاقىنىڭ باالسىنى كۆتۈرۈۋەتتى .ئۇالر يەنىال ئىمان ئېيتمىدى ھەم ئىسرائىل ئەۋالدىنىمۇ قويۇپ
بەرمىدى.
شۇنىڭ بىلەن ،ﷲ تائاال ئۇالرغا قان باالسىنى ئەۋەتتى .ئۇالر ئۆستەڭ ،قۇدۇق ۋە
قاچىالردىن سۇ ئېلىپ ئىچمەكچى بولغاندا ،ئۇ سۇالرنىڭ ساپ قاندىنال ئىبارەت ئىكەنلىكىنى
كۆرەتتى .ئۇالر پىرئەۋنگە :بىز قاننىڭ باالسىغا قالدۇق .ئىچىدىغان ھېچقانداق سۇ يوق-،
دەپ شىكايەت قىلىشتى .پىرئەۋن :مۇسا سىلەرنى سېھىرلەپ قويۇپتۇ -،دېدى .ئۇالر بىزنى
نېمىشقا سېھىرلىگەندۇ؟ بىز ئىچىش ئۈچۈن قاندىن باشقا نەرسە تاپالمىدۇق دېيىشىپ ،مۇسا
ئەلەيھىسساالمنىڭ قېشىغا كېلىپ :ئى مۇسا! سەن پەرۋەردىگارىڭغا دۇئا قىلغىن! بىزدىن قان
باالسىنى كۆتۈرۈۋەتسۇن .بىز ساڭا ئىمان ئېيتىمىز ۋە ئسرائىل ئەۋالدىنىمۇ سەن بىلەن كېتىشكە
قويۇپ بېرىمىز -،دېدى .مۇسا ئەلەيھىسساالم ﷲ تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ تائاال ئۇالردىن
قان باالسىنى كۆتۈرۈۋەتتى .ئۇالر يەنىال ئىمان ئېيتمىدى ھەم ئىسرائىل ئەۋالدىنىمۇ قويۇپ
بەرمىدى.
ئىبنى ئابباس ،قەتادە ،سۇددى ۋە باشقا سەلەپ ئالىملىرىمۇ بۇ قسسىنى يۇقىرىقىدەك
رىۋايەت قىلدى.
مۇھەممەد ئىبنى ئىسھاق ئىبنى يەسار مۇنداق دەيدۇ :سېھىرگەرلەر مۇسا ئەلەيھىسساالمغا
ئىمان كەلتۈرۈۋىدى ،ﷲ تائاالنىڭ دۈشمىنى بولغان پىرئەۋن مەغلۇب بولدى .شۇنىڭدىن
كېيىن ،ئۇ ئەسكىلىك قىلىشتا تېخىمۇ ھەددىدىن ئېشىپ ،كۇپۇرلۇقىدا چىڭ تۇرۇشقا
باشلىدى .شۇڭا ﷲ تائاال ئۇالرغا تۈرلۈك مۆجىزىلەرنى ئەۋەتتى .ﷲ تائاال ئۇنى قۇرغاقچىلىق
ۋە ئاچارچىلىق بىلەن سىنىدى .توپان ،چېكەتكە ،مېتە ،پاقا ۋە قان بااللىرىنى ئاشكارا مۆجىزە
قىلىپ ئەۋەتتى.
توپان باالسى بولسا ،يەر يۈزىنى قاپالپ كەتكەن سۇدىن ئىبارەت بولۇپ ،بۇ سۇنىڭ
سەۋەبىدىن ئۇالر زىرائەت تېرىش ۋە شۇنىڭدەك بىر نەرسە ئۈندۈرۈشكە ئامالسىز قالدى.
شۇنىڭ بىلەن ،ئۇالر ئاچارچىلىقتىن قىينالدى .ئۇالرغا مۇشۇ باالالر يەتكەندىن كېيىن﴿ ،ئۇالر:
«ئى مۇسا! پەرۋەردىگارىڭغا ئۆزىنىڭ ساڭا ئاتا قىلغان ئەھدى بىلەن (يەنى ساڭا بەرگەن
پەيغەمبەرلىكنىڭ ھەقىقىي ھۆرمىتى بىلەن بىزدىن باالنى كۆتۈرۈۋېتىشكە) دۇئا قىلساڭ ،ﷲ
غا قەسەمكى ،ئەگەر بىزدىن باالنى كۆتۈرۈۋەتسەڭ ،ساڭا چوقۇم ئىمان ئېيتىمىز ،ئىسرائىل
ئەۋالدىنى چوقۇم سەن بىلەن بىللە قويۇپ بېرىمىز» دېگەن ئىدى﴾ مۇسا ئەلەيھىسساالم ﷲ

تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ تائاال ئۇالردىن ئاچارچىلىقنى كۆتۈرۈۋەتتى .لېكىن ئۇالر دېگەن
سۆزلىرىنىڭ بىرىگىمۇ ۋاپا قىلمىدى.
شۇنىڭ بىلەن ،ﷲ تائاال ئۇالرغا چېكەتكە باالسىنى ئەۋەتتى .بۇ چېكەتكىلەر ئۇالرنىڭ

631

دەل ـ دەرەخلىرىنى ،زىرائەتلىرىنى يەپال قالماي ،ھەتتا ئۇالرنىڭ ياغاچ ئۆيلىرىنىڭ،
ئىشىكلىرىنىڭ تۆمۈردىن بولغان مىخلىرىنى يەپ كېتىپ ،ئۆيلىرىنى ئۆرۈۋەتتى .ئۇالر مۇسا
ئەلەيھىسساالمدىن بۇرۇن تەلەپ قىلغان نەرسىنى تەلەپ قىلدى .مۇسا ئەلەيھىسساالم ﷲ
تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ تائاال ئۇالردىن چېكەتكە باالسىنىمۇ كۆتۈرۈۋەتتى .لېكىن ئۇالر يەنىال
دېگەن سۆزلىرىنىڭ بىرىگىمۇ ۋاپا قىلمىدى.
ئاندىن ﷲ تائاال ئۇالرغا مېتە باالسىنى ئەۋەتتى .مۇسا ئەلەيھىسساالم بىر قۇم دۆۋىسىنىڭ
يېنىغا بېرىپ ھاسىسى بىلەن (ئۇ قۇم دۆۋىسىنى) ئۇرۇشقا بۇيرۇلدى .شۇنىڭ بىلەن ،مۇسا
ئەلەيھىسساالم قۇملىرى سىيرىلىپ تۇرىدىغان چوڭ بىر قۇم دۆۋىسىنىڭ يېنىغا بېرىپ ،ئۇنى
ھاسىسى بىلەن بىرنى ئۇردى ـ دە ،مېتىلەر پىرئەۋن قەۋمىگە ھەر تەرەپتىن يامراپ كېلىشكە
باشلىدى .ئۆيلەرنى ۋە يېمەكلىكلەرنى مېتە بېسىپ كەتتى .پىرئەۋن قەۋمى ئۇخالشقا،
ئولتۇرۇپ قوپۇشقا ئامالسىز قالدى .ئۇالر بۇنىڭدىن قىينىلىپ ،مۇسا ئەلەيھىسساالمدىن بۇرۇن
تەلەپ قىلغان نەرسىنى تەلەپ قىلدى .مۇسا ئەلەيھىسساالم ﷲ تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ تائاال
ئۇالردىن مېتىنىڭ باالسىنى كۆتۈرۈۋەتتى .لېكىن ئۇالر يەنە دېگەن سۆزىنىڭ بىرىگىمۇ ۋاپا
قىلمىدى.
ئاندىن ﷲ تائاال ئۇالرغا پاقا باالسىنى ئەۋەتتى .ئۇالرنىڭ ئۆيلىرى ،يېمەكلىكلىرى ۋە
قاچىلىرى پاقا بىلەن توشۇپ كەتتى .بىرەر كىشى قولىغا كىيىم كېچەكلەرنى ئالسا ۋە يېمەكلىك
سالغان قاچىالرنى ئاچسا ،پاقىنىڭ توشۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرەتتى .ئۇالر بۇنىڭدىن قىينىلىپ،
مۇسا ئەلەيھىسساالمدىن بۇرۇن تەلەپ قىلغان نەرسىسىنى تەلەپ قىلدى .مۇسا ئەلەيھىسساالم
ﷲ تائاالغا دۇئا قىلدى .ﷲ تائاال ئۇالردىن بۇ باالنىمۇ كۆتۈرۈۋەتتى .لېكىن ئۇالر دېگەن
سۆزىنىڭ بىرىگىمۇ ۋاپا قىلمىدى.
ئاندىن ﷲ تائاال ئۇالرغا قان باالسىنى ئەۋەتتى .شۇنىڭ بىلەن ،پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ
قەۋمىدىكى كىشىلەرنىڭ ئىچىدىغان سۇلىرى قانغا ئايالندى .ئۇالر سۇ ئىچمەكچى بولۇپ بىرەر
ئۆستەڭ ،قۇدۇق ياكى قاچىدىن سۇ ئالغان ھامانال ،سۇ ساپ قانغا ئايلىناتتى.

*******

632

ﮩﮪ ﮫ ﮬﮭﮮﮯ ﮰ ﮱﯓﯔﯕ ﯖ
ﯗ ﯘ ﯙ ﯚﯛ ﯜﯝﯞﯟ ﯠﯡ ﯢ
ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ
ﯱﯲﯳﯴﯵ
ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانلىقلىرى ۋە ئايەتلىرىمىزدىن غاپىل بولغانلىقلىرى
ئۈچۈن ،ئۇالرنى دېڭىزغا غەرق قىلىپ جازالىدۇق﴿ .﴾136بوزەك قىلىنغان قەۋمنى (يەنى
بەنى ئىسرائىلنى) بىز بەرىكەتلىك قىلغان (شام) زېمىننىڭ شەرق تەرەپلىرىگە ۋە غەرب
تەرەپلىرىگە (يەنى ھەممە تەرەپكە) ۋارىس قىلدۇق .ئىسرائىل ئەۋالدى سەۋر قىلغانلىقلىرى

ئەئراف سۈرىسى

ئۈچۈن ،پەرۋەردىگارىڭنىڭ ئۇالرغا قىلغان چىرايلىق ۋەدىسى تولۇق ئىشقا ئاشتى؛ پىرئەۋن
ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ سالغانلىرى (يەنى ئىمارەتلىرى) نى ۋە ياسىغانلىرى (يەنى باغلىرى ۋە
ئېكىنزارلىقلىرى) نى ۋەيران قىلدۇق﴿.﴾137

پىرئەۋن ۋە قەۋمىنىڭ دېڭىزغا غەرق قىلىۋېتىلگەنلىكى ۋە ئىسرائىل
ئەۋالدىنىڭ بەرىكەتلىك زېمىنغا مىراسخور قىلىنغانلىقى
ﷲ تائاال بۇ يەردە ئۆزىنىڭ پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنى ئارقا ـ ئارقىدىن كەلگەن مۆجىزىلەر
بىلەن سىنىغان بولسىمۇ ،ئۇالرنىڭ يەنىال چوڭچىلىق قىلىپ ،ھەددىدىن ئېشىۋەرگەچكە ،ئۇالرنى
دېڭىزغا غەرق قىلىۋېتىش بىلەن (ئۇالردىن) ئىنتىقام ئالغانلىقىنى خەۋەر بەردى .مۇسا ئەلەيھىسساالم
ئىسرائىل ئەۋالدى بىلەن دېڭىزدىن ساق ـ ساالمەت ئۆتۈپ بولغاندىن كېيىن ،پىرۋئەن ۋە ئۇنىڭ
ئەسكەرلىرى ئۇالرنىڭ كەينىدىن دېڭىزغا كىرىدۇ .ئۇالرنىڭ ھەممىسى دېڭىزغا پۈتۈنلەي كىرىپ
بولغاندىن كېيىن ،دېڭىزنىڭ سۇلىرى قوشۇلۇپ ئۇالرنىڭ ئۈستىگە يېپىلىدۇ .شۇنىڭ بىلەن،
ئۇالرنىڭ بىرىمۇ قالماي سۇغا چۆكۈپ كېتىدۇ .بۇ ئاقىۋەت ئۇالرنىڭ ﷲ تائاالنىڭ ئايەتلىرىنى
ئىنكار قىلغانلىقى ۋە ئۇالرغا ئەۋەتكەن مۆجىزىلەرگە پەرۋا قىلمىغانلىقى ئۈچۈندۇر .ﷲ تائاال بوزەك
قىلىنغان ئىسرائىل ئەۋالدىنى زېمىننىڭ شەرق ۋە غەرب تەرەپلىرىگە مىراسخور قىلغانلىقىدىن خەۋەر
بېرىدۇ .ھەسەنبەسرى ۋە قەتادە :بۇ زېمىن بولسا ،شامنىڭ زېمىنلىرىنى كۆرسىتىدۇ -،دېدى.
﴿ئىسرائىل ئەۋالدى سەۋر قىلغانلىقلىرى ئۈچۈن ،پەرۋەردىگارىڭنىڭ ئۇالرغا قىلغان چىرايلىق
ۋەدىسى تولۇق ئىشقا ئاشتى﴾ مۇجاھىد ۋە ئىبنى جەرىر :بۇ ۋەدە بولسا ،ﷲ تائاال تۆۋەندىكى

ئايەتلەردە بايان قىلغان ئىشالردۇر -،دېدى﴿ .بىز (مىسىر) زېمىنىدا بوزەك قىلىنغانالرغا مەرھەمەت
قىلىشنى ئىرادە قىلىمىز ،ئۇالرنى يولباشچىالردىن قىلىشنى ،ئۇالرنى پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ
(مۈلكىگە) ۋارىس قىلىشنى ئىرادە قىلىمىز .ئۇالرنى مىسىر زېمىنىدا كۈچ ـ قۇۋۋەتكە ئىگە قىلماقچىمىز،
بىز پىرئەۋنگە( ،ۋەزىرى) ھامانغا ۋە ئۇالرنىڭ قوشۇنىغا ئۇالر (يەنى بوزەك قىلىنغانالر) دىن
قورقىدىغان نەرسىنى (يەنى بەنى ئىسرائىلنى مىسىرغا ھۆكۈمران قىلىشنى) كۆرسىتىمىز﴾(((.

﴿پىرئەۋن ۋە ئۇنىڭ قەۋمىنىڭ سالغانلىرى (يەنى ئىمارەتلىرى) نى ۋە ياسىغانلىرى (يەنى
باغلىرى ۋە ئېكىنزارلىقلىرى) نى ۋەيران قىلدۇق﴾.

*******
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛﭜ ﭝ ﭞ ﭟ
ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ
ﭴﭵ
((( قەسەس سۈرىسى 5ــــ 6ـ ئايەتلەر.

633

ئىسرائىل ئەۋالدىنى بىز (قۇلزۇم) دېڭىزىدىن ئۆتكۈزۈۋەتتۇق ،ئۇالر بۇتلىرىغا چوقۇنۇۋاتقان
بىر قەۋمنىڭ يېنىدىن ئۆتكەندە« :ئى مۇسا! بىزگىمۇ ئۇالرنىڭ بۇتلىرىغا ئوخشاش بۇت
ئورنىتىپ بەرگىن» دېدى .مۇسا« :سىلەر ھەقىقەتەن نادان قەۋم ئىكەنسىلەر» دېدى﴿.﴾138
شۈبھىسىزكى ،ئاشۇ كىشىلەرنىڭ باتىل دىنلىرى گۇمران بولغۇسىدۇر ،ئۇالرنىڭ قىلغان
ئەمەللىرى بىكاردۇر﴿.﴾139

ئىسرائىل ئەۋالدىنىڭ دېڭىزدىن ساق ـ ساالمەت چىققانلىقى ۋە ئىبادەت
قىلىنىدىغان بىر بۇت بار جايدىن ئۆتكەنلىكى
﴿ئۇالر بۇتلىرىغا چوقۇنۇۋاتقان بىر قەۋمنىڭ يېنىدىن ئۆتكەندە﴾ ﷲ تائاال بۇ
ئايەتتە ئىسرائىل ئەۋالدىنىڭ ﷲ تائاالنىڭ نۇرغۇن كاتتا مۆجىزىلىرىنى كۆرگەن ۋە
دېڭىزدىن ساق ـ ساالمەت چىققاندىن كېيىن ،بۇتقا ئىبادەت قىلىۋاتقان يىر تۈركۈم
كىشىلەرنىڭ قېشىدىن ئۆتكەندە ،ئۇالرنىڭ نادانلىرىنىڭ مۇسا ئەلەيھىسساالمغا
دېگەن سۆزىدىن خەۋە بېرىدۇ.
بەزى تەپسىرشۇناسالر :بۇتلىرىغا چوقۇنىۋاتقان ھېلىقى كىشىلەر كەنئانلىقالردۇر-،
دەيدۇ .ئۇالر لەخىم كەنتلىك كىشىلەردىن دېگەن كۆز قاراشمۇ بار.
ئىبنى جەرىر مۇنداق دەيدۇ :ئۇالر كاال شەكلىدە ياسالغان بۇتالرغا ئىبادەت
قىالتتى .شۇڭا بۇ كېيىن ئىسرائىل ئەۋالدىنىڭ موزايغا ئىبادەت قىلىشىغا تەسىر
قىلغان .ئۇالر مۇسا ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق دېدى«﴿ :ئى مۇسا! بىزگىمۇ ئۇالرنىڭ
بۇتلىرىغا ئوخشاش بۇت ئورنىتىپ بەرگىن»﴾.
﴿مۇسا« :سىلەر ھەقىقەتەن نادان قەۋم ئىكەنسىلەر» دېدى﴾ يەنى ﷲ
تائاالنىڭ كاتتىلىقىنى ،ئۇلۇغلۇقىنى ۋە شېرىكتىن پاك ئىكەنلىكىنى بىلمەيدىغان
كىشىلەر ئىكەنسىلەر﴿ .شۈبھىسىزكى ،ئاشۇ كىشىلەرنىڭ باتىل دىنلىرى گۇمران
بولغۇسىدۇر ،ئۇالرنىڭ قىلغان ئەمەللىرى بىكاردۇر﴾.

634

ئىبنى جەرىر ئەبۇۋاقىد لەيسىنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ: