Tefsir İbni Kesir - 02 - 14

زىيىنىغا قىلىدۇ (يەنى ئۇنىڭ ۋابالىنى ئۆزى تارتىدۇ) .ﷲ ھەممىنى بىلگۈچىدۇر،
ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر﴿ .﴾111كىمكى بىر كىچىك گۇناھ ياكى بىر
چوڭ گۇناھ قىلىپ قويۇپ ،ئۇنى بىگۇناھ ئادەمگە چاپلىسا ،ئۇ شۇ بوھتاننى ۋە
ئوپئوچۇق بىر گۇناھنى ئۆزىگە يۈكلىۋالغان بولىدۇ﴿( .﴾112ئى مۇھەممەد!) ئەگەر
ساڭا ﷲ نىڭ پەزلى ۋە رەھمىتى بولمىسا ئىدى ،ئۇالردىن بىر گۇرۇھ ئادەم چوقۇم
سېنى ئازدۇرۇشنى قەستلەيتتى؛ ئۇالر پەقەت ئۆزلىرىنى ئازدۇرىدۇ ،ساڭا قىلچە زىيان
يەتكۈزەلمەيدۇ .ﷲ ساڭا كىتابنى (يەنى قۇرئاننى) ۋە ھېكمەتنى (يەنى سۈننەتنى)
نازىل قىلدى ،ساڭا سەن بىلمىگەن نەرسىلەرنى (يەنى شەرىئەت ئەھكاملىرىنى ۋە
غەيب ئىشالرنى) بىلدۈردى .ﷲ نىڭ ساڭا پەزلى چوڭدۇر﴿.﴾113

نىسا سۈرىسى

تەۋبە قىلىشقا ۋە مەغپىرەت تىلەشكە رىغبەتلەندۈرۈش ،گۇناھ قىلغان ياكى
گۇناھىنى باشقىالرغا دۆڭگەپ قويغان ئادەمگە قىلىنغان ئاگاھالندۇرۇش
توغرىسىدا
ﷲ تائاال (مەيلى قانداق گۇناھ قىلغان بولسۇن) گۇناھىدىن تەۋبە قىلغان كىشىنىڭ
تەۋبىسىنى قوبۇل قىلىدىغانلىقىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دەيدۇ﴿ :كىمكى بىرەر يامانلىق
ياكى ئۆزىگە بىرەر زۇلۇم قىلىپ قويۇپ ،ئاندىن ﷲ دىن مەغپىرەت تەلەپ قىلسا ،ئۇ ﷲ نىڭ
مەغپىرەت قىلغۇچى ،ناھايىتى مېھرىبان ئىكەنلىكىنى كۆرىدۇ﴾.

ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇمانىڭ بۇ ئايەت توغرىسىدا مۇنداق
دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ﷲ تائاال بەندىلىرىگە ئۆزىنىڭ كەچۈرىدىغانلىقىنى ،جازا
بېرىشكە ئالدىراپ كەتمەيدىغانلىقىنى ،سېخى ،رەھمىتىنىڭ كەڭرى ئىكەنلىكىنى ۋە گۇناھالرنى
كەچۈرىدىغانلىقىنى بايان قىلدى .ھەر قانداق ئادەم (كىچىك ياكى چوڭ بولسۇن) بىر گۇناھ
قىلسا ،ئاندىن ﷲ تائاالدىن گۇناھىنىڭ كەچۈرۈم قىلىنىشىنى تىلىسە ،ئۇنىڭ گۇناھلىرى
ئاسمان ـ زېمىن ۋە تاغالردىن چوڭ بولسىمۇ ،ئۇ ﷲ تائاالنىڭ گۇناھالرنى كەچۈرگۈچى ۋە
ناھايىتى مېھرىبان ئىكەنلىكىنى كۆرىدۇ.
ئىمام ئەھمەد ئەلى رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مەن
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن بىر نەرسىنى ئاڭلىسام ،ﷲ تائاال ماڭا ئۇ نەرسىدىن ئۆزى خالىغان
بويىچە مەنپەئەت بېرىدۇ .ئەبۇبەكرى ماڭا پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ« :مۇسۇلمان كىشى
گۇناھتىن بىرنى قىلىپ قويۇپ ،ئاندىن تاھارەت ئېلىپ ،ئىككى رەكئەت ناماز ئوقۇپ ،ﷲ
تائاالدىن گۇناھىنى كەچۈرۈۋېتىشنى تىلىسە ،ﷲ تائاال ئۇنىڭ گۇناھىنى كەچۈرۈۋېتىدۇ»
دەپ ،بۇ ئىككى ئايەتنى ئوقۇغانلىقىنى رىۋايەت قىلىپ بەردى﴿ :كىمكى بىرەر يامانلىق ياكى
ئۆزىگە بىرەر زۇلۇم قىلىپ قويۇپ ،ئاندىن ﷲ دىن مەغپىرەت تەلەپ قىلسا﴿ ،﴾...تەقۋادارالر
يامان بىر گۇناھ قىلىپ قالسا ياكى ئۆزلىرىگە زۇلۇم قىلسا ،ﷲ نى ياد ئېتىدۇ .گۇناھلىرى
ئۈچۈن مەغپىرەت تەلەپ قىلىدۇ ،گۇناھنى كەچۈرىدىغان ﷲ دىن باشقا كىم بار؟﴾(((.
﴿كىمكى( ،قەستەن) بىرەر گۇناھ قىلسا ،ئۇنى ئۆزىنىڭ زىيىنىغا قىلىدۇ (يەنى ئۇنىڭ
ۋابالىنى ئۆزى تارتىدۇ)﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :بىر ئادەم يەنە بىر ئادەمنىڭ

گۇناھىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ﴾((( يەنى بىر كىشى يەنە بىر كىشىنى قۇتۇلدۇرالمايدۇ ،ھەر بىر
كىشىگە ئۇنىڭ ئەمەلىگە قارىتا مۇئامىلە قىلىنىدۇ .بىر ئادەمنىڭ گۇناھىنى يەنە بىر ئادەم
ئۈستىگە ئااللمايدۇ.

﴿ﷲ ھەممىنى بىلگۈچىدۇر ،ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر﴾ يەنى ﷲ تائاال بىلىملىك،
ئادىل ،ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچى ۋە شەپقەتلىك بولغانلىقى ئۈچۈن شۇنداق بولىدۇ.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 135ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئىسرا سۈرىسى 15ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

153

﴿ساڭا سەن بىلمىگەن نەرسىلەرنى (يەنى شەرىئەت ئەھكاملىرىنى ۋە غەيب ئىشالرنى)
بىلدۈردى﴾ ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :شۇنىڭدەك (يەنى باشقا پەيغەمبەرلەرگە

ۋەھيى قىلغاندەك) ،ئەمرىمىز بويىچە ساڭا قۇرئاننى ۋەھيى قىلدۇق ،سەن (ۋەھيىدىن
ئىلگىرى) قۇرئاننىڭ ۋە ئىماننىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى ئۇقمايتتىڭ ،لېكىن بىز قۇرئاننى بىر نۇر
قىلدۇقكى ،ئۇنىڭ بىلەن بەندىلىرىمىزدىن خالىغان كىشىلەرنى ھىدايەت قىلىمىز .شەك -
شۈبھىسىزكى سەن توغرا يولغا باشاليسەن( .ئۇ) ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى نەرسىلەرنىڭ
(((
ھەممىسى ئۆزىگە خاس بولغان ﷲ نىڭ يولىدۇر .بىلىڭالركى ،ھەممە ئىش ﷲ غا قايتىدۇ﴾
﴿سەن (پەيغەمبەر بولۇشتىن ئىلگىرى) قۇرئاننىڭ ساڭا نازىل قىلىنىشىنى ئۈمىد قىلمىغان
ئىدىڭ ،پەقەت پەرۋەردىگارىڭ رەھمەت قىلىپ (ساڭا ئۇنى نازىل قىلدى)﴾((( شۇڭا ﷲ تائاال
مۇنداق دەيدۇ﴿ :ﷲ نىڭ ساڭا پەزلى چوڭدۇر﴾.

*******
ﭑﭒ ﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚ ﭛ ﭜﭝﭞﭟﭠ
ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ
ﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸ ﭹﭺﭻﭼﭽﭾ
ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ
ئۇالرنىڭ يوشۇرۇن سۆھبتىنىڭ تولىسىدا خەيرىيەت يوقتۇر .پەقەت سەدىقىغە ياكى
ياخشىلىققا ياكى كىشىلەرنى ئەپلەشتۈرۈشكە ئەمر قىلغان كىشىلەر (نىڭ يوشۇرۇن سۆھبىتى)
بۇنىڭدىن مۇستەسنا .كىمكى ئۇ (ئىش) الرنى ﷲ نىڭ رازىلىقىنى تىلەش يۈزىسىدىن
قىلىدىكەن ،ئۇنىڭغا بۈيۈك ئەجر ئاتا قىلىمىز﴿ .﴾114كىمكى ئۆزىگە (مۆجىزىلەر ئارقىلىق)
توغرا يول ئېنىق بولغاندىن كېيىن ،پەيغەمبەرگە (يەنى ئۇنىڭ ئەمرىگە) مۇخالىپەتچىلىك
قىلىدىكەن ،مۆمىنلەرنىڭ يولىدىن غەيرىيگە ئەگىشىدىكەن ،ئۇنى ئۆز يولىغا قويۇپ بېرىمىز،
ئۇنى (ئاخىرەتتە) جەھەننەمگە كىرگۈزىمىز ،جەھەننەم نېمىدېگەن يامان جاي!﴿.﴾115

ياخشىلىق ئۈچۈن قىلىنغان مەخپىي سۆز توغرىسىدا
154

﴿ئۇالرنىڭ يوشۇرۇن سۆھبتىنىڭ تولىسىدا خەيرىيەت يوقتۇر .پەقەت سەدىقىغە ياكى
ياخشىلىققا ياكى كىشىلەرنى ئەپلەشتۈرۈشكە ئەمر قىلغان كىشىلەر (نىڭ يوشۇرۇن سۆھبىتى)
بۇنىڭدىن مۇستەسنا﴾ ئىمام ئەھمەد ئەقەبەنىڭ قىزى ئۇممۇكۇلسۇمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى

رىۋايەت قىلىدۇ :مەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى ئاڭلىدىم« :كىشىلەرنى
ئەپلەشتۈرۈپ قويۇش ئۈچۈن ياخشى سۆزنى كۆپتۈرگەن ياكى ياخشى گەپنى قىلغان كىشى
((( شۇرا سۈرىسى 52ــــ 53ـ ئايەتلەر.
((( قەسەس سۈرىسى 86ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

نىسا سۈرىسى

يالغانچى ھېسابالنمايدۇ»(((.
ئۇممۇكۇلسۇم مۇنداق دەيدۇ :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ تۆۋەندىكى ئۈچ ئىشتىن
باشقا ئىشتا كىشىلەرنىڭ يالغان ئېيتىشىغا رۇخسەت قىلغانلىقىنى ئاڭلىمىدىم :بىرىنچى،
ئۇرۇشتا((( .ئىككىنچى ،كىشىلەرنى ئەپلەشتۈرۈپ قويۇشتا .ئۈچىنچى ،ئەر ـ ئايالنىڭ ئۆزئارا
قىلىشقان سۆزلىرىدە((( .ئىمام ئەھمەد مۇنداق دەيدۇ :ئەقەبەنىڭ قىزى ئۇممۇكۇلسۇم پەيغەمبەر
ئەلەيھىسساالمغا بەيئەت قىلغان ۋە مەدىنىگە ھىجرەت قىلغان ئايالالردىندۇر(((.
ئىمام ئەھمەد ئەبۇداردانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم
ساھابىلىرىدىن« :مەن سىلەرگە روزىنىڭ ،نامازنىڭ ۋە سەدىقە قىلغاننىڭ دەرىجىسىدىنمۇ
كاتتا بىر ئىشتىن خەۋەر بېرەيمۇ؟» دەپ سورىدى .ئۇالر :ھەئە ،ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى!-
دېدى .پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم(« :ئۇ ئىش) يامانلىشىپ قالغان ئىككى ئادەمنى ئەپلەشتۈرۈپ
قويۇشتۇر .ئەمما يامانلىشىپ قالغان ئىككى ئادەمنىڭ ئارىسىنى بۇزۇش (ئۇالرنى) ئۆلتۈرگەنگە
ئوخشاشتۇر» دېدى .شۇڭا ﷲ تائاال مۇنداق دەيدۇ﴿ :كىمكى ئۇ (ئىش) الرنى ﷲ نىڭ
رازىلىقىنى تىلەش يۈزىسىدىن قىلىدىكەن ،ئۇنىڭغا بۈيۈك ئەجر ئاتا قىلىمىز﴾.

پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بىلەن قارشىالشقان ۋە مۆمىنلەرنىڭ يولىغا
ئەگەشمىگەنلەرنىڭ ئاقىۋىتى
﴿كىمكى ئۆزىگە (مۆجىزىلەر ئارقىلىق) توغرا يول ئېنىق بولغاندىن كېيىن ،پەيغەمبەرگە (يەنى
ئۇنىڭ ئەمرىگە) مۇخالىپەتچىلىك قىلىدىكەن ،مۆمىنلەرنىڭ يولىدىن غەيرىيگە ئەگىشىدىكەن،
ئۇنى ئۆز يولىغا قويۇپ بېرىمىز﴾ يەنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئېلىپ كەلگەن يولنىڭ ھەق

ئىكەنلىكى ئاشكارا بولغاندىن كېيىن ،قەستەن باشقا يولغا مېڭىش ۋە مۆمىنلەرنىڭ يولىدىن
باشقا يولغا ئەگىشىش پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئېلىپ كەلگەن ھەقىقەتكە ۋە مۆمىنلەرنىڭ
بىرلىككە كەلگەن پىكىرگە قارشىلىق قىلىش بولىدۇ .چۈنكى ،مۆمىنلەر بىرلىككە كەلگەن
مەسىلىلەر خاتالىقتىن خالىيدۇر .ﷲ تائاال ئۇ كىشىلەرگە ئۆزىنىڭ بۇ سۆزى بىلەن تەھدىت
سالدى.

﴿ئۇنى (ئاخىرەتتە) جەھەننەمگە كىرگۈزىمىز ،جەھەننەم نېمىدېگەن يامان جاي!﴾
((( يەنى كىشىلەرنى ئەپلەشتۈرۈپ قويۇش ئۈچۈن يالغاندىن ياخشى گەپلەرنى قىلغان بولسا ،ئۇ كىشى يالغان ئېيتقان
ھېسابالنمايدۇ.
((( يەنى ئۇرۇشتا ئۆزلىرىنىڭ قەيەرگە ماڭغانلىقىنى دۈشمەننىڭ ياكى مۇناپىقالرنىڭ بىلىپ قالماسلىقى ئۈچۈن ،بۇ
تەرەپكە ماڭىمىز دەپ قويۇپ باشقا تەرەپكە ماڭسا ،يالغانچى ھېسابالنمايدۇ .يەنە بىر رىۋايەتتە :زالىم پادىشاھقا ياكى زالىم
ھۆكۈمەتكە يالغان ئېيتسىمۇ بولىدۇ -،دەپ بايان قىلىنغان.
((( يەنى ئەر ـ ئايال بىرسى بىرسىنىڭ كۆڭلىنى ئېلىش ئۈچۈن يالغان ئېيتىشسىمۇ بولىدۇ .مەسىلەن ،بىرسى يەنە
بىرسىنى بەك ياخشى كۆرمىسىمۇ ،مەن سېنى ياخشى كۆرىمەن .ياكى چىرايلىق بولمىسىمۇ ،سەن بەك چىرايلىق دېگەنگە
ئوخشاش .ئەمما بىر ـ بىرىگە خىيانەت قىلىش ،ئالداش ئۈچۈن يالغان سۆزلەش دۇرۇس ئەمەس.
((( بۇ يەردە بۇ ھەدىسنىڭ ئىشەنچلىك بىر ئايالدىن رىۋايەت قىلىنغانلىقىنى تەكىتلىمەكچى.

155

ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :بۇ قۇرئاننى ئىنكار قىلغانالرنى ماڭا قويۇۋەتكىن،
ئۇالرنى تۇيدۇرماستىن ،ئاستا-ئاستا ھاالكەتكە يۈزلەندۈرىمىز﴾(((﴿ ،ئۇالر (ھەقتىن)
بۇرۇلۇپ كەتكەندىن كېيىن ،ﷲ ئۇالرنىڭ دىللىرىنى ھىدايەتتىن بۇرىۋەتتى﴾(((﴿ ،ئۇالرنى
گۇمراھلىقلىرىدا تېڭىرقاپ يۈرۈشكە قويۇۋېتىمىز﴾((( يەنى دوزاخ ئۇنىڭ ئاخىرەتتىكى ئورنى
قىلىندى ،چۈنكى ،توغرا يولدىن چىقىپ كەتكەن كىشى ئۈچۈن قىيامەت كۈنى دوزاختىن باشقا
بىر يەرگە يول تېپىلمايدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ﷲ پەرىشتىلىرىگە ئېيتىدۇ)
زۇلۇم قىلغۇچىالرنى ،ئۇالرنىڭ (مۇشرىكلىكتىكى ،كۇفرىدىكى) قاياشلىرىنى ۋە ئۇالرنىڭ ﷲ
نى قويۇپ چوقۇنغان بۇتلىرىنى (مەھشەرگاھقا) توپالڭالر ،ئاندىن ئۇالرنى دوزاخنىڭ يولىغا
باشالڭالر﴾((( ﴿گۇناھكارالر دوزاخنى كۆرۈپ ،ئۇنىڭغا كىرىدىغانلىقىغا جەزم قىلىدۇ ،دوزاختىن
قاچىدىغان جاي تاپالمايدۇ﴾(((.

*******
ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ
ﮗﮘ ﮙﮚﮛﮜﮝﮞ ﮟ ﮠﮡ ﮢ ﮣﮤ
ﮥ ﮦ ﮧﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ
ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚﯛ ﯜ ﯝ
ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩﯪ
ﯫﯬﯭﯮ ﯯﯰ ﯱﯲﯳ ﯴﯵﯶﯷﯸ
ﭑﭒﭓﭔﭕ ﭖﭗﭘﭙﭚ
ﭛ ﭜ ﭝﭞ ﭟ ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ

156

ﷲ ئۆزىگە بىرەر نەرسىنىڭ شېرىك كەلتۈرۈلۈشىنى (يەنى مۇشرىكلىك گۇناھىنى)
ئەلۋەتتە مەغپىرەت قىلمايدۇ ،بۇنىڭدىن باشقىنى (ﷲ ئۆزى) خالىغان ئادەمگە مەغپىرەت
قىلىدۇ ،كىمكى ﷲ غا شېرىك كەلتۈرىدىكەن ،ئۇ ھەقىقەتەن قاتتىق ئازغان بولىدۇ﴿.﴾116
ئۇالر (يەنى مۇشرىكالر) ﷲ نى قويۇپ ،پەقەت (ئۆزلىرى) چىشى (نامالر بىلەن ئاتىۋالغان)
بۇتالرغا ئىبادەت قىلىدۇ ،پەقەت ﷲ نىڭ ئىبادىتىدىن باش تارتقان شەيتانغا ئىبادەت
قىلىدۇ﴿ .﴾117ﷲ شەيتاننى رەھمىتىدىن يىراق قىلدى ،شەيتان ئېيتتى« :مەن ئەلۋەتتە
سېنىڭ بەندىلىرىڭدىن مۇئەييەن ساندىكىلەرنى ئىگەللەيمەن﴿ .﴾118شۇنداقال چوقۇم
ئۇالرنى ئازدۇرىمەن ،ئۇالرنى خام خىيال قىلدۇرىمەن (يەنى ھايات ئۇزۇن ،قىيامەت ،ھېساب
ئېلىش يوق دېگەندەك باتىل ئەقىدىلەرنى كۆڭلىگە سالىمەن) ،ئۇالرنى چوقۇم چاھارپايالرنىڭ
((( قەلەم سۈرىسى 44ـ ئايەت.
((( سەپ سۈرىسى 5ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 110ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ساففات سۈرىسى 22ــ 23ـ ئايەتلەر.
((( كەھف سۈرىسى 53ـ ئايەت.

نىسا سۈرىسى

(بۇتالرغا نەزرە قىلىپ بەلگە ئۈچۈن) قۇالقلىرىنى يېرىشقا بۇيرۇيمەن ،ئۇالرنى چوقۇم ﷲ
نىڭ مەخلۇقاتىنى ئۆزگەرتىۋېتىشكە (يەنى قۇلالرنى ئاختا قىلىش ،ئۇالرغا مەڭ ئويدۇرۇشقا
ئوخشاش) ئىشالرغا بۇيرۇيمەن» .كىمكى ﷲ نى قويۇپ شەيتاننى دوست تۇتىدىكەن،
ئۇ (دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە) ئوپئوچۇق زىيان تارتقان بولىدۇ﴿ .﴾119شەيتان ئۇالرغا (يالغان)
ۋەدىلەرنى بېرىدۇ ۋە ئۇالرنى خام خىيالغا سالىدۇ (يەنى ئەمەلدە ئىشقا ئاشمايدىغان ئارزۇالرنى
كۆڭلىگە سالىدۇ) ،شەيتان ئۇالرغا پەقەت يالغاننىال ۋەدە قىلىدۇ﴿ .﴾120ئەنە شۇالرنىڭ
بارىدىغان جايى جەھەننەمدۇر ،ئۇالر جەھەننەمدىن قاچىدىغان جاي تاپالمايدۇ﴿ ﴾121ئىمان
ئېيتقان ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانالرنى ئاستىدىن ئۆستەڭلەر ئېقىپ تۇرىدىغان جەننەتكە
كىرگۈزىمىز .ئۇالر جەننەتتە مەڭگۈ قالىدۇ .ﷲ نىڭ ۋەدىسى ھەقتۇر ،ﷲ دىنمۇ راست
سۆزلۈك كىم بار؟ (يەنى ﷲ دىنمۇ راست سۆزلۈك ھېچ ئەھەدى بولمايدۇ)﴿.﴾122

اﷲ تائاالغا شېرىك كەلتۈرۈشنىڭ كەچۈرۈلمەيدىغانلىقى ۋە مۇشرىكالرنىڭ
ئەمەلىيەتتە شەيتانغا ئىبادەت قىلىدىغانلىقى
﴿ﷲ ئۆزىگە بىرەر نەرسىنىڭ شېرىك كەلتۈرۈلۈشىنى (يەنى مۇشرىكلىك گۇناھىنى)
ئەلۋەتتە مەغپىرەت قىلمايدۇ ،بۇنىڭدىن باشقىنى (ﷲ ئۆزى) خالىغان ئادەمگە مەغپىرەت
قىلىدۇ﴾ بۇ ئايەتكە مۇناسىۋەتلىك مەزمۇن ۋە ھەدىسلەر بۇ سۈرىنىڭ 48ـ ئايىتىدە بايان

قىلىندى.

﴿كىمكى ﷲ غا شېرىك كەلتۈرىدىكەن ،ئۇ ھەقىقەتەن قاتتىق ئازغان بولىدۇ﴾ يەنى
كىمكى ﷲ غا شېرىك كەلتۈرىدىكەن ،ھەقىقەتەن ئۇ ھەق يولدىن باشقا يولغا ماڭغان ،توغرا
يولدىن ئېزىپ يىراقلىشىپ كەتكەن ،ئۆزىنى ـ ئۆزى ھاالك قىلغان ،دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە زىيان
تارتقان( ،شۇنىڭ بىلەن) دۇنيا ـ ئاخىرەتنىڭ بەخت ـ سائادىتىدىن قۇرۇق قالغان بولىدۇ.
﴿ئۇالر (يەنى مۇشرىكالر) ﷲ نى قويۇپ ،پەقەت (ئۆزلىرى) چىشى (نامالر بىلەن ئاتىۋالغان)
بۇتالرغا ئىبادەت قىلىدۇ﴾ جۇۋەيبەر بۇ ئايەت توغرىسىدا زەھھاكنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى

رىۋايەت قىلىدۇ :مۇشرىكالر :پەرىشتىلەر ھەقىقەتەن ﷲ تائاالنىڭ قىزلىرىدۇر ،بىزنىڭ ئۇالرغا
ئىبادەت قىلىشىمىز ئۇالرنىڭ بىزنى ﷲ تائاالغا يېقىنالشتۇرۇشى ئۈچۈندۇر -،دەيدۇ .شۇنىڭ
بىلەن ئۇالر پەرىشتىلەرنى ئىبادەت قىلىدىغان بىر نەرسە قىلىۋالدى ،ئۇالر پەرىشتىلەرنى قىزالر
دەپ ئويالپ قالدى ۋە پەرىشتىلەرنى ئۆزلىرىگە ھۆكۈم قىلغۇچى قىلىۋالدى .ئۇنىڭغا ئەگەشتى.
ئۇالر پەرىشتىلەرنى :ﷲ تائاالنىڭ بىز ئىبادەت قىلىدىغان قىزلىرى -،دېدى.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئېيتىپ بېقىڭالرچۇ! الت ،ئۇززا ۋە ئۈچىنچىسى
بولغان ماناتالر (ﷲ تائاالدەك كۈچ -قۇۋۋەتكە ئىگىمۇ؟)﴾(((﴿ ،ئۇالر مەرھەمەتلىك ﷲ نىڭ
بەندىلىرى بولغان پەرىشتىلەرگە قىز دەپ ئېتىقاد قىلدى﴾(((﴿ ،ئۇالر« :ﷲ بىلەن جىنالرنىڭ
((( نەجم سۈرىسى 19ــ 20ـ ئايەتلەر.
((( زۇخرۇف سۈرىسى 19ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

157

ئارىسىدا قۇدا -باجىلىق بار» دەپ جۆيلۈدى﴾(((.
﴿پەقەت ﷲ نىڭ ئىبادىتىدىن باش تارتقان شەيتانغا ئىبادەت قىلىدۇ﴾ يەنى شەيتان
ئۇالرنى ئىبادەت قىلىشقا بۇيرۇيدۇ ۋە ئىبادەت قىلىشنى چىرايلىق كۆرسىتىدۇ .ئۇالر ئەمەلىيەتتە
شەيتانغا ئىبادەت قىلىدۇ .ﷲ تائاال ئىنسانالرنىڭ شەيتانغا ئىبادەت قىلماسلىقىنى تەۋسىيە
قىلىپ مۇنداق دېدى﴿ :سىلەرگە (پەيغەمبەرلىرىم ئارقىلىق)« :ئى ئادەم بالىلىرى! شەيتانغا
چوقۇنماڭالر ،ئۇ ھەقىقەتەن سىلەرگە ئاشكارا دۈشمەندۇر ،ماڭىال ئىبادەت قىلىڭالر ،بۇ توغرا
يولدۇر» دەپ تەۋسىيە قىلمىدىممۇ؟﴾((( ۋە ﷲ تائاال مۇشرىكالرنىڭ قىيامەت كۈنى :دۇنيادا
پەرىشتىلەرگە ئىبادەت قىلدۇق -،دەپ دەۋا قىلىدىغانلىقىنى ،ئەمما پەرىشتىلەرنىڭ ئۇالرنى
ئىنكار قىلىپ(﴿ :ئۇالر بىزگە چوقۇنمايتتى) بەلكى ،جىنغا چوقۇناتتى .ئۇالرنىڭ تولىسى جىنغا
ئىمان كەلتۈرەتتى»﴾((( دەيدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
﴿ﷲ شەيتاننى رەھمىتىدىن يىراق قىلدى ،شەيتان ئېيتتى« :مەن ئەلۋەتتە سېنىڭ
بەندىلىرىڭدىن مۇئەييەن ساندىكىلەرنى ئىگەللەيمەن﴾ مۇقاتىل ئىبنى ھەييان مۇنداق دەيدۇ:

ھەر مىڭ ئادەمنىڭ 999دوزاختا ،بىرى جەننەتتە بولىدۇ.

﴿شۇنداقال چوقۇم ئۇالرنى ئازدۇرىمەن ،ئۇالرنى خام خىيال قىلدۇرىمەن (يەنى ھايات
ئۇزۇن ،قىيامەت ،ھېساب ئېلىش يوق دېگەندەك باتىل ئەقىدىلەرنى كۆڭلىگە سالىمەن)﴾ يەنى:

كېيىنچە تەۋبە قىلىۋالساڭمۇ بولىدۇ -،دېگەنگە ئوخشاش خام ـ خىيالالرنى قىلدۇرىمەن.

﴿ئۇالرنى چوقۇم چاھارپايالرنىڭ (بۇتالرغا نەزرە قىلىپ بەلگە ئۈچۈن) قۇالقلىرىنى
يېرىشقا بۇيرۇيمەن ،ئۇالرنى چوقۇم ﷲ نىڭ مەخلۇقاتىنى ئۆزگەرتىۋېتىشكە (يەنى قۇلالرنى
ئاختا قىلىش ،ئۇالرغا مەڭ ئويدۇرۇشقا ئوخشاش) ئىشالرغا بۇيرۇيمەن»﴾ ھەسەن ئىبنى

ئەبۇھەسەنبەسرى بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى ھەققىدە مۇنداق دەيدۇ :شەيتان بۇ سۆزلىرى ئارقىلىق
كىشىلەرنى بەدەنلىرىگە ھەر خىل نەرسىلەرنى چەكتۈرۈشكە بۇيرۇيمەن -،دېمەكچى .ﷲ
شۇنداق قىلغان كىشىنى رەھمىتىدىن يىراق قىلسۇن!
سەھىھ بۇخارىدا ئابدۇلالھ ئىبنى مەسئۇد رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكى رىۋايەت
قىلىندى« :ﷲ تائاال بەدەنلىرىگە ھەر خىل نەرسىلەرنى چەككۈچىلەرگە ۋە چەكتۈرگۈچىلەرگە،
تۈكلىرىنى يۇلغۇچىالرغا (((،چىرايلىق بولۇش ئۈچۈن چىشلىرىنىڭ ئارىلىقلىرىنى (ئېكەكلىتىش
ئارقىلىق) شاالڭ قىلغۇچىالرغا((( ۋە ﷲ تائاالنىڭ مەخلۇقاتلىرىنى ئۆزگەرتكۈچىلەرگە لەنەت
قىلدى (يەنى بۇ ئىشالرنىڭ ھەممىسى ھارامدۇر).

158

يەنە بىر رىۋايەتكە كۆرە ،ئابدۇلالھ شۇنداق قىلغۇچىالرغا ئۆزى لەنەت ئوقۇيدۇ،
ئابدۇلالھنىڭ بۇ سۆزى بىر ئايالغا يېتىپ بارىدۇ .ئۇ ئايال كېلىپ :سەن ئۇنداق قىلغۇچىالرغا
((( ساففات سۈرىسى 158ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ياسىن سۈرىسى 60ــ 61ـ ئايەتلەر.
((( سەبەئـ سۈرىسى 41ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئەگەر ئايالالرغا ساقال ياكى بۇرۇت ئۈنۈپ قالغان بولسا ،بۇنى يۇلسا بولىدۇ .ئەمما قېشىنى تېرىش ،قاش چەكتۈرۈش
ياكى يۈزلىرىنىڭ باشقا يەردىكى تۈكلەرنى تېرىشقا بولمايدۇ.
((( ئەگەر چىشتىكى كېىسەل ياكى بىر قانداق ئەيب ئۈچۈن داۋا قىلسا ،بۇ ئۇنىڭ ئىچىگە كىرمەيدۇ.

نىسا سۈرىسى

لەنەت ئوقۇپسەن -،دەيدۇ .ئابدۇلالھ ئىبنى مەسئۇد رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ ئۇ ئايالغا مۇنداق دەيدۇ:
مەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم لەنەت ئېيتقان كىشىگە لەنەت ئېيتمامدىمەن؟ ئۇ ئايال :مەن
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ« :مەن لەنەت ئوقۇغانغا سىلەرمۇ لەنەت ئوقۇڭالر» دېگەنلىكىنى
ئاڭلىمىغانغۇ؟ -دەيدۇ .ئابدۇلالھ :سەن ﷲ تائاالنىڭ﴿ :پەيغەمبەر سىلەرگە بەرگەننى
ئېلىڭالر ،پەيغەمبەر چەكلىگەن نەرسىدىن چەكلىنىڭالر﴾((( دېگەن ئايىتىنى ئاڭلىمىغانمۇ؟-
دەيدۇ.
﴿كىمكى ﷲ نى قويۇپ شەيتاننى دوست تۇتىدىكەن ،ئۇ (دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە) ئوپئوچۇق
زىيان تارتقان بولىدۇ﴾ ئۇ زىياننىڭ ئورنىنى تولدۇرغىلى بولمايدۇ.
﴿شەيتان ئۇالرغا (يالغان) ۋەدىلەرنى بېرىدۇ ۋە ئۇالرنى خام خىيالغا سالىدۇ (يەنى
ئەمەلدە ئىشقا ئاشمايدىغان ئارزۇالرنى كۆڭلىگە سالىدۇ) ،شەيتان ئۇالرغا پەقەت يالغاننىال
ۋەدە قىلىدۇ﴾ بۇ ،ئەمەلىيەتتىن بېرىلگەن خەۋەردۇر .چۈنكى ،شەيتان ئۆزىنىڭ يېقىنلىرىغا

يالغان ۋەدە بېرىدۇ ۋە ئۇالرغا دۇنيا ـ ئاخىرەتتە شەكسىز غەلىبە قازىنىدىغانلىقىنى خام ـ خىيال
قىلدۇرىدۇ .ھەقىقەتەن شەيتان يالغان ئېيتقۇچىدۇر.

﴿شەيتان ئۇالرغا پەقەت يالغاننىال ۋەدە قىلىدۇ﴾ ﷲ تائاال شەيتاننىڭ ۋە ئۇنىڭ
ئەگەشكۈچىلىرىنىڭ قىيامەت كۈنىدىكى ئەھۋالىدىن خەۋەر بېرىپ مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئىش
پۈتكەندە (يەنى ھېساب تۈگەپ ،جەننىتىلەر بىلەن دوزىخىالر ئايرىلىپ بولغاندا) ،شەيتان:
«ﷲ ھەقىقەتەن سىلەرگە (ئىتائەت قىلغۇچىنى مۇكاپاتالش ،ئاسىيلىق قىلغۇچىنى جازاالشتىن
ئىبارەت) راست ۋەدىنى قىلغان ئىدى( ،ۋەدىسىگە ۋاپا قىلدى) .مەن سىلەرگە (ئۆلگەندىن
كېيىن تىرىلىش ،ساۋاب ،جازا دېگەنلەر يوق دەپ يالغان) ۋەدە قىلغان ئىدىم( ،ۋەدەمگە)
خىالپلىق قىلدىم ،سىلەرگە مېنىڭ (كۇفرىغا ،گۇناھقا زورلىغۇدەك) ھۆكۈمرانلىقىم بولغىنى يوق،
مەن سىلەرنى پەقەت (گۇمراھلىققىال) دەۋەت قىلدىم ،سىلەر (دەۋىتىمنى) قوبۇل قىلدىڭالر،
شۇنىڭ ئۈچۈن مېنى ئەيىبلىمەڭالر ،ئۆزەڭالرنى ئەيىبلەڭالر ،مەن سىلەرگە ياردەم بېرىپ
سىلەرنى قۇتقۇزالمايمەن ،سىلەرمۇ ماڭا ياردەم بېرىپ مېنى قۇتقۇزالمايسىلەر ،مەن سىلەرنىڭ
بۇرۇن مېنى ﷲ غا (ئىبادەتتە) شېرىك قىلغانلىقىڭالرنى ئېتىراپ قىلمايمەن ،شۈبھىسىزكى،
زالىمالر چوقۇم قاتتىق ئازابقا دۇچار بولىدۇ» دەيدۇ﴾(((﴿ ،ئەنە شۇالرنىڭ بارىدىغان جايى
جەھەننەمدۇر ،ئۇالر جەھەننەمدىن قاچىدىغان جاي تاپالمايدۇ﴾.

مۆمىنلەرنىڭ مۇكاپاتى
ﷲ تائاال بەختلىك ،ياخشى كىشىلەرنىڭ ئەھۋالىنى ۋە ئاخىرەتتە ئۇالرغا بېرىلىدىغان
ئىلتىپاتلىرىنى بايان قىلىپ مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانالرنى
ئاستىدىن ئۆستەڭلەر ئېقىپ تۇرىدىغان جەننەتكە كىرگۈزىمىز﴾ يەنى ئۇالر چىن دىللىرى بىلەن
ئىشەندى ،بۇيرۇلغان ياخشىلىقالرغا پۈتۈن ۋۇجۇدى بىلەن ئەمەل قىلدى ،چەكلەنگەن يامان
((( ھەشر سۈرىسى 7ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( ئىبراھىم سۈرىسى 22ـ ئايەت.

159

ئىشالردىن ياندى.
﴿ئۇالر جەننەتتە مەڭگۈ قالىدۇ .ﷲ نىڭ ۋەدىسى ھەقتۇر ،ﷲ دىنمۇ راست سۆزلۈك كىم
بار؟ (يەنى ﷲ دىنمۇ راست سۆزلۈك ھېچ ئەھەدى بولمايدۇ)﴾ يەنى سۆزىدە ۋە خەۋەر بېرىشتە

ﷲ تائاالدىن راستچىل زات يوق ،ئۇنىڭدىن باشقا ئىبادەتكە اليىق زات يوق ۋە (ئۇنىڭدىن
باشقا) پەرۋەردىگار يوق.
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم خۇتبىسىدە مۇنداق دەيدۇ« :ئەڭ راستچىل سۆز ،شەكسىز ﷲ
تائاالنىڭ سۆزىدۇر .ئەڭ ياخشى ھەدىيە ،مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەدىيەسىدۇر .ئەڭ يامان
ئىشالر ،دىندا يېڭىدىن پەيدا بولغان ئىشالردۇر .يېڭىدىن پەيدا بولغان ئىشالرنىڭ ھەممىسى
بىدئەتتۇر .ھەممە بىدئەت ئازغۇنلۇقتۇر ،ھەممە ئازغۇنلۇقنىڭ (ئاقىۋىتى) دوزاختۇر».

*******
ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ
ﭺﭻﭼﭽﭾﭿ ﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇﮈ
ﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐ ﮑﮒﮓﮔﮕﮖ
ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ
ﮧ ﮨ ﮩﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ

160

(ﷲ ۋەدە قىلغان ساۋاب) سىلەرنىڭ قۇرۇق ئارزۇيۇڭالر ۋە ئەھلى كىتابنىڭ قۇرۇق
ئارزۇسى بىلەن قولغا كەلمەيدۇ ،كىمكى بىر يامانلىق قىلىدىكەن ،بۇنىڭ ئۈچۈن (دۇنيادا ياكى
ئاخىرەتتە) جازالىنىدۇ ،ئۇ ئۆزى ئۈچۈن ﷲ دىن باشقا (ﷲ نىڭ ئازابىدىن قۇتۇلدۇرىدىغان)
ھېچقانداق دوست ۋە ھېچقانداق مەدەتكار تاپالمايدۇ﴿ .﴾123ئەر -ئايالالردىن مۆمىن بولۇپ
تۇرۇپ ياخشى ئىشالرنى قىلغانالر جەننەتكە داخىل بولىدۇ ،ئۇالرغا قىلچە زۇلۇم قىلىنمايدۇ (يەنى
ئۇالرنىڭ قىلغان ئەمەللىرىنىڭ ساۋابى قىلچە كېمەيتىۋېتىلمەيدۇ)﴿ .﴾124ياخشى ئەمەللەرنى
قىلغان ھالدا ئۆزىنى ﷲ غا تاپشۇرغان (يەنى ﷲ نىڭ ئەمرىگە بويسۇنۇپ ئەمەلىنى خالىس ﷲ
ئۈچۈن قىلغان) ،باتىل دىنالردىن بۇرالغان ھالدا ،ئىبراھىمنىڭ دىنىغا ئەگەشكەن كىشىدىن
(دىني جەھەتتە) ياخشىراق ئادەم بارمۇ؟ ﷲ ئىبراھىمنى دوست تۇتتى﴿ .﴾125ئاسمانالردىكى،
زېمىندىكى شەيئىلەرنىڭ ھەممىسى ﷲ نىڭدۇر (يەنى ﷲ نىڭ مۈلكىدۇر ،بەندىلىرىدۇر،
مەخلۇقاتلىرىدۇر) .ﷲ ھەممە نەرسىنى تولۇق بىلگۈچىدۇر﴿.﴾126

ئۇتۇق قازىنىشنىڭ ئارزۇ بىلەن ئەمەس ،بەلكى ياخشى ئىشالر ئارقىلىق
روياپقا چىقىدىغانلىقى
قەتادە مۇنداق دەيدۇ (بىزگە مۇنداق دەپ بايان قىلىندى) :مۇسۇلمانالر بىلەن ئەھلى

نىسا سۈرىسى

كىتابالر ئۆزئارا پەخىرلىنىپ ،ئەھلى كىتابالر :بىزنىڭ پەيغەمبىرىمىز ۋە كىتابىمىز سىلەرنىڭ
پەيغەمبىرىڭالر ۋە كىتابىڭالردىن بۇرۇن كەلگەن ،شۇڭا بىز ﷲ تائاالغا سىلەردىن بەكرەك
يېقىندۇرمىز -،دەيدۇ .مۇسۇلمانالر :بىز ﷲ تائاالغا سىلەردىن بەكرەك يېقىندۇرمىز ،چۈنكى،
بىزنىڭ پەيغەمبىرىمىز ھەممە پەيغەمبەرلەرنىڭ ئاخىرقىسى ،كىتابىمىز بولغان قۇرئان بۇرۇنقى
ھەممە كىتابالرغا ھۆكۈمرانلىق قىلغۇچىدۇر -،دەيدۇ .شۇنىڭ بىلەن ،ﷲ تائاال بۇ ئايەتنى نازىل
قىلدى(﴿ :ﷲ ۋەدە قىلغان ساۋاب) سىلەرنىڭ قۇرۇق ئارزۇيۇڭالر ۋە ئەھلى كىتابنىڭ قۇرۇق
ئارزۇسى بىلەن قولغا كەلمەيدۇ ،كىمكى بىر يامانلىق قىلىدىكەن ،بۇنىڭ ئۈچۈن (دۇنيادا ياكى
ئاخىرەتتە) جازالىنىدۇ .ئۇ ئۆزى ئۈچۈن ﷲ دىن باشقا (ﷲ نىڭ ئازابىدىن قۇتۇلدۇرىدىغان)
ھېچقانداق دوست ۋە ھېچقانداق مەدەتكار تاپالمايدۇ﴾ يەنى ﷲ تائاال مۇسۇلمانالرنىڭ (ئۆزلىرى

بىلەن قارشىالشقان باشقا دىندىكى كىشىلەرگە كەلتۈرگەن) پاكىتلىرىنى ئىسپاتلىدى.

سۇددى ،مەسرۇق ،زەھھاك ۋە ئەبۇسالىھ قاتارلىقالردىنمۇ شۇنىڭغا ئوخشاش رىۋايەت
قىلىندى .ئەۋفىي بۇ ئايەتنىڭ نازىل بولۇش سەۋەبى توغرىسىدا ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ
ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ساماۋىي دىنالرغا ئىشىنىدىغان كىشىلەر
جېدەللىشىپ قالدى .تەۋراتقا ئىشىنىدىغان يەھۇدىيالر :كىتابىمىز (تەۋرات) كىتابالرنىڭ ئەڭ
ياخشىراقى ۋە پەيغەمبىرىمىز مۇسا ئەلەيھىسساالم پەيغەمبەرلەرنىڭ ئەڭ ياخشىراقى -،دېدى.
ئىنجىلغا ئىشىنىدىغان خىرىستىئانالرمۇ شۇنداق دېدى .مۇسۇلمانالر بولسا :ئىسالمدىن باشقا
(ھەق) دىن يوق ،بىزنىڭ كىتابىمىز ئىلگىرىكى ھەممە كىتابنىڭ (ھۆكمىنى) ئەمەلدىن قالدۇرىدۇ.
بىزنىڭ پەيغەمبىرىمىز پۈتۈن پەيغەمبەرلەرنىڭ ئاخىرقىسى ،بىز سىلەرنىڭ كىتابلىرىڭالرغا
ئىشىنىشكە ۋە بىزنىڭ كىتابىمىزغا ئەمەل قىلىشقا بۇيرۇلدۇق -،دېدى.
ئاندىن ﷲ تائاال ئۇالرنىڭ ئارىلىقىدا ھۆكۈم چىقىرىپ مۇنداق دەيدۇ(﴿ :ﷲ ۋەدە
قىلغان ساۋاب) سىلەرنىڭ قۇرۇق ئارزۇيۇڭالر ۋە ئەھلى كىتابنىڭ قۇرۇق ئارزۇسى بىلەن قولغا
كەلمەيدۇ﴾ .بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى :دىن دېگەن دىنىي قىياپەتكە كىرىۋېلىش ۋە ئارزۇ قىلىش

بىلەن بولمايدۇ .بەلكى ،ئۇ دىلالرغا ئورۇنلىشىش ۋە ئەمەل ـ ئىبادەتتە ئىپادىلىنىش بىلەن
بولىدۇ .بىر نەرسىگە ئېرىشىشنى ئۈمىد قىلغان كىشى ،ئۇ نەرسىنى دەۋا قىلىش بىلەنال
ئېرىشەلمەيدۇ .بىر كىشى ئۆزىنىڭكىنى راست دەپ دەۋا قىلىشى بىلەنال (تاكى ئۇنىڭغا ﷲ تائاال
تەرىپىدىن بىر پاكىت بولمىغىچە ئۇنىڭ) سۆزى راست دەپ قارالمايدۇ.

﴿(ﷲ ۋەدە قىلغان ساۋاب) سىلەرنىڭ قۇرۇق ئارزۇيۇڭالر ۋە ئەھلى كىتابنىڭ قۇرۇق
ئارزۇسى بىلەن قولغا كەلمەيدۇ﴾ (دوزاختىن) قۇتۇلۇش سىلەرگىمۇ ۋە ئۇالرغىمۇ ئارزۇ قىلىش

بىلەنال بولمايدۇ .بەلكى ﷲ تائاالغا بويسۇنۇش ،پەيغەمبەرلىرى ئارقىلىق يولغا قويۇلغان دىنغا

ئەگىشىش ئارقىلىق بولىدۇ .ﷲ تائاال بۇ ئايەتنىڭ كەينىدىنال مۇنداق دەيدۇ﴿ :كىمكى بىر
يامانلىق قىلىدىكەن ،بۇنىڭ ئۈچۈن (دۇنيادا ياكى ئاخىرەتتە) جازالىنىدۇ﴾.

ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :كىمكى زەررىچىلىك ياخشى ئىش قىلىدىكەن ،ئۇنىڭ
مۇكاپاتىنى كۆرىدۇ .كىمكى زەررىچىلىك يامان ئىش قىلىدىكەن ،ئۇنىڭ جازاسىنى تارتىدۇ﴾
بۇ ئايەت چۈشكەندە ،نۇرغۇنلىغان ساھابىلەرگە ئېغىر كەلگەنلىكى رىۋايەت قىلىندى.

(((

((( زەلزەلە سۈرىسى 7ـ 8ـ ئايەتلەر.

161

ئىبنى ئەبۇھاتەم ئائىشە رەزىيەلالھۇ ئەنھانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ:
مەن :ئى ﷲ نىڭ پەيغەمبىرى! قۇرئاننىڭ ئىچىدىكى (ساھابىلەرگە) ئەڭ ئېغىر كەلگەن
ئايەتنى بىلىمەن -،دېگىنىمدە ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :ئى ئائىشە! ئۇ قايسى ئايەت؟»
دېدى .مەن﴿ :كىمكى بىر يامانلىق قىلىدىكەن ،بۇنىڭ ئۈچۈن (دۇنيادا ياكى ئاخىرەتتە)
جازالىنىدۇ﴾ دېگەن ئايەتتۇر -،دېدىم .ئاندىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم« :بىر مۆمىن بەندىگە
قىلغان يامانلىقى ئۈچۈن بېرىلگەن جازا ئۇنىڭ (يولدا كېتىۋېتىپ) پۇتى قايرىلىپ كەتكەن
چاغلىق مۇسىبەتتۇر» دېدى.
سەئىد ئىبنى مەنسۇر ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت
قىلىدۇ﴿ :ئۇ ئۆزى ئۈچۈن ﷲ دىن باشقا (ﷲ نىڭ ئازابىدىن قۇتۇلدۇرىدىغان) ھېچقانداق
دوست ۋە ھېچقانداق مەدەتكار تاپالمايدۇ﴾ دېگەن ئايەت (چۈشكەندە) مۇسۇلمانالرغا ئېغىر
كەلدى ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۇالرغا مۇنداق دېدى« :سىلەر توغرا يولدا مېڭىڭالر ،ئەڭ
توغرىسىنى تاپالمىساڭالر ،ئۇنىڭغا يېقىنلىشىڭالر .شەكسىزكى ،بىر مۇسۇلمانغا كەلگەن مۇسىبەت
(ھەتتا كىرىپ كەتكەن بىر تال تىكەن ۋە پۇتى قايرىلىپ كەتكەن چاغلىق بىر مۇسىبەتمۇ)
ئۇنىڭ قىلغان گۇناھىغا كەففارەت بولىدۇ».
﴿ئۇ ئۆزى ئۈچۈن ﷲ دىن باشقا (ﷲ نىڭ ئازابىدىن قۇتۇلدۇرىدىغان) ھېچقانداق
دوست ۋە ھېچقانداق مەدەتكار تاپالمايدۇ﴾ ئەلى ئىبنى ئەبۇتەلھە ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ

ئەنھۇمانىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :ئۇ تەۋبە قىلسا ،ﷲ ئۇنىڭ تەۋبىسىنى
قوبۇل قىلىدۇ.

﴿ئەر -ئايالالردىن مۆمىن بولۇپ تۇرۇپ ياخشى ئشالرنى قىلغانالر جەننەتكە داخىل بولىدۇ﴾

162

ﷲ تائاال يۇقىرىدا يامان ئىشالرنىڭ جازاسىنى (جازاغا اليىق بولغان كىشىنىڭ) دۇنيادا (يەنى
يۇقىرىدا بايان قىلىنغاندەك ،ئۇ كىشى دۇنيادىكى مۇسىبەتلەرگە دۇچ كېلىدۇ ،بۇ جازانىڭ
يەڭگىلرەكىدۇر) ۋە ئاخىرەتتە تېتىيدىغانلىقىنى بايان قىلدى( .بىز ئاخىرەتنىڭ جازاسىنى
تېتىغۇچىالردىن بولۇپ قېلىشىمىزدىن پاناھ تىلەيمىز! شۇنداقال ﷲ تائاالنىڭ گۇناھلىرىمىزنى
كەچۈرۈۋېتىپ ،بىزگە دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە خاتىرجەملىك ئاتا قىلىشنى تىلەيمىز!) .ﷲ تائاال
بۇ يەردە ئىمانى بارلىكى كىشىگە (مەيلى ئۇ ئەر ياكى ئايال بولسۇن) رەھمەت قىلىپ،
ياخشى ئىشلىرىنى قوبۇل قىلىدىغانلىقىنى ،ئۇنى جەننەتكە كىرگۈزىدىغانلىقىنى ۋە ئۇنىڭغا
(ئۇنىڭ قىلغان) ياخشىلىقلىرىنىڭ ئەجرىنى (قىلچە زۇلۇم قىلماي) تولۇق بېرىدىغانلىقىنى
بايان قىلدى.

﴿ياخشى ئەمەللەرنى قىلغان ھالدا ئۆزىنى ﷲ غا تاپشۇرغان (يەنى ﷲ نىڭ ئەمرىگە
بويسۇنۇپ ئەمەلىنى خالىس ﷲ ئۈچۈن قىلغان) ،باتىل دىنالردىن بۇرالغان ھالدا ،ئىبراھىمنىڭ
دىنىغا ئەگەشكەن كىشىدىن (دىني جەھەتتە) ياخشىراق ئادەم بارمۇ؟﴾ يەنى ئۇ ئۆزىنىڭ قىلغان

ئەمەل ـ ئىبادەتلىرىدە ،ﷲ تائاالنىڭ ئۇنىڭغا يول قويۇپ بەرگەن ھۆكۈملىرىگە ۋە ئۆزىنىڭ
پەيغەمبىرى ئارقىلىق ئەۋەتكەن توغرا يول ۋە ھەق دىنغا ئەگىشىپ ،ئىخالسمەن بولمىسا ۋە
شەرىئەتكە بويسۇنمىسا (يەنى ئۇنىڭدا بۇ ئىككى خىسلەت تېپىلمىسا) ،ئۇ كىشىنىڭ قىلغان
ئەمەل ـ ئىبادىتى توغرا بولمايدۇ .ئەمەل ـ ئىبادەتنىڭ سىرتقى كۆرۈنۈشى شەرىئەتكە ئەگىشىش

نىسا سۈرىسى

بىلەن توغرىالنسا ،ئىچكى جەھەتتە ئىخالسمەن بولۇش بىلەن توغرىلىنىدۇ .ئەمەل قاچانكى
بۇ ئىككى ئىشنىڭ بىرىدىن ئايرىلسا( ،ئۇ) بۇزۇلۇپ كېتىدۇ .كىمكى ئىخالسىنى يوقاتسا،
ئۇ مۇناپىقتۇر .مۇناپىق بولسا ،قىلغان ئەمەلىنى كىشىلەرگە كۆرسىتىشنى مەقسەت قىلىدىغان
كىشىلەردۇر .شەرىئەتكە ئەگىشىشنى تاشلىغۇچى ئېزىپ كەتكۈچىدۇر .بۇ ئىككى خىسلەت
(ياخشىلىقلىرى قوبۇل قىلىنىدىغان ۋە يامانلىقلىرى كەچۈرۈلىدىغان) مۆمىنلەردىال (بىرال ۋاقىتتا)
تېپىلىدۇ .ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئىبراھىمنىڭ دىنىغا ئەگەشكەن كىشىدىن
(دىني جەھەتتە) ياخشىراق ئادەم بارمۇ؟﴾ ئۇالر (يەنى ئىبراھىمنىڭ دىنىغا ئەگەشكەنلەر)
مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ۋە ئۇنىڭغا قىيامەت كۈنىگىچە ئەگەشكۈچىلەردۇر.
ﷲ تائاال بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئىبراھىمغا ئەڭ يېقىن بولغانالر ،شۈبھىسىزكى،
(ئىبراھىمنىڭ زامانىدا ۋە ئۇنىڭدىن كېيىن) ئۇنىڭغا (يەنى ئۇنىڭ يولىغا) ئەگەشكەنلەردۇر ،بۇ
پەيغەمبەر (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم) دۇر( ،بۇ پەيغەمبەرنىڭ ئۈممىتى بولغان) مۆمىنلەردۇر.
ﷲ مۆمىنلەرنىڭ مەدەتكارىدۇر﴾(((﴿ ،ئاندىن ساڭا« :باتىل دىنالردىن ھەق دىنغا بۇرالغۇچى
(يەنى ھەق دىنغا ئېتىقاد قىلغۇچى) ئىبراھىمنىڭ دىنىغا ئەگەشكىن ،ئىبراھىم مۇشرىكالردىن
ئەمەس ئىدى» دەپ ۋەھيى قىلدۇق﴾(((.

ئىبراھىم ئەلەيھىسساالمنىڭ ﷲ نىڭ دوستى ئىكەنلىكى
﴿ﷲ ئىبراھىمنى دوست تۇتتى﴾ بۇ ،ئىبراھىم ئەلەيھىسساالمغا ئەگىشىشكە تېخىمۇ
رىغبەتلەندۈرۈشتۇر .چۈنكى ،ئىبراھىم ئەلەيھىسساالم كىشىلەر ئەگىشىدىغان دىنىي پېشىۋادۇر.
ئۇ ،بەندىلەر ﷲ تائاالغا يېقىنلىشىدىغان نۇقتىنىڭ ئەڭ يۇقىرىسىغا يەتكەن ئىدى .يەنى
ئۇ يېقىنچىلىق دەرىجىلىرىنىڭ ئەڭ يۇقىرىسى بولغان دوستلۇق دەرىجىسىگە يەتتى .ئىبراھىم
ئەلەيھىسساالمنىڭ شۇ دەرىجىگە يېتىشى پەرۋەردىگارىغا قىلغان ئەمەل ـ ئىبادەتلىرىنىڭ
كۆپلۈكىدىن قولغا كەلگەن.
ﷲ تائاال ئىبراھىم ئەلەيھىسساالمنىڭ ئەمەل ـ ئىبادەتنى تولۇق قىلغانلىقى ھەققىدە
مۇنداق دەيدۇ﴿ :ئىبراھىم ۋاپادار كىشى ئىدى ،بىر گۇناھكار ئادەم يەنە بىراۋنىڭ گۇناھىنى
كۆتەرمەيدۇ (يەنى بىراۋ باشقا بىراۋنىڭ گۇناھى تۈپەيلىدىن جازاغا تارتىلمايدۇ)﴾(((﴿ ،ئۆز
ۋاقتىدا ئىبراھىمنى پەرۋەردىگارى بىر قانچە ئەمرلەر (يەنى شەرىئەت تەكلىپلىرى) بىلەن
سىنىدى﴾(((﴿ ،ئىبراھىم ھەقىقەتەن (ياخشى خىسلەتلەرنى ئۆزلەشتۈرگۈچى) پېشىۋا ،ﷲ غا
ئىتائەتمەن (باتىل دىنالردىن ھەق دىنغا بۇرالغۇچى يەنى ھەق دىنغا ئېتىقاد قىلغۇچى) ئىدى.
ئۇ ﷲ غا شېرىك كەلتۈرگۈچىلەردىن ئەمەس ئىدى﴾(((.
((( ئال ئىمران سۈرىسى 68ـ ئايەت.
((( نەھل سۈرىسى 123ـ ئايەت.
((( نەجم سۈرىسى 37ــــ 38ـ ئايەتلەر.
((( بەقەرە سۈرىسى 124ـ ئايەتنىڭ بىر قىسمى.
((( نەھل سۈرىسى 120ـ ئايەت.

163

ئىمام بۇخارى ئەمرى ئىبنى مەيمۇنەنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ :مۇئاز
يەمەنگە كەلگەندە ،ئۇالرغا بامدات نامىزىنى ئوقۇپ بېرىپ﴿ :ﷲ ئىبراھىمنى دوست تۇتتى﴾
دېگەن ئايەتنى ئوقۇغان ئىدى .ئۇالرنىڭ ئىچىدىن بىر كىشى قوپۇپ :ئۇنداقتا ئىبراھىم
ئەلەيھىسساالمنىڭ ئانىسى شادلىنىپتۇ -،دېدى.
ئىبراھىم ئەلەيھىسساالم ﷲ تائاال ياخشى كۆرىدىغان ۋە رازى بولىدىغان ئەمەل -
ئىبادەتنى قىلغاچقا ،ﷲ تائاال ئۇنى ناھايىتى يېقىن كۆرۈپ ،ئۆزىنىڭ دوستى دەپ ئاتىدى.
شۇڭا ئىمام بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايەت قىلغان ھەدىستە پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ
(ﷲ تائاالغا ھەمدۇسانا ئېيتىپ بولغاندىن كېيىن)« :ئى خااليىق! ئەگەر مەن يەر يۈزىدىن
(بىر كىشىنى) دوست تۇتماقچى بولسام ،ئەلۋەتتە ئەبۇقۇھافەنىڭ ئوغلى ئەبۇبەكرىنى دوست
تۇتاتتىم ،لېكىن سىلەرنىڭ ھەمراھىڭالر (يەنى ئىبراھىم ئەلەيھىسساالم) ﷲ تائاالنىڭ
دوستىدۇر» دېگەنلىكى رىۋايەت قىلىنغان.
يەنە بىر رىۋايەتتە مۇنداق دېيىلگەن« :شەك ـ شۈبھىسىزكى ،ﷲ تائاال مېنى ئىبراھىم
ئەلەيھىسساالمنى دوست تۇتقاندەك دوست تۇتتى».
﴿ئاسمانالردىكى ،زېمىندىكى شەيئىلەرنىڭ ھەممىسى ﷲ نىڭدۇر (يەنى ﷲ نىڭ
مۈلكىدۇر ،بەندىلىرىدۇ ،مەخلۇقاتلىرىدۇر)﴾ يەنى ھەممە نەرسە ﷲ تائاالنىڭ مۈلكىدۇر .ﷲ

ئۇالرنىڭ ئارىسىدا خالىغانچە ھۆكۈم چىقىرىدۇ .ئۇنىڭ ھۆكمىنى ھېچكىم رەت قىاللمايدۇ ھەم
قارشى تۇرالمايدۇ .ئۇ زات كاتتا ،قۇدرەتلىك ،ئادىل ،ھېكمەتلىك ئىش قىلغۇچى ۋە مېھرىبان
بولغانلىقى ئۈچۈن ،قىلغان ئىشىدىن سورالمايدۇ.
﴿ﷲ ھەممە نەرسىنى تولۇق بىلگۈچىدۇر﴾ ﷲ تائاالنىڭ ئىلمى ھەممە نەرسىنى ئۆز
ئىچىگە ئالغان ،ھېچ نەرسە ئۇنىڭ ئىلمىدىن سىرتتا قالمايدۇ .ئاسمان ـ زېمىندىكى زەررە
چاغلىق ۋە ئۇنىڭدىن كىچىك ياكى چوڭ نەرسە بولسۇن ،ھېچقايسى ﷲ تائاالنىڭ بىلىشىدىن
چەتتە قالمايدۇ.

*******

164

ﮱ ﯓ ﯔﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ
ﯞﯟﯠﯡ ﯢﯣﯤﯥﯦ ﯧﯨﯩﯪ
ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ
ﯷﯸﯹ ﯺﯻﯼ
(ئى مۇھەممەد!) سەندىن ئايالالر توغرىسىدا پەتىۋا سورايدۇ ،ئېيتقىنكى ،ئۇالر توغرىسىدا