Tefsir İbni Kesir - 02 - 33

ۋابىلى بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ :يەنى ئۇالردا قايتا شۈبھە پەيدا قىالتتۇق.
﴿سەندىن ئىلگىرى ئۆتكەن پەيغەمبەرلەر (كاپىرالر تەرىپىدىن) مەسخىرە قىلىندى ،مەسخىرە
قىلغۇچىالر مەسخىرە قىلغانلىقلىرىنىڭ ئاقىۋىتىنى كۆردى﴾ بۇ مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ قەۋمىنىڭ
((( فۇرقان سۈرىسى 22ـ ئايەت.
((( ئىسرا سۈرىسى 95ـ ئايەت.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 164ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

383

ئىچىدىن ئۇنى يالغانچىغا چىقارغانالر ئۈچۈن بېرىلگەن ئاگاھالندۇرۇشتۇر .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا
ۋە ئۇنىڭغا ئىشەنگەن مۆمىنلەرگە دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە ياردەم بەرگۈچى ۋە ياخشى ئاقىۋەتنىڭ
بېرىلىشىگە قىلىنغان ۋەدىدۇر.
﴿(ئى مۇھەممەد! بۇ مەسخىرە قىلغۇچىالرغا) ئېيتقىنكى« ،زېمىندا سەير قىلىڭالر،
ئاندىن پەيغەمبەرلىرىنى ئىنكار قىلغانالرنىڭ ئاقىۋىتىنىڭ قانداق بولغانلىقىنى كۆزدىن
كەچۈرۈڭالر»﴾ يەنى سىلەر ئۆزەڭالر ھەققىدە ئويلىنىڭالر .سىلەر بۇرۇنقى پەيغەمبەرلەرنى

ئىنكار قىلغان ،تەرسالىق قىلىپ ئۇالر بىلەن قارشىالشقان قەۋملەرگە ﷲ تائاالنىڭ
ئاخىرەتتە قاتتىق ئازابنى ساقالپ قويۇش بىلەن بىرگە ،مۇشۇ دۇنيادا ئۇالرغا ئازاب -
ئۇقۇبەتلەرنى چۈشۈرگەنلىكىگە ،پەيغەمبەرلىرىنى ۋە مۆمىن بەندىلىرىنى ئازابتىن قانداق
قۇتۇلدۇرغانلىقىغا قاراڭالر.

*******
ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹﭺ ﭻ ﭼﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅ
ﮆ ﮇ ﮈ ﮉﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ
ﮗ ﮘﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ
ﮨ ﮩﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ
ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩﯪ
ﯫ ﯬ ﯭﯮ

384

(ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،ئاسمانالردىكى ،زېمىندىكى مەۋجۇداتالر كىمنىڭ؟»
(ئۇالرغا) ئېيتقىنكى« ،ﷲ نىڭ» .ﷲ (ئېھسان قىلىش يۈزىسىدىن بەندىلىرىگە) رەھمەت
قىلىشنى ئۆز ئۈستىگە ئالدى ،ھېچقانداق گۇمان بولمىغان قىيامەت كۈنى ﷲ سىلەرنى
ئەلۋەتتە يىغىدۇ( ،كۇفرىنى ئىختىيار قىلىشى بىلەن) ئۆزىگە ئۆزى زىيان سالغانالر ئىمان
ئېيتمايدۇ﴿ .﴾12كېچە ۋە كۈندۈزدە جىم تۇرغان (ياكى ھەرىكەتلىنىپ تۇرغان) شەيئىلەرنىڭ
ھەممىسى ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر ،ﷲ (بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى) ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر،
(ئۇالرنىڭ ئەھۋالىنى) بىلىپ تۇرغۇچىدۇر﴿( .﴾13ئى مۇھەممەد!) بۇ مۇشرىكالرغا ئېيتقىنكى،
«ئاسمانالرنى ،زېمىننى يوقتىن بار قىلغۇچى ﷲ دىن غەيرىينى مەبۇد تۇتامدىم؟ ﷲ
رىزىق بېرىدۇ ،ئۆزى رىزىققا موھتاج ئەمەس»( .ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،مەن (بۇ
ئۈممەت ئىچىدە خۇدانىڭ ئەمرىگە) بويسۇنغۇچىالرنىڭ ئەۋۋىلى بولۇشقا بۇيرۇلدۇم( .ماڭا
دېيىلدىكى) سەن ھەرگىز مۇشرىكالردىن بولمىغىن»﴿( .﴾14ئۇالرغا يەنە) ئېيتقىنكى،
«ئەگەر مەن رەببىمگە ئاسىيلىق قىلسام (يەنى پەرۋەردىگارىمدىن غەيرىيگە ئىبادەت
قىلسام) ،بۈيۈك كۈنىنىڭ (يەنى قىيامەت كۈنىنىڭ) ئازابىدىن ئەلۋەتتە قورقىمەن»﴿.﴾15
مۇشۇ كۈندە كىمكى ئازابتىن قۇتۇلىدىكەن ،ﷲ ئۇنىڭغا رەھمەت قىلغان بولىدۇ ،ئەنە شۇ
روشەن نىجات تاپقانلىقتۇر﴿.﴾16

ئەنئام سۈرىسى

اﷲ تائاال ياراتقۇچى ،رىزىق بەرگۈچى ۋە نېئمەت ئاتا قىلغۇچى بولغانلىقى
ئۈچۈن ئۇنىڭغا قەتئى بويسۇنۇش كېرەكلىكى توغرىسىدا
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،ئاسمانالردىكى ،زېمىندىكى مەۋجۇداتالر كىمنىڭ؟»
(ئۇالرغا) ئېيتقىنكى« ،ﷲ نىڭ» .ﷲ (ئېھسان قىلىش يۈزىسىدىن بەندىلىرىگە) رەھمەت
قىلىشنى ئۆز ئۈستىگە ئالدى﴾ ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە ئۆزىنىڭ ئاسمان -زېمىن ۋە ئۇنىڭ

ئىچىدىكى مەخلۇقاتالرنىڭ ئىگىسى ئىكەنلىكىدىن ۋە رەھمەت قىلىشنى ئۆزىنىڭ ئۇلۇغ زاتى
ئۈستىگە ئالغانلىقىدىن خەۋەر بەردى.
ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ
بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :ھەقىقەتەن ﷲ تائاال پۈتۈن مەخلۇقاتالرنى
ياراتقان چاغدا ،ئەرشىنىڭ ئۈستىدىكى (ئۆزىنىڭ يېنىدىكى) كىتابقا“ :ھەقىقەتەن رەھمىتىم
غەزىپىمدىن ئۈستۈن كەلدى” دەپ يازدى».
﴿ھېچقانداق گۇمان بولمىغان قىيامەت كۈنى ﷲ سىلەرنى ئەلۋەتتە يىغىدۇ﴾ يەنى ﷲ
تائاال مۆمىن بەندىلىرى ئۇنىڭ بولىدىغانلىقىدا ھېچقانداق شەك قىلمايدىغان قىيامەت كۈنىدە،
بەندىلىرىنى بىر يەرگە يىغىدىغانلىقىغا ئۇلۇغ زاتى بىلەن قەسەم ئىچتى .ئەمما قىيامەتتىن
تانغۇچى ،ئۇنى ئىنكار قىلغۇچى بولغان كاپىرالر بولسا ،ئۆزلىرىنىڭ شەكلىرىدە تېڭىرقاپ
يۈرىشىدۇ.
﴿(كۇفرىنى ئىختىيار قىلىشى بىلەن) ئۆزىگە ئۆزى زىيان سالغانالر ئىمان ئېيتمايدۇ﴾ يەنى
قىيامەت كۈنى زىيان تارتقۇچىالر بولسا ،قىيامەتكە ئىشەنمەيدۇ ۋە شۇ كۈننىڭ ئېغىرچىلىقىدىن
قورقمايدۇ.

﴿كېچە ۋە كۈندۈزدە جىم تۇرغان (ياكى ھەرىكەتلىنىپ تۇرغان) شەيئىلەرنىڭ ھەممىسى
ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر﴾ يەنى ئاسمان ـ زېمىندىكى بارلىق نەرسىلەر ﷲ تائاالنىڭ بەندىسى

ۋە ئۇنىڭ مەخلۇقاتلىرىدۇر .ئۇالر ﷲ تائاالنىڭ ھۆكۈمرانلىقى ،بۇيرۇقى ۋە ئورۇنالشتۇرۇشى
ئاستىدىدۇر .ﷲ تائاالدىن باشقا ھېچقانداق ئىالھ يوقتۇر.

﴿ﷲ (بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى) ئاڭالپ تۇرغۇچىدۇر( ،ئۇالرنىڭ ئەھۋالىنى) بىلىپ
تۇرغۇچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭالپ ،ئۇالرنىڭ شەك كەلتۈرگەنلىرىنى،

دىللىرىنى ۋە مەخپىي سىرلىرىنى بىلىپ تۇرغۇچىدۇر.

ئاندىن كېيىن ﷲ تائاالنى بىر دەپ بىلىش ئەقىدىسى ،توغرا بولغان شەرىئەت بىلەن
ئەۋەتكەن بەندىسى ۋە پەيغەمبىرى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى كىشىلەرنى ﷲ تائاالنىڭ
توغرا يولىغا چاقىرىشقا بۇيرۇپ مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ئى مۇھەممەد!) بۇ مۇشرىكالرغا ئېيتقىنكى،
«ئاسمانالرنى ،زېمىننى يوقتىن بار قىلغۇچى ﷲ دىن غەيرىينى مەبۇد تۇتامدىم؟﴾

ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،ئى نادانالر! مېنى

385

ﷲ دىن غەيرىيگە ئىبادەت قىلىشقا بۇيرۇمسىلەر؟»﴾((( يەنى مەن ئۆزەمگە شېرىكى يوق ،بىر
ﷲ تائاالدىن باشقا بىرىنى ئىگە تۇتمايمەن .چۈنكى ﷲ تائاال ئاسمان ـ زېمىنالرنى ئوخشىشى
بولمىغان بىر شەكىلدە پەيدا قىلىپ ياراتتى.
﴿ﷲ رىزىق بېرىدۇ ،ئۆزى رىزىققا موھتاج ئەمەس»﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ
مەخلۇقاتلىرىغا رىزىق بەرگۈچىدۇر .ئۇنىڭ رىزىق بېرىشى ھەرگىزمۇ ﷲ تائاالنىڭ ئۇالرغا
ئېھتىياجى چۈشۈپ قالغانلىقىدىن ئەمەستۇر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :جىنالرنى ،ئىنسانالرنى پەقەت ماڭا ئىبادەت
قىلىش ئۈچۈنال ياراتتىم .ئۇالردىن مەن رىزىق تىلىمەيمەن ۋە ئۇالرنىڭ مېنى ئوزۇقالندۇرۇشىنى
تىلىمەيمەن﴾(((.
ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنغان بىر ھەدىستە مۇنداق دەپ
بايان قىلىنغان .مەدىنىدىكى قۇبا دېگەن يەرلىك بىر ئەنسارى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى
تاماققا چاقىردى .بىز پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بىلەن بىرگە باردۇق .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم
تاماقنى يەپ ۋە قولىنى يۇيۇپ بولۇپ« :رىزىق بېرىدىغان ۋە رىزىققا موھتاج بولمىغان،
بىزگە نېئمەت ئاتا قىلىپ ،توغرا يولغا باشلىغان ،بىزگە رىزىق ئاتا قىلغان ،سۇ بەرگەن ۋە
كىيىم بەرگەن ۋە بىزنى بارلىق سىناقالر بىلەن سىنىغان ﷲ تائاالغا ھەمدۇساناالر بولسۇن!
مېنى تاشالپ قويمايدىغان ،مېنىڭ ئۇنىڭغا ئېھتىياجىم چۈشمەي قالمايدىغان ،مەن ئۇنىڭغا
كۇپۇرلۇق قىلمايدىغان ۋە مەن ئۇنىڭدىن بىھاجەت قىلىنمايدىغان پەرۋەردىگارىم ﷲ تائاالغا
ھەمدۇساناالر بولسۇن .بىزگە تائام بەرگەن ،سۇ بەرگەن ،كىيىم بەرگەن ،ئازغۇنلۇقتىن
توغرا يولغا باشلىغان ،بىزنى قارغۇ قىلماي كۆرىدىغان قىلغان ،ئۆزى ياراتقان نۇرغۇنلىغان
مەخلۇقاتلىرىدىن بىزنى پەزىلەتلىك قىلغان ،پۈتۈن ئالەملەرنىڭ پەرۋەردىگارى بولغان ﷲ
تائاالغا ھەمدۇساناالر بولسۇن!» دېدى.
﴿مۇشۇ كۈندە كىمكى ئازابتىن قۇتۇلىدىكەن ،ﷲ ئۇنىڭغا رەھمەت قىلغان بولىدۇ ،ئەنە
شۇ روشەن نىجات تاپقانلىقتۇر﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :كىمكى دوزاختىن يىراق

قىلىنغان ۋە جەننەتكە كىرگۈزۈلگەن ئىكەن ،ئۇ مۇرادىغا يەتكەن بولىدۇ﴾(((.

*******
386

ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ
ﰃ ﰄ ﰅﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ
ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ
ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ
ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ
((( زۇمەر سۈرىسى 64ـ ئايەت.
((( زارىيات سۈرىسى 56ــــ 57ـ ئايەتلەر.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 185ـ ئايەت.

ئەنئام سۈرىسى

ئەگەر ﷲ ساڭا بىرەر كۈلپەت يەتكۈزسە ،ئۇنى ﷲ دىن باشقا ھېچكىم كۆتۈرۈۋېتەلمەيدۇ،
ئەگەر ﷲ ساڭا بىرەر ياخشىلىق يەتكۈزسە (ئۇ چاغدا ئۇنىڭغا ھېچكىم ئارىلىشالمايدۇ)،
چۈنكى ﷲ ھەر نەرسىگە قادىردۇر﴿ .﴾17ﷲ بەندىلىرىنىڭ ئۈستىدە قاھىردۇر (يەنى
ﷲ بەندىلىرىنى تىزگىنلەپ تۇرغۇچىدۇر) ،ئۇ ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر ،ھەممىدىن
خەۋەرداردۇر﴿( .﴾18ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى(« ،مېنىڭ پەيغەمبەرلىكىمنىڭ راستلىقى
ئۈچۈن) قايسى نەرسە ئەڭ چوڭ گۇۋاھ؟» ئېيتقىنكى« ،ﷲ مەن بىلەن سىلەرنىڭ ئاراڭالردا
گۇۋاھتۇر (ماڭا ﷲ نىڭ گۇۋاھلىقى كۇپايىدۇر) .بۇ قۇرئان ماڭا سىلەرنى ۋە (قىيامەتكىچە)
قۇرئان يەتكەن كىشىلەرنى ئاگاھالندۇرۇش ئۈچۈن ۋەھىي قىلىندى( .ئى مۇشرىكالر!) سىلەر
ﷲ بىلەن باراۋەر باشقا ئىالھ بار دەپ چوقۇم گۇۋاھلىق بېرەلەمسىلەر؟» (ئۇالرغا) ئېيتقىنكى،
«مەن (مۇنداق) گۇۋاھلىق بەرمەيمەن»( .ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،ئۇ ھەقىقەتەن بىر
ئىالھتۇر ،سىلەر شېرىك كەلتۈرگەن بۇتالردىن مەن ھەقىقەتەن ئادا -جۇدامەن»﴿ .﴾19بىز
كىتاب بەرگەن كىشىلەر (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر) ئۇنى (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى)
(تەۋرات ۋە ئىنجىلدىكى سۈپىتى بويىچە) خۇددى ئۆلىرىنىڭ ئوغۇللىرىنى تونۇغاندەك تونۇيدۇ،
ئۆزلىرىگە ئۆزلىرى زىيان سالغانالر (ئېنىق پاكىتالر تۇرسىمۇ (مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا) ئىمان
ئېيتمايدۇ﴿ .﴾20ﷲ غا يالغان چاپلىغان ياكى ﷲ نىڭ ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلغانالردىنمۇ
زالىم ئادەملەر بارمۇ؟ زالىمالر ھەقىقەتەن مەقسىتىگە ئېرىشەلمەيدۇ﴿.﴾21

اﷲ تائاالنىڭ پايدا ـ زىيان يەتكۈزگۈچى ۋە تىزگىنلىگۈچى ئىكەنلىكى
ﷲ تائاال ئۆزىنىڭ پايدا ـ زىيان ئىگىسى ۋە مەخلۇقاتلىرىغا خالىغىنى بىلەن ھۆكۈم
قىلىدىغانلىقىدىن ،ئۇنىڭ ھۆكمىگە ھېچبىرىنىڭ قارشى تۇرالمايدىغانلىقى ۋە ھېچبىرىنىڭ
ئۇنىڭ ھۆكمىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇۋېتەلمەيدىغانلىقىدىن خەۋەر بەردى.
﴿ئەگەر ﷲ ساڭا بىرەر كۈلپەت يەتكۈزسە ،ئۇنى ﷲ دىن باشقا ھېچكىم كۆتۈرۈۋېتەلمەيدۇ،
ئەگەر ﷲ ساڭا بىرەر ياخشىلىق يەتكۈزسە (ئۇ چاغدا ئۇنىڭغا ھېچكىم ئارىلىشالمايدۇ) ،چۈنكى
ﷲ ھەر نەرسىگە قادىردۇر﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ﷲ رەھمىتىدىن كىشىلەرگە

ئاچقان نەرسىنى ھەرگىزمۇ توسۇپ قااللىغۇچى بولمايدۇ ،ﷲ رەھمىتىدىن توسقان نەرسىنى،
ﷲ توسقاندىن كېيىن ،ئۇنى ھېچ قويۇپ بەرگۈچى بولمايدۇ ،ﷲ غالىبتۇر ،ھېكمەت بىلەن
ئىش قىلغۇچىدۇر﴾(((.
ئىمام بۇخارى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :ئى
ﷲ! سەن بەرگەننى توسۇپ قالغۇچى يوق .سەن توسۇپ قالغاننى بېرەلىگۈچى يوق .سەن
دۇنيادا بەرگەن مال ـ دۇنيا -ئاخىرەتتە پايدا يەتكۈزەلمەيدۇ».

﴿ﷲ بەندىلىرىنىڭ ئۈستىدە قاھىردۇر (يەنى ﷲ بەندىلىرىنى تىزگىنلەپ تۇرغۇچىدۇر)﴾

يەنى بارلىق بويۇنالر ﷲ تائاالغا ئېگىلىدۇ .ھۆكۈمرانالر باش ئېگىدۇ ۋە بارلىق گۇناھكارالر
((( فاتىر سۈرىسى 2ـ ئايەت.

387

تەسلىم بولىدۇ.
﴿ئۇ ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر﴾ يەنى ئۇ ھەممە ئىشلىرىدا ھېكمەت ئىگىسىدۇر.
﴿ھەممىدىن خەۋەرداردۇر﴾ ھەممە نەرسىنىڭ جايالشقان ئورنىدىن ۋە جايلىرىدىن خەۋەرداردۇر.
شۇڭا ئۇ بېرىدىغىنىنى شۇ نەرسىگە ئېرىشىشكە ھەقلىق بولغان كىشىگە بېرىدۇ(﴿ .ئى
مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى(« ،مېنىڭ پەيغەمبەرلىكىمنىڭ راستلىقى ئۈچۈن) قايسى نەرسە ئەڭ
چوڭ گۇۋاھ؟»﴾ يەنى قايسى نەرسە ئەڭ چوڭ گۇۋاھ بوالاليدۇ؟

﴿ئېيتقىنكى« ،ﷲ مەن بىلەن سىلەرنىڭ ئاراڭالردا گۇۋاھتۇر (ماڭا ﷲ نىڭ گۇۋاھلىقى
كۇپايىدۇر)﴾ يەنى مەن بىلەن سىلەرنىڭ ئاراڭالردا مەن سىلەرگە ئېلىپ كەلگەن ھەقىقەتنى
ۋە سىلەرنىڭ ماڭا نېمە دېگەنلىكىڭالرنى بىلگۈچى بولغان ﷲ تائاال گۇۋاھتۇر﴿ .بۇ قۇرئان
ماڭا سىلەرنى ۋە (قىيامەتكىچە) قۇرئان يەتكەن كىشىلەرنى ئاگاھالندۇرۇش ئۈچۈن ۋەھىي
قىلىندى﴾ يەنى ئۇ قۇرئان يەتكەن بارلىق كىشىلەر ئۈچۈن بىر ئاگاھالندۇرغۇچىدۇر.

رەبىيئ ئىبنى ئەنەس مۇنداق دېدى :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا ئەگەشكەن كىشىنىڭ
ۋەزىپىسى باشقىالرنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ﷲ تائاال تەرىپىگە دەۋەت قىلغاندەك دەۋەت
قىلىش ۋە پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئاگاھالندۇرغان نەرسە بىلەن ئاگاھالندۇرۇشتۇر.
﴿(ئى مۇشرىكالر!) سىلەر ﷲ بىلەن باراۋەر باشقا ئىالھ بار دەپ چوقۇم گۇۋاھلىق
بېرەلەمسىلەر؟» (ئۇالرغا) ئېيتقىنكى« ،مەن (مۇنداق) گۇۋاھلىق بەرمەيمەن»﴾ بۇ ئايەتنىڭ

مەنىسى تۆۋەندىكى ئايەتنىڭ مەنىسىگە ئوخشايدۇ(﴿ .ئى مۇھەممەد! ئۇالرغا) «ﷲ بۇنى ھارام
قىلدى ،دەپ گۇۋاھلىق بېرىدىغان گۇۋاھچىلىرىڭالرنى چاقىرىپ كېلىڭالر» دېگىن ،ئەگەر
ئۇالر (ھازىر بولۇپ يالغاندىن) گۇۋاھلىق بەرسە ،ئۇالرغا قوشۇلۇپ گۇۋاھلىق بەرمىگىن (چۈنكى
ئۇ پۈتۈنلەي يالغاندۇر)﴾((((﴿ ،ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى« ،ئۇ ھەقىقەتەن بىر ئىالھتۇر،
سىلەر شېرىك كەلتۈرگەن بۇتالردىن مەن ھەقىقەتەن ئادا -جۇدامەن»﴾.

ئەھلى كىتابالرنىڭ پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى خۇددى ئۆزلىرىنىڭ
بالىلىرىنى تونۇغاندەك تونۇيدىغانلىقى
388

ﷲ تائاال ئەھلى كىتابالر ھەققىد مۇنداق دەيدۇ :ئۇالرنىڭ قېشىدا بۇرۇنقى پەيغەمبەرلەردىن
سەن توغرۇلۇق خەۋەرلەر بولغانلىقى ئۈچۈن ،سەن ئۇالرغا ئېلىپ كەلگەن بۇ ھەقىقەتنى ئۇالر
خۇددى ئۆزلىرىنىڭ بالىلىرىنى بىلگەندەك بىلىدۇ .چۈنكى بارلىق پەيغەمبەرلەر مۇھەممەد
ئەلەيھىسساالمنىڭ كېلىدىغانلىقى ،ئۇنىڭ سۈپىتى ،ئەخالقى ،يۇرتى ،ھىجرەت قىلىپ بارىدىغان
يېرى ۋە ئۇنىڭ ئۈممىتىنىڭ سۈپەتلىرىدىن خۇش بېشارەت بەرگەن ئىدى.
شۇڭا ﷲ تائاال بۇ ئايەتنىڭ ئاخىرىدا مۇنداق دېدى﴿ :ئۆزلىرىگە ئۆزلىرى زىيان سالغانالر﴾
يەنى چوڭ زىيان تارتىۋاتقانالر ﴿(ئېنىق پاكىتالر تۇرسىمۇ مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا) ئىمان
((( ئەنئام سۈرىسى 150ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

ئەنئام سۈرىسى

ئېيتمايدۇ﴾ يەنى بۇرۇنقى پەيغەمبەرلەرنىڭ ھەممىسى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ نام ـ شۆھرىتىنى
كىشىلەر ئارىسىغا تارقاتقان بولسىمۇ ،ئۇالر يەنىال مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ئىشەنمەيدۇ.
﴿ﷲ غا يالغان چاپلىغان ياكى ﷲ نىڭ ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلغانالردىنمۇ زالىم ئادەملەر
بارمۇ؟﴾ يەنى ﷲ تائاالغا بوھتان چاپالپ ﷲ تائاال پەيغەمبەر قىلىپ ئەۋەتمىسىمۇ ،ئۆزىنى

پەيغەمبەر قىلىپ ئەۋەتتى دەپ دەۋا قىلغان كىشىدىن ۋە ﷲ تائاالنىڭ ئايەتلىرىنى ،دەلىل ـ
ھۆججەت ۋە مۆجىزىلىرىنى ئىنكار قىلغان كىشىدىن ئارتۇقراق ئۆزىنى زىيانغا ئۇچراتقان كىشى
يوقتۇر.
﴿زالىمالر ھەقىقەتەن مەقسىتىگە ئېرىشەلمەيدۇ﴾ يەنى ﷲ تائاالغا بوھتان چاپلىغۇچى ۋە
ﷲ تائاالنىڭ ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلغۇچىالر ھەرگىزمۇ نىجات تاپالمايدۇ.

*******
ﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤ ﮥﮦ ﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮭ
ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ
ﯣ ﯤ ﯥ ﯦﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ
ﯸﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ
ﰋﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ
قىيامەت كۈنى ئۇالرنىڭ ھەممىسىنى (ھېساب ئېلىش ئۈچۈن) يىغىمىز ،ئاندىن مۇشرىكالرغا:
«ﷲ نىڭ شېرىكلىرى دەپ ئېتىقاد قىلغان مەبۇدلىرىڭالر قەيەردە»؟ دەيمىز﴿ .﴾22ئاندىن
ئۇالر پەقەت ئۆزرە ئېيتىپ (دۇنيادىكى چاغلىرىدىكىگە ئوخشاش يالغانغا ئىلتىجا قىلىپ):
«پەرۋەردىگارىمىز! ﷲ بىلەن قەسەم قىلىمىزكى ،بىز مۇشرىك بولمىغان ئىدۇق» دەيدۇ﴿.﴾23
ئۇالرنىڭ (بىز مۇشرىك بولمىغان دەپ) ئۆزلىرىگە قارشى قانداق يالغان سۆزلىگەنلىكىگە قارىغىن،
ئۇالرنىڭ (ﷲ نىڭ شېرىكلىرى دەپ) بوھتان چاپلىغان بۇتلىرى ئۇالردىن قاچىدۇ﴿( .﴾24ئى
مۇھەممەد!) ئۇالرنىڭ ئىچىدە (قۇرئان ئوقۇغان چېغىڭدا) ساڭا قۇالق سالىدىغانالر بار ،قۇرئاننى
چۈشەنمەسلىكلىرى ئۈچۈن ئۇالرنىڭ دىللىرىنى پەردىلىدۇق ،قۇالقلىرىنى ئېغىر قىلدۇق .ئۇالر
ھەممە مۆجىزىلەرنى كۆرگەن تەقدىردىمۇ ئۇنىڭغا ئىمان ئېيتمايدۇ .ھەتتا كاپىرالر سېنىڭ يېنىڭغا
مۇنازىرىلىشىپ كەلگەندىمۇ« :بۇ پەقەت بۇرۇنقىالردىن قالغان ئەپسانىلەردۇر» دەيدۇ﴿ .﴾25ئۇالر
كىشىلەرنى قۇرئاندىن (ۋە مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ئەگىشىشتىن) توسىدۇ ،ئۆزلىرىمۇ ئۇنىڭدىن
يىراق قاچىدۇ ،ئۇالر پەقەت ئۆزلىرىنىال ھاالك قىلىدۇ ،ھالبۇكى ،ئۇالر (بۇنى) تۇيمايدۇ﴿.﴾26

مۇشرىكالرنىڭ ئۆزلىرى شېرىك كەلتۈرگەن نەرسىلىرىدىن سورىلىدىغانلىقى
ﷲ تائاال مۇشرىكالرنىڭ ئەھۋالىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دەيدۇ﴿ :قىيامەت كۈنى
ئۇالرنىڭ ھەممىسىنى (ھېساب ئېلىش ئۈچۈن) يىغىمىز﴾ ئاندىن كېيىن ،ﷲ تائاال ئۇالردىن

389

ئۇالرنىڭ ﷲ تائاالنى قويۇپ ئىبادەت قىلغان بۇتلىرى ۋە ﷲ تائاالغا ئوخشاتقان نەرسىلىرىدىن
سوراق قىلىدىغانلىقى توغرىسىدا مۇنداق دېدى﴿ :ئاندىن مۇشرىكالرغا« :ﷲ نىڭ شېرىكلىرى
دەپ ئېتىقاد قىلغان مەبۇدلىرىڭالر قەيەردە»؟ دەيمىز﴾.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :شۇ كۈنى ﷲ ئۇالرغا« :سىلەر گۇمان قىلغان مېنىڭ
شېرىكلىرىم قەيەردە؟» دەپ نىدا قىلىدۇ﴾(((.
﴿ئاندىن ئۇالر پەقەت ئۆزرە ئېيتىپ﴾ يەنى ھۆججەت كەلتۈرۈپ ﴿(دۇنيادىكى چاغلىرىدىكىگە
ئوخشاش يالغانغا ئىلتىجا قىلىپ)« :پەرۋەردىگارىمىز! ﷲ بىلەن قەسەم قىلىمىزكى ،بىز
مۇشرىك بولمىغان ئىدۇق» دەيدۇ﴾ .ئەتا خۇراسانىي بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە مۇنداق
دەيدۇ :ئۇالردىن ھېساب ئېلىنغاندا ،ئۇالرنىڭ بېرىدىغان جاۋابى«﴿ :پەرۋەردىگارىمىز! ﷲ
بىلەن قەسەم قىلىمىزكى ،بىز مۇشرىك بولمىغان ئىدۇق»﴾ دېيىشتىن ئىبارەتتۇر.
﴿ئۇالرنىڭ (بىز مۇشرىك بولمىغان دەپ) ئۆزلىرىگە قارشى قانداق يالغان سۆزلىگەنلىكىگە
قارىغىن ،ئۇالرنىڭ (ﷲ نىڭ شېرىكلىرى دەپ) بوھتان چاپلىغان بۇتلىرى ئۇالردىن قاچىدۇ﴾

ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئاندىن ئۇالرغا« :ﷲ نى قويۇپ شېرىك كەلتۈرگەن
بۇتلىرىڭالر قەيەردە؟» دېيىلىدۇ ،ئۇالر« :ئۇ بۇتالر ئۆزلىرىنى بىزدىن چەتكە ئالدى ،بەلكى
بىز ئىلگىرى ھېچنەرسىگە ئىبادەت قىلمايتتۇق» دەيدۇ .ﷲ كاپىرالرنى مۇشۇنداق گۇمراھ
قىلىدۇ﴾(((.

بەتبەختلەرنىڭ قۇرئاندىن پايدىلىنالمايدىغانلىقى
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئۇالرنىڭ ئىچىدە (قۇرئان ئوقۇغان چېغىڭدا) ساڭا قۇالق سالىدىغانالر
بار ،قۇرئاننى چۈشەنمەسلىكلىرى ئۈچۈن ئۇالرنىڭ دىللىرىنى پەردىلىدۇق ،قۇالقلىرىنى ئېغىر
قىلدۇق .ئۇالر ھەممە مۆجىزىلەرنى كۆرگەن تەقدىردىمۇ ئۇنىڭغا ئىمان ئېيتمايدۇ﴾ ئۇالردىن

بەزىلىرى (قۇرئان ئوقۇغان چېغىڭدا) قۇالق سالغىلى كېلىدۇ ،لېكىن قۇرئان ئۇالرغا ھېچبىر
پايدا ئېلىپ كېلەلمەيدۇ .چۈنكى ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ قۇرئاننى چۈشىنەلمەسلىكى ئۈچۈن،
ئۇالرنىڭ دىللىرىنى پەردىلىۋەتتى ۋە قۇالقلىرىنى پايدىلىق بولغان نەرسىلەرنى ئاڭالشتىن
گاس قىلدى.

390

ﷲ تائاال كاپىرالرنىڭ قۇالقلىرىنىڭ پايدىلىق نەرسىلەرنى ئاڭالشتىن گاس قىلىنغانلىقى
ھەققىدە مۇنداق دەيدۇ﴿ :كاپىرالرنى ھىدايەتكە دەۋەت قىلغۇچى خۇددى مەنىسىنى چۈشەنمەي
تاۋۇشىنى ۋە نىدانىال ئاڭاليدىغان چاھارپايالرنى چاقىرغان ئادەمگە ئوخشايدۇ (كاپىرالر ھەقنى
ئاڭالشتىن) گاستۇر( ،ھەقنى سۆزلەشتىن) گاچىدۇر( ،ھەقنى كۆرۈشتىن) كوردۇر ،ئۇالر (ۋەز-
نەسىھەتنى) چۈشەنمەيدۇ﴾(((.
((( قەسەس سۈرىسى 62ـ ئايەت.
((( غافىر سۈرىسى 73ــــ 74ـ ئايەتلەر.
((( بەقەرە سۈرىسى 171ـ ئايەت.

ئەنئام سۈرىسى

﴿ئۇالر ھەممە مۆجىزىلەرنى كۆرگەن تەقدىردىمۇ ئۇنىڭغا ئىمان ئېيتمايدۇ﴾ يەنى ئۇالر
قانداقلىكى بىر مۆجىزە ،دەلىل ـ پاكىت ۋە ئىسپات -ھۆججەتلەرنى كۆرسۇن ،ئۇنىڭغا
ئىشەنمەيدۇ .چۈنكى ئۇالردا ئاڭ ۋە چۈشىنىش دېگەن نەرسە يوق.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئەگەر ﷲ ئۇالردا بىرەر ياخشىلىق بار دەپ بىلسە
ئىدى ،ئەلۋەتتە ئۇالرغا (ھەقنى) ئاڭلىتاتتى؛ ئۇالرغا ئاڭالتقان تەقدىردىمۇ ،ئۇالر ھەقتىن
ئەلۋەتتە يۈز ئۆرۈگەن ھالدا باش تارتاتتى﴾(((.
﴿ھەتتا كاپىرالر سېنىڭ يېنىڭغا مۇنازىرىلىشىپ كەلگەندىمۇ﴾ يەنى سەن بىلەن
ھەق توغرىسىدا ئورۇنسىز مۇنازىرىلىشىپ كەلگەندىمۇ ﴿«بۇ پەقەت بۇرۇنقىالردىن قالغان
ئەپسانىالردۇر» دەيدۇ﴾ يەنى :ئى مۇھەممەد! سەن ئېلىپ كەلگەن بۇ دىن بۇرۇنقىالرنىڭ
كىتابلىرىدىن ئېلىنغان ۋە ئۇالردىن يۆتكەپ كېلىنگەن نەرسىدۇر -،دەيدۇ.

﴿ئۇالر كىشىلەرنى قۇرئاندىن (ۋە مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ئەگىشىشتىن) توسىدۇ﴾ يەنى
ئۇالر كىشىلەرنى ھەقىقەتكە ئەگىشىشتىن ،مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ئىمان كەلتۈرۈشتىن ۋە
قۇرئانغا بويسۇنۇشتىن توسىدۇ﴿ .ئۆزلىرىمۇ ئۇنىڭدىن يىراق قاچىدۇ﴾ يەنى ئۆزلىرىمۇ ئۇنىڭدىن
يىراقتۇر .شۇنىڭ بىلەن ،ئۇالر ئۆزلىرىمۇ قۇرئاندىن مەنپەئەتلەنمەسلىك ،باشقىالرنىڭ
مەنپەئەتلىنىشىدىن توسۇشتەك ئىككى يامان ئىشنى سادىر قىلىدۇ.
ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ
مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :كاپىرالر كىشىلەرنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ئىمان
كەلتۈرۈشتىن توسىدۇ .مۇھەممەد ئىبنى ھەنىفە مۇنداق دەيدۇ :قۇرەيشنىڭ كاپىرلىرى مۇھەممەد
ئەلەيھىسساالمدىن قېچىپ ئۇنىڭ قېشىغا كەلمەيتتى .قەتادە ،زەھھاك ،مۇجاھىد ۋە باشقىالرمۇ
شۇنداق دېدى.
﴿ئۇالر پەقەت ئۆزلىرىنىال ھاالك قىلىدۇ ،ھالبۇكى ،ئۇالر (بۇنى) تۇيمايدۇ﴾ يەنى ئۇالر
ئۆزلىرىنىڭ مۇشۇ قىلمىشلىرى بىلەن ئۆزلىرىنىال ھاالك قىلىدۇ .قىلمىشلىرىنىڭ ئۇۋالى پەقەت
ئۆزلىرىگىال قايتىدۇ .ئەمما ئۇالر بۇنى سەزمەيدۇ.

*******
ﰔﰕﰖ ﰗﰘﰙ ﰚﰛﰜﰝ ﰞﰟﰠﰡﰢﰣ ﰤ ﭑﭒﭓﭔ
ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ
ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷﭸ ﭹ ﭺ ﭻﭼ ﭽ
ﭾﭿﮀﮁ ﮂ ﮃ
ئەگەر ئۇالرنى دوزاخ ئۈستىدە توختىتىلغان چاغدا كۆرسەڭ (دەھشەتلىك بىر ھالىنى
كۆرەتتىڭ) .ئۇالر« :كاشكى دۇنياغا قايتۇرۇلساق ئىدۇق ،پەرۋەردىگارىمىزنىڭ ئايەتلىرىنى
((( ئەنفال سۈرىسى 23ـ ئايەت.

391

ئىنكار قىلمايتتۇق ۋە مۆمىنلەردىن بوالتتۇق» دەيدۇ﴿ .﴾27ئۇنداق ئەمەس ،ئۇالرنىڭ ئىلگىرى
يوشۇرغان ئىشلىرى (قەبىھ قىلمىشلىرى تۈپەيلىدىن شۇنداق ئارزۇ قىلىشىدۇ) ئۇالرغا ئاشكارا
بولدى ،ئۇالر دۇنياغا قايتۇرۇلغان تەقدىردىمۇ مەنئى قىلىنغان ئىشالرنى ئەلۋەتتە يەنە قىالتتى.
شۈبھىسىزكى ،ئۇالر (ئىمان ئېيتاتتۇق دېگەن ۋەدىسىدە) يالغانچىالردۇر﴿ .﴾28ئۇالر« :ھاياتلىق
پەقەت مۇشۇ دۇنيادىكى ھاياتىمىزدۇر ،ئۆلگەندىن كېيىن تىرىلدۈرۈلمەيمىز» دەيدۇ﴿.﴾29
ئەگەر ئۇالرنى پەرۋەردىگارىنىڭ ئالدىدا توختىتىلغان چاغدا كۆرسەڭ (غايەت چوڭ ئىشنى
كۆرىسەن) .ﷲ ئۇالرغا« :بۇ (ئۆلگەندىن كېيىن تىرىلىش) راست ئەمەسمىكەن؟» دەيدۇ.
ئۇالر« :پەرۋەردىگارىمىز بىلەن قەسەمكى ،راست ئىكەن» دەيدۇ .ﷲ« :كاپىر بولغانلىقىڭالر
ئۈچۈن ئازابنى تېتىڭالر» دەيدۇ﴿.﴾30

ئازابنى كۆرگەندە قۇرۇق ئارزۇالرنىڭ پايدىسى بولمايدىغانلىقى
ﷲ تائاال كاپىرالرنىڭ قىيامەت كۈنى دوزاخنىڭ ئۈستىدە توختىتىپ قويۇلۇپ ،دوزاختىكى
كويزا ـ كىشەنلەرنى ۋە دوزاخنىڭ ئىچىدىكى قاتتىق ئازابالرنى كۆرگەن چاغدىكى ھالىدىن
خەۋەر بېرىدۇ ھەم ئۇالرنىڭ شۇ ھالەتتە مۇنداق دەيدىغانلىقىنى بايان قىلىدۇ﴿ :ئۇالر:
«كاشكى دۇنياغا قايتۇرۇلساق ئىدۇق ،پەرۋەردىگارىمىزنىڭ ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلمايتتۇق ۋە
مۆمىنلەردىن بوالتتۇق» دەيدۇ﴾ يەنى ئۇالر ياخشى ئەمەللەرنى قىلىش ،پەرۋەردىگارىنىڭ

ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلماسلىق ۋە مۆمىنلەردىن بولۇشى ئۈچۈن دۇنياغا قايتۇرۇلىشىنى ئارزۇ
قىلىدۇ.

﴿ئۇنداق ئەمەس ،ئۇالرنىڭ ئىلگىرى يوشۇرغان ئىشلىرى (قەبىھ قىلمىشلىرى تۈپەيلىدىن
شۇنداق ئارزۇ قىلىشىدۇ) ئۇالرغا ئاشكارا بولدى﴾ يەنى ئۇالر گەرچە دۇنيادا ياكى ئاخىرەتتە

تېنىۋالغان بولسىمۇ ،بۇ ۋاقىتتا ئۇالرغا ئۇالر كۆڭۈللىرىدە يوشۇرۇپ كەلگەن كۇپۇرلۇق ،ئىنكار
قىلىش ۋە تەرسالىقلىرى ئاشكارا بولىدۇ.

392

ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ ئۆزلىرىدىكى كۇپۇرلۇقتىن تېنىۋالىدىغانلىقى ھەققىدە مۇنداق
دەيدۇ﴿ :ئاندىن ئۇالر پەقەت ئۆزرە ئېيتىپ (دۇنيادىكى چاغلىرىدىكىگە ئوخشاش يالغانغا
ئىلتىجا قىلىپ)« :پەرۋەردىگارىمىز! ﷲ بىلەن قەسەم قىلىمىزكى ،بىز مۇشرىك بولمىغان
ئىدۇق» دەيدۇ .ئۇالرنىڭ (بىز مۇشرىك بولمىغان دەپ) ئۆزلىرىگە قارشى قانداق يالغان
سۆزلىگەنلىكىگە قارىغىن ،ئۇالرنىڭ (ﷲ نىڭ شېرىكلىرى دەپ) بوھتان چاپلىغان بۇتلىرى
ئۇالردىن قاچىدۇ﴾.
يۇقىرىدىكى ئايەتنىڭ :ئۇالر گەرچە ئۆزلىرىگە ئەگەشكەنلەرگە ئەكسىنى بىلدۈرگەن
بولسىمۇ ئەمەلىيەتتە كۆڭۈللىرىدە پەيغەمبەرلەر بۇ دۇنيادا ئېلىپ كەلگەن دىننىڭ راستلىقىنى
ئېتىراپ قىلىدىغانلىقى بۈگۈن ئاشكارىالندى -،دېگەن مەنىسى بولۇشىمۇ مۇمكىن.
ﷲ تائاال كاپىرالرنىڭ ھەقىقەتنى بىلسىمۇ ،ئۇنى ئاشكارىلىمايدىغانلىقى توغرىسىدا
مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ پىرئەۋنگە دېگەن سۆزىنى دەلىل كەلتۈرۈپ مۇنداق دەيدۇ﴿ :مۇسا
ئېيتتى(« :ئى پىرئەۋن!) بۇالر (يەنى توققۇز مۆجىزە) نى پەقەت ئاسمانالرنىڭ ۋە زېمىننىڭ

ئەنئام سۈرىسى

پەرۋەردىگارى (مېنىڭ راستلىقىمنى ئىسپاتاليدىغان) دەلىل قىلىپ نازىل قىلغانلىقىنى سەن
(گەرچە تىلىڭدا ئىقرار قىلمىساڭمۇ ،دىلىڭدا ئەلۋەتتە) ئوبدان بىلىسەن﴾(((.
﴿ئۇنداق ئەمەس ،ئۇالرنىڭ ئىلگىرى يوشۇرغان ئىشلىرى (قەبىھ قىلمىشلىرى تۈپەيلىدىن
شۇنداق ئارزۇ قىلىشىدۇ) ئۇالرغا ئاشكارا بولدى﴾ يەنى ئۇالر ئىمان ئېيتىشنى ئارزۇ قىلغانلىقى ۋە

ئىماننى ياخشى كۆرگەنلىكى ئۈچۈن دۇنياغا قايتىشنى تەلەپ قىلمايدۇ .بەلكى ئۇالر كۇپۇرلۇق
قىلغانلىقىغا بېرىلگەن ئازابنى ئۆز كۆزى كۆرگەندىن كېيىن ،شۇ ئازابتىن قۇتۇلۇپ قېلىش
ئۈچۈن دۇنياغا قايتىشنى تەلەپ قىلىدۇ.
﴿ئۇالر (ئىمان ئېيتاتتۇق دېگەن ۋەدىسىدە) يالغانچىالردۇر﴾ يەنى ئۇالر ئۆزلىرىنىڭ ئىمان
ئېيتىشىنى ئارزۇ قىلغانلىقى ۋە ئۇنى ياخشى كۆرگەنلىكى يۈزىسىدىن دۇنياغا قايتىشىنى تەلەپ
قىلىشىدا يالغانچىالردۇر.

﴿ئۇالر دۇنياغا قايتۇرۇلغان تەقدىردىمۇ مەنئى قىلىنغان ئىشالرنى ئەلۋەتتە يەنە قىالتتى﴾
يەنى كۇپۇرلۇقىنى ۋە قارشىلىق كۆرسىتىشنى يەنىال قىالتتى .ئۇالر«﴿ :كاشكى دۇنياغا
قايتۇرۇلساق ئىدۇق ،پەرۋەردىگارىمىزنىڭ ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلمايتتۇق ۋە مۆمىنلەردىن
بوالتتۇق»﴾ دېگەن سۆزلىرىدە ﴿شۈبھىسىزكى ،يالغانچىالردۇر﴾.
ئەگەر ئۇالر دۇنياغا قايتۇرۇلسىمۇ ،چەكلەنگەن ئىشالرنى يەنە قىلىپ﴿ :ھاياتلىق پەقەت
مۇشۇ دۇنيادىكى ھاياتىمىزدۇر﴾ يەنى ھاياتلىق پەقەت مۇشۇ دۇنيادىكى ھاياتلىقتۇر .بۇ ھايات
تۈگىسە ،قايتا تىرىلىش يوق -،دېگەن بوالتتى .شۇڭا ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ ﴿ئۆلگەندىن كېيىن
تىرىلدۈرۈلمەيمىز﴾ دېگەنلىكىنى بايان قىلدى.
﴿ئەگەر ئۇالرنى پەرۋەردىگارىنىڭ ئالدىدا توختىتىلغان چاغدا كۆرسەڭ (غايەت چوڭ
ئىشنى كۆرىسەن) .ﷲ ئۇالرغا« :بۇ (ئۆلگەندىن كېيىن تىرىلىش) راست ئەمەسمىكەن؟»
دەيدۇ﴾ يەنى بۇ تىرىلىشنىڭ راستلىقىنى كۆردۈڭالرمۇ؟ ئۇ سىلەر گۇمان قىلغاندەك قۇرۇق

گەپ ئەمەسمىكەن؟!

﴿ئۇالر« :پەرۋەردىگارىمىز بىلەن قەسەمكى ،راست ئىكەن» دەيدۇ .ﷲ« :كاپىر
بولغانلىقىڭالر ئۈچۈن ئازابنى تېتىڭالر» دەيدۇ﴾ يەنى ئۇنى ئىنكار قىلغانلىقىڭالر ئۈچۈن

بۈگۈن ئازابنى تېتىڭالر .ئۇالرغا(«﴿ :كۆزلىرىڭالر بىلەن كۆرۈپ تۇرىۋاتقان بۇ ئازاب) سېھىرمۇ؟
ياكى سىلەر كۆرمەيۋاتامسىلەر﴾((( دېيىلىدۇ.

*******
ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ
ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦﮧ ﮨ
ﮩ ﮪ ﮫ ﮬﮭ ﮮ ﮯ ﮰ
((( ئەنئام سۈرىسى 23ـــ 24ـ ئايەتلەر.
((( ئىسرا سۈرىسى 102ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

393

ﷲ غا مۇالقات بولۇشنى (يەنى قايتا تىرىلىشنى) ئىنكار قىلغانالر ھەقىقەتەن زىيان
تارتتى .قىيامەت تۇيۇقسىز كەلگەن چاغدا ،ئۇالر« :ئۇ دۇنيادىكى بىپەرۋالىقىمىزدىن نادامەت»
دەيدۇ .گۇناھلىرىنى ئۈستىلىرىگە يۈكلىۋالىدۇ ،ئۇالرنىڭ (گۇناھالرنى) يۈكلىگىنى نېمىدېگەن
يامان!﴿ .﴾31دۇنيا تىرىكچىلىكى پەقەت ئويۇن ،غەپلەتتىنال ئىبارەت ،تەقۋادارلىق قىلىدىغانالر
ئۈچۈن ئەلۋەتتە ئۇ دۇنيا ياخشىدۇر( ،بۇنى) چۈشەنمەمسىلەر؟﴿.﴾32
ﷲ تائاال بۇ ئايەتلەردە قىيامەت كۈنى تىرىلىپ ،ئۆزىگە ئۇچرىشىدىغانلىقىنى ئىنكار
قىلغان كىشىلەرنىڭ زىيان تارتىدىغانلىقىدىن ،قىيامەت ئۇالرغا تۇيۇقسىز كەلگەندە ،ئۇالرنىڭ
ھەممىدىن قۇرۇق قالىدىغانلىقىدىن ،ياخشى ئەمەل -ئىبادەتلەرنى قىاللمىغانلىقىغا ۋە يامان
ئىشالرنى قىلغانلىقىغا پۇشايمان قىلىدىغانلىقىدىن خەۋەر بەردى.
﴿قىيامەت تۇيۇقسىز كەلگەن چاغدا ،ئۇالر« :ئۇ دۇنيادىكى بىپەرۋالىقىمىزدىن نادامەت»
دەيدۇ .گۇناھلىرىنى ئۈستىلىرىگە يۈكلىۋالىدۇ ،ئۇالرنىڭ (گۇناھالرنى) يۈكلىگىنى نېمىدېگەن
يامان!﴾ ئەسبات سۇددىنىڭ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :يامان ئىشالرنى

قىلىپ ،ئۆزىگە ئۇۋال قىلغان كىشى قەبرىسىگە قويۇلىدىغان چاغدا ،ئۇنىڭ قېشىغا چىرايى
ناھايىتى سەت ،رەڭگى قارا ،تېنى ناھايىتى سېسىق پۇرايدىغان ۋە ئۈستىدىكى كىيىمى مەينەت
بىر كىشى كېلىپ ،ئۇنىڭ بىلەن بىرگە قەبرىگە كىرىدۇ .ئۆلگۈچى بۇ كىشىنى كۆرگەندە،
ئۇنىڭغا :سېنىڭ چىرايىڭ نېمىدېگەن سەت؟ -دەيدۇ .ئۇ كىشى :سېنىڭ ئەمەلىڭمۇ شۇنداق
سەت ئىدى -،دەيدۇ .ئۆلگۈچى :سېنىڭ تىنىڭ نېمىدېگەن سېسىق؟ -دەيدۇ .ئۇ كىشى:
سېنىڭ ئەمەلىڭمۇ شۇنداق سېسىق ئىدى -،دەيدۇ .ئۆلگۈچى كىيىملىرىڭ نېمىدېگەن مەينەت؟-
دەيدۇ .ئۇ كىشى :سېنىڭ ئەمەلىڭمۇ شۇنداق مەينەت ئىدى دەيدۇ .ئۆلگۈچى :سەن كىم؟-
دەيدۇ .ئۇ كىشى :مەن سېنىڭ قىلغان ئەمەلىڭ -،دەيدۇ .شۇنىڭ بىلەن ئۇ كىشى ئۆلگۈچى
بىلەن بىللە قەبرىدە قالىدۇ .ئۆلگۈچى قىيامەت كۈنى قايتا تىرىلدۈرۈلگەن ۋاقىتتا ،ئۇ كىشى
ئۆلگۈچىگە :دۇنيادا مەن سېنى ھارام يولالردىن ھۇزۇرلىنىشىڭ ئۈچۈن كۆتۈرەتتىم ،بۈگۈن سەن
مېنى كۆتۈرگىن دەپ ،ئۆلگۈچىنىڭ يەلكىسىگە مىنىدۇ ۋە ئۇنى دوزاخقا ھەيدەپ ئېلىپ بارىدۇ.

مانا بۇ ،ﷲ تائاالنىڭ﴿ :گۇناھلىرىنى ئۈستىلىرىگە يۈكلىۋالىدۇ﴾ دېگەن ئايىتىنىڭ
مەنىسىدۇر﴿ .دۇنيا تىرىكچىلىكى پەقەت ئويۇن ،غەپلەتتىنال ئىبارەت﴾ يەنى دۇنيا تىرىكچىلىكىڭ
كۆپىنچىسى شۇنداقتۇر﴿ .تەقۋادارلىق قىلىدىغانالر ئۈچۈن ئەلۋەتتە ئۇ دۇنيا ياخشىدۇر( ،بۇنى)
چۈشەنمەمسىلەر؟﴾

394

*******
ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ
ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳﯴ
ﯵﯶﯷﯸﯹ ﯺﯻﯼ ﯽ ﯾﯿﰀﰁﰂﰃ ﰄ
ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓﰔ ﰕ ﰖ ﰗ
ﰘﰙ ﭑ

ئەنئام سۈرىسى

ئۇالرنىڭ سۆزى سېنى قايغۇغا سالىدىغانلىقىنى بىز ئوبدان بىلىمىز ،ئۇالر سېنى (ئىچىدە)
ئىنكار قىلمايدۇ (لېكىن ئۇالر تەرسالىقتىن ئىنكار قىلىدۇ)( ،ھەقىقەتتە) زالىمالر ﷲ نىڭ
ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلىدۇ﴿ .﴾33سەندىن بۇرۇن ئۆتكەن پەيغەمبەرلەرمۇ ئىنكار قىلىندى،
ئۇالر ئىنكار قىلىنغانلىقىغا ۋە ئۆزلىرىگە يەتكەن ئەزىيەتلەرگە سەۋر قىلدى ،ئاخىر ئۇالر بىزنىڭ
ياردىمىمىزگە ئېرىشتى ،ﷲ نىڭ سۆزلىرىنى ھەرقانداق ئادەم ئۆزگەرتەلمەيدۇ ،شۈبھىسىزكى،
پەيغەمبەرلەرنىڭ قىسسىلىرى ساڭا نازىل بولدى﴿( .﴾34ئى مۇھەممەد!) ئۇالرنىڭ (ئىسالمدىن)
يۈز ئۆرۈگەنلىكى ساڭا ئېغىر كەلگەن بولسا ،ئۇنداقتا يەر ئاستىغا كىرىشكە يول ياكى ئاسمانغا
چىقىشقا شوتا تېپىپ بىر مۆجىزە كەلتۈرەلىسەڭ (كەلتۈرگىن) ،ئەگەر ﷲ خالىسا ،ئەلۋەتتە
ئۇالرنى ھىدايەتكە بىرلەشتۈرەتتى ،سەن ھەرگىز (ﷲ نىڭ ھېكمىتىنى) چۈشەنمەيدىغانالردىن
بولمىغىن﴿( .﴾35سۆزۈڭگە) ھەقىقىي قۇالق سالىدىغانالر (سېنىڭ دەۋىتىڭنى) قوبۇل قىلىدۇ
(سۆزۈڭگە قۇالق سالمىغانالر ئۆلۈكلەرنىڭ ئورنىدا) ،ئۆلۈكلەرنى ﷲ تىرىلدۈرىدۇ ،ئاندىن ئۇالر
ﷲ نىڭ دەرگاھىغا قايتۇرۇلىدۇ﴿.﴾36

اﷲ تائاالنىڭ پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا تەسەللى بەرگەنلىكى
ﷲ تائاال مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ قەۋمىنىڭ ئۇنى يالغانچىغا چىقارغانلىقى ۋە
ئۇالرنىڭ ئۇنىڭغا قارشى تۇرغانلىقى ئۈچۈن مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا تەسەللى بېرىپ مۇنداق
دېدى﴿ :ئۇالرنىڭ سۆزى سېنى قايغۇغا سالىدىغانلىقىنى بىز ئوبدان بىلىمىز﴾ يەنى ئۇالرنىڭ
سېنى يالغانچى دېگەنلىكىنى ،سېنىڭ ئۇالرغا قايغۇرۇپ ھەسرەت چەككەنلىكىڭنى ئوبدان
بىلىمىز.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە يەنە مۇنداق دېگەن﴿ :شۇڭا سەن ئۇالر ئۈچۈن (يەنى ئىمان
ئېيتمىغانلىقلىرى ئۈچۈن) قايغۇرۇپ ئۆزەڭنى ھاالك قىلىۋالمىغىن﴾((((﴿ ،ئى مۇھەممەد!)
ئۇالرنىڭ ئىمان ئېيتمىغانلىقىدىن ئۆزەڭنى ھاالك قىلىۋېتىشىڭ مۇمكىن﴾(((﴿ ،ئەگەر ئۇالر
قۇرئانغا ئىمان ئېيتمىسا ،ئەپسۇسلىنىپ ،ئۇالرنىڭ (ئىماندىن) يۈز ئۆرۈگەنلىكىدىن ئۆزەڭنى
ھاالك قىلىۋېتىشىڭ مۇمكىن﴾(((.
﴿ئۇالر سېنى (ئىچىدە) ئىنكار قىلمايدۇ﴾ يەنى ئۇالر ئەمەلىيەتتە سېنى يالغانچىلىق
قىلىدۇ ،دەپ تۆھمەت قىلمايدۇ(﴿ .لېكىن ئۇالر تەرسالىقتىن ئىنكار قىلىدۇ)( ،ھەقىقەتتە)
زالىمالر ﷲ نىڭ ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلىدۇ﴾ يەنى ئۇالر ھەقىقەتكە تەرسالىق قىلىدۇ ۋە ئۇنى
مەيدىلىرىنى كېرىپ توسىدۇ.
مۇھەممەد ئىبنى ئىسھاق زۆھرىنىڭ ئەبۇجەھل ھەققىدە مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ :بىر كېچىسى ئەبۇجەھل پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ئوقۇغان قۇرئانىنى تىڭشاش
ئۈچۈن ئوغرىلىقچە كەلدى .ئەبۇسۇفيان ۋە ئەخنەس ئىبنى شەرقمۇ دەل شۇ كېچىسى قۇرئان
((( تۇر سۈرىسى 15ـ ئايەت.
((( فاتىر سۈرىسى 8ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( شۇئەرا سۈرىسى 3ـ ئايەت.

395

تىڭشاش ئۈچۈن ئوغرىلىقچە كەلگەن ئىدى .لېكىن بۇ ئۈچى بىر ـ بىرىنىڭ كەلگەنلىكىدىن
خەۋەرسىز ئىدى .ئۇالر تاكى تاڭ ئاتقۇچە قۇرئان تىڭشىدى .تاڭ ئېتىپ ،ئۆيلىرىگە قايتىش
ئۈچۈن ماڭغاندا ،يولدا ئۇچرىشىپ قېلىپ ،بىر ـ بىرىگە :سەن نېمە سەۋەبتىن بۇ يەرگە كېلىپ
قالدىڭ؟ -دېيىشتى ۋە ھەر بىرى كېلىش سەۋەبلىرىنى بايان قىلىشتى .ئاندىن ئۇالر :ئەگەر
بىز بۇ يەرگە قايتا كەلسەك ،بىزنىڭ بۇ يەرگە كەلگەنلىكىمىزنى قۇرەيش ياشلىرىنىڭ بىلىپ
قېلىپ( ،بىزنىڭ كەلگەنلىكىمىز سەۋەبى بىلەن ئۇالر) مۇھەممەدكە ئەگىشىپ كەتمىسۇن دەپ
ئەنسىرەپ ،قايتا كەلمەسلىككە ئۆزئارا ۋەدىلەشتى .ئىككىنچى كۈنى كېچىسى ئۇالرنىڭ ھەر
بىرى قىلىشقان ۋەدىگە ئاساسەن قالغان ئىككىسى كەلمەيدۇ دەپ گۇمان قىلىپ ،يەنە كەلدى.
تاڭ ئېتىپ ،قايتىش يولىدا يەنە ئۇچرىشىپ قېلىپ ،بىر -بىرىگە كايىشتى .يەنە ئۇالر ئاۋالقى
كۈنىدىكى ۋەدىسىنى قايتا قىلىشتى .ئۈچىنچى كۈنى كېچىدە ئۇالر يەنە كەلدى .تاڭ ئاتقاندا،
ئۇالر يەنە ئۇچرىشىپ قېلىپ ،ئەمدى ھەرگىز كەلمەسلىككە ۋەدىلەشتى .ئەتىسى ئەتىگەندە
ئەخلەس ئىبنى شەرق ھاسىسىغا تايىنىپ ئەبۇسۇفياننىڭ ئۆيىگە كەلدى .ئۇ :ئى ئەبۇسۇفيان!
سەن بۇ بىر نەچچە كۈن ئىچىدە مۇھەممەدتىن ئاڭلىغان نەرسە ھەققىدە قانداق قارايدىغانلىقىڭ
توغرىسىدا ماڭا سۆزلەپ بەرگىن! -دېدى .ئەبۇ سۇفيان :ئى ئەخنەس! ﷲ نىڭ نامى بىلەن