LatinHärber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
Tefsir İbni Kesir - 02 - 27
Süzlärneñ gomumi sanı 3705
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1535
32.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
44.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
51.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
چېكىدۇ﴾ يەنى ئۇالر ئۇنداق قىلغىنى بىلەن ،بەلكى ﷲ تائاال مەككىنى پەتھى قىلىۋېتىشى
ياكى مۇسۇلمانالرغا يەھۇدىي ـ خىرىستىئانالردىن جىزيە (تۆلەم) ئالىدىغان نۇسرەت ئاتا
قىلىۋېتىشى مۇمكىن .شۇنداق بولغاندا يەھۇدىي ـ خىرىستىئانالرنى دوست تۇتۇۋالغان مۇناپىقالر
ئۇالرنى دوست تۇتقىنىغا ۋە ئۇالرغا يېقىنچىلىق قىلغىنىغا ،ھېچبىر پايدا زىيىنى بولمىغان
دوستلۇق ئورنىتىپ (زىيان تارتقىنىغا) پۇشايمان قىلغۇچىالردىن بولىدۇ .چۈنكى ﷲ تائاال
ئۇالرنىڭ يوشۇرۇن قىلغان دوستلۇقلىرىنى مۇشۇ دۇنيادىال مۆمىن بەندىلىرىگە ئاشكارىالپ،
ئۇالرنى رەسۋا قىلىدۇ .مۆمىن بەندىلەرگە ئۇالرنىڭ ئەپتى -بەشىرىسى ئاشكارىالنغاندا ،مۆمىن
بەندىلەر ئۇالرنىڭ ئۆزلىرىنى مۆمىن دەپ قەسەم ئىچىپ تۇرۇپ ،ئەمەلىيەتتە يالغانچى ،بوھتان
چاپلىغۇچى ئىكەنلىكىدىن ھەيران قالىدۇ.
شۇنىڭ ئۈچۈن ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ(﴿ :بۇ مۇناپىقالرنىڭ مۇسۇلمانالرغا قىلغان
ھىيلە -مىكىرى پاش قىلىنغاندا) مۆمىنلەر (بىر -بىرىگە)« :سىلەر بىلەن چوقۇم بىللە
ئىكەنلىكلىرىگە ﷲ نامى بىلەن قاتتىق قەسەم ئىچىشكەنلەرمۇ شۇ كىشىلەرمۇ؟» دەيدۇ.
ئۇالرنىڭ (يەنى مۇناپىقالرنىڭ) قىلغان ئەمەللىرى بىكار بولدى ،ئۇالر (دۇنيادا ۋە ئاخىرەتتە)
زىيان تارتقۇچى بولدى﴾.
مۇھەممەد ئىبنى ئىسھاق مۇنداق دەيدۇ :مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم بىلەن بىرىنچى بولۇپ
كېلىشىمنى بۇزغان قەبىلە بەنۇقەينۇقا قەبىلىسى ئىدى .ئاسىم ئىبنى ئۆمەر ئىبنى قەتادە
مۇنداق دەيدۇ :ئۇالر كېلىشىمنى بۇزغاندا ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۇالرنى قورشاۋغا ئالدى.
ئاخىرى ئۇالر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ھۆكۈم قىلىشىغا ماقۇل بولدى .ئۇالر پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ قولىغا چۈشكەندە ،ئابدۇلالھ ئىبنى ئۇبەي ئىبنى سەلۇل ئورنىدىن تۇرۇپ:
ئى مۇھەممەد! مېنىڭ دوستلىرىمغا ياخشىلىق قىلغان بولساڭ ،ئۇالر خەزرەج قەبىلىسى بىلەن
ئىتتىپاقداش ئىدى -،دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭغا جاۋاب قايتۇرمىغان ئىدى.
ئابدۇلالھ يەنە :ئى مۇھەممەد! دوستلىرىمغا ياخشىلىق قىلغان بولساڭ! -دېدى .پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭغا گەپ قىلماي يۈزىنى باشقا تەرەپكە ئۆرۈۋالدى .ئابدۇلالھ قولىنى پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ دۇبۇلغىسىنىڭ يانچۇقىغا كىرگۈزگەن ئىدى ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم
ئۇنىڭغا« :مېنى قويىۋەت» دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ قاتتىق غەزەپلەنگەنلىكىدىن
يۈزى تاتىرىپ كەتكەنىدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم يەنە« :ۋاي ساڭا! مېنى قويىۋەت» دېدى.
ئابدۇلالھ :ياق ،ﷲ نىڭ نامى بىلەن قەسەمكى ،مېنىڭ دوستلىرىمغا ياخشىلىق قىلىپ،
ئۇالردىن 400ساۋۇت دوبۇلغىسىز ۋە 300دۇبۇلغىلىق كىشىنى ماڭا بەرمىگىچە مەن سېنى
قويىۋەتمەيمەن .ئۇالر مېنى ھەر قانداق دۈشمەندىن قوغدىغان تۇرسا ،سەن ئۇالرنى بىردەمدىال
يوقىتىۋېتەمتىڭ؟ مەن كۈنلەرنىڭ بىرىدە (كاپىرالر غەلىبە قىلىپ) بىزگە پاالكەت كېلىشىدىن
قورقىمەن -،دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇنى ئاڭالپ« :ئۇالر سېنىڭ بولسۇن» دېدى.
309
ئۇبادە ئىبنى ۋەلىيدنىڭ سۆزلەپ بېرىشىچە :بەنۇقەينۇقا جەمەتى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم
بىلەن ئۇرۇشقاندا ئابدۇلالھ ئىبنى ئۇبەي ئۇالرنىڭ تەرىپىنى ئېلىپ تۇرىۋالدى .ئۇبادە ئىبنى
سامىت خەزرەچ قەبىلىسىنىڭ بەنى ئەۋف جەمەتىدىن بولۇپ ،ئۇمۇ بەنۇقەينۇقا بىلەن ئابدۇلالھ
ئىبنى ئۇبەيدەكال ئىتتىپاقداش ئىدى .ئۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ يېنىغا كېلىپ مۇنداق
دېدى :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! مەن ﷲ تائاالغا ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ئۇالر بىلەن
بولغان ئىتتىپاقداشلىقىمنى بىكار قىلغانلىقىمنى ،ﷲ تائاالنى ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرىنى ۋە
مۆمىنلەرنى دوست تۇتىدىغانلىقىمنى ،كاپىرالرنىڭ ئىتتىپاقداشلىقىدىن ،دوستلىقىدىن ئادا
ـ جۇدا بولغانلىقىمنى جاكاراليمەن .شۇنىڭ بىلەن ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ئى مۆمىنلەر! يەھۇدىي
ۋە ناساراالرنى دوست تۇتماڭالر .ئۇالر بىر-بىرىنى دوست تۇتىدۇ .سىلەردىن كىمكى ئۇالرنى
دوست تۇتىدىكەن ،ئۇمۇ ئەنە شۇالردىن سانىلىدۇ ﴾...دېگەن ئايەتلىرى ئۇبادە ئىبنى سامىت
ۋە ئابدۇلالھ ئىبنى ئۇبەي ھەققىدە نازىل بولدى.
********
ﮜ ﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦﮧﮨ ﮩﮪﮫﮬ
ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ
ﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫ ﯬﯭﯮﯯ ﯰﯱ
ﯲﯳﯴ ﯵ ﯶﯷﯸﯹ ﯺﯻﯼﯽﯾ
310
ئى مۆمىنلەر! سىلەردىن كىمكى مۇرتەد بولىدىكەن ،ﷲ (ئۇنىڭ ئورنىغا) ﷲ
ئۇالرنى دوست تۇتىدىغان ،ئۇالرمۇ ﷲ نى دوست تۇتىدىغان ،مۆمىنلەرگە كۆيۈنىدىغان،
كاپىرالرغا شەپقەتسىز ،ﷲ نىڭ يولىدا جىھاد قىلىدىغان ۋە ماالمەت قىلغۇچىنىڭ ماالمىتىدىن
قورقمايدىغان بىر قەۋمنى كەلتۈرىدۇ .بۇ (يەنى يۇقىرىدىكى سۈپەتلەر بىلەن سۈپەتلىنىش)
ﷲ نىڭ پەزلىدۇركى( ،ﷲ) ئۇنى (بەندىلىرىدىن) خالىغان كىشىگە بېرىدۇ ،ﷲ (نىڭ
پەزلى) كەڭدۇر( ،ﷲ) ھەممىنى بىلگۈچىدۇر﴿ .﴾54شۈبھىسىزكى ،سىلەرنىڭ دوستۇڭالر
ﷲ دۇر ،ﷲ نىڭ رەسۇلىدۇر ۋە مۆمىنلەردۇركى ،مۆمىنلەر تەئدىل ئەركان بىلەن ناماز
ئۆتەيدۇ ،زاكات بېرىدۇ ،ئۇالر (ﷲ نىڭ ئەمرىگە) كەمتەرلىك بىلەن بويسۇنغۇچىالردۇر﴿.﴾55
كىمكى ﷲ نى ،ﷲ نىڭ پەيغەمبىرىنى ۋە مۆمىنلەرنى دوست تۇتىدىكەن( ،ئۇ ﷲ نىڭ
جامائەسىدىندۇر) ﷲ نىڭ جامائەسى (ئەلۋەتتە) غالىبتۇر﴿.﴾56
مۆمىنلەر دىندىن يانسا ،ئورنىغا باشقا بىر مىللەتنىڭ كەلتۈرۈلىدىغانلىقى
﴿ئى مۆمىنلەر! سىلەردىن كىمكى مۇرتەد بولىدىكەن ،ﷲ (ئۇنىڭ ئورنىغا) ﷲ ئۇالرنى
دوست تۇتىدىغان ،ئۇالرمۇ ﷲ نى دوست تۇتىدىغان ،مۆمىنلەرگە كۆيۈنىدىغان ،كاپىرالرغا
شەپقەتسىز ،ﷲ نىڭ يولىدا جىھاد قىلىدىغان ۋە ماالمەت قىلغۇچىنىڭ ماالمىتىدىن قورقمايدىغان
بىر قەۋمنى كەلتۈرىدۇ﴾ ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە كىمكى ﷲ تائاالنىڭ دىنىنى ۋە شەرىئىتىنى
مائىدە سۈرىسى
تىكلەشتىن يۈز ئۆرۈسە ،ئۇنىڭ ئورنىغا ئۇنىڭدىنمۇ ياخشىراق ،كۈچلۈكرەك ۋە ئۇنىڭدىنمۇ
راۋۇرۇس ،دىنىي قېرىنداشلىرىغا كەمتەر ۋە رەھىمدىل ،دۈشمەنلىرىگە قەھرىلىك ۋە شەپقەتسىز،
ﷲ تائاالغا تائەت قىلىشتا ،ﷲ تائاالنىڭ قانۇنىنى ئىجرا قىلىشتا ،ياخشىلىققا بۇيرۇشتا،
يامانلىقتىن توسۇشتا ،ياخشى ئىشالرنى قىلىشتا ھەرقانداق توسقۇچىنىڭ توسالغۇسىغا پەرۋا
قىلمايدىغان ،ھەر قانداق تاپا ـ تەنە ۋە ماالمەت قىلغۇچىالرنىڭ ماالمىتىدىن قورقمايدىغان،
ھەقىقىي مۆمىنلەرنى ئالماشتۇرىۋېتىشكە ئۆز تائاالنىڭ قۇدرىتىنىڭ يېتىدىغانلىقىدىن خەۋەر
بېرىدۇ .ئەگەر ﷲ تائاال خالىسا ،بۇ ئۇنىڭغا تەس ئەمەس .بۇ تاكى قىيامەتكە قەدەر بىر
ئومۇمىي خىتابتۇر.
ﷲ تائاال بىرىنىڭ ئورنىغا يەنە بىرىنى ئېلىپ كېلەلەيدىغانلىقى توغرىسىدا مۇنداق
دەيدۇ﴿ :ئەگەر سىلەر (ﷲ نىڭ تائىتىدىن) يۈز ئۆرۈسەڭالر ،ﷲ سىلەرنىڭ ئورنۇڭالرغا باشقا
بىر قەۋمنى ئالماشتۇرىدۇ﴾(((﴿ ،ئاسمانالرنى ۋە زېمىننى ﷲ نىڭ ھەق ئاساستا ياراتقانلىقىنى
(يەنى بىكار ياراتمىغانلىقىنى) كۆرمىدىڭمۇ؟ ئەگەر ﷲ خالىسا( ،ئى ئىنسانالر!) سىلەرنى
يوق قىلىۋېتىپ (ئورنۇڭالرغا سىلەردىن ياخشى) يېڭى ئادەملەرنى يارىتىدۇ .بۇ ﷲ غا قىيىن
ئەمەس﴾(((.
﴿مۆمىنلەرگە كۆيۈنىدىغان ،كاپىرالرغا شەپقەتسىز ،ﷲ نىڭ يولىدا جىھاد قىلىدىغان ۋە
ماالمەت قىلغۇچىنىڭ ماالمىتىدىن قورقمايدىغان بىر قەۋمنى كەلتۈرىدۇ﴾ ﷲ تائاال ھەقىقىي
مۆمىنلەرنىڭ دىنى قېرىنداشلىرىغا كەمتەر ،كاپىالرغا قەھرىلىك بولىدىغانلىقى توغرىسىدا
مۇنداق دەيدۇ﴿ :مۇھەممەد ﷲ نىڭ رەسۇلىدۇر ،ئۇنىڭ بىلەن بىرگە بولغان مۆمىنلەر
كۇففارالرغا قاتتىقتۇر ،ئۆزئارا كۆيۈمچاندۇر﴾((( ۋە يەنە مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم“ :كۈلدۈرگۈچى”،
“كۈلۈمسىرىگۈچى”“ ،ئۇرۇشقۇچى” ياكى “جەڭ قىلغۇچى” دەپ سۈپەتلەنگەن .دېمەك ،ئۇ
دوستلىرىغا كۈلۈمسىرەيدۇ .دۈشمەنلىرى بىلەن ئۇرۇش قىلىدۇ.
ئىمام ئەھمەد ئەبۇزەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :دوستۇم
مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم مېنى يەتتە ئىشقا بۇيرۇغان ،ئۇالر :بىچارە ،مىسكىنلەرگە ئامراق
بولۇش ۋە ئۇالرغا يېقىنلىشىش ،تۇرمۇشتا ئۆزەمدىن تۆۋەندىكىلەرگە قاراش ۋە ئۈستۈنلەرگە
قارىماسلىق ،باشقىالر سىلەر ـ رەھىمنى مەندىن ئۈزۈپ قويسىمۇ ،ئۇالرغا سىلە ـ رەھىم قىلىش،
ھېچقانداق ئادەمدىن بىر نەرسە سورىماسلىق ،ئاچچىق بولسىمۇ ،ھەقنى سۆزلەش ،ﷲ يولىدا
ماالمەت قىلغۇچىنىڭ ماالمىتىدىن قورقماسلىق“ ،الھەۋلە ۋەال قۇۋۋەتە ئىلال بىلالھ” نى كۆپ
دېيىش قاتارلىقدۇر .سەۋەبى شۇكى ،ئۇالر ئەرشنىڭ ئاستىدىن چىققان ئەڭگۈشتەرلەردۇر.
سەھىھ ھەدىستە مۇنداق دېيىلگەن :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :مۆمىنگە ئۆزىنى ئۆزى
خارالش اليىق ئەمەس» دېگەندە ،ساھابىلەر :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! ئۆزىنى ئۆزى قانداق
خاراليدۇ؟ -دەپ سورىدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :ئۆزى كۆتۈرەلمەيدىغان ئېغىر سىناقالرنى
ئۆزىگە يۈكلىۋالىدۇ» دەپ جاۋاب بەردى.
((( مۇھەممەد سۈرىسى 38ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئىبراھىم سۈرىسى 19ــــ 20ـ ئايەتلەر.
((( فەتىھ سۈرىسى 29ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
311
﴿بۇ (يەنى يۇقىرىدىكى سۈپەتلەر بىلەن سۈپەتلىنىش) ﷲ نىڭ پەزلىدۇركى( ،ﷲ)
ئۇنى (بەندىلىرىدىن) خالىغان كىشىگە بېرىدۇ﴾ يەنى كىمكى يۇقىرىدىكى مۆمىنلەرنىڭ سۈپىتى
بىلەن سۈپەتلەنسە ،ئۇنىڭ بۇنداق سۈپەتلىنىشى چوقۇم ﷲ تائاالنىڭ ئۇنىڭغا ئاتا قىلغان
مەرھەمىتىدىندۇر﴿ .ﷲ (نىڭ پەزلى) كەڭدۇر( ،ﷲ) ھەممىنى بىلگۈچىدۇر﴾ يەنى كىمنىڭ
ﷲ تائاالنىڭ مەرھەمىتىگە اليىق بولىدىغانلىقىنى ﷲ تائاال ئوبدان بىلگۈچىدۇر.
﴿شۈبھىسىزكى ،سىلەرنىڭ دوستۇڭالر ﷲ دۇر ،ﷲ نىڭ رەسۇلىدۇر ۋە مۆمىنلەردۇركى،
مۆمىنلەر تەئدىل ئەركان بىلەن ناماز ئۆتەيدۇ ،زاكات بېرىدۇ﴾ يەنى يەھۇدىيالر سىلەرنىڭ
دوستۇڭالر ئەمەس ،سىلەرنىڭ دوستلۇقىڭالر ﷲ تائاالغا ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ۋە مۆمىنلەرگە
خاستۇر.
بۇ يەردىكى دوستلۇققا اليىق بولغان مۆمىنلەر :شېرىكى يوق بىرال ﷲ تائاالغا ئىبادەت
قىلىشتىن ئىبارەت ئىسالمنىڭ تۈۋرۈكلىرىنىڭ ئەڭ كاتتىسى بولغان نامازنى تولۇق ئوقۇغان،
پېقىر -مىسكىنلەرنىڭ ھەققى بولغان زاكاتنى بەرگەن مۆمىنلەردۇر.
﴿ئۇالر (ﷲ نىڭ ئەمرىگە) كەمتەرلىك بىلەن بويسۇنغۇچىالردۇر﴾ بەزىلەر بۇ ئايەتنى رۇكۇ
ھالىتىدە تۇرۇپ زاكات بىرىدۇ دەپ خاتا چۈشىنىپ قالغان ،ناۋادا شۇنداق دېيىلگەن بولسا،
زاكاتنى رۇكۇ قىلغان ھالەتتە بېرىش باشقا ھالەتتە بېرىشتىن ئەۋزەل بولغان بوالتتى .ئېتىبارغا
ئالغۇچىلىكى بار ئالىمالرنىڭ ھېچ بىرى بۇنداق دەپ قارىمىغان .ئۇنداق بولغان ئىكەن،
ئايەتنىڭ ئەسلى مەنىسى :پەرز نامازلىرىنى جامائەت بىلەن ئوقۇش ئۈچۈن ﷲ تائاالنىڭ
مەسچىتلىرىگە كېلىدۇ .زاكاتلىرىنى مۇسۇلمانالرنىڭ پايدىسىغا خەجلەيدۇ -،دېگەنلىك
بولىدۇ.
بۇ ئايەتلەرنىڭ نازىل بولۇش سەۋەبلىرى
يۇقىرىدا بۇ ئايەتلەرنىڭ ھەممىسىنىڭ ئۇبادە ئىبنى سامىت رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ
يەھۇدىيالرنىڭ ئىتتىپاقداشلىقىدىن ئادا ـ جۇدا بولۇپ ،ﷲ تائاالنى ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرىنى ۋە
مۆمىنلەرنى دوست تۇتۇشقا رازى بولغانلىقى ھەققىدە چۈشكەنلىكى بايان قىلىندى.
312
شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :كىمكى ﷲ نى ،ﷲ نىڭ پەيغەمبىرىنى ۋە مۆمىنلەرنى
دوست تۇتىدىكەن( ،ئۇ ﷲ نىڭ جامائەسىدىندۇر) ﷲ نىڭ جامائەسى (ئەلۋەتتە) غالىبتۇر﴾
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ﷲ (لەۋھۇلمەھپۇزغا)« :مەن ۋە مېنىڭ پەيغەمبەرلىرىم
چوقۇم غەلىبە قىلىمىز» دەپ يازدى ،ﷲ ھەقىقەتەن كۈچلۈكتۇر ،غالىبتۇر .ﷲ غا ۋە ئاخىرەت
كۈنىگە ئىشىنىدىغان بىر قەۋمنىڭ ﷲ بىلەن ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرى بىلەن قارشىالشقانالرنى –
ئۇالرنىڭ ئانىلىرى ،ئوغۇللىرى ،يا قېرىنداشلىرى ،يا ئۇرۇق -تۇغقانلىرى بولغان تەقدىردىمۇ
دوست تۇتقانلىقىنى كۆرمەيسەن (يەنى ئۇالرنى دوست تۇتۇشى مۇمكىن ئەمەس) ،ئەنەشۇالرنىڭ دىللىرىدا ﷲ ئىماننى مەھكەم قىلدى ۋە ئۆز دەرگاھىدىن بولغان روھ بىلەن ئۇالرنى
كۈچەيتتى ،ﷲ ئۇالرنى ئاستىدىن ئۆستەڭلەر ئېقىپ تۇرىدىغان جەننەتلەرگە كىرگۈزىدۇ ،ئۇالر
مائىدە سۈرىسى
جەننەتلەردە مەڭگۈ قالىدۇ ،ﷲ ئۇالردىن رازى بولىدۇ ،ﷲ دىن ئۇالرمۇ مەمنۇن بولىدۇ ،ئەنە
شۇالر ﷲ نىڭ قوشۇنىدۇر ،بىلىڭالركى ،ﷲ نىڭ قوشۇنى مەقسەتكە ئېرىشكۈچىلەردۇر﴾
يەنى ﷲ تائاالنىڭ ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرى ۋە مۆمىنلەرنىڭ دوستلۇقىغا رازى بولغان ھەر قانداق
ئادەم دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە نىجاتلىق تاپقۇچى( ،دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە) نۇسرەت بېرىلگۈچىدۇر.
(((
********
ﯿﰀ ﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇﰈﰉﰊﰋ ﰌﰍﰎ ﰏ
ﰐﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗﭘ ﭙ ﭚ ﭛ
ﭜﭝﭞ
ئى مۆمىنلەر سىلەردىن ئىلگىرى كىتاب بېرىلگەنلەر (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر)
دىن دىنىڭالرنى مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلغانالرنى دوست قىلىۋالماڭالر .ئەگەر (ھەقىقىي)
مۆمىن بولساڭالر ،ﷲ دىن قورقۇڭالر﴿ .﴾57سىلەر نامازغا چاقىرغان (يەنى ئەزان ئېيتقان)
چېغىڭالردا ،ئۇالر نامازنى (ھەم سىلەرنى) مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلىدۇ ،بۇ شۇنىڭ ئۈچۈنكى،
ئۇالر (نامازنىڭ ھېكمىتىنى ۋە نامازنىڭ نەپسىنى پاكالشتىكى غايىسىنى) چۈشەنمەس
قەۋمدۇر﴿.﴾58
كاپىرالر بىلەن دوستلىشىشنىڭ مەنئىي قىلىنغانلىقى
﴿ئى مۆمىنلەر سىلەردىن ئىلگىرى كىتاب بېرىلگەنلەر (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر)
دىن دىنىڭالرنى مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلغانالرنى دوست قىلىۋالماڭالر﴾ يەنى بۇ ،دۇنيا
ۋە ئاخىرەتكە پايدىلىق مەنپەئەتلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ،پاك ئىسالم شەرىئەتلىرىگە ئەمەل
قىلىپ كېلىۋاتقانالرنىڭ ئەڭ ياخشى ئىش -ھەرىكەتلىرىنى مەسخىرە قىلىدىغان ،ئۇنى
ئۆزلىرىنىڭ بۇزۇق پىكىرلىرى ،ئويۇن -تاماشاسىغا سېلىشتۇرۇپ ،بىكار ئىشتىن ئىبارەت دەپ
قارايدىغان مۇشرىكالر ۋە يەھۇدىي ـ خىرىستىئانالردىن ئىبارەت ئىسالم دۈشمەنلىرىنى دوست
تۇتۇش ۋە ئۇالر بىلەن دوستلىشىشتىن يىرگەندۈرۈشتۇر.
﴿ئەگەر (ھەقىقىي) مۆمىن بولساڭالر ،ﷲ دىن قورقۇڭالر﴾ يەنى ئەگەر سىلەر ﷲ
تائاالنىڭ شەرىئىتىگە ئىشەنسەڭالر ،دىننى مەسخىرە قىلغان ،سىلەرگە ۋە دىنىڭالرغا
دۈشمەنلىك قىلغان كاپىرالرنى دوست تۇتۇشتا ﷲ تائاالدىن قورقۇڭالر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :مۆمىنلەر مۆمىنلەرنى قويۇپ كاپىرالرنى دوست
تۇتمىسۇن ،كىمكى شۇنداق قىلىدىكەن ،ئۇ ﷲ نىڭ دوستلۇقىغا ئېرىشەلمەيدۇ ،ئۇالردىن
قورقۇپ دوستلۇق ئىزھار قىلىشىڭالر بۇنىڭدىن مۇستەسنا .ﷲ سىلەرنى ئۆزىنىڭ ئازابىدىن
((( مۇجادەلە سۈرىسى 21ــــ 22ـ ئايەتلەر.
313
قورقۇتىدۇ ،ئاخىرى قايتىدىغان جاي ﷲ نىڭ دەرگاھىدۇر﴾(((.
كاپىرالرنىڭ ناماز ۋە ئەزاننى مەسخىرە قىلىدىغانلىقى
﴿سىلەر نامازغا چاقىرغان (يەنى ئەزان ئېيتقان) چېغىڭالردا ،ئۇالر نامازنى (ھەم سىلەرنى)
مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلىدۇ﴾ يەنى ئەقىل ئىگىلىرى ئۈچۈن ئەڭ ياخشى ئەمەللەرنىڭ بىرى
بولغان نامازغا چاقىرىپ ئەزان ئېيتقىنىڭالردا ،ئۇالر مەسخىرە قىلىشىدۇ .چۈنكى ئۇالر ﷲ
تائاالغا ئىبادەت قىلىشنىڭ مەنىسىنى ،شەرىئەتلىرىنى چۈشەنمەيدۇ .بۇنداق قىلىش شەيتاننىڭ
ئەگەشكۈچىلىرىنىڭ سۈپەتلىرى بولۇپ« :شەيتان ئەزاننى ئاڭلىغاندا ئۇنى ئاڭلىماسلىق ئۈچۈن
ئاۋازلىق ئوسۇرغان ھالەتتە تىكىۋېتىدۇ .ئەزان تۈگىگەندە قايتىپ كېلىدۇ .تەكبىر ئوقۇلسا،
يەنە قاچىدۇ .تەكبىر ئوقۇلۇپ بولغاندىن كېيىن بەندىنىڭ كۆڭلىگە بۇنى ئويال ،بۇنى ئەسلە
دەپ ۋەسۋەسە پەيدا قىلىپ ،قانچە رەكئەت ناماز ئوقۇغانلىقىنى بىلەلمەيدىغان قىلىپ قويۇش
ئۈچۈن قايتىپ كېلىدۇ .كىمكى شۇنداق ئىشقا دۇچ كەلسە ،ساالم بېرىشتىن بۇرۇن ئىككى
سەجدە قىلىۋەتسۇن» .بۇ ،ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايەت قىلغان ھەدىستۇر.
ئىمام زۆھرى مۇنداق دەيدۇ :ﷲ تائاال كىتابىدا ئەزان ئېيتىشنى تىلغا ئېلىپ مۇنداق
دەيدۇ﴿ :سىلەر نامازغا چاقىرغان (يەنى ئەزان ئېيتقان) چېغىڭالردا ،ئۇالر نامازنى (ھەم
سىلەرنى) مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلىدۇ ،بۇ شۇنىڭ ئۈچۈنكى ،ئۇالر (نامازنىڭ ھېكمىتىنى ۋە
نامازنىڭ نەپسىنى پاكالشتىكى غايىسىنى) چۈشەنمەس قەۋمدۇر﴾ بۇنى ئىبنى ئەبۇھاتەم رىۋايەت
قىلغان.
*******
314
ﭟﭠﭡﭢﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨﭩﭪﭫ ﭬﭭﭮﭯﭰﭱ ﭲ
ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ
ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ
ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ
ﮩ ﮪ ﮫ ﮬﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ
ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ
(ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى ،ئى ئەھلى كىتاب (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر جامائەسى)!
پەقەت بىزنىڭ ﷲ غا ،بىزگە نازىل قىلىنغان كىتابقا (يەنى قۇرئانغا) ،بۇنىڭدىن ئىلگىرى
(پەيغەمبەرلەرگە) نازىل قىلىنغان كىتابالرغا ئىمان ئېيتقانلىقىمىز ئۈچۈن ۋە سىلەرنىڭ
كۆپچىلىكىڭالر پاسىق بولغانلىقىڭالر ئۈچۈن ،بىزنى ئەيىبلەمسىلەر؟»﴿( .﴾59ئى مۇھەممەد!)
((( ئال ئىمران سۈرىسى 28ـ ئايەت.
مائىدە سۈرىسى
ئېيىتقىنكى« ،سىلەرگە ﷲ نىڭ نەزىرىدىكى بۇنىڭدىنمۇ يامان جازانى ئېيتىپ بىرەيمۇ؟
(ئۇ شۇنداق) كىشىلەرنىڭ (جازاسىكى) ،ﷲ ئۇالرنى رەھمىتىدىن يىراق قىلدى ۋە ئۇالرغا
غەزەپ قىلدى ،ﷲ ئۇالرنىڭ بىر قىسمىنى مايمۇن ۋە چوشقا قىلدى ،بىر قىسمىنى شەيتانغا
ئىبادەت قىلىدىغان قىلدى ،ئەنە شۇالرنىڭ ئورنى ئەڭ ياماندۇر (يەنى دوزاختۇر)( ،ئۇالر)
توغرا يولدىن ئەڭ ئاداشقاندۇر»﴿( .﴾60يەھۇدىالرنىڭ مۇناپىقلىرى) يېنىڭالرغا كەلگەن
چاغدا ،بىز ئىمان ئېيتتۇق ،دەيدۇ ،ۋاھالەنكى ،ئۇالر (ئى مۇھەممەد! يېنىڭغا) كۇفرى بىلەن
كىرىپ ،كۇفرى بىلەن چىقىپ كەتتى (يەنى سەندىن ئاڭلىغان ئىلىمدىن پايدىالنمىدى).
ﷲ ئۇالرنىڭ يوشۇرغان نەرسىسىنى (يەنى نىفاقىنى ۋە كۇفرىنى) ئوبدان بىلىدۇ﴿.﴾61
ئۇالر (يەنى يەھۇدىيالر) نىڭ ئارىسىدىكى نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ گۇناھقا ،زۇلۇم سېلىشقا ۋە
ھارام يېيىشكە ئالدىرايدىغانلىقىنى كۆرىسەن ،ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرى نېمىدېگەن يامان﴿.﴾62
ئۇالرنىڭ زاھىتلىرى ،ئەھبارلىرى نېمىشقا ئۇالرنى يالغان سۆزلەشتىن ،ھارام يېيىشتىن توسمايدۇ؟
ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرى نېمىدېگەن يامان!﴿﴾63
مۆمىنلەر اﷲ تائاالغا ئىمان كەلتۈرگەنلىكى ئۈچۈن ئەھلى كىتابالرنىڭ
ئۇالرنى ئۆچ كۆرىدىغانلىقى
ﷲ تائاال بۇ ئايەتنىڭ بېشىدا مۇنداق دەيدۇ :ئى مۇھەممەد! سىلەرنى ،دىنىڭالرنى
مەسخىرە ۋە ئويۇن قىلىۋالغان ئەھلى كىتابالرغا ئېيتقىنكى«﴿ :ئى ئەھلى كىتاب! (يەنى
يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر جامائەسى) پەقەت بىزنىڭ ﷲ غا ،بىزگە نازىل قىلىنغان كىتابقا (يەنى
قۇرئانغا) بۇنىڭدىن ئىلگىرى (پەيغەمبەرلەرگە) نازىل قىلىنغان كىتابالرغا ئىمان ئېيتقانلىقىمىز
ئۈچۈن ۋە سىلەرنىڭ كۆپچىلىكىڭالر پاسىق بولغانلىقىڭالر ئۈچۈن ،بىزنى ئەيىبلەمسىلەر؟»﴾
يەنى سىلەرنىڭ بىزنى ئەيىبلەيدىغان بۇنىڭدىن باشقا بىر نەرسەڭالر بارمۇ؟ بۇ ئەيىب ئەمەس.
بۇنىڭدىن باشقا ئەيىبلەيدىغان باشقا بىر نەرسەڭالر يوق.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئۇالر مۆمىنلەرنى پەقەت غالىب ،مەدھىيىگە اليىق
ﷲ غا ئىمان ئېيتقانلىقلىرى ئۈچۈنال يامان كۆردى﴾(((﴿ ،ئۇالرنىڭ (پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى)
يامان كۆرۈشى پەقەت ﷲ نىڭ ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىنىڭ ئۇالرنى ئۆز پەزلىدىن باي قىلغانلىقى
ئۈچۈندۇر﴾(((.
ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايەت قىلغان بىر ھەدىستە مۇنداق بايان قىلىنغان :ئىبنى
جەمىلنىڭ زاكات بېرىشنى يامان كۆرۈشى ،ئۇ ئەسلىدە پېقىر بولۇپ ،ﷲ تائاال ئۇنى باي
قىلغانلىقى ئۈچۈندۇر.
﴿سىلەرنىڭ كۆپچىلىكىڭالر پاسىق بولغانلىقىڭالر ئۈچۈن﴾ دېگەن ئايەت﴿ :بىزگە نازىل
قىلىنغان كىتابقا (يەنى قۇرئانغا) ،بۇنىڭدىن ئىلگىرى (پەيغەمبەرلەرگە) نازىل قىلىنغان كىتابالرغا
((( بۇرۇج سۈرىسى 8ـ ئايەت.
((( تەۋبە سۈرىسى 74ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
315
ئىمان ئېيتقانلىقىمىز﴾ دېگەن ئايەتكە باغلىنىشلىقتۇر .مەنىسى :سىلەرنىڭ كۆپچىلىكىڭالرنىڭ
پاسىق ئىكەنلىكىڭالرغا ئىشەنگەنلىكىمىز ئۈچۈن ،بىزنى يامان كۆرىسىلەر.
ئەھلى كىتابنىڭ قىيامەت كۈنىدە ئەڭ يامان ئازابقا اليىق بولىدىغانلىقى
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئېيىتقىنكى« ،سىلەرگە ﷲ نىڭ نەزىرىدىكى بۇنىڭدىنمۇ يامان جازانى
ئېيتىپ بىرەيمۇ؟»﴾ يەنى سىلەرگە قىيامەت كۈنىدە ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدىكى سىلەر
ئويلىغاندىنمۇ يامانراق جازانى ئېيتىپ بېرەيمۇ؟ شۇ جازاغا ئۇچرايدىغان كىشىلەر تۆۋەندىكى
ئايەتلەردە تەسۋىرلەنگەن سۈپەتلەر بىلەن سۈپەتلەنگەن كىشىلەردۇر:
﴿ﷲ ئۇالرنى رەھمىتىدىن يىراق قىلدى﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۇالرنى ئۆز رەھمىتىدىن
قوغلىدى﴿ .ئۇالرغا غەزەپ قىلدى﴾ يەنى كېيىن كەچۈرۈۋەتمەيدىغان دەرىجىدە قاتتق غەزەپ
قىلدى﴿ .ﷲ ئۇالرنىڭ بىر قىسمىنى مايمۇن ۋە چوشقا قىلدى﴾ بۇ ئايەتنىڭ ئىزاھاتى بەقەرە
سۈرىسىدە بايان قىلىنغان ئىدى .ئەئراف سۈرىسىدە يەنە بىر قېتىم بايان قىلىنىدۇ.
سۇفيان سەۋرى ئابدۇلالھ ئىبنى مەسئۇد رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن مايمۇنالر ۋە چوشقىالر ھەققىدە :بۇالر ﷲ تائاال
سۈرىتىنى ئۆزگەرتىۋەتكەن ئىنسانالرمۇ؟ -دەپ سورالغاندا ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم مۇنداق
دەپ جاۋاب بەرگەن« :ﷲ تائاال بىر قەۋمنى ھاالك قىلىۋەتسە ياكى ئىنسان سۈرىتىدىن
ئۆزگەرتىۋەتسە ،ئۇالردىن نەسىل قالدۇرمىدى .ۋەھالەنكى ،ھازىرقى مايمۇن ۋە چوشقىالر
بۇرۇنال بار ئىدى» .بۇ ھەدىسنى ئىمام مۇسلىممۇ رىۋايەت قىلغان.
﴿بىر قىسمىنى شەيتانغا ئىبادەت قىلىدىغان قىلدى﴾ يەنى ئۇالردىن تاغۇتقا خىزمەت
قىلىدىغان ماالي ۋە خىزمەتچىلەرنى قىلغان .بۇنىڭ مەنىسى مۇنداق :ئى (بىزنىڭ يالغۇز
بىر ﷲ تائاالغا ئىبادەت قىلىشتەك پاك دىنىمىزغا تەنە قىلىدىغان) ئەھلى كىتابالر! قانداقمۇ
سىلەردىن بۇنداق ئىشالر سادىر بولىدۇ؟ ھالبۇكى ،سىلەردىن شۇ جىنايەتلەرنىڭ ھەممىسى
تېپىلىدىغان تۇرسا .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئەنە شۇالرنىڭ ئورنى ئەڭ ياماندۇر
(يەنى دوزاختۇر)﴾ يەنى سىلەر بىزنى يامان دەپ ئويلىغىنىڭالردىنمۇ بەكرەك ياماندۇرسىلەر.
﴿(ئۇالر) توغرا يولدىن ئەڭ ئاداشقاندۇر﴾ سىلەرگە تېگىشلىك بولغان شۇ ئورۇن ،سىلەر بىزگە
ئويلىغان يامان ئورۇندۇر.
316
ئىماننى ئاشكارىالپ ،كۇپۇرلۇقنى يوشۇرۇشنىڭ مۇناپىقالرنىڭ ئادەتلىرىدىن
ئىكەنلىكى
﴿(يەھۇدىالرنىڭ مۇناپىقلىرى) يېنىڭالرغا كەلگەن چاغدا ،بىز ئىمان ئېيتتۇق ،دەيدۇ،
ۋاھالەنكى ،ئۇالر (ئى مۇھەممەد! يېنىڭغا) كۇفرى بىلەن كىرىپ كۇفرى بىلەن چىقىپ كەتتى
(يەنى سەندىن ئاڭلىغان ئىلىمدىن پايدىالنمىدى)﴾ بۇ سۈپەت ئۇالرنىڭ ئىچىدىكى مۇناپىقالرنىڭ
مائىدە سۈرىسى
سۈپەتلىرى بولۇپ ،ئۇالر كۇپۇرلۇقنى قەلبلىرىدە ساقالپ ،تاشقى كۆرۈنۈشتە مۆمىنلەرگە ساختا
مۇئامىلە قىلىدۇ.
شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئۇالر (ئى مۇھەممەد! يېنىڭغا) كۇفرى بىلەن كىرىپ﴾
ئى مۇھەممەد! ئۇالر سېنىڭ قېشىڭغا كۇپرىنى كۆتۈرۈپ كىردى .لېكىن سەندىن ئاڭلىغان ئىلىم
ۋە ۋەز ـ نەسىھەتلەر ئۇالرغا كار قىلمىغان ھالەتتە يەنىال كۆڭۈللىرىدە ﴿كۇفرى بىلەن چىقىپ
كەتتى﴾.
﴿ﷲ ئۇالرنىڭ يوشۇرغان نەرسىسىنى (يەنى نىفاقىنى ۋە كۇفرىنى) ئوبدان بىلىدۇ﴾ يەنى
ئۇالر كۆڭلىدىكى كۇپۇرلۇقنى يوشۇرۇپ ،ساختىلىق قىلىپ ،ئىنسانالرغا باشقا بىر نەرسىنى
كۆرسەتكىنى بىلەن ،ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ كۆڭلىدىكىنى ۋە سىرلىرىنى بىلگۈچىدۇر .چۈنكى
ئاشكارا ۋە يوشۇرۇن نەرسىنىمۇ بىلگۈچى بولغان ﷲ ھەممىنى ئاشۇ ئىنسانالردىنمۇ ئوبدانراق
بىلىدۇ.
﴿ئۇالر (يەنى يەھۇدىيالر) نىڭ ئارىسىدىكى نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ گۇناھقا ،زۇلۇم سېلىشقا
ۋە ھارام يېيىشكە ئالدىرايدىغانلىقىنى كۆرىسەن﴾ يەنى ئۇالر گۇناھ ئىشالرغا ،ھارام قىلىنغان
نەرسىلەرگە ،كىشىلەرگە زىيانكەشلىك قىلىشقا ۋە باشقىالرنىڭ مال ـ مۈلكىنى يېۋىلىش قاتارلىق
چەكلەنگەن ئىشالرنى قىلىشقا ئالدىرايدۇ﴿ .ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرى نېمىدېگەن يامان﴾ يەنى
ئۇالرنىڭ زىيانكەشلىكى نېمىدېگەن يامان!
يەھۇدىي موللىالرنىڭ كىشىلەرنى يامان ئىشالردىن توسمىغانلىقى ئۈچۈن
ئەيىبلەنگەنلىكى
﴿ئۇالرنىڭ زاھىتلىرى ،ئەھبارلىرى نېمىشقا ئۇالرنى يالغان سۆزلەشتىن ،ھارام يېيىشتىن
توسمايدۇ؟﴾ يەنى ﷲ تائاالغا تەقۋادارلىق قىلىدىغان كىشىلەر ،ئالىمالر ئۇالرنى مۇنداق گۇناھ
ئىشالرنى قىلىشتىن توسسا بولماسمىدى؟ ﴿ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرى نېمىدېگەن يامان!﴾ ئەلى ئىبنى
ئەبۇتەلھە بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ :ﷲ تائاالغا تەقۋادارلىق قىلىدىغانالرنىڭ ۋە ئالىمالرنىڭ كىشىلەرنى گۇناھتىن
توسمىغانلىقلىرى نېمىدېگەن يامان!
ئىبنى جەرىر ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
قۇرئان كەرىمدە مۇشۇ ئايەتتىنمۇ بەكرەك كايىغان ئايەت يوقتۇر.
ئىبنى ئەبۇھاتەم يەھيا ئىبنى يەئمۇرنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ ئەلىي
ئىبنى ئەبۇتالىب خۇتبە ئوقۇپ ،ﷲ تائاالغا ھەمدۇسانا ئېيتقاندىن كېيىن مۇنداق دېدى :ئى
خااليىق! سىلەردىن ئىلگىرىكى كىشىلەر گۇناھ قىلغاندا ،ئۇالرنىڭ ئىچىدىكى تەقۋادارالر ۋە
ئالىمالر ئۇالرنى توسمىغاچقا ئۇالر گۇناھنى تېخىمۇ كۆپ قىلىۋەرگەن ،ئاخىرى ئۇالر ﷲ تائاالنىڭ
جازاسىغا ئۇچراپ ھاالك بولغان ئىدى .سىلەرگىمۇ ئۇالرغا كەلگەن ھاالكەتنىڭ كېلىپ قالماسلىقى
ئۈچۈن ياخشىلىققا بۇيرۇڭالر ،يامانلىقتىن توسۇڭالر! بىلىپ قويۇڭالركى ،ياخشىلىققا بۇيرۇش ۋە
317
يامانلىقتىن توسۇش ،رىزىقنى ئۈزۈپ قويمايدۇ ،ئەجەلنى يېقىنالشتۇرمايدۇ.
ئىمام ئەھمەد ئىبنى جەرىردىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ« :قايسى بىر مىللەتتە گۇناھ ئىشالرنى قىلىدىغان كىشىلەر بولسا ،ئۇ مىللەتنىڭ گۇناھ
قىلغۇچىالرنى توسۇش ئىمكانىيتى بار تۇرۇپ ،ئۇالرنى توسىمىسا ،ﷲ تائاال ئۇالرنى شۇ سەۋەبتىن
بىرەر بااليىئاپەت بىلەن جازااليدۇ».
ئىمام ئەبۇ داۋۇدمۇ ئىبنى جەرىرنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مەن پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى ئاڭلىدىم« :بىر كىشى بىر مىللەتنىڭ ئىچىدە گۇناھ
ئىشالرنى قىلسا ،شۇ مىللەت ئۇنى ئۆزگەرتىشكە قادىر تۇرۇپ ئۆزگەرتمەيدىكەن ،شۇ مىللەت
كىشىلىرىگە ئۆلۈم كېلىشتىن بۇرۇن ﷲ تائاال چوقۇم (ئۇالرنى) بىرەر بااليىئاپەت بىلەن
جازااليدۇ» .بۇنى ئىمام ئىبنى ماجەمۇ رىۋايەت قىلغان.
*******
ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ
ﯳ ﯴﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁ ﰂ
ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎﰏ ﰐ ﰑ
ﰒ ﰓﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﰘ ﰙ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ
ﭗﭘ ﭙﭚ ﭛﭜﭝﭞﭟﭠ ﭡﭢ
ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱﭲ ﭳ ﭴ
ﭵﭶﭷﭸ
318
يەھۇدىيالر« :ﷲ نىڭ قولى باغالغلىقتۇر (يەنى ﷲ بېخىلدۇر ياكى پېقىردۇر)» دېدى.
يەھۇدىيالرنىڭ قوللىرى باغالنسۇن! ئۇالر بۇ سۆزلىرى سەۋەبلىك ﷲ نىڭ رەھمىتىدىن يىراق
قىلىندى ،ئەمەلدە ﷲ نىڭ ئىككى قولى ئوچۇقتۇر ،قانداق خالىسا شۇنداق رىزىق بېرىدۇ،
پەرۋەدىگارىڭ تەرىپىدىن ساڭا نازىل قىلىنغان قۇرئان ئۇالرنىڭ كۆپچىلىكىدە يامانلىق بىلەن
كۇفرىنى ئاشۇرىدۇ (يەنى ئۇالرنىڭ ساڭا دۈشمەنلىكىنى ۋە قۇرئاننى ئىنكار قىلىشىنى زىيادە
قىلىدۇ) .بىز ئۇالرنىڭ ئارىسىغا قىيامەتكىچە داۋاملىشىدىغان ئۆچمەنلىك ۋە دۈشمەنلىكنى
سالدۇق ،ئۇالر ھەرقاچان (رەسۇلۇلالھقا قارشى) ئۇرۇش ئوتىنى ياقماقچى بولسا ،ﷲ ئۇنى
ئۆچۈرىدۇ ،ئۇالر يەر يۈزىدە (ئىسالمغا سۈيقەست قىلىش ۋە مۇسۇلمانالر ئارىسىدا پىتنە قوزغاش
بىلەن) بۇزغۇنچىلىق قىلىپ يۈرىدۇ ،ﷲ بۇزغۇنچىلىق قىلغۇچىالرنى ياقتۇرمايدۇ﴿ .﴾64ئەگەر
ئەھلى كىتاب (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر) (ﷲ غا ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ھەقىقىي) ئىمان
ئېيتسا ۋە (ﷲ چەكلىگەن ئىشالردىن) پەرھىز قىلسا ئىدى ،ئۇالرنىڭ گۇناھلىرىنى بىز چوقۇم
كەچۈرەتتۇق ،ئۇالرنى چوقۇم نازۇ -نېئمەتلىك جەننەتكە كىرگۈزەتتۇق﴿ .﴾65ئەگەر ئۇالر
تەۋراتقا ،ئىنجىلغا ۋە پەرۋەردىگارى تەرىپىدىن ئۇالرغا نازىل قىلىنغان باشقا كىتابالرغا ئەمەل
مائىدە سۈرىسى
قىلسا ئىدى ،ئۇالر چوقۇم ئۈستىلىرىدىن ۋە ئاياغلىرى ئاستىدىن يەر ئىدى (يەنى ئۇالرغا ئاسمان
زېمىندىن كەڭ رىزىق بېرىلەتتى) ،ئۇالردىن بىر جامائە (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ئىمانئېيتقانالر) توغرا يولدىدۇر .ئۇالرنىڭ نۇرغۇنلىرى نېمىدېگەن يامان ئىش قىلغۇچىالر!﴿﴾66
يەھۇدىيالرنىڭ« :اﷲ تائاالنىڭ قولى باغالغلىق» دېگەن سۆزى توغرىسىدا
ﷲ تائاال يەھۇدىيالرنىڭ (ئۇالرغا قىيامەت كۈنىگىچە ﷲ تائاالنىڭ لەنىتى بولسۇن!)
ﷲ تائاالنى بېخىل ۋە پېقىر ،ئۆزلىرىنى بولسا ،باي دەپ سۈپەتلىگەنلىكىدىن ،ﷲ تائاالنى
بېخىل دېمەكچى بولغانلىقىنى ۋە “ﷲ تائاالنىڭ قولى باغالقلىق” دېگەن سۆز بىلەن
ئىپادىلىگەنلىكىدىن خەۋەر بېرىدۇ .ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ بەدناملىرىدىن پاكتۇر.
ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە ئىبنى ئابباسنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ﷲ
تائاالنىڭ﴿ :يەھۇدىيالر« :ﷲ نىڭ قولى باغالغلىقتۇر (يەنى ﷲ بېخىلدۇر ياكى پېقىردۇر)»
دېدى﴾ دېگەن ئايىتىدە يەھۇدىيالر ﷲ تائاالنىڭ قولى باغالغلىق دېمەكچى ئەمەس ،بەلكى
ﷲ تائاال ئۆزىدىكى نەرسىنى چىڭ تۇتۇۋالىدىغان ،بېخىل دېمەكچى .ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ
بۇ سۆزلىرىدىن پاكتۇر ۋە ئۈستۈندۈر .مۇجاھىد ،ئىكرىمە ،قەتادە ،سۇددى ۋە زەھھاك
قاتارلىقالردىنمۇ شۇنداق رىۋايەت قىلىنغان.
زەھھاك ﷲ تائاالنىڭ﴿ :قولۇڭنى بوينۇڭغا باغلىۋالمىغىن (يەنى بېخىللىق قىلمىغىن)
قولۇڭنى تولىمۇ ئېچىپمۇ ئەتمىگىن (يەنى ئىسراپ قىلمىغىن)( ،ئۇنداق قىلساڭ ،پۇلسىز
قېلىپ) ماالمەتكە ،پۇشايمانغا قالىسەن﴾((( دېگەن ئايىتىنى ئوقۇپ :ﷲ تائاال بېخىللىقتىن
ۋە بەتخەجلىكتىن توسايدۇ .ﷲ بېخىللىقنى﴿ :قولۇڭنى بوينۇڭغا باغلىۋالمىغىن﴾ دەپ
ئىپادىلىگەن .لەنەتتەككۈر يەھۇدىيالرمۇ مۇشۇ سۆزنى ئىشلىتىپ ،بۇنىڭدىن بېخىللىق دېگەننى
كۆزدە تۇتقان -،دېگەن.
ئىكرىمە﴿ :يەھۇدىيالر« :ﷲ نىڭ قولى باغالغلىقتۇر (يەنى ﷲ بېخىلدۇر ياكى پېقىردۇر)»
دېدى﴾ دېگەن ئايەت فۇنھاس (ﷲ تائاال ئۇنىڭغا لەنەت قىلسۇن!) ئىسىملىك بىر يەھۇدىي
ھەققىدە چۈشكەن -،دېدى .يۇقىرىدىكى«﴿ :ﷲ بولسا ھەقىقەتەن پېقىر ،بىز بولساق
باي»﴾((( دېگۈچىنىڭ ئاشۇ يەھۇدىي ئىكەنلىكى ،ئۇ شۇنداق دېگەندە ،ئەبۇبەكرى سىددىق
رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ ئۇنى ئۇرغانلىقى يۇقىرىدا بايان قىلىنغان .ئۇالرنىڭ ئويدۇرۇپ تېپىۋالغان
يالغان ـ ياۋىداق سۆزلىرىگە ﷲ تائاال رەددىيە بېرىپ مۇنداق دەيدۇ﴿ :يەھۇدىيالرنىڭ قوللىرى
باغالنسۇن! ئۇالر بۇ سۆزلىرى سەۋەبلىك ﷲ نىڭ رەھمىتىدىن يىراق قىلىندى﴾ يەنى توقۇپ
چىقىپ دېگەن سۆزلىرى تۈپەيلىدىن قوللىرى باغلىنىپ لەنەت قىلىندى .دەرۋەقە ،ئۇالرغا
شۇنداق بولغان ،چۈنكى ئۇالردىكى بېخىللىق ،پىخسىقلىق ،ھەسەتخورلۇق ،قورقۇنچاقلىق ۋە
خارلىق ئىنتايىن ئېغىر بولغان.
((( ئىسرا سۈرىسى 29ـ ئايەت.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 181ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
319
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ياكى ئۇالرنىڭ پادىشاھلىقتىن نېسىۋىسى بارمۇ؟
(ھېچقانداق نېسىۋىسى يوق) ئەگەر بولىدىغان بولسا( ،زىيادە بېخىللىقتىن) ئۇالر كىشىلەرگە
قىلچىلىك نەرسە بەرمەيدۇ .ياكى ئۇالر ﷲ ئۆز پەزلىدىن كىشىلەرگە بەرگەن نەرسىگە (يەنى
مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا بېرىلگەن پەيغەمبەرلىككە) ھەسەت قىلىشامدۇ؟﴾((( ﴿ئۇالر خارلىقتا،
موھتاجلىقتا قالدى﴾(((.
اﷲ تائاالنىڭ قولى ئوچۇق ،سېخى ئىكەنلىكى
﴿ئەمەلدە ﷲ نىڭ ئىككى قولى ئوچۇقتۇر ،قانداق خالىسا شۇنداق رىزىق بېرىدۇ﴾ يەنى
ﷲ تائاال مەرھىمىتى كەڭ بولغان ئىنئام قىلغۇچى ،ھەرقانداق نەرسىنىڭ خەزىنىلىرىنى ئىلكىدە
تۇتقۇچىدۇر .ئۇ شۇنداق زاتتۇركى ،مەخلۇقلىرىدىكى ھەر بىر نېئمەت شېرىكى بولمىغان ئاشۇ
زاتنىڭ بەرگىنىدۇر .ئۇ زات بىزگە كېچە ـ كۈندۈزلىرىمىزدە ،سەپەرگە چىققانلىرىمىزدا ۋە ھەر
قانداق ئەھۋالىمىزدا ئېھتىياجلىق بولغان ھەممە نەرسىنى يارىتىپ بەرگەندۇر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ﷲ سىلەرگە سورىغان نەرسەڭالرنىڭ ھەممىسىنى
بەردى ،سىلەر ﷲ نىڭ نېمىتىنى ساناپ تۈگىتەلمەيسىلەر ،كاپىر ئادەم ،شەك ـ شۈبھىسىزكى،
زۇلۇم قىلغۇچىدۇر( ،ﷲ نىڭ نېئمەتلىرىگە) كۇفرىلىق قىلغۇچىدۇر﴾((( بۇ توغرۇلۇق كەلگەن
ئايەتلەر ناھايىتى كۆپتۇر.
ئىمام ئەھمەد ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق
دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :ﷲ تائاالنىڭ ئوڭ قولى لىقمۇلىق تولغان بولۇپ ،كېچە ـ
كۈندۈز سەرپ قىلىش ئۇنى كېمەيتىۋېتەلمەيدۇ .ئاسمان ۋە زېمىننى ياراتقاندىن بۇيان سەرپ
قىلغان نەرسىنىڭ مىقدارىنى ئويالڭالركى ،ئۇ ئوڭ قولىدىكى نېئمەتلەرنى كېمەيتىۋېتەلمىگەن،
ﷲ تائاالنىڭ ئەرشى سۇنىڭ ئۈستىدىدۇر .يەنە بىر قولىدا ئۆلچىگۈچى بار بولۇپ ،ئۇنىڭ
بىلەن كۆتۈرىدۇ ۋە چۈشۈرىدۇ»(((.
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم يەنە مۇنداق دەيدۇ« :ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ :سەرپ قىلغىن،
مەن ساڭا سەرپ قىلىمەن» .بۇ ھەدىسنى ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايەت قىلغان.
320
قۇرئاننىڭ يەھۇدىيالرنى تېخىمۇ بەك تانغۇچى ۋە ھەددىدىن ئاشقۇچى
قىلىدىغانلىقى
﴿پەرۋەدىگارىڭ تەرىپىدىن ساڭا نازىل قىلىنغان قۇرئان ئۇالرنىڭ كۆپچىلىكىدە يامانلىق
((( نىسا سۈرىسى 53ــــ 54ـ ئايەتلەر.
((( بەقەرە سۈرىسى 61ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئىبراھىم سۈرىسى 34ـ ئايەت.
((( يەنى ﷲ تائاال بەزى ئىنسانالرنىڭ رىزقىنى كەڭ ،بەزى ئىنسانالرنىڭ رىزقىنى تار قىلىدۇ.
مائىدە سۈرىسى
بىلەن كۇفرىنى ئاشۇرىدۇ (يەنى ئۇالرنىڭ ساڭا دۈشمەنلىكىنى ۋە قۇرئاننى ئىنكار قىلىشىنى
زىيادە قىلىدۇ)﴾ يەنى :ئى مۇھەممەد! ﷲ تائاال ساڭا ئاتا قىلغان (قۇرئاندىن ئىبارەت) نېئمەت
يەھۇدىي ۋە ئۇالرغا ئوخشىغان دۈشمەنلىرىڭگە نىسبەتەن بىر ئازابتۇر .ئۇنىڭ بىلەن مۆمىنلەر
قانچىكى بەك ئىشىنىدىغان ،بەك ئەمەل قىلىدىغان ،بەك پايدىلىنىدىغان بولسا ،بۇنىڭ ئەكسىچە
ساڭا ۋە ئۈممىتىڭگە ھەسەت قىلىدىغان كاپىرالرمۇ شۇنچىلىك بەك ھەددىدىن ئاشىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئۇ ئىمان كەلتۈرگەنلەرگە ھىدايەتتۇر ۋە (دىلالردىكى
شەك -شۈبھىگە) شىپادۇر ،ئىمان ئېيتمايدىغانالرنىڭ قۇالقلىرى (قۇرئاننى ئاڭالشتىن) ئېغىردۇر
(يەنى قۇرئاننىڭ دەۋىتىگە قۇالق سالمىغانالرنىڭ ۋە ئۇنىڭدىن يۈز ئۆرۈگەنلەرنىڭ گويا قۇالقلىرى
ئېغىردۇر) ،قۇرئان ئۇالرنىڭ (دىللىرىغا) كورلۇقتۇر (يەنى ئۇالر ھىدايەت نۇرىنى كۆرمەيدۇ) ،ئەنە
شۇالر يىراقتىن نىدا قىلىنغۇچىالردۇر (يەنى ئۇالر ھەقنى قوبۇل قىلماسلىقتا ئىمانغا يىراقتىن
چاقىرىلغان ،مۇساپىنىڭ يىراقلىقىدىن چاقىرىقنى ئاڭلىمىغان كىشىلەرگە ئوخشايدۇ)﴾(((﴿ ،بىز
مۆمىنلەرگە (يەنى ئۇالرنىڭ دىللىرىغا) شىپا ۋە رەھمەت بولىدىغان قۇرئان ئايەتلىرىنى نازىل
قىلىمىز ،قۇرئان كاپىرالرغا زىياندىن باشقىنى زىيادە قىلمايدۇ (يەنى ئۇالر قۇرئاننى تەستىق
قىلمىغانلىقتىن ،ئۇالرنىڭ كۇفرى تېخىمۇ ئاشىدۇ)﴾(((.
ﷲ تائاالنىڭ﴿ :بىز ئۇالرنىڭ ئارىسىغا قىيامەتكىچە داۋاملىشىدىغان ئۆچمەنلىك ۋە
دۈشمەنلىكنى سالدۇق﴾ دېگەن ئايىتىنىڭ مەنىسى ،ئۇالرنىڭ دىللىرى ھەرگىزمۇ بىرلەشمەستىن،
بەلكى ئۇالرنىڭ ئارىسىدىكى ئۆزئارا ئاداۋەت داۋاملىق مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ .چۈنكى ئۇالر ھەق
ئۈستىدە ئىتتىپاقلىشالمايدۇ .ئۇالر سەندىمۇ تېنىپ ،قارشىلىق قىلدى.
ياكى مۇسۇلمانالرغا يەھۇدىي ـ خىرىستىئانالردىن جىزيە (تۆلەم) ئالىدىغان نۇسرەت ئاتا
قىلىۋېتىشى مۇمكىن .شۇنداق بولغاندا يەھۇدىي ـ خىرىستىئانالرنى دوست تۇتۇۋالغان مۇناپىقالر
ئۇالرنى دوست تۇتقىنىغا ۋە ئۇالرغا يېقىنچىلىق قىلغىنىغا ،ھېچبىر پايدا زىيىنى بولمىغان
دوستلۇق ئورنىتىپ (زىيان تارتقىنىغا) پۇشايمان قىلغۇچىالردىن بولىدۇ .چۈنكى ﷲ تائاال
ئۇالرنىڭ يوشۇرۇن قىلغان دوستلۇقلىرىنى مۇشۇ دۇنيادىال مۆمىن بەندىلىرىگە ئاشكارىالپ،
ئۇالرنى رەسۋا قىلىدۇ .مۆمىن بەندىلەرگە ئۇالرنىڭ ئەپتى -بەشىرىسى ئاشكارىالنغاندا ،مۆمىن
بەندىلەر ئۇالرنىڭ ئۆزلىرىنى مۆمىن دەپ قەسەم ئىچىپ تۇرۇپ ،ئەمەلىيەتتە يالغانچى ،بوھتان
چاپلىغۇچى ئىكەنلىكىدىن ھەيران قالىدۇ.
شۇنىڭ ئۈچۈن ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ(﴿ :بۇ مۇناپىقالرنىڭ مۇسۇلمانالرغا قىلغان
ھىيلە -مىكىرى پاش قىلىنغاندا) مۆمىنلەر (بىر -بىرىگە)« :سىلەر بىلەن چوقۇم بىللە
ئىكەنلىكلىرىگە ﷲ نامى بىلەن قاتتىق قەسەم ئىچىشكەنلەرمۇ شۇ كىشىلەرمۇ؟» دەيدۇ.
ئۇالرنىڭ (يەنى مۇناپىقالرنىڭ) قىلغان ئەمەللىرى بىكار بولدى ،ئۇالر (دۇنيادا ۋە ئاخىرەتتە)
زىيان تارتقۇچى بولدى﴾.
مۇھەممەد ئىبنى ئىسھاق مۇنداق دەيدۇ :مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم بىلەن بىرىنچى بولۇپ
كېلىشىمنى بۇزغان قەبىلە بەنۇقەينۇقا قەبىلىسى ئىدى .ئاسىم ئىبنى ئۆمەر ئىبنى قەتادە
مۇنداق دەيدۇ :ئۇالر كېلىشىمنى بۇزغاندا ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۇالرنى قورشاۋغا ئالدى.
ئاخىرى ئۇالر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ھۆكۈم قىلىشىغا ماقۇل بولدى .ئۇالر پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ قولىغا چۈشكەندە ،ئابدۇلالھ ئىبنى ئۇبەي ئىبنى سەلۇل ئورنىدىن تۇرۇپ:
ئى مۇھەممەد! مېنىڭ دوستلىرىمغا ياخشىلىق قىلغان بولساڭ ،ئۇالر خەزرەج قەبىلىسى بىلەن
ئىتتىپاقداش ئىدى -،دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭغا جاۋاب قايتۇرمىغان ئىدى.
ئابدۇلالھ يەنە :ئى مۇھەممەد! دوستلىرىمغا ياخشىلىق قىلغان بولساڭ! -دېدى .پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭغا گەپ قىلماي يۈزىنى باشقا تەرەپكە ئۆرۈۋالدى .ئابدۇلالھ قولىنى پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ دۇبۇلغىسىنىڭ يانچۇقىغا كىرگۈزگەن ئىدى ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم
ئۇنىڭغا« :مېنى قويىۋەت» دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ قاتتىق غەزەپلەنگەنلىكىدىن
يۈزى تاتىرىپ كەتكەنىدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم يەنە« :ۋاي ساڭا! مېنى قويىۋەت» دېدى.
ئابدۇلالھ :ياق ،ﷲ نىڭ نامى بىلەن قەسەمكى ،مېنىڭ دوستلىرىمغا ياخشىلىق قىلىپ،
ئۇالردىن 400ساۋۇت دوبۇلغىسىز ۋە 300دۇبۇلغىلىق كىشىنى ماڭا بەرمىگىچە مەن سېنى
قويىۋەتمەيمەن .ئۇالر مېنى ھەر قانداق دۈشمەندىن قوغدىغان تۇرسا ،سەن ئۇالرنى بىردەمدىال
يوقىتىۋېتەمتىڭ؟ مەن كۈنلەرنىڭ بىرىدە (كاپىرالر غەلىبە قىلىپ) بىزگە پاالكەت كېلىشىدىن
قورقىمەن -،دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بۇنى ئاڭالپ« :ئۇالر سېنىڭ بولسۇن» دېدى.
309
ئۇبادە ئىبنى ۋەلىيدنىڭ سۆزلەپ بېرىشىچە :بەنۇقەينۇقا جەمەتى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم
بىلەن ئۇرۇشقاندا ئابدۇلالھ ئىبنى ئۇبەي ئۇالرنىڭ تەرىپىنى ئېلىپ تۇرىۋالدى .ئۇبادە ئىبنى
سامىت خەزرەچ قەبىلىسىنىڭ بەنى ئەۋف جەمەتىدىن بولۇپ ،ئۇمۇ بەنۇقەينۇقا بىلەن ئابدۇلالھ
ئىبنى ئۇبەيدەكال ئىتتىپاقداش ئىدى .ئۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ يېنىغا كېلىپ مۇنداق
دېدى :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! مەن ﷲ تائاالغا ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ئۇالر بىلەن
بولغان ئىتتىپاقداشلىقىمنى بىكار قىلغانلىقىمنى ،ﷲ تائاالنى ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرىنى ۋە
مۆمىنلەرنى دوست تۇتىدىغانلىقىمنى ،كاپىرالرنىڭ ئىتتىپاقداشلىقىدىن ،دوستلىقىدىن ئادا
ـ جۇدا بولغانلىقىمنى جاكاراليمەن .شۇنىڭ بىلەن ﷲ تائاالنىڭ﴿ :ئى مۆمىنلەر! يەھۇدىي
ۋە ناساراالرنى دوست تۇتماڭالر .ئۇالر بىر-بىرىنى دوست تۇتىدۇ .سىلەردىن كىمكى ئۇالرنى
دوست تۇتىدىكەن ،ئۇمۇ ئەنە شۇالردىن سانىلىدۇ ﴾...دېگەن ئايەتلىرى ئۇبادە ئىبنى سامىت
ۋە ئابدۇلالھ ئىبنى ئۇبەي ھەققىدە نازىل بولدى.
********
ﮜ ﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦﮧﮨ ﮩﮪﮫﮬ
ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ
ﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫ ﯬﯭﯮﯯ ﯰﯱ
ﯲﯳﯴ ﯵ ﯶﯷﯸﯹ ﯺﯻﯼﯽﯾ
310
ئى مۆمىنلەر! سىلەردىن كىمكى مۇرتەد بولىدىكەن ،ﷲ (ئۇنىڭ ئورنىغا) ﷲ
ئۇالرنى دوست تۇتىدىغان ،ئۇالرمۇ ﷲ نى دوست تۇتىدىغان ،مۆمىنلەرگە كۆيۈنىدىغان،
كاپىرالرغا شەپقەتسىز ،ﷲ نىڭ يولىدا جىھاد قىلىدىغان ۋە ماالمەت قىلغۇچىنىڭ ماالمىتىدىن
قورقمايدىغان بىر قەۋمنى كەلتۈرىدۇ .بۇ (يەنى يۇقىرىدىكى سۈپەتلەر بىلەن سۈپەتلىنىش)
ﷲ نىڭ پەزلىدۇركى( ،ﷲ) ئۇنى (بەندىلىرىدىن) خالىغان كىشىگە بېرىدۇ ،ﷲ (نىڭ
پەزلى) كەڭدۇر( ،ﷲ) ھەممىنى بىلگۈچىدۇر﴿ .﴾54شۈبھىسىزكى ،سىلەرنىڭ دوستۇڭالر
ﷲ دۇر ،ﷲ نىڭ رەسۇلىدۇر ۋە مۆمىنلەردۇركى ،مۆمىنلەر تەئدىل ئەركان بىلەن ناماز
ئۆتەيدۇ ،زاكات بېرىدۇ ،ئۇالر (ﷲ نىڭ ئەمرىگە) كەمتەرلىك بىلەن بويسۇنغۇچىالردۇر﴿.﴾55
كىمكى ﷲ نى ،ﷲ نىڭ پەيغەمبىرىنى ۋە مۆمىنلەرنى دوست تۇتىدىكەن( ،ئۇ ﷲ نىڭ
جامائەسىدىندۇر) ﷲ نىڭ جامائەسى (ئەلۋەتتە) غالىبتۇر﴿.﴾56
مۆمىنلەر دىندىن يانسا ،ئورنىغا باشقا بىر مىللەتنىڭ كەلتۈرۈلىدىغانلىقى
﴿ئى مۆمىنلەر! سىلەردىن كىمكى مۇرتەد بولىدىكەن ،ﷲ (ئۇنىڭ ئورنىغا) ﷲ ئۇالرنى
دوست تۇتىدىغان ،ئۇالرمۇ ﷲ نى دوست تۇتىدىغان ،مۆمىنلەرگە كۆيۈنىدىغان ،كاپىرالرغا
شەپقەتسىز ،ﷲ نىڭ يولىدا جىھاد قىلىدىغان ۋە ماالمەت قىلغۇچىنىڭ ماالمىتىدىن قورقمايدىغان
بىر قەۋمنى كەلتۈرىدۇ﴾ ﷲ تائاال بۇ ئايەتتە كىمكى ﷲ تائاالنىڭ دىنىنى ۋە شەرىئىتىنى
مائىدە سۈرىسى
تىكلەشتىن يۈز ئۆرۈسە ،ئۇنىڭ ئورنىغا ئۇنىڭدىنمۇ ياخشىراق ،كۈچلۈكرەك ۋە ئۇنىڭدىنمۇ
راۋۇرۇس ،دىنىي قېرىنداشلىرىغا كەمتەر ۋە رەھىمدىل ،دۈشمەنلىرىگە قەھرىلىك ۋە شەپقەتسىز،
ﷲ تائاالغا تائەت قىلىشتا ،ﷲ تائاالنىڭ قانۇنىنى ئىجرا قىلىشتا ،ياخشىلىققا بۇيرۇشتا،
يامانلىقتىن توسۇشتا ،ياخشى ئىشالرنى قىلىشتا ھەرقانداق توسقۇچىنىڭ توسالغۇسىغا پەرۋا
قىلمايدىغان ،ھەر قانداق تاپا ـ تەنە ۋە ماالمەت قىلغۇچىالرنىڭ ماالمىتىدىن قورقمايدىغان،
ھەقىقىي مۆمىنلەرنى ئالماشتۇرىۋېتىشكە ئۆز تائاالنىڭ قۇدرىتىنىڭ يېتىدىغانلىقىدىن خەۋەر
بېرىدۇ .ئەگەر ﷲ تائاال خالىسا ،بۇ ئۇنىڭغا تەس ئەمەس .بۇ تاكى قىيامەتكە قەدەر بىر
ئومۇمىي خىتابتۇر.
ﷲ تائاال بىرىنىڭ ئورنىغا يەنە بىرىنى ئېلىپ كېلەلەيدىغانلىقى توغرىسىدا مۇنداق
دەيدۇ﴿ :ئەگەر سىلەر (ﷲ نىڭ تائىتىدىن) يۈز ئۆرۈسەڭالر ،ﷲ سىلەرنىڭ ئورنۇڭالرغا باشقا
بىر قەۋمنى ئالماشتۇرىدۇ﴾(((﴿ ،ئاسمانالرنى ۋە زېمىننى ﷲ نىڭ ھەق ئاساستا ياراتقانلىقىنى
(يەنى بىكار ياراتمىغانلىقىنى) كۆرمىدىڭمۇ؟ ئەگەر ﷲ خالىسا( ،ئى ئىنسانالر!) سىلەرنى
يوق قىلىۋېتىپ (ئورنۇڭالرغا سىلەردىن ياخشى) يېڭى ئادەملەرنى يارىتىدۇ .بۇ ﷲ غا قىيىن
ئەمەس﴾(((.
﴿مۆمىنلەرگە كۆيۈنىدىغان ،كاپىرالرغا شەپقەتسىز ،ﷲ نىڭ يولىدا جىھاد قىلىدىغان ۋە
ماالمەت قىلغۇچىنىڭ ماالمىتىدىن قورقمايدىغان بىر قەۋمنى كەلتۈرىدۇ﴾ ﷲ تائاال ھەقىقىي
مۆمىنلەرنىڭ دىنى قېرىنداشلىرىغا كەمتەر ،كاپىالرغا قەھرىلىك بولىدىغانلىقى توغرىسىدا
مۇنداق دەيدۇ﴿ :مۇھەممەد ﷲ نىڭ رەسۇلىدۇر ،ئۇنىڭ بىلەن بىرگە بولغان مۆمىنلەر
كۇففارالرغا قاتتىقتۇر ،ئۆزئارا كۆيۈمچاندۇر﴾((( ۋە يەنە مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم“ :كۈلدۈرگۈچى”،
“كۈلۈمسىرىگۈچى”“ ،ئۇرۇشقۇچى” ياكى “جەڭ قىلغۇچى” دەپ سۈپەتلەنگەن .دېمەك ،ئۇ
دوستلىرىغا كۈلۈمسىرەيدۇ .دۈشمەنلىرى بىلەن ئۇرۇش قىلىدۇ.
ئىمام ئەھمەد ئەبۇزەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :دوستۇم
مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم مېنى يەتتە ئىشقا بۇيرۇغان ،ئۇالر :بىچارە ،مىسكىنلەرگە ئامراق
بولۇش ۋە ئۇالرغا يېقىنلىشىش ،تۇرمۇشتا ئۆزەمدىن تۆۋەندىكىلەرگە قاراش ۋە ئۈستۈنلەرگە
قارىماسلىق ،باشقىالر سىلەر ـ رەھىمنى مەندىن ئۈزۈپ قويسىمۇ ،ئۇالرغا سىلە ـ رەھىم قىلىش،
ھېچقانداق ئادەمدىن بىر نەرسە سورىماسلىق ،ئاچچىق بولسىمۇ ،ھەقنى سۆزلەش ،ﷲ يولىدا
ماالمەت قىلغۇچىنىڭ ماالمىتىدىن قورقماسلىق“ ،الھەۋلە ۋەال قۇۋۋەتە ئىلال بىلالھ” نى كۆپ
دېيىش قاتارلىقدۇر .سەۋەبى شۇكى ،ئۇالر ئەرشنىڭ ئاستىدىن چىققان ئەڭگۈشتەرلەردۇر.
سەھىھ ھەدىستە مۇنداق دېيىلگەن :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :مۆمىنگە ئۆزىنى ئۆزى
خارالش اليىق ئەمەس» دېگەندە ،ساھابىلەر :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! ئۆزىنى ئۆزى قانداق
خاراليدۇ؟ -دەپ سورىدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :ئۆزى كۆتۈرەلمەيدىغان ئېغىر سىناقالرنى
ئۆزىگە يۈكلىۋالىدۇ» دەپ جاۋاب بەردى.
((( مۇھەممەد سۈرىسى 38ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئىبراھىم سۈرىسى 19ــــ 20ـ ئايەتلەر.
((( فەتىھ سۈرىسى 29ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
311
﴿بۇ (يەنى يۇقىرىدىكى سۈپەتلەر بىلەن سۈپەتلىنىش) ﷲ نىڭ پەزلىدۇركى( ،ﷲ)
ئۇنى (بەندىلىرىدىن) خالىغان كىشىگە بېرىدۇ﴾ يەنى كىمكى يۇقىرىدىكى مۆمىنلەرنىڭ سۈپىتى
بىلەن سۈپەتلەنسە ،ئۇنىڭ بۇنداق سۈپەتلىنىشى چوقۇم ﷲ تائاالنىڭ ئۇنىڭغا ئاتا قىلغان
مەرھەمىتىدىندۇر﴿ .ﷲ (نىڭ پەزلى) كەڭدۇر( ،ﷲ) ھەممىنى بىلگۈچىدۇر﴾ يەنى كىمنىڭ
ﷲ تائاالنىڭ مەرھەمىتىگە اليىق بولىدىغانلىقىنى ﷲ تائاال ئوبدان بىلگۈچىدۇر.
﴿شۈبھىسىزكى ،سىلەرنىڭ دوستۇڭالر ﷲ دۇر ،ﷲ نىڭ رەسۇلىدۇر ۋە مۆمىنلەردۇركى،
مۆمىنلەر تەئدىل ئەركان بىلەن ناماز ئۆتەيدۇ ،زاكات بېرىدۇ﴾ يەنى يەھۇدىيالر سىلەرنىڭ
دوستۇڭالر ئەمەس ،سىلەرنىڭ دوستلۇقىڭالر ﷲ تائاالغا ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ۋە مۆمىنلەرگە
خاستۇر.
بۇ يەردىكى دوستلۇققا اليىق بولغان مۆمىنلەر :شېرىكى يوق بىرال ﷲ تائاالغا ئىبادەت
قىلىشتىن ئىبارەت ئىسالمنىڭ تۈۋرۈكلىرىنىڭ ئەڭ كاتتىسى بولغان نامازنى تولۇق ئوقۇغان،
پېقىر -مىسكىنلەرنىڭ ھەققى بولغان زاكاتنى بەرگەن مۆمىنلەردۇر.
﴿ئۇالر (ﷲ نىڭ ئەمرىگە) كەمتەرلىك بىلەن بويسۇنغۇچىالردۇر﴾ بەزىلەر بۇ ئايەتنى رۇكۇ
ھالىتىدە تۇرۇپ زاكات بىرىدۇ دەپ خاتا چۈشىنىپ قالغان ،ناۋادا شۇنداق دېيىلگەن بولسا،
زاكاتنى رۇكۇ قىلغان ھالەتتە بېرىش باشقا ھالەتتە بېرىشتىن ئەۋزەل بولغان بوالتتى .ئېتىبارغا
ئالغۇچىلىكى بار ئالىمالرنىڭ ھېچ بىرى بۇنداق دەپ قارىمىغان .ئۇنداق بولغان ئىكەن،
ئايەتنىڭ ئەسلى مەنىسى :پەرز نامازلىرىنى جامائەت بىلەن ئوقۇش ئۈچۈن ﷲ تائاالنىڭ
مەسچىتلىرىگە كېلىدۇ .زاكاتلىرىنى مۇسۇلمانالرنىڭ پايدىسىغا خەجلەيدۇ -،دېگەنلىك
بولىدۇ.
بۇ ئايەتلەرنىڭ نازىل بولۇش سەۋەبلىرى
يۇقىرىدا بۇ ئايەتلەرنىڭ ھەممىسىنىڭ ئۇبادە ئىبنى سامىت رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ
يەھۇدىيالرنىڭ ئىتتىپاقداشلىقىدىن ئادا ـ جۇدا بولۇپ ،ﷲ تائاالنى ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرىنى ۋە
مۆمىنلەرنى دوست تۇتۇشقا رازى بولغانلىقى ھەققىدە چۈشكەنلىكى بايان قىلىندى.
312
شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :كىمكى ﷲ نى ،ﷲ نىڭ پەيغەمبىرىنى ۋە مۆمىنلەرنى
دوست تۇتىدىكەن( ،ئۇ ﷲ نىڭ جامائەسىدىندۇر) ﷲ نىڭ جامائەسى (ئەلۋەتتە) غالىبتۇر﴾
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ﷲ (لەۋھۇلمەھپۇزغا)« :مەن ۋە مېنىڭ پەيغەمبەرلىرىم
چوقۇم غەلىبە قىلىمىز» دەپ يازدى ،ﷲ ھەقىقەتەن كۈچلۈكتۇر ،غالىبتۇر .ﷲ غا ۋە ئاخىرەت
كۈنىگە ئىشىنىدىغان بىر قەۋمنىڭ ﷲ بىلەن ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرى بىلەن قارشىالشقانالرنى –
ئۇالرنىڭ ئانىلىرى ،ئوغۇللىرى ،يا قېرىنداشلىرى ،يا ئۇرۇق -تۇغقانلىرى بولغان تەقدىردىمۇ
دوست تۇتقانلىقىنى كۆرمەيسەن (يەنى ئۇالرنى دوست تۇتۇشى مۇمكىن ئەمەس) ،ئەنەشۇالرنىڭ دىللىرىدا ﷲ ئىماننى مەھكەم قىلدى ۋە ئۆز دەرگاھىدىن بولغان روھ بىلەن ئۇالرنى
كۈچەيتتى ،ﷲ ئۇالرنى ئاستىدىن ئۆستەڭلەر ئېقىپ تۇرىدىغان جەننەتلەرگە كىرگۈزىدۇ ،ئۇالر
مائىدە سۈرىسى
جەننەتلەردە مەڭگۈ قالىدۇ ،ﷲ ئۇالردىن رازى بولىدۇ ،ﷲ دىن ئۇالرمۇ مەمنۇن بولىدۇ ،ئەنە
شۇالر ﷲ نىڭ قوشۇنىدۇر ،بىلىڭالركى ،ﷲ نىڭ قوشۇنى مەقسەتكە ئېرىشكۈچىلەردۇر﴾
يەنى ﷲ تائاالنىڭ ،ئۇنىڭ پەيغەمبىرى ۋە مۆمىنلەرنىڭ دوستلۇقىغا رازى بولغان ھەر قانداق
ئادەم دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە نىجاتلىق تاپقۇچى( ،دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە) نۇسرەت بېرىلگۈچىدۇر.
(((
********
ﯿﰀ ﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇﰈﰉﰊﰋ ﰌﰍﰎ ﰏ
ﰐﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗﭘ ﭙ ﭚ ﭛ
ﭜﭝﭞ
ئى مۆمىنلەر سىلەردىن ئىلگىرى كىتاب بېرىلگەنلەر (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر)
دىن دىنىڭالرنى مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلغانالرنى دوست قىلىۋالماڭالر .ئەگەر (ھەقىقىي)
مۆمىن بولساڭالر ،ﷲ دىن قورقۇڭالر﴿ .﴾57سىلەر نامازغا چاقىرغان (يەنى ئەزان ئېيتقان)
چېغىڭالردا ،ئۇالر نامازنى (ھەم سىلەرنى) مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلىدۇ ،بۇ شۇنىڭ ئۈچۈنكى،
ئۇالر (نامازنىڭ ھېكمىتىنى ۋە نامازنىڭ نەپسىنى پاكالشتىكى غايىسىنى) چۈشەنمەس
قەۋمدۇر﴿.﴾58
كاپىرالر بىلەن دوستلىشىشنىڭ مەنئىي قىلىنغانلىقى
﴿ئى مۆمىنلەر سىلەردىن ئىلگىرى كىتاب بېرىلگەنلەر (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر)
دىن دىنىڭالرنى مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلغانالرنى دوست قىلىۋالماڭالر﴾ يەنى بۇ ،دۇنيا
ۋە ئاخىرەتكە پايدىلىق مەنپەئەتلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ،پاك ئىسالم شەرىئەتلىرىگە ئەمەل
قىلىپ كېلىۋاتقانالرنىڭ ئەڭ ياخشى ئىش -ھەرىكەتلىرىنى مەسخىرە قىلىدىغان ،ئۇنى
ئۆزلىرىنىڭ بۇزۇق پىكىرلىرى ،ئويۇن -تاماشاسىغا سېلىشتۇرۇپ ،بىكار ئىشتىن ئىبارەت دەپ
قارايدىغان مۇشرىكالر ۋە يەھۇدىي ـ خىرىستىئانالردىن ئىبارەت ئىسالم دۈشمەنلىرىنى دوست
تۇتۇش ۋە ئۇالر بىلەن دوستلىشىشتىن يىرگەندۈرۈشتۇر.
﴿ئەگەر (ھەقىقىي) مۆمىن بولساڭالر ،ﷲ دىن قورقۇڭالر﴾ يەنى ئەگەر سىلەر ﷲ
تائاالنىڭ شەرىئىتىگە ئىشەنسەڭالر ،دىننى مەسخىرە قىلغان ،سىلەرگە ۋە دىنىڭالرغا
دۈشمەنلىك قىلغان كاپىرالرنى دوست تۇتۇشتا ﷲ تائاالدىن قورقۇڭالر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :مۆمىنلەر مۆمىنلەرنى قويۇپ كاپىرالرنى دوست
تۇتمىسۇن ،كىمكى شۇنداق قىلىدىكەن ،ئۇ ﷲ نىڭ دوستلۇقىغا ئېرىشەلمەيدۇ ،ئۇالردىن
قورقۇپ دوستلۇق ئىزھار قىلىشىڭالر بۇنىڭدىن مۇستەسنا .ﷲ سىلەرنى ئۆزىنىڭ ئازابىدىن
((( مۇجادەلە سۈرىسى 21ــــ 22ـ ئايەتلەر.
313
قورقۇتىدۇ ،ئاخىرى قايتىدىغان جاي ﷲ نىڭ دەرگاھىدۇر﴾(((.
كاپىرالرنىڭ ناماز ۋە ئەزاننى مەسخىرە قىلىدىغانلىقى
﴿سىلەر نامازغا چاقىرغان (يەنى ئەزان ئېيتقان) چېغىڭالردا ،ئۇالر نامازنى (ھەم سىلەرنى)
مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلىدۇ﴾ يەنى ئەقىل ئىگىلىرى ئۈچۈن ئەڭ ياخشى ئەمەللەرنىڭ بىرى
بولغان نامازغا چاقىرىپ ئەزان ئېيتقىنىڭالردا ،ئۇالر مەسخىرە قىلىشىدۇ .چۈنكى ئۇالر ﷲ
تائاالغا ئىبادەت قىلىشنىڭ مەنىسىنى ،شەرىئەتلىرىنى چۈشەنمەيدۇ .بۇنداق قىلىش شەيتاننىڭ
ئەگەشكۈچىلىرىنىڭ سۈپەتلىرى بولۇپ« :شەيتان ئەزاننى ئاڭلىغاندا ئۇنى ئاڭلىماسلىق ئۈچۈن
ئاۋازلىق ئوسۇرغان ھالەتتە تىكىۋېتىدۇ .ئەزان تۈگىگەندە قايتىپ كېلىدۇ .تەكبىر ئوقۇلسا،
يەنە قاچىدۇ .تەكبىر ئوقۇلۇپ بولغاندىن كېيىن بەندىنىڭ كۆڭلىگە بۇنى ئويال ،بۇنى ئەسلە
دەپ ۋەسۋەسە پەيدا قىلىپ ،قانچە رەكئەت ناماز ئوقۇغانلىقىنى بىلەلمەيدىغان قىلىپ قويۇش
ئۈچۈن قايتىپ كېلىدۇ .كىمكى شۇنداق ئىشقا دۇچ كەلسە ،ساالم بېرىشتىن بۇرۇن ئىككى
سەجدە قىلىۋەتسۇن» .بۇ ،ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايەت قىلغان ھەدىستۇر.
ئىمام زۆھرى مۇنداق دەيدۇ :ﷲ تائاال كىتابىدا ئەزان ئېيتىشنى تىلغا ئېلىپ مۇنداق
دەيدۇ﴿ :سىلەر نامازغا چاقىرغان (يەنى ئەزان ئېيتقان) چېغىڭالردا ،ئۇالر نامازنى (ھەم
سىلەرنى) مەسخىرە ۋە ئويۇنچۇق قىلىدۇ ،بۇ شۇنىڭ ئۈچۈنكى ،ئۇالر (نامازنىڭ ھېكمىتىنى ۋە
نامازنىڭ نەپسىنى پاكالشتىكى غايىسىنى) چۈشەنمەس قەۋمدۇر﴾ بۇنى ئىبنى ئەبۇھاتەم رىۋايەت
قىلغان.
*******
314
ﭟﭠﭡﭢﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨﭩﭪﭫ ﭬﭭﭮﭯﭰﭱ ﭲ
ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ
ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ
ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ
ﮩ ﮪ ﮫ ﮬﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ
ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ
(ئى مۇھەممەد!) ئېيتقىنكى ،ئى ئەھلى كىتاب (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر جامائەسى)!
پەقەت بىزنىڭ ﷲ غا ،بىزگە نازىل قىلىنغان كىتابقا (يەنى قۇرئانغا) ،بۇنىڭدىن ئىلگىرى
(پەيغەمبەرلەرگە) نازىل قىلىنغان كىتابالرغا ئىمان ئېيتقانلىقىمىز ئۈچۈن ۋە سىلەرنىڭ
كۆپچىلىكىڭالر پاسىق بولغانلىقىڭالر ئۈچۈن ،بىزنى ئەيىبلەمسىلەر؟»﴿( .﴾59ئى مۇھەممەد!)
((( ئال ئىمران سۈرىسى 28ـ ئايەت.
مائىدە سۈرىسى
ئېيىتقىنكى« ،سىلەرگە ﷲ نىڭ نەزىرىدىكى بۇنىڭدىنمۇ يامان جازانى ئېيتىپ بىرەيمۇ؟
(ئۇ شۇنداق) كىشىلەرنىڭ (جازاسىكى) ،ﷲ ئۇالرنى رەھمىتىدىن يىراق قىلدى ۋە ئۇالرغا
غەزەپ قىلدى ،ﷲ ئۇالرنىڭ بىر قىسمىنى مايمۇن ۋە چوشقا قىلدى ،بىر قىسمىنى شەيتانغا
ئىبادەت قىلىدىغان قىلدى ،ئەنە شۇالرنىڭ ئورنى ئەڭ ياماندۇر (يەنى دوزاختۇر)( ،ئۇالر)
توغرا يولدىن ئەڭ ئاداشقاندۇر»﴿( .﴾60يەھۇدىالرنىڭ مۇناپىقلىرى) يېنىڭالرغا كەلگەن
چاغدا ،بىز ئىمان ئېيتتۇق ،دەيدۇ ،ۋاھالەنكى ،ئۇالر (ئى مۇھەممەد! يېنىڭغا) كۇفرى بىلەن
كىرىپ ،كۇفرى بىلەن چىقىپ كەتتى (يەنى سەندىن ئاڭلىغان ئىلىمدىن پايدىالنمىدى).
ﷲ ئۇالرنىڭ يوشۇرغان نەرسىسىنى (يەنى نىفاقىنى ۋە كۇفرىنى) ئوبدان بىلىدۇ﴿.﴾61
ئۇالر (يەنى يەھۇدىيالر) نىڭ ئارىسىدىكى نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ گۇناھقا ،زۇلۇم سېلىشقا ۋە
ھارام يېيىشكە ئالدىرايدىغانلىقىنى كۆرىسەن ،ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرى نېمىدېگەن يامان﴿.﴾62
ئۇالرنىڭ زاھىتلىرى ،ئەھبارلىرى نېمىشقا ئۇالرنى يالغان سۆزلەشتىن ،ھارام يېيىشتىن توسمايدۇ؟
ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرى نېمىدېگەن يامان!﴿﴾63
مۆمىنلەر اﷲ تائاالغا ئىمان كەلتۈرگەنلىكى ئۈچۈن ئەھلى كىتابالرنىڭ
ئۇالرنى ئۆچ كۆرىدىغانلىقى
ﷲ تائاال بۇ ئايەتنىڭ بېشىدا مۇنداق دەيدۇ :ئى مۇھەممەد! سىلەرنى ،دىنىڭالرنى
مەسخىرە ۋە ئويۇن قىلىۋالغان ئەھلى كىتابالرغا ئېيتقىنكى«﴿ :ئى ئەھلى كىتاب! (يەنى
يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر جامائەسى) پەقەت بىزنىڭ ﷲ غا ،بىزگە نازىل قىلىنغان كىتابقا (يەنى
قۇرئانغا) بۇنىڭدىن ئىلگىرى (پەيغەمبەرلەرگە) نازىل قىلىنغان كىتابالرغا ئىمان ئېيتقانلىقىمىز
ئۈچۈن ۋە سىلەرنىڭ كۆپچىلىكىڭالر پاسىق بولغانلىقىڭالر ئۈچۈن ،بىزنى ئەيىبلەمسىلەر؟»﴾
يەنى سىلەرنىڭ بىزنى ئەيىبلەيدىغان بۇنىڭدىن باشقا بىر نەرسەڭالر بارمۇ؟ بۇ ئەيىب ئەمەس.
بۇنىڭدىن باشقا ئەيىبلەيدىغان باشقا بىر نەرسەڭالر يوق.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئۇالر مۆمىنلەرنى پەقەت غالىب ،مەدھىيىگە اليىق
ﷲ غا ئىمان ئېيتقانلىقلىرى ئۈچۈنال يامان كۆردى﴾(((﴿ ،ئۇالرنىڭ (پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنى)
يامان كۆرۈشى پەقەت ﷲ نىڭ ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىنىڭ ئۇالرنى ئۆز پەزلىدىن باي قىلغانلىقى
ئۈچۈندۇر﴾(((.
ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايەت قىلغان بىر ھەدىستە مۇنداق بايان قىلىنغان :ئىبنى
جەمىلنىڭ زاكات بېرىشنى يامان كۆرۈشى ،ئۇ ئەسلىدە پېقىر بولۇپ ،ﷲ تائاال ئۇنى باي
قىلغانلىقى ئۈچۈندۇر.
﴿سىلەرنىڭ كۆپچىلىكىڭالر پاسىق بولغانلىقىڭالر ئۈچۈن﴾ دېگەن ئايەت﴿ :بىزگە نازىل
قىلىنغان كىتابقا (يەنى قۇرئانغا) ،بۇنىڭدىن ئىلگىرى (پەيغەمبەرلەرگە) نازىل قىلىنغان كىتابالرغا
((( بۇرۇج سۈرىسى 8ـ ئايەت.
((( تەۋبە سۈرىسى 74ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
315
ئىمان ئېيتقانلىقىمىز﴾ دېگەن ئايەتكە باغلىنىشلىقتۇر .مەنىسى :سىلەرنىڭ كۆپچىلىكىڭالرنىڭ
پاسىق ئىكەنلىكىڭالرغا ئىشەنگەنلىكىمىز ئۈچۈن ،بىزنى يامان كۆرىسىلەر.
ئەھلى كىتابنىڭ قىيامەت كۈنىدە ئەڭ يامان ئازابقا اليىق بولىدىغانلىقى
﴿(ئى مۇھەممەد!) ئېيىتقىنكى« ،سىلەرگە ﷲ نىڭ نەزىرىدىكى بۇنىڭدىنمۇ يامان جازانى
ئېيتىپ بىرەيمۇ؟»﴾ يەنى سىلەرگە قىيامەت كۈنىدە ﷲ تائاالنىڭ دەرگاھىدىكى سىلەر
ئويلىغاندىنمۇ يامانراق جازانى ئېيتىپ بېرەيمۇ؟ شۇ جازاغا ئۇچرايدىغان كىشىلەر تۆۋەندىكى
ئايەتلەردە تەسۋىرلەنگەن سۈپەتلەر بىلەن سۈپەتلەنگەن كىشىلەردۇر:
﴿ﷲ ئۇالرنى رەھمىتىدىن يىراق قىلدى﴾ يەنى ﷲ تائاال ئۇالرنى ئۆز رەھمىتىدىن
قوغلىدى﴿ .ئۇالرغا غەزەپ قىلدى﴾ يەنى كېيىن كەچۈرۈۋەتمەيدىغان دەرىجىدە قاتتق غەزەپ
قىلدى﴿ .ﷲ ئۇالرنىڭ بىر قىسمىنى مايمۇن ۋە چوشقا قىلدى﴾ بۇ ئايەتنىڭ ئىزاھاتى بەقەرە
سۈرىسىدە بايان قىلىنغان ئىدى .ئەئراف سۈرىسىدە يەنە بىر قېتىم بايان قىلىنىدۇ.
سۇفيان سەۋرى ئابدۇلالھ ئىبنى مەسئۇد رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن مايمۇنالر ۋە چوشقىالر ھەققىدە :بۇالر ﷲ تائاال
سۈرىتىنى ئۆزگەرتىۋەتكەن ئىنسانالرمۇ؟ -دەپ سورالغاندا ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم مۇنداق
دەپ جاۋاب بەرگەن« :ﷲ تائاال بىر قەۋمنى ھاالك قىلىۋەتسە ياكى ئىنسان سۈرىتىدىن
ئۆزگەرتىۋەتسە ،ئۇالردىن نەسىل قالدۇرمىدى .ۋەھالەنكى ،ھازىرقى مايمۇن ۋە چوشقىالر
بۇرۇنال بار ئىدى» .بۇ ھەدىسنى ئىمام مۇسلىممۇ رىۋايەت قىلغان.
﴿بىر قىسمىنى شەيتانغا ئىبادەت قىلىدىغان قىلدى﴾ يەنى ئۇالردىن تاغۇتقا خىزمەت
قىلىدىغان ماالي ۋە خىزمەتچىلەرنى قىلغان .بۇنىڭ مەنىسى مۇنداق :ئى (بىزنىڭ يالغۇز
بىر ﷲ تائاالغا ئىبادەت قىلىشتەك پاك دىنىمىزغا تەنە قىلىدىغان) ئەھلى كىتابالر! قانداقمۇ
سىلەردىن بۇنداق ئىشالر سادىر بولىدۇ؟ ھالبۇكى ،سىلەردىن شۇ جىنايەتلەرنىڭ ھەممىسى
تېپىلىدىغان تۇرسا .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئەنە شۇالرنىڭ ئورنى ئەڭ ياماندۇر
(يەنى دوزاختۇر)﴾ يەنى سىلەر بىزنى يامان دەپ ئويلىغىنىڭالردىنمۇ بەكرەك ياماندۇرسىلەر.
﴿(ئۇالر) توغرا يولدىن ئەڭ ئاداشقاندۇر﴾ سىلەرگە تېگىشلىك بولغان شۇ ئورۇن ،سىلەر بىزگە
ئويلىغان يامان ئورۇندۇر.
316
ئىماننى ئاشكارىالپ ،كۇپۇرلۇقنى يوشۇرۇشنىڭ مۇناپىقالرنىڭ ئادەتلىرىدىن
ئىكەنلىكى
﴿(يەھۇدىالرنىڭ مۇناپىقلىرى) يېنىڭالرغا كەلگەن چاغدا ،بىز ئىمان ئېيتتۇق ،دەيدۇ،
ۋاھالەنكى ،ئۇالر (ئى مۇھەممەد! يېنىڭغا) كۇفرى بىلەن كىرىپ كۇفرى بىلەن چىقىپ كەتتى
(يەنى سەندىن ئاڭلىغان ئىلىمدىن پايدىالنمىدى)﴾ بۇ سۈپەت ئۇالرنىڭ ئىچىدىكى مۇناپىقالرنىڭ
مائىدە سۈرىسى
سۈپەتلىرى بولۇپ ،ئۇالر كۇپۇرلۇقنى قەلبلىرىدە ساقالپ ،تاشقى كۆرۈنۈشتە مۆمىنلەرگە ساختا
مۇئامىلە قىلىدۇ.
شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئۇالر (ئى مۇھەممەد! يېنىڭغا) كۇفرى بىلەن كىرىپ﴾
ئى مۇھەممەد! ئۇالر سېنىڭ قېشىڭغا كۇپرىنى كۆتۈرۈپ كىردى .لېكىن سەندىن ئاڭلىغان ئىلىم
ۋە ۋەز ـ نەسىھەتلەر ئۇالرغا كار قىلمىغان ھالەتتە يەنىال كۆڭۈللىرىدە ﴿كۇفرى بىلەن چىقىپ
كەتتى﴾.
﴿ﷲ ئۇالرنىڭ يوشۇرغان نەرسىسىنى (يەنى نىفاقىنى ۋە كۇفرىنى) ئوبدان بىلىدۇ﴾ يەنى
ئۇالر كۆڭلىدىكى كۇپۇرلۇقنى يوشۇرۇپ ،ساختىلىق قىلىپ ،ئىنسانالرغا باشقا بىر نەرسىنى
كۆرسەتكىنى بىلەن ،ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ كۆڭلىدىكىنى ۋە سىرلىرىنى بىلگۈچىدۇر .چۈنكى
ئاشكارا ۋە يوشۇرۇن نەرسىنىمۇ بىلگۈچى بولغان ﷲ ھەممىنى ئاشۇ ئىنسانالردىنمۇ ئوبدانراق
بىلىدۇ.
﴿ئۇالر (يەنى يەھۇدىيالر) نىڭ ئارىسىدىكى نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ گۇناھقا ،زۇلۇم سېلىشقا
ۋە ھارام يېيىشكە ئالدىرايدىغانلىقىنى كۆرىسەن﴾ يەنى ئۇالر گۇناھ ئىشالرغا ،ھارام قىلىنغان
نەرسىلەرگە ،كىشىلەرگە زىيانكەشلىك قىلىشقا ۋە باشقىالرنىڭ مال ـ مۈلكىنى يېۋىلىش قاتارلىق
چەكلەنگەن ئىشالرنى قىلىشقا ئالدىرايدۇ﴿ .ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرى نېمىدېگەن يامان﴾ يەنى
ئۇالرنىڭ زىيانكەشلىكى نېمىدېگەن يامان!
يەھۇدىي موللىالرنىڭ كىشىلەرنى يامان ئىشالردىن توسمىغانلىقى ئۈچۈن
ئەيىبلەنگەنلىكى
﴿ئۇالرنىڭ زاھىتلىرى ،ئەھبارلىرى نېمىشقا ئۇالرنى يالغان سۆزلەشتىن ،ھارام يېيىشتىن
توسمايدۇ؟﴾ يەنى ﷲ تائاالغا تەقۋادارلىق قىلىدىغان كىشىلەر ،ئالىمالر ئۇالرنى مۇنداق گۇناھ
ئىشالرنى قىلىشتىن توسسا بولماسمىدى؟ ﴿ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرى نېمىدېگەن يامان!﴾ ئەلى ئىبنى
ئەبۇتەلھە بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى
رىۋايەت قىلىدۇ :ﷲ تائاالغا تەقۋادارلىق قىلىدىغانالرنىڭ ۋە ئالىمالرنىڭ كىشىلەرنى گۇناھتىن
توسمىغانلىقلىرى نېمىدېگەن يامان!
ئىبنى جەرىر ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
قۇرئان كەرىمدە مۇشۇ ئايەتتىنمۇ بەكرەك كايىغان ئايەت يوقتۇر.
ئىبنى ئەبۇھاتەم يەھيا ئىبنى يەئمۇرنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ ئەلىي
ئىبنى ئەبۇتالىب خۇتبە ئوقۇپ ،ﷲ تائاالغا ھەمدۇسانا ئېيتقاندىن كېيىن مۇنداق دېدى :ئى
خااليىق! سىلەردىن ئىلگىرىكى كىشىلەر گۇناھ قىلغاندا ،ئۇالرنىڭ ئىچىدىكى تەقۋادارالر ۋە
ئالىمالر ئۇالرنى توسمىغاچقا ئۇالر گۇناھنى تېخىمۇ كۆپ قىلىۋەرگەن ،ئاخىرى ئۇالر ﷲ تائاالنىڭ
جازاسىغا ئۇچراپ ھاالك بولغان ئىدى .سىلەرگىمۇ ئۇالرغا كەلگەن ھاالكەتنىڭ كېلىپ قالماسلىقى
ئۈچۈن ياخشىلىققا بۇيرۇڭالر ،يامانلىقتىن توسۇڭالر! بىلىپ قويۇڭالركى ،ياخشىلىققا بۇيرۇش ۋە
317
يامانلىقتىن توسۇش ،رىزىقنى ئۈزۈپ قويمايدۇ ،ئەجەلنى يېقىنالشتۇرمايدۇ.
ئىمام ئەھمەد ئىبنى جەرىردىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ« :قايسى بىر مىللەتتە گۇناھ ئىشالرنى قىلىدىغان كىشىلەر بولسا ،ئۇ مىللەتنىڭ گۇناھ
قىلغۇچىالرنى توسۇش ئىمكانىيتى بار تۇرۇپ ،ئۇالرنى توسىمىسا ،ﷲ تائاال ئۇالرنى شۇ سەۋەبتىن
بىرەر بااليىئاپەت بىلەن جازااليدۇ».
ئىمام ئەبۇ داۋۇدمۇ ئىبنى جەرىرنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مەن پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى ئاڭلىدىم« :بىر كىشى بىر مىللەتنىڭ ئىچىدە گۇناھ
ئىشالرنى قىلسا ،شۇ مىللەت ئۇنى ئۆزگەرتىشكە قادىر تۇرۇپ ئۆزگەرتمەيدىكەن ،شۇ مىللەت
كىشىلىرىگە ئۆلۈم كېلىشتىن بۇرۇن ﷲ تائاال چوقۇم (ئۇالرنى) بىرەر بااليىئاپەت بىلەن
جازااليدۇ» .بۇنى ئىمام ئىبنى ماجەمۇ رىۋايەت قىلغان.
*******
ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ
ﯳ ﯴﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁ ﰂ
ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎﰏ ﰐ ﰑ
ﰒ ﰓﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﰘ ﰙ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ
ﭗﭘ ﭙﭚ ﭛﭜﭝﭞﭟﭠ ﭡﭢ
ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱﭲ ﭳ ﭴ
ﭵﭶﭷﭸ
318
يەھۇدىيالر« :ﷲ نىڭ قولى باغالغلىقتۇر (يەنى ﷲ بېخىلدۇر ياكى پېقىردۇر)» دېدى.
يەھۇدىيالرنىڭ قوللىرى باغالنسۇن! ئۇالر بۇ سۆزلىرى سەۋەبلىك ﷲ نىڭ رەھمىتىدىن يىراق
قىلىندى ،ئەمەلدە ﷲ نىڭ ئىككى قولى ئوچۇقتۇر ،قانداق خالىسا شۇنداق رىزىق بېرىدۇ،
پەرۋەدىگارىڭ تەرىپىدىن ساڭا نازىل قىلىنغان قۇرئان ئۇالرنىڭ كۆپچىلىكىدە يامانلىق بىلەن
كۇفرىنى ئاشۇرىدۇ (يەنى ئۇالرنىڭ ساڭا دۈشمەنلىكىنى ۋە قۇرئاننى ئىنكار قىلىشىنى زىيادە
قىلىدۇ) .بىز ئۇالرنىڭ ئارىسىغا قىيامەتكىچە داۋاملىشىدىغان ئۆچمەنلىك ۋە دۈشمەنلىكنى
سالدۇق ،ئۇالر ھەرقاچان (رەسۇلۇلالھقا قارشى) ئۇرۇش ئوتىنى ياقماقچى بولسا ،ﷲ ئۇنى
ئۆچۈرىدۇ ،ئۇالر يەر يۈزىدە (ئىسالمغا سۈيقەست قىلىش ۋە مۇسۇلمانالر ئارىسىدا پىتنە قوزغاش
بىلەن) بۇزغۇنچىلىق قىلىپ يۈرىدۇ ،ﷲ بۇزغۇنچىلىق قىلغۇچىالرنى ياقتۇرمايدۇ﴿ .﴾64ئەگەر
ئەھلى كىتاب (يەنى يەھۇدىيالر ۋە ناساراالر) (ﷲ غا ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرىگە ھەقىقىي) ئىمان
ئېيتسا ۋە (ﷲ چەكلىگەن ئىشالردىن) پەرھىز قىلسا ئىدى ،ئۇالرنىڭ گۇناھلىرىنى بىز چوقۇم
كەچۈرەتتۇق ،ئۇالرنى چوقۇم نازۇ -نېئمەتلىك جەننەتكە كىرگۈزەتتۇق﴿ .﴾65ئەگەر ئۇالر
تەۋراتقا ،ئىنجىلغا ۋە پەرۋەردىگارى تەرىپىدىن ئۇالرغا نازىل قىلىنغان باشقا كىتابالرغا ئەمەل
مائىدە سۈرىسى
قىلسا ئىدى ،ئۇالر چوقۇم ئۈستىلىرىدىن ۋە ئاياغلىرى ئاستىدىن يەر ئىدى (يەنى ئۇالرغا ئاسمان
زېمىندىن كەڭ رىزىق بېرىلەتتى) ،ئۇالردىن بىر جامائە (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ئىمانئېيتقانالر) توغرا يولدىدۇر .ئۇالرنىڭ نۇرغۇنلىرى نېمىدېگەن يامان ئىش قىلغۇچىالر!﴿﴾66
يەھۇدىيالرنىڭ« :اﷲ تائاالنىڭ قولى باغالغلىق» دېگەن سۆزى توغرىسىدا
ﷲ تائاال يەھۇدىيالرنىڭ (ئۇالرغا قىيامەت كۈنىگىچە ﷲ تائاالنىڭ لەنىتى بولسۇن!)
ﷲ تائاالنى بېخىل ۋە پېقىر ،ئۆزلىرىنى بولسا ،باي دەپ سۈپەتلىگەنلىكىدىن ،ﷲ تائاالنى
بېخىل دېمەكچى بولغانلىقىنى ۋە “ﷲ تائاالنىڭ قولى باغالقلىق” دېگەن سۆز بىلەن
ئىپادىلىگەنلىكىدىن خەۋەر بېرىدۇ .ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ بەدناملىرىدىن پاكتۇر.
ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە ئىبنى ئابباسنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ﷲ
تائاالنىڭ﴿ :يەھۇدىيالر« :ﷲ نىڭ قولى باغالغلىقتۇر (يەنى ﷲ بېخىلدۇر ياكى پېقىردۇر)»
دېدى﴾ دېگەن ئايىتىدە يەھۇدىيالر ﷲ تائاالنىڭ قولى باغالغلىق دېمەكچى ئەمەس ،بەلكى
ﷲ تائاال ئۆزىدىكى نەرسىنى چىڭ تۇتۇۋالىدىغان ،بېخىل دېمەكچى .ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ
بۇ سۆزلىرىدىن پاكتۇر ۋە ئۈستۈندۈر .مۇجاھىد ،ئىكرىمە ،قەتادە ،سۇددى ۋە زەھھاك
قاتارلىقالردىنمۇ شۇنداق رىۋايەت قىلىنغان.
زەھھاك ﷲ تائاالنىڭ﴿ :قولۇڭنى بوينۇڭغا باغلىۋالمىغىن (يەنى بېخىللىق قىلمىغىن)
قولۇڭنى تولىمۇ ئېچىپمۇ ئەتمىگىن (يەنى ئىسراپ قىلمىغىن)( ،ئۇنداق قىلساڭ ،پۇلسىز
قېلىپ) ماالمەتكە ،پۇشايمانغا قالىسەن﴾((( دېگەن ئايىتىنى ئوقۇپ :ﷲ تائاال بېخىللىقتىن
ۋە بەتخەجلىكتىن توسايدۇ .ﷲ بېخىللىقنى﴿ :قولۇڭنى بوينۇڭغا باغلىۋالمىغىن﴾ دەپ
ئىپادىلىگەن .لەنەتتەككۈر يەھۇدىيالرمۇ مۇشۇ سۆزنى ئىشلىتىپ ،بۇنىڭدىن بېخىللىق دېگەننى
كۆزدە تۇتقان -،دېگەن.
ئىكرىمە﴿ :يەھۇدىيالر« :ﷲ نىڭ قولى باغالغلىقتۇر (يەنى ﷲ بېخىلدۇر ياكى پېقىردۇر)»
دېدى﴾ دېگەن ئايەت فۇنھاس (ﷲ تائاال ئۇنىڭغا لەنەت قىلسۇن!) ئىسىملىك بىر يەھۇدىي
ھەققىدە چۈشكەن -،دېدى .يۇقىرىدىكى«﴿ :ﷲ بولسا ھەقىقەتەن پېقىر ،بىز بولساق
باي»﴾((( دېگۈچىنىڭ ئاشۇ يەھۇدىي ئىكەنلىكى ،ئۇ شۇنداق دېگەندە ،ئەبۇبەكرى سىددىق
رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ ئۇنى ئۇرغانلىقى يۇقىرىدا بايان قىلىنغان .ئۇالرنىڭ ئويدۇرۇپ تېپىۋالغان
يالغان ـ ياۋىداق سۆزلىرىگە ﷲ تائاال رەددىيە بېرىپ مۇنداق دەيدۇ﴿ :يەھۇدىيالرنىڭ قوللىرى
باغالنسۇن! ئۇالر بۇ سۆزلىرى سەۋەبلىك ﷲ نىڭ رەھمىتىدىن يىراق قىلىندى﴾ يەنى توقۇپ
چىقىپ دېگەن سۆزلىرى تۈپەيلىدىن قوللىرى باغلىنىپ لەنەت قىلىندى .دەرۋەقە ،ئۇالرغا
شۇنداق بولغان ،چۈنكى ئۇالردىكى بېخىللىق ،پىخسىقلىق ،ھەسەتخورلۇق ،قورقۇنچاقلىق ۋە
خارلىق ئىنتايىن ئېغىر بولغان.
((( ئىسرا سۈرىسى 29ـ ئايەت.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 181ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
319
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ياكى ئۇالرنىڭ پادىشاھلىقتىن نېسىۋىسى بارمۇ؟
(ھېچقانداق نېسىۋىسى يوق) ئەگەر بولىدىغان بولسا( ،زىيادە بېخىللىقتىن) ئۇالر كىشىلەرگە
قىلچىلىك نەرسە بەرمەيدۇ .ياكى ئۇالر ﷲ ئۆز پەزلىدىن كىشىلەرگە بەرگەن نەرسىگە (يەنى
مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا بېرىلگەن پەيغەمبەرلىككە) ھەسەت قىلىشامدۇ؟﴾((( ﴿ئۇالر خارلىقتا،
موھتاجلىقتا قالدى﴾(((.
اﷲ تائاالنىڭ قولى ئوچۇق ،سېخى ئىكەنلىكى
﴿ئەمەلدە ﷲ نىڭ ئىككى قولى ئوچۇقتۇر ،قانداق خالىسا شۇنداق رىزىق بېرىدۇ﴾ يەنى
ﷲ تائاال مەرھىمىتى كەڭ بولغان ئىنئام قىلغۇچى ،ھەرقانداق نەرسىنىڭ خەزىنىلىرىنى ئىلكىدە
تۇتقۇچىدۇر .ئۇ شۇنداق زاتتۇركى ،مەخلۇقلىرىدىكى ھەر بىر نېئمەت شېرىكى بولمىغان ئاشۇ
زاتنىڭ بەرگىنىدۇر .ئۇ زات بىزگە كېچە ـ كۈندۈزلىرىمىزدە ،سەپەرگە چىققانلىرىمىزدا ۋە ھەر
قانداق ئەھۋالىمىزدا ئېھتىياجلىق بولغان ھەممە نەرسىنى يارىتىپ بەرگەندۇر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ﷲ سىلەرگە سورىغان نەرسەڭالرنىڭ ھەممىسىنى
بەردى ،سىلەر ﷲ نىڭ نېمىتىنى ساناپ تۈگىتەلمەيسىلەر ،كاپىر ئادەم ،شەك ـ شۈبھىسىزكى،
زۇلۇم قىلغۇچىدۇر( ،ﷲ نىڭ نېئمەتلىرىگە) كۇفرىلىق قىلغۇچىدۇر﴾((( بۇ توغرۇلۇق كەلگەن
ئايەتلەر ناھايىتى كۆپتۇر.
ئىمام ئەھمەد ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق
دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ« :ﷲ تائاالنىڭ ئوڭ قولى لىقمۇلىق تولغان بولۇپ ،كېچە ـ
كۈندۈز سەرپ قىلىش ئۇنى كېمەيتىۋېتەلمەيدۇ .ئاسمان ۋە زېمىننى ياراتقاندىن بۇيان سەرپ
قىلغان نەرسىنىڭ مىقدارىنى ئويالڭالركى ،ئۇ ئوڭ قولىدىكى نېئمەتلەرنى كېمەيتىۋېتەلمىگەن،
ﷲ تائاالنىڭ ئەرشى سۇنىڭ ئۈستىدىدۇر .يەنە بىر قولىدا ئۆلچىگۈچى بار بولۇپ ،ئۇنىڭ
بىلەن كۆتۈرىدۇ ۋە چۈشۈرىدۇ»(((.
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم يەنە مۇنداق دەيدۇ« :ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ :سەرپ قىلغىن،
مەن ساڭا سەرپ قىلىمەن» .بۇ ھەدىسنى ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايەت قىلغان.
320
قۇرئاننىڭ يەھۇدىيالرنى تېخىمۇ بەك تانغۇچى ۋە ھەددىدىن ئاشقۇچى
قىلىدىغانلىقى
﴿پەرۋەدىگارىڭ تەرىپىدىن ساڭا نازىل قىلىنغان قۇرئان ئۇالرنىڭ كۆپچىلىكىدە يامانلىق
((( نىسا سۈرىسى 53ــــ 54ـ ئايەتلەر.
((( بەقەرە سۈرىسى 61ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئىبراھىم سۈرىسى 34ـ ئايەت.
((( يەنى ﷲ تائاال بەزى ئىنسانالرنىڭ رىزقىنى كەڭ ،بەزى ئىنسانالرنىڭ رىزقىنى تار قىلىدۇ.
مائىدە سۈرىسى
بىلەن كۇفرىنى ئاشۇرىدۇ (يەنى ئۇالرنىڭ ساڭا دۈشمەنلىكىنى ۋە قۇرئاننى ئىنكار قىلىشىنى
زىيادە قىلىدۇ)﴾ يەنى :ئى مۇھەممەد! ﷲ تائاال ساڭا ئاتا قىلغان (قۇرئاندىن ئىبارەت) نېئمەت
يەھۇدىي ۋە ئۇالرغا ئوخشىغان دۈشمەنلىرىڭگە نىسبەتەن بىر ئازابتۇر .ئۇنىڭ بىلەن مۆمىنلەر
قانچىكى بەك ئىشىنىدىغان ،بەك ئەمەل قىلىدىغان ،بەك پايدىلىنىدىغان بولسا ،بۇنىڭ ئەكسىچە
ساڭا ۋە ئۈممىتىڭگە ھەسەت قىلىدىغان كاپىرالرمۇ شۇنچىلىك بەك ھەددىدىن ئاشىدۇ.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئۇ ئىمان كەلتۈرگەنلەرگە ھىدايەتتۇر ۋە (دىلالردىكى
شەك -شۈبھىگە) شىپادۇر ،ئىمان ئېيتمايدىغانالرنىڭ قۇالقلىرى (قۇرئاننى ئاڭالشتىن) ئېغىردۇر
(يەنى قۇرئاننىڭ دەۋىتىگە قۇالق سالمىغانالرنىڭ ۋە ئۇنىڭدىن يۈز ئۆرۈگەنلەرنىڭ گويا قۇالقلىرى
ئېغىردۇر) ،قۇرئان ئۇالرنىڭ (دىللىرىغا) كورلۇقتۇر (يەنى ئۇالر ھىدايەت نۇرىنى كۆرمەيدۇ) ،ئەنە
شۇالر يىراقتىن نىدا قىلىنغۇچىالردۇر (يەنى ئۇالر ھەقنى قوبۇل قىلماسلىقتا ئىمانغا يىراقتىن
چاقىرىلغان ،مۇساپىنىڭ يىراقلىقىدىن چاقىرىقنى ئاڭلىمىغان كىشىلەرگە ئوخشايدۇ)﴾(((﴿ ،بىز
مۆمىنلەرگە (يەنى ئۇالرنىڭ دىللىرىغا) شىپا ۋە رەھمەت بولىدىغان قۇرئان ئايەتلىرىنى نازىل
قىلىمىز ،قۇرئان كاپىرالرغا زىياندىن باشقىنى زىيادە قىلمايدۇ (يەنى ئۇالر قۇرئاننى تەستىق
قىلمىغانلىقتىن ،ئۇالرنىڭ كۇفرى تېخىمۇ ئاشىدۇ)﴾(((.
ﷲ تائاالنىڭ﴿ :بىز ئۇالرنىڭ ئارىسىغا قىيامەتكىچە داۋاملىشىدىغان ئۆچمەنلىك ۋە
دۈشمەنلىكنى سالدۇق﴾ دېگەن ئايىتىنىڭ مەنىسى ،ئۇالرنىڭ دىللىرى ھەرگىزمۇ بىرلەشمەستىن،
بەلكى ئۇالرنىڭ ئارىسىدىكى ئۆزئارا ئاداۋەت داۋاملىق مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ .چۈنكى ئۇالر ھەق
ئۈستىدە ئىتتىپاقلىشالمايدۇ .ئۇالر سەندىمۇ تېنىپ ،قارشىلىق قىلدى.
You have read 1 text from Uygur literature.
Çirattagı - Tefsir İbni Kesir - 02 - 28
- Büleklär
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 01Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 1852Unikal süzlärneñ gomumi sanı 104428.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 02Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 1762Unikal süzlärneñ gomumi sanı 91230.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 03Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3701Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141431.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.2 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 04Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3870Unikal süzlärneñ gomumi sanı 125333.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 05Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3685Unikal süzlärneñ gomumi sanı 134732.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 06Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3717Unikal süzlärneñ gomumi sanı 143431.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 07Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3684Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140931.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 08Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3666Unikal süzlärneñ gomumi sanı 144233.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.2 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 09Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3695Unikal süzlärneñ gomumi sanı 136532.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 10Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3745Unikal süzlärneñ gomumi sanı 143733.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 11Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3751Unikal süzlärneñ gomumi sanı 132333.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 12Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3818Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135433.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 13Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3831Unikal süzlärneñ gomumi sanı 145532.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 14Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3741Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138334.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 15Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3745Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135331.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 16Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3653Unikal süzlärneñ gomumi sanı 149832.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 17Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3747Unikal süzlärneñ gomumi sanı 141734.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 18Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3807Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142432.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 19Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3785Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142131.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 20Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3698Unikal süzlärneñ gomumi sanı 148232.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 21Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3614Unikal süzlärneñ gomumi sanı 130930.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 22Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3779Unikal süzlärneñ gomumi sanı 154831.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 23Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3735Unikal süzlärneñ gomumi sanı 156733.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 24Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3723Unikal süzlärneñ gomumi sanı 144332.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 25Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3790Unikal süzlärneñ gomumi sanı 149131.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 26Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3724Unikal süzlärneñ gomumi sanı 146329.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.42.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 27Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3705Unikal süzlärneñ gomumi sanı 153532.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 28Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3755Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140232.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 29Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3724Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137233.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 30Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3771Unikal süzlärneñ gomumi sanı 137030.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 31Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3688Unikal süzlärneñ gomumi sanı 149731.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 32Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3738Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139633.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 33Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3786Unikal süzlärneñ gomumi sanı 138433.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 34Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3662Unikal süzlärneñ gomumi sanı 146130.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 35Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3673Unikal süzlärneñ gomumi sanı 145834.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 36Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3724Unikal süzlärneñ gomumi sanı 148732.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 37Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3673Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140233.9 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 38Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3735Unikal süzlärneñ gomumi sanı 147030.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.2 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 39Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3636Unikal süzlärneñ gomumi sanı 135433.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 40Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3654Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140333.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 41Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3653Unikal süzlärneñ gomumi sanı 143930.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 42Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3747Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139230.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.2 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 43Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3729Unikal süzlärneñ gomumi sanı 128335.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.58.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 44Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3685Unikal süzlärneñ gomumi sanı 136536.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.56.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 45Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3580Unikal süzlärneñ gomumi sanı 148032.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 46Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3683Unikal süzlärneñ gomumi sanı 146732.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 47Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3731Unikal süzlärneñ gomumi sanı 145132.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.2 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 48Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3675Unikal süzlärneñ gomumi sanı 150131.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 49Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3782Unikal süzlärneñ gomumi sanı 149130.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 50Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3763Unikal süzlärneñ gomumi sanı 151729.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.3 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 51Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3585Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142931.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 52Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3773Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142129.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.42.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.49.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 53Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3740Unikal süzlärneñ gomumi sanı 144230.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 54Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3631Unikal süzlärneñ gomumi sanı 151733.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.9 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 55Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3732Unikal süzlärneñ gomumi sanı 147931.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.52.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 56Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3635Unikal süzlärneñ gomumi sanı 152329.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.42.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 57Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3711Unikal süzlärneñ gomumi sanı 144432.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.5 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 58Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3614Unikal süzlärneñ gomumi sanı 142933.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.48.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 59Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3646Unikal süzlärneñ gomumi sanı 146033.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.45.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 60Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3726Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139732.3 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 61Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3726Unikal süzlärneñ gomumi sanı 140833.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.47.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 62Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3739Unikal süzlärneñ gomumi sanı 139533.2 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.46.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 63Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3741Unikal süzlärneñ gomumi sanı 153330.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.44.4 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.50.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 64Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3761Unikal süzlärneñ gomumi sanı 145631.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.43.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.51.6 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Tefsir İbni Kesir - 02 - 65Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 986Unikal süzlärneñ gomumi sanı 52045.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.60.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.66.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.