نامازدىن-ساۋات-ناماز-ئوقۇشنى-ئۆگەنگۈچىلەرگە - 5

بىرىنچىسى بىلەن تۆتىنچىسىنى بۇخارى ۋە ئەبۇداۋۇد ،ئۈچىنچىسىنى بۇخارى ۋە مۇسلىم
رىۋايەت قىلغان.
ئالدىنقىسىنى ھاكىم رىۋايەت قىلغان ،ئەبۇداۋۇد «سەھىھ» ھەدىسلەر توپلىمىدا قەيت قىلغان،

82

«پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم رۇكۇدا تۇرغىنىدا ،بىلەكلىرىنى يان تەرەپلىرىدىن
يىـراق تۇتاتتـى»« ،رۇكۇدا دۈمبىسـىنى تۈپتۈز تۇتاتتى»« ،ھەتتا دۈمبىسـىگە
سـۇ تۆكسـىمۇ ئورنىدىال تۇرۇپ قالغۇدەك تۈز تۇتاتتى»(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم رۇكـۇدا بېشـىنى دۈمبىسـىدىن تۆۋەنمـۇ ئەمەس،
يۇقىرىمـۇ ئەمـەس»« ،بەلكـى ئىككىسـىنىڭ ئارىسـىدا تۇتاتتى»(((.
رۇكۇ بىلەن سەجدىنى تەمكىنلىك بىلەن قىلىش

پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم رۇكـۇ بىلـەن سـەجدىنى تەمكىنلىـك بىلـەن
قىلىشـنىڭ پەرزلىكـى توغرۇلـۇق مۇنـداق دېگـەن« :رۇكۇ بىلەن سـەجدىلەرنى
تولـۇق ئـادا قىلىـڭالر ،جېنىـم ئىلكىـدە بولغـان زاتنىـڭ نامـى بىلـەن قەسـەم
قىلىمەنكى ،سىلەرنىڭ مېنىڭ كەينىمدە تۇرۇپ رۇكۇ ۋە سەجدە قىلغىنىڭالرنى
كـۆرۈپ تۇرىمـەن»(((.
بـۇ پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالمنىڭ مۆجىزىلىرىدىـن بىـرى بولـۇپ ،نامازغىلا
خاسـتۇر .ئۇنىڭ ناماز سـىرتىدا ئارقىسـىدىكىلەرنى كۆرەلەيدىغانلىقى توغرۇلۇق
دەلىل يـوق(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم نامـازدا تـۇرۇپ بىـر ئادەمنىـڭ رۇكۇنـى تولـۇق
ئـادا قىلمىغـان ،سـەجدىلەرنى خـۇددى توخـۇ دان چوقۇغانـدەك قىلغانلىقىنى
كـۆرۈپ «بـۇ ئـادەم ئەگـەر مۇشـۇ ھالىتى بىلەن ئۆلسـە مۇھەممەدنىـڭ ئۇممىتى
بولمىغـان ھالەتتـە ئۆلىـدۇ .رۇكۇنـى تولـۇق ئـادا قىلمايدىغـان ،سـەجدىلەرنى
توخـۇ دان چوقۇغانـدەك قىلىدىغـان كىشـى بىـر ياكـى ئىككـى تـال خورمىنـى
ئالدىـراپ يېيىـش بىلـەن ئاچلىقىنـى قاندۇرالمىغـان كىشـىگە ئوخشاشـتۇر»
دېگەن (((.
(((
(((
(((
(((
(((

كېيىنكىسىنى ئىبنى خۇزەيمە ۋە ئىبنى ھىببانالر «سەھىھ» ھەدىسلەر توپالملىرىدا قەيت
قىلغان.
ئالدىنقىسىنى تىرمىزى رىۋايەت قىلغان ۋە ئىبنى خۇزەيمە «سەھىھ» دېگەن ،كېيىنكىسىنى
بۇخارى ۋە بەيھەقىي ،ئاخىرقىسىنى تەبەرانىي ۋە ئىبنى ماجەلەر رىۋايەت قىلغان.
ئالدىنقىسىنى بۇخارى ۋە ئەبۇ داۋۇد ،كېيىنكىسىنى مۇسلىم ۋە ئەبۇ ئەۋانە رىۋايەت قىلغان.
بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايىتى.
ئەلالمە ئەلبانىي.
بەيھەقى ،تەبەرانىي رىۋايەت قىلغان ،ئىبنى خۇزەيمە «سەھىھ»دېگەن ھەدىس.

83

رۇكۇدا ئوقۇلىدىغان دۇئا ۋە زىكىرلەر

پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم رۇكۇدا تۆۋەندىكى ھەر تۈرلۈك دۇئا ۋە زىكىرلەردىن
ھەر قېتىمدا خالىغانلىرىنى ئېيتاتتى:
﴿س ْب َحا َن َرَِّب ال َْع ِظ ْي ُم﴾ (ئۈچ قېتىم)(((.
ُ
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم بەزىدە ئۈچ قېتىمدىن ئارتۇق ئېيتاتتى.
رۇكۇ قىلىش مىقدارى

«پەيغەمبەر ئەلەيھىسسـاالمنىڭ رۇكۇ قىلىشـى ،رۇكۇدىن كېيىنكى تۇرۇشـى،
سـەجدىلىرى ۋە ئىككى سـەجدە ئارىلىقىدا ئولتۇرۇشـى ئۇزۇنلۇقتا بىر _ بىرىگە
ئاساسـەن ئوخشاپ كېتەتتى»(((.
رۇكۇدىن تۇرۇش

«پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئۇمۇرتقىسىنى رۇكۇدىن كۆتۈرگەن ھالداَِ :
﴿س َع هللاُ
لِمن َِ
ح َدهُ﴾ يەنى «ئالالھ ئۇنىڭغا ھەمدۇسـانا ئېيتقاننى ئاڭلىغۇچىدۇر»دەيتتى.
َْ
نامازنـى ناقىـس ئوقۇغـان بىرىگـە ئاگاھالنـدۇرۇش بېرىـپ مۇنـداق دېگـەن:
«تەكبىـر ئېيتىـپ ئاندىـن رۇكۇ قىلمىغىچـە ۋە رۇكۇدىـن تۈزلەنگىچىلىك َِ
﴿س َع
هللا لِمـن َِ
حـ َدهُ﴾ دېمىگىچـە ھېچكىمنىـڭ نامىزى تولـۇق بولمايدۇ»(((.
ُ َْ
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم رۇكۇدىـن بېشـىنى كۆتۈرگىنىـدە ھەربىر ئورگان
ئـۆز جايىغـا بېرىـپ بولغانغـا قەدەر ئـۆرە تۈپتـۈز تۇراتتى»(((.
ئـۇ مۇنـداق دەيتتـى« :ئىمام ئۇنىڭغا ئىقتىـدا قىلىش ئۈچۈن تۇرىدۇ .ئىمام:
ِ
﴿سـع هللا لِمـن َِ
ـك ا ْلَ ْمـ ُد﴾ دەڭالر .ھەقىقەتـەن
حـ َدهُ﴾ دېگەنـدە ،سـىلەر﴿ :ربـَّنَـا َولَ َ
ََ ُ َْ
كىمنىـڭ سـۆزى پەرىشـتىلەرنىڭ سـۆزىگە ئـۇدۇل كېلىدىكـەن ،ئۇنىڭ ئۆتكەن
بارلىـق گۇناھلىـرى مەغپىـرەت قىلىنىدۇ»(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم رۇكۇدىـن تۇرۇشـتا تەكبىـر ئېيتقىنىـدا ،ئىككـى
(((
(((
(((
(((
(((

ئەھمەد ،ئەبۇ داۋۇد ،ئىبنى ماجە رىۋايىتى.
بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايىتى.
ئالدىنقىسى بۇخارى بىلەن مۇسلىم ،كېيىنكىسى ئەبۇ داۋۇد ۋە ھاكىم رىۋايىتى.
بۇخارى رىۋايىتى.
بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايىتى.

84

قولىنى خۇددى نامازغا كىرىش تەكبىرىدە كۆتۈرگەن شەكىلدە كۆتۈرەتتى»(((.
پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم رۇكۇدىـن ئـۆرە بولـۇپ تـۇرۇپ تۆۋەندىكىلەردىـن
بەزىـدە ئۇنـى ،بەزىـدە بۇنـى (خالىغانلىرىنـى) ئېيتاتتـى:
َك ا ْلَ ْم ُد﴾ يەنى «رەببىم! ساڭا كۆپلەپ ھەمدۇسانا ئېيتىمەن»دەيتتى(((.
﴿ربـَّنَا َول َ

نامازنىڭ بەشىنچى پەرزى -سەجدە
سەجدە _ پىشانىنى يەرگە قويۇش ئارقىلىق ئۆزىنىڭ ئالالھ تائاال ئالدىدىكى
خارلىقىنـى ،ئاجىزلىقىنـى ۋە كەمتەرلىكىنـى ئىزھار قىلىش دېگەنلىكتۇر .پۈتۈن
فىقھىشـۇناس ئالىمالر سـەجدىنىڭ يەتتە ئەزانى يەرگە تەكشـى قويۇش بىلەن
تولـۇق ئـادا تاپىدىغانلىقىغـا ئىتتىپاقتـۇر .بـۇ ئەزاالر :پىشـانە ،بـۇرۇن ،ئىككى
قـول ،ئىككـى تىـز ۋە ئىككى پۇتتىن ئىبارەت .بۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسـاالمنىڭ
ھەدىسـى بىلـەن سـابىت بولغـان بولـۇپ ،پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم مۇنـداق
ـبعة أَعظُ ٍـم :علـى اجلبه ِـة ـ وأشـار بي ِ
ت أن أسـج َد علـى س ِ
الركبتَ ِ
ين
ـده علـى أنف ِـه ـ واليَ َديـ ِن و ُّ
دىگـەن {:أُِم ْـر ُ
ُ
َ
َ
َ
وأطر ِ
اف ال َق َد َم ِني} يەنى «مەن يەتتە چوڭ ئەزا بىلەن سەجدە قىلىشقا بۇيرۇلدۇم.
(قولـى بىلـەن ئىشـارەت قىلىـپ دەيـدۇ) ئۇالر :پىشـانە ،بـۇرۇن ،ئىككى قول،
ئىككـى تىز ۋە ئىككـى پۇتتۇر»(((.
ئىككـى سـەجدە ئارىلىقىدىكـى ئولتۇرۇشـتا ،ئەرلەر سـول پۇتىنىڭ ئۈسـتىگە
ئولتۇرىـدۇ ۋە ئـوڭ پۇتىنـى تىكلـەپ ئىككـى پۇتىنىـڭ بارماقلىرىنـى قىبلىگـە
قارىتىـدۇ ،بارماقالرنىـڭ ئاسـتىنى يەرگـە بېسـىپ ئولتۇرىـدۇ .ئەممـا ئاياللار
ئىككـى پۇتىنـى ئـوڭ تەرەپكـە ياتقـۇزۇپ ،پاقالچىقىنـى بېسـىپ ئولتۇرىـدۇ.
ئىككـى سـەجدە ئارىلىقىـدا ئالدىرىمـاي ئولتـۇرۇش ۋاجىپتـۇر(((.
سەجدىنىڭ كەيپىيىتى

«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم سـەجدىگە بېرىشـتا تەكبىـر ئېيتاتتـى» ۋە
باشـقىالرنىمۇ شـۇنداق قىلىشـقا بۇيـرۇپ مۇنـداق دەيتتـى« :رۇكۇدىن تۇرۇشـتا
ِ
﴿سـع هللا لِمـن َِ
حـ َدهُ﴾ دېمىگىچـە ،ئاندىـن ئـۆرە تۈپتـۈز تۇرمىغىچـە ،ئاندىـن ﴿هللا
ََ ُ َْ
(((
(((
(((
(((

بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايىتى.
بۇخارى ۋە ئەھمەد رىۋايىتى.
بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايىتى.
رد احملتار - 1توم – 432بەت.

85

أَ ْكبـَ ْـر﴾ دەپ تەكبىـر ئېيتىـپ سـەجدىگە بارمىغىچـە ۋە سـەجدىدە بوغۇملىـرى
ئورنىغـا چۈشـۈپ ئـارام ئالغىچىلىك ئالدىرىماي تۇرمىغىچـە ھېچكىمنىڭ نامىزى
تولـۇق بولمايـدۇ»(((.
سەجدىنى ئالدىرىماي قىلىش

پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم رۇكـۇ ۋە سـەجدىلەرنى تولـۇق ئـادا قىلىشـقا
بۇيرۇيتتـى .ھەتتـا بـۇ ئىككىسـىنى تولـۇق ئـادا قىلمىغۇچىالرنـى ئاچلىقتىـن
بىـر ياكـى ئىككـى خورمىنـى ئالدىـراپ يېگـەن بولسـىمۇ ئاچلىقـى قامدالمىغـان
كىشـىگە ئوخشـاتقان ۋە مۇنـداق دېگـەن« :ئوغرىالرنىـڭ ئـەڭ يامىنى ئۆزىنىڭ
نامىزىنى (رۇكۇ ۋە سـەجدىلەرنى تولۇق ئادا قىلماسـلىق بىلەن)ئوغرىاليدىغان
كىشـىدۇر»(((.
ئـۇ مۇنـداق دېگـەن« :ئاللاھ رۇكـۇ ۋە سـەجدىلەردە ئۇمۇرتقىسـىنى تـۈز
تۇتالمىغـان كىشـىنىڭ نامىزىغـا نـەزەر سـالمايدۇ»(((.
سەجدىدە ئوقولىدىغان تەسبىھلەر

پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم سـەجدە قىلغىنىـدا ،تۆۋەندىكـى كۆپلىگـەن
ھەرتۈلـۈك دۇئـا ۋە زىكىرلەردىـن تالالپ بەزىدە ئۇنـى ،بەزىدە بۇنى ئوقۇيتتى:
{س ْب َحا َن َرَِّب اْألَ ْعلَ ٰى} (ئۈچ قېتىم)(((.
ُ
{س ْـب َحا َن َرَِّب اْألَ ْعلَ ٰى}نـى ئـۈچ قېتىمدىـن
پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم «بەزىـدە ُ
كۆپـرەك ئېيتاتتـى» (بۇھەدىسـلەردىن پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالمنىڭ رۇكـۇ
بىلـەن سـەجدىلەرنىڭ مىقدارىنـى ئوخشـاش قىلىدىغانلىقـى ئىپادىلىنىـدۇ).
{س ْب َحا َن َرَِّب اْألَ ْعلَ ٰى َوِبَ ْم ِد ِه} (ئۈچ قېتىم)(((.
ُ

وح}(((.
الر ِ
ُّوس َر ُّ
ب ال َْمالَئِ َك ِة َو ُّ
{سبُّ ٌ
ُ
وح قُد ٌ
(((
(((
(((
(((
(((
(((

ئالدىنقىسى بۇخارى ۋە مۇسلىم ،كېيىنكىسى ئەبۇ داۋۇد رىۋايەت قىلغان ۋە ھاكىم «سەھى»
دېگەن ھەدىس.
تەبەرانى ۋە ھاكىم رىۋايەت قىلغان ،ھاكىم «سەھىھ» دېگەن ھەدىس.
ئەھمەد ،تەبەرانىي رىۋايىتى.
ئەھمەد ،ئەبۇ داۋۇد ،ئىبنى ماجە ،ئىبنى خۇزەيمە رىۋايىتى.
ئەھمەد ،تەبەراني ،ئەبۇ داۋۇد رىۋايىتى.
مۇسلىم رىۋايىتى.

86

سەجدىدە قۇرئان ئوقۇماسلىق

پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم رۇكـۇ ۋە سـەجدىلەردە قۇرئـان ئوقۇشـنى مەنئـى
قىالتتـى .بـۇ ئىككىسـىدە دۇئانى كۆپ قىلىشـقا بۇيرۇيتتـى ۋە مۇنداق دەيتتى:
«بەندىنىـڭ ئالالھقـا ئـەڭ يېقىـن بولىدىغـان ۋاقتـى دەل ئۇنىـڭ سـەجدە
قىلىۋاتقـان ۋاقتىـدۇر .سـەجدىدە دۇئانـى كـۆپ قىلىـڭالر»(((.
سەجدىنى ئۇزۇن قىلىش

پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم سـەجدىنى ئـۇزۇن قىلىشـتا رۇكۇغـا يېتىشـىپ
قاالتتـى .بەلكـى بەزىـدە بەزىبىـر سـەۋەپلەر تۈپەيلـى سـەجدىنى رۇكۇدىنمـۇ
ئۇزۇنـراق قىالتتـى.
ئابدۇلالھ ئىبنى شـەدداد ئاتىسـىدىن رىۋايەت قىلغان بىر ھەدىسـتە مۇنداق
دېگـەن« :بىـر كۈنـى پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم نەۋرىلىرىدىـن ئىمـام ھەسـەن
ياكـى ئىمـام ھۇسـەين (ئاللاھ ئۇالردىـن رازى بولغاي)نـى كۆتۈرگىنىچـە بىزگـە
پىشـىن ياكـى ئەسـىر نامىزىنـى ئوقـۇپ بېرىشـكە چىقىـپ ،مىھرابقـا ئۆتتـى،
ئۇنـى ئـوڭ يېنىـدا ئولتۇرغـۇزۇپ قويـدى .ئاندىـن تەكبىـر ئېيتىـپ نامازغـا
باشـلىدى .سـەجدىنى شـۇنداق ئـۇزۇن قىلدىكـى ،بېشـىمنى كۆتـۈرۈپ قـاراپ
سـالدىم ۋە ھېلىقى كىچىك بالىنىڭ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسـاالمنىڭ دۈمبىسـىگە
مىنىـپ ئويناۋاتقانلىقىنـى كـۆردۈم .ئاندىـن ھامـان سـەجدىگە قايتتىـم.
پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم نامازنـى تۈگەتكەندىـن كېيىـن ،سـاھابىلەر «يـا
رەسـۇلەلالھ! سـەجدىلەرنىڭ بىرىنـى بەكمـۇ ئـۇزۇن قىلدىڭىزكـى ،بىـز بىـرەر
ئىـش يۈزبەرگەنمىـدۇ ياكـى ۋەھـى كەلگەنمىـدۇ ،دەپ قالـدۇق» دېۋىـدى،
پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم ئۇالرغـا جـاۋاب بېرىپ «سـىلەر گۇمـان قىلغانالرنىڭ
ھېچقايسىسـى يۈزبەرمىـدى .ئەممـا بـاالم ئۈسـتۈمگە مىنىۋالغانىـدى ،ئۇنىـڭ
ئويۇنـى تۈگىمەسـتىن تـۇرۇپ كېتىشـنى ياقتۇرمىدىم»دېـدى»(((.
بـۇ ھەدىـس پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالمنىڭ بەزىـدە سـەجدىنى شـۇنچىلىك
ئـۇزۇن قىلىدىغانلىقىنـى ئىپادىلىگەنـدەك ،ئـۇ زاتنىـڭ ئىنتايىـن مېھـرى –
شـەپقەتلىك ،خۇسۇسـەن كىچىـك بالىالرغـا بەكمـۇ مېھرىبـان ئىكەنلىكىنـى
ئىپادىلەيدۇ .كۆپىنچە دىندارالرنىڭ قوپاللىقى ۋە رەھىمسىزلىكىگە ھەيرانمەن.
(((
(((

مۇسلىم رىۋايىتى.
نەسائى ۋە ئىبنى ئەساكىر رىۋايىتى ،ھاكىم «سەھىھ» دېگەن ھەدىس.

87

ئـۇالر پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالمنىڭ گـۈزەل ئەخالقىغـا ئەگەشمەسـتىن ،ئۇنىڭ
ئىبادەتلىرىگىلا ئەگىشىشـكە بۇيرۇلغانمـۇ؟ يـاق! گـۈزەل ئەخلاق ئىماننىـڭ
ئاالمىتـى ۋە ئەمـەل – ئىبادەتلەرنىـڭ جەۋھىرىـدۇر.
سەجدىدىن تۇرۇش

«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم بېشـىنى سـەجدىدىن تەكبىـر ئېيتقـان ھالـدا
كۆتۈرەتتـى» ۋە باشـقىالرنىمۇ شـۇنداق قىلىشـقا بۇيـرۇپ مۇنـداق دېگـەن:
«سەجدىنى بوغۇملىرى ئۆز ئورنىغا تولۇق كېلىپ ئارام تاپقىچىلىك ئالدىرىماي
قىلمىغىچـە ،ئاندىـن تەكبىـر ئېيتىـپ ،سـەجدىدىن بېشـىنى كۆتـۈرۈپ تولـۇق
ئورنىشـىپ ئولتۇرمىغىچـە ھېچكىمنىـڭ نامىـزى تولـۇق بولمايـدۇ»(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم سـەجدىدىن تۇرۇشـتا بەزىـدە تەكبىـر بىلـەن
بىرگـە ئىككـى قولىنـى كۆتۈرەتتـى»(((.
ئاندىن «سـول پۇتىنىڭ ئۈسـتىگە ئولتۇراتتى ۋە ئوڭ پۇتىنى تىكلەيتتى»،
«ئـوڭ پۇتىنىـڭ بارماقلىرىنى قىبلىگە قارىتاتتى»(((.
ئىككى سەجدە ئارىسىدىكى ئولتۇرۇش

«پەيغەمبەر ئەلەيھىسسـاالم ئىككى سـەجدە ئارىسـىدىكى ئولتۇرۇشـتا ھەربىر
سـۆڭەك ئـۆز ئورنىغـا تولـۇق چۈشـۈپ بولغىنىدىـن خاتىرجـەم بولغىچىلىـك
ئولتۇراتتـى» ۋە باشـقىالرنىمۇ شـۇنداق قىلىشـقا بۇيـرۇپ مۇنـداق دەيتتـى:
«شـۇنداق قىلمىغىچـە ھېچبىرىڭالرنىـڭ نامىـزى تولۇقالنمايـدۇ»(((.
ئىككى سەجدە ئارىلىقىدا زىكىر ئېيتىش

پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ئىككى سەجدە ئارىسىدىكى ئولتۇرۇشتا تۆۋەندىكى
زىكىرلەرنى ئېيتاتتى:
{ر ِ ِ ِ
ب اِ ْغ ِف ْـرِل} يەنـى «ئـى رەببىم! گۇناھلىرىمنى مەغپىرەت قىلغىن،
ب ا ْغف ْـرِلَ ،ر ِّ
َّ
(((
(((
(((
(((

ئەبۇ داۋۇد رىۋايىتى ،ھاكىم «سەھىھ» دېگەن.
ئەھمەد ۋە ئەبۇ داۋۇد رىۋايەت قىلغان «سەھىھ» ھەدىس.
ئالدىنقىسىنى بۇخارى ،كېيىنكىسىنى نەسائىي رىۋايەت قىلغان.
ئالدىنقىسى ئەبۇ داۋۇد بىلەن بەيھەقىي ،كېيىنكىسى ئەبۇ داۋۇد ۋە ھاكىم رىۋايەت قىلغان
«سەھىھ» ھەدىسلەر.

88

ئـى رەببىم! گۇناھلىرىمنى مەغپىرەت قىلغىن»(((.
{اَللَّ ُه َّـم ا ْغ ِف ْـرِل َو ْار َحْ ِني َو ْاه ِـدِن َواجبـُ ْـرِن وعاَفِ ِني َو ْارُزق ِني َو ْارفـَْع َني} يەنـى «ئـى ئاللاھ!
گۇناھلىرىمنـى مەغپىـرەت قىلغىـن ،مـاڭا رەھىـم قىلغىـن ،مېنـى توغـرا يولغـا
ھىدايـەت قىلغىـن ،مېنـى ياخشـى ئىشلارغا مۇيەسسـەر قىلغىـن ،ماڭا سـاقلىق
ۋە كـەڭ رىزىـق ئاتـا قىلغىـن ،مەرتىۋەمنـى يۇقىـرى قىلغىـن»(((.
ئىككىنچى سەجدىگە بېرىش

«پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم تەكبىر ئېيتىپ ئىككىنچى سەجدىگە باراتتى»(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم تەكبىـر بىلـەن بىرگـە بەزىـدە ئىككـى قولىنـى
كۆتۈرەتتـى»(((.
ئاندىـن «سـەجدىدىن بېشـىنى كۆتۈرەتتى ۋە تەكبىـر ئېيتاتتى»« ،بەزىدە
ئىككى قولىنـى كۆتۈرەتتى»(((.
سەجدىدىن رەكئەتكە تۇرۇش

«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم يەرگـە تايانغـان ھالـدا ئىككىنچـى رەكئەتكـە
تۇراتتـى»(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم ئىككىنچـى رەكئەتكـە تۇرۇشـتا ئىككـى قولىغـا
تايىنىـپ تۇراتتـى»(((.
بىرىنچى تەشەھھۇدتا ئولتۇرۇش

پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم ئىككـى رەكئەتتىـن كـۆپ نامازالردىكـى ئىككىنچى
رەكئەتتىـن كېيىنكـى ئولتۇرۇشـتا خـۇددى ئىككـى سـەجدە ئارىلىقىدىكـى
ئولتۇرۇشـقا ئوخشـاش «سـول پۇتىنىـڭ ئۈسـتىگە ئولتۇراتتـى»(((.
(((
(((
(((
(((
(((
(((
(((
(((

ئەبۇداۋۇد رىۋايىتى.
بۇخارى ،مۇسلىم ۋە باشقىالر رىۋايىتى.
بۇخارى ۋە مۇسلىم رىۋايىتى.
ئەبۇ داۋۇد ۋە ئەبۇ ئەۋانە رىۋايەت قىلغان «سەھىھ» ھەدىس.
ئالدىنقىسى ئەبۇ داۋۇد بىلەن ھاكىم ،كېيىنكىسى ئەبۇ داۋۇد ۋە ئەبۇ ئەۋانە رىۋايەت قىلغان
«سەھىھ» ھەدىسلەر.
بۇخارى ۋە شافىئىي رىۋايىتى.
ئەبۇ ئىسھاق ،بەيھەقىي رىۋايەت قىلغان «سەھىھ» ھەدىس.
نەسائىي رىۋايەت قىلغان «سەھىھ» ھەدىس.

89

ئەبـۇ ھۇرەيـرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ مۇنداق دېگەن« :پەيغەمبەر ئەلەيھىسسـاالم
مېنى ئىتنىڭ ئولتۇرغىنىدەك ئولتۇرۇشـتىن مەنئى قىلغان ئىدى»(((.
ئەبـۇ ئۇبەيـدە ۋە باشـقىالر «ئىتنىـڭ ئولتۇرغىنىـدەك ئولتۇرۇش»نـى
چۈشـەندۈرۈپ مۇنـداق دېگەن« :ئىتنىڭ ئولتۇرغىنىـدەك ئولتۇرۇش _ ئەرنىڭ
ساغرىسـىنى يەرگـە چاپلاپ ،ئىككـى پۇتىنى تىكلەپ ۋە ئىككـى قولىنى يەرگە
قويـۇپ ئولتۇرۇشـىدۇر»
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم تەشـەھھۇدتا («ئەتتەھىياتۇ»نـى ئوقۇشـقا)
ئولتۇرغىنىـدا ،ئـوڭ ئالىقىنىنـى ئوڭ تىزىنىڭ ئۈسـتىگە ،سـول ئالىقىنىنى سـول
تىزىنىـڭ ئۈسـتىگە قويـۇپ ،بارماقلىرىنـى يېيىـپ ئولتۇراتتـى»(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم بىـر ئادەمنىـڭ نامـازدا سـول قولىغـا تايىنىـپ
ئولتۇرغىنىنـى كـۆرۈپ ،ئۇنـى مۇنـداق ئولتۇرۇشـتىن مەنئـى قىلغـان ۋە «ئـۇ
يەھۇدىيالرنىـڭ ئولتۇرۇشـىدۇر»دېگەن(((.
تەشەھھۇد ئوقۇش

«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم ھـەر قانـداق نامازنىـڭ ئىككىنچـى رەكئىتىدىـن
كېيىـن تەشـەھھۇد(ئەتتەھىياتۇ) ئوقۇيتتـى»(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم ئىككىنچـى رەكئەتتىـن كېيىـن تەشـەھھۇد
ئوقۇشـنى ئۇنۇتسـا ،نامازنىـڭ ئاخىرىـدا سـەجدە سـەھۋى قىالتتـى»(((.
تەشەھھۇد ئوقۇغاندا كۆرسەتكۈچ بارمىقىنى مىدىرلىتىش مەسىلىسى

«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم تەشـەھھۇدتا ئولتۇرغىنىـدا ،سـول قولىنىـڭ
ئالىقىنىنـى يايغـان ھالـدا ،سـول تىزىنىـڭ ئۈسـتىگە قوياتتـى ،ئـوڭ قولىنىـڭ
بارماقلىرىنى ئاچمايتتى ،كۆرسـەتكۈچ (بىگىز)بارمىقى بىلەن قىبلىگە ئىشـارەت
قىالتتـى ۋە كۆزىنـى ئۇنىڭغـا تىكەتتـى»(((.
(((
(((
(((
(((
(((
(((

ئەھمەد رىۋايىتى.
مۇسلىم رىۋايىتى.
بەيھەقىي رىۋايەت قىلغان ۋە ھاكىم «سەھىھ»دېگەن ھەدىس.
مۇسلىم رىۋايىتى.
بۇخارى ،مۇسلىم رىۋايىتى.
مۇسلىم ،ئىبنى خۇزەيمە ۋە ئەبۇ ئەۋانە رىۋايىتى.

90

«كۆرسـەتكۈچ بارمىقـى بىلەن قىبلىگە ئىشـارەت قىلغىنىـدا ،باش بارمىقىنى
ئوتتـۇرا بارمىقىنىڭ ئۈسـتىگە قوياتتى»(((.
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم بۇنـى ئىككـى تەشـەھھۇدنىڭ ھەممىسـىدە
قىالتتـى» ( (( .

نامازنىڭ ائلتىنچى پەرزى -قەئدە ائخىر
قەئدە ئاخىر ( نامازنىڭ ئاخىرىدىكى ئولتۇرۇش)دا خۇددى ئىككى سـەجدە
ئارىلىقىـدا ئولتۇرغانـدەك ئولتۇرىلىـدۇ .نامازنىـڭ ئاخىرىدىكـى ئولتۇرۇشـنىڭ
پـەرز بولغـان مىقدارى تەشـەھھۇدنىڭ مىقدارىدۇر (يەنـى ئەتتەھىياتۇنى ئوقۇپ
بولغىچىلىك ۋاقىتتۇر) .ئۇنىڭدىن ئارتۇقى سۈننەتتۇر .ئەمما «ئەتتەھىياتۇ»نى
ئوقـۇش ۋاجىپتۇر.
تەھىيـات دۇئاسـىنى ئوقـۇپ بولغاندىـن كېيىنلا ،قايسـىبىر سـەۋەب بىلـەن
نامازدىـن چىقىشـقا بولىـدۇ .ئابدۇللاھ ئىبنـى ئەمـر ئىبنـى ئـاس رەزىيەلالھـۇ
ئەنھـۇ پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالمنىڭ «ئىمـام سـەجدىدىن بېشـىنى كۆتـۈرۈپ،
تەشـەھھۇد مىقـدارى (تەھىيـات دۇئاسـىنى ئوقـۇپ بولغىچىلىـك ۋاقىـت)
ئولتۇرغاندىـن كېيىـن ،جامائـەت سۆزلىسـىمۇ ياكـى بىـر نەرسـە يېسـىمۇ ئۇنىڭ
نامىـزى تامـام بولغـان بولىـدۇ» دېگـەن سـۆزىنى رىۋايـەت قىلغـان(((.
شـۇنداقال ،جامائـەت تەشـەھھۇد مىقـدارى ئولتـۇرۇپ بولغاندىـن كېيىـن،
ئىمامدىـن بـۇرۇن نامازدىـن چىقسـىمۇ ئۇالرنىـڭ نامىـزى تامامالنغـان بولىدۇ(((.
تەشەھھۇد دېگەن نېمە؟

تەشـەھھۇد _ نامـازدا تەھىيـات دۇئاسـىنى ئوقـۇش دېگەنلىكتـۇر .تەھىيـات
(ئەتتەھىياتۇ) دۇئاسى ئالالھ تائاالنىڭ بىرلىكى ۋە مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ
ھەقلىقىنـى جاكارلىغـان شـاھادەت كەلىمىسـىنى ئۆز ئىچىگـە ئالغانلىقى ئۈچۈن
«تەشـەھھۇد» (گۇۋاھلىق بېرىـش) دەپ ئاتالغان.
(((
(((
(((
(((

مۇسلىم ۋە ئەبۇ ئەۋانە رىۋايىتى.
نەسائىي ۋە بەيھەقىي رىۋايەت قىلغان «سەھىھ» ھەدىس.
تىرمىزى رىۋايىتى.
حتقة الفقهاء - 47بەت.

91

تەشەھھۇدنىڭ تېكستى

تەشـەھھۇد ئوقـۇش نامازنىـڭ ۋاجىپلىرىدىـن سـانىلىدۇ .پەيغەمبـەر
ئەلەيھىسسـاالم سـاھابىلىرىغا ھەرتۈرلـۈك تەشـەھھۇدالرنى ئۆگەتكـەن بولـۇپ،
ئـەڭ ئۈلگىلىـك تەشـەھھۇد ئىبنـى مەسـئۇد رەزىيەلالھـۇ ئەنھۇغـا ئۆگەتكـەن
تەشـەھھۇدتۇر.
ئىبنى مەسئۇد رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ مۇنداق دېگەن« :پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم
مېنىـڭ قولۇمنـى ئىككـى ئالىقىنىنىـڭ ئارىسـىغا ئېلىـپ تـۇرۇپ مـاڭا مۇنـۇ
تەشـەھھۇدنى خـۇددى قۇرئـان سـۈرىلىرىنى ئۆگەتكەنـدەك ئۆگەتكـەن ئىـدى:

َّب ور ْحةُ ِ
َّحي ُ ِ ِ
ِ
الس َل َم َعلَيـْنَا َو َعلَى ِعبَ ِاد
هللا َو َبرَكاتهَُّ ،
باتَّ :
ات والطيِّ ُ
الصلَ َو ُ
السالَ ُم َعلَْي َ
ك أَيُّها النِ ُّ َ َ َ
{اَلت ّ
ات ّل َو َ
ِ
أشه ُد أ َّ
َن ُمَ َّمداً َع ْب ُدهُ َوَر ُسولُهُ} يەنى «جىمى مەدھىيەلەر،
الصالَِِي ،أَ ْش َه ُد أ ْن الَ إ ٰلهَ إالّ هللاُ ،و َ
هللا َ
بـەش ۋاخ نامـاز ۋە باشـقا جىسـمانىي ئىبادەتلـەر ،ياخشـى ئەمەللـەر ئالالھقـا
خاسـتۇر .ئالالھنىڭ سـاالمى ،رەھمىتى ۋە بەرىكىتى سـىزگە بولسـۇن ئى ئۇلۇغ
پەيغەمبـەر! بىز(نامازغـا ھازىـر بولغـان بارلىـق جامائـەت ۋە پەرىشـتىلەر)گە ۋە
ئالالھنىـڭ ياخشـى بەندىلىرىگـە ئالالھنىـڭ ئاپىيىتـى ۋە ئامانلىقـى بولغـاي.
ئالالھتىـن باشـقا ئىلاھ يوقلىقىغـا ،مۇھەممـەد ئەلەيھىسسـاالمنىڭ ئالالھنىـڭ
بەندىسـى ۋە بەرھـەق پەيغەمبىـرى ئىكەنلىكىگـە چىـن قەلبىمدىـن گۇۋاھلىـق
بېرىمەن»(((.
«ئەتتەھىياتۇ» دىن كيىن دۇرۇد ئوقۇش

نامازنىـڭ ئاخىرىدىكـى ئولتۇرۇشـتا «ئەتتەھىياتۇ»نـى ئوقـۇپ بولغاندىـن
كېيىـن ،پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالمغا دۇرۇد ئېيتىشـنىڭ ئەھمىيىتـى ناھايىتـى
چوڭـدۇر .بـۇ ھەنەفىـي ۋە مالىكىـي مەزھەپلىرىگـە كـۆرە ،سـۈننەتتۇر(((.
پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم بىـر ئادەمنىڭ نامازدا ئالالھ تائاالغا ھەمدۇسـانا ۋە
پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالمغا دۇرۇد ئېيتماسـتىنال دۇئـا قىلىۋاتقانلىقىنـى ئـاڭالپ
قېلىـپ« :بۇ كىشـى ئالدىـراپ كەتتى»دېگەن ،ئاندىن ئۇنىڭغا ۋە باشـقىالرغا
خىتـاب قىلىـپ« :سـىلەرنىڭ بىرىـڭالر نامـاز ئوقۇماقچـى بولغىنىـدا ،ئالـدى
بىلـەن ئالالھقـا ھەمدۇسـانا ،پەيغەمبەرگـە دۇرۇد ئېيتسـۇن ،ئاندىـن خالىغـان
(((
(((

ئىمام بۇخارى ،ئىمام مۇسلىم ۋە باشقا بارلىق ھەدىسشۇناسالر رىۋايەت قىلغان ھەدىس.
الفقه اإلسالمي وأدلته - 1توم - 665بەت.

92

دۇئاسىنى قىلسـۇن»(((.
پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم يەنـە بىـر ئادەمنىـڭ نامـازدا ئاللاھ تائاالغـا
ھەمدۇسـانا ۋە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسـاالمغا دۇرۇد ئېيتقانلىقىنى ئاڭالپ قېلىپ:
«دۇئـا قىلغىـن ئىجابـەت بولىـدۇ ،سـورىغىن ئېرىشىسـەن» دېگـەن(((.
دۇئـا قىلغانـدا ،ئالـدى بىلەن ئاللاھ تائاالغا ھەمدۇسـانا ،ئاندىن پەيغەمبەر
ئەلەيھىسسـاالمغا دۇرۇد ئېيتىشـنىڭ زۆرۈرلىكـى نامازدىكـى دۇئاالرغىلا خـاس
ئەمـەس ،بەلكـى قانداقلا بىر ۋاقىتتا قىلىنغـان دۇئاالرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
دۇئادىن ئاۋۋال تۆت نەرسىدىن پاناھ تىلەش

پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم مۇنـداق دەيتتـى« :سـىلەر نامازنىـڭ ئاخىرىدىكى
ئولتۇرۇشـتا تەشـەھھۇدنى ئوقـۇپ بولغىنىڭالردىـن كېيىـن ،ئالالھقـا سـىغىنىپ
اب َج َهن َِّم َوِم ْن َع َذ ِ
ك ِم ْن َع َذ ِ
اب الْ َق ْبِ ،
إن أعُوذُ بِ َ
مۇنۇ تۆت نەرسىدىن پاناھ تىلەڭالر{ :اَللَّ ُه َّم ّ
َّج ِال} يەنى «ئى ئالالھ! ساڭا سىغىنىپ
َوِم ْن فِتـْنَ ِة ال َْم ْحيَا َوال َْم َماتَ ،وِم ْنِ َش ِّر فِتـْنَ ِة ال َْم ِس ْي ِح الد َّ
دوزاخ ئازابىدىـن ،قەبـرى ئازابىدىـن ،ھايـات ۋە ماماتلىقنىـڭ پىتنىسـىدىن،
دەججالنىـڭ پىتنىسـىنىڭ يامانلىقىدىـن پانـاھ تىلەيمەن«.ئاندىـن ئـۆزۈڭالر
ئۈچـۈن خالىغـان دۇئالىرىڭالرنـى قىلىڭالر»(((.
ساالم بېرىشتىن بۇرۇن دۇئا قىلىش

پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم نامازدا كۆپلىگـەن ھەرخىل دۇئاالردىن گاھ ئۇنى،
گاھ بۇنـى ئوقۇيتتـى ۋە «نامـاز ئوقۇغۇچىنـى بـۇ دۇئاالردىـن خالىغانلىرىنـى
ئوقۇشـقا بۇيرۇيتتى»(((.
پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم ساالم بېرىشتىن ئاۋۋال ئوقۇغان دۇئاالر تۆۋەندىكىلەر:
ك ِم ْن َع َذ ِ
ك ِم ْن فِتـْنَ ِة ال َْم ْحيَا
ك ِم ْن فِتـْنَ ِة ال َْم ِس ْي ِح الد َّ
َّج ِالَ ،وأَعُوذُ بِ َ
اب الْ َق ِْب َوأَعُوذُ بِ َ
إن أعُوذُ بِ َ
{اَللَّ ُه َّم ّ
وفِتـنَ ِـة الْمم ِ
ـك ِم َـن الْمـأ َِْث َوال َْمغْ َـرِم} يەنـى «ئـى ئاللاھ! سـاڭا سـىغىنىپ
إن أعُـوذُ بِ َ
ـات ،اَللَّ ُه َّـم ّ
َ ْ ََ
قەبرى ئازابىدىن پاناھ تىلەيمەن ،دەججالنىڭ پىتنىسـىدىن پاناھ تىلەيمەن،
ساڭا سىغىنىپ ھايات ۋە ماماتلىقنىڭ پىتنىسىدىن پاناھ تىلەيمەن .ئى ئالالھ!
(((
(((
(((
(((

ئىمام ئەھمەد ،ئىمام ئەبۇ داۋۇد ۋە ئىبنى خۇزەيمە رىۋايىتى.
ئىمام نەسائىي رىۋايەت قىلغان «سەھىھ» ھەدىس.
ئىمام مۇسلىم رىۋايىتى.
ئىمام بۇخارى ۋە ئىمام مۇسلىم رىۋايىتى.

93

سـاڭا سـىغىنىپ گۇناھكار بولۇشـتىن ۋە قەرزدارلىقتىن پاناھ تىلەيمەن»(((.

ساالم بېرىش
لسلاَم علَي ُكـم ور ْحةُ ِ
هللا} دەپ سـاالم
«پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم ئـوڭ تەرىپىگـە {اَ َّ ُ َ ْ ْ َ َ َ
بەرگىنىـدە ،ئۇنىـڭ يۈزىنىـڭ ئوڭ تەرىپىدىكـى ئاقلىقنى كۆرگىلى بوالتتى ،ئۇ
لسلاَم علَي ُكـم ور ْحـةُ ِ
هللا} دەپ سـاالم بەرگىنىـدە ،ئۇنىڭ يۈزىنىڭ
سـول تەرىپىگـە {اَ َّ ُ َ ْ ْ َ َ َ
سـول تەرىپىدىكـى ئاقلىقنـى كۆرگىلـى بوالتتـى»(((« .بەزىـدە بىرىنچـى
سـاالمدا{وبـََركاَتُهُ}نى قوشـۇپ ئېيتاتتـى»(((.
َ
نامازدىن ئىككى تەرەپكە سـاالم بېرىش بىلەن چىقىش ھەنەفىي مەزھىپىدە
ۋاجىپتـۇر((( .پەيغەمبـەر ئەلەيھىسسـاالم مۇنـداق دەيتتـى« :نامازنىـڭ ئاچقۇچى
تاھارەت ،بېشـى تەكبىر ۋە ئاخىرى سـاالمدۇر»(((.

(((
(((
(((
(((
(((

ئىمام بۇخارى ۋە ئىمام مۇسلىم رىۋايىتى.
ئىمام مۇسلىم ،ئىمام ئەبۇ داۋۇد ،ئىمام نەسائىي رىۋايىتى.
ئىمام ئەبۇ داۋۇد ۋە ئىمام تىرمىزى رىۋايىتى.
الفقه اإلسالمي وادلته – 1توم - 671بەت.
ئىمام ئەبۇ داۋۇد ،ئىمام تىرمىزى ۋە ھاكىم رىۋايىتى« ،سەھىھ»دەپ باھاالنغان ھەدىس.

94

ناماز ئوقۇشنىڭ قائىدە – تەرتىپلىرى
بامدات نامىزىنىڭ سۈننىتىنىڭ وئقۇلۇشى
نامازنىـڭ شـەرتلىرىنى ھازىـرالپ بولغاندىـن كېيىـن ،تاھـارەت بىلەن پاكىز
يەرگـە بارىمىـز .ئەگـەر يەرنىـڭ پاكىـز بولماسـلىق ئېھتىمالـى بولسـا ،جاينامـاز
ئىشـلىتىمىز .جاينامازنىـڭ يۆنىلىشـىنى قىبلىگـە قارىتىـپ سـېلىپ ،ئۇنىـڭ
ئۈسـتىگە كېلىـپ ،قىبلىگـە يۈزلەنگـەن ھالـدا تۈپتـۈز ئـۆرە تـۇرۇپ ئىچىمىـزدە
«ئالالھ رازىلىقى ئۈچۈن بامدات نامىزىنىڭ ئىككى رەكئەت سۈننىتىنى ئوقۇشقا
نىيـەت قىلدىـم» دەپ نىيـەت قىلىمىـز ۋە ﴿اَهللُ اَ ْكبـَ ْـر﴾ (ئالالھـۇ ئەكبـەر) دەپ
تەكبىـر ئېيتىـپ ئىككـى قولىمىزنـى ئىككـى قۇالقنىـڭ باراۋىرىـدە كۆتۈرىمىـز.
ئالىقانالرنـى قىبلىگـە قارىتىمىز.

ئايالــار تەكبىــردە ئىككــى قولىنــى ئىككــى مۈرســىگىچە كۆتۈرىــدۇ .ئالىقانلىرىنــى
ئەرلەرگــە ئوخشــاش قىبلىگــە قارىتىــدۇ.

95

تەكبىـر ئېيتىـپ بولغاندىـن كېيىـن ئـوڭ قولىمىزنىـڭ ئالىقىنىنـى سـول
قولىمىزنىڭ ئالىقىنىنىڭ دۈمبىسىگە ئېلىپ ،ئىككى قولىمىزنى كىندىكىمىزنىڭ
ئاسـتىغا ياكـى ئۇنىـڭ ئۈسـتىگە ياكـى كۆكسـىمىزگە ياكـى كۆكسـىمىزنىڭ
ئاسـتىغا قويـۇپ تۇرىمىـز ،كۆزلـەر سـەجدىگاھقا قـاراپ تۇرىـدۇ ،ئوڭ _ سـولغا
ياكى يۇقىرى _ تۆۋەنگە قاراشـقا بولمايدۇ .شـۇنداقال كۆزلەرنى يۇمۇۋېلىشـقىمۇ
بولمايـدۇ .ئىككـى پۇتنىـڭ ئارىلىقـى ئـاز دېگەنـدە تـۆت بارمـاق سـىغقۇدەك
كەڭلىكتـە ئوچـۇق قالدۇرىلىـدۇ .تىزالرنـى ئەگمەسـتىن تىـك تۇتىمىـز ،بـاش
گـەۋدە ئـوڭ _ سـولغا تەۋرەنمەسـتىن بىـر ئـاز سـاڭگىالپ تۇرىـدۇ.

ئايالــار قــول باغالشــتا ،قوللىرىنــى كۆكرەكلىرىنىــڭ ئۈســتىگە قويــۇپ تۇرىــدۇ .ئــوڭ
قوللىــرى ســول قوللىرىنىــڭ ئۈســتىگە قويۇلىــدۇ .كۆزلىرىنــى ســەجدىگاھقا قارىتىــپ،
پۇتلىرىنــى ھىــم جۈپلەشــتۈرىدۇ ،تىزلىــرى تىك تۇرىـــــدۇ.
ك
﴿س ْـب َحانَ َ
تەكبىـر ئېيتىـپ قـول باغلىغاندىن كېيىن ،مۇنۇ سـانانى ئوقۇيمىزُ :
ُّك َوالَ اِلَهَ غَيـُْر ُك﴾ (سۇبھانەكەلالھۇممە ۋەبىھەمدىكە ۋە
ك َوتـََع َال َجد َ
له َّم َوِبَ ْم ِد َك َوتـَبَ َار َك ْاسُ َ
الَّ ُ
تەبارەكەسـمۇكە ۋەتەئـەال جەددۇكـە ۋەال ئىالھە غەيرۇك﴾ ،ئاندىن ﴿أعُـوذ ِبهلل ِم َن
الش ْـيطَ ِ
َّ
الرِح ْيم﴾
الر ْح ِن َّ
الرِج ْيم﴾ (ئەئۇزۇ بىلالھى مىنەششـەيتانىر رەجىيم)﴿ ،بِ ْس ِـم هللا َّ
ان َّ

(بىسـمىلالھىر رەھمانىر رەھىيم) دەيمىز.

96

ئاندىن فاتىھە سۈرىسىنى ئوقۇيمىز.
ِ
الرِحي ِـم .مالِ ِ
ـك يـَ ْـوِم ال ِّديـ ِن .إِ َّي َك نـَْعبُـ ُد وإِ َّي َك
الر ْح ـ ِن َّ
ينَّ .
ب ال َْعال َِم َ
فاتىھـە سۈرىسـى﴿ :ا ْلَ ْمـ ُد ّلل َر ِّ
َ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ض ِ
ـت َعلَي ِه ْـم غَ ِ
ين﴾
ير املَغ ُ
َنعم َ
نَ ْسـتَع ُ
ـوب َعلَي ِه ْـم َوالَ الضَّالّ َ
ني .اهدنَـ ــا ِّ
يم .ص َـرا َط الَّذي َـن أ َ
الص َـرا َط املُسـتَق َ
ئوقۇلۇشـى« :ئەلھەمدۇ لىلالھى رەببىل ئالەمىين .ئەررەھمانىر رەھىيم .مالىكى
يەۋمىددىيـن .ئىيياكـە نەئبـۇدۇ ۋە ئىيياكە نەسـتەئىين .ئىھدىنەس ـ سـىراتەل
مۇسـتەقىيم ،سـىراتەللەزىينە ئەنئەمتـە ئەلەيھىـم غەيرىـل مەغزۇبـى ئەلەيھىـم
ۋەلەدداللىيـن» ئامىيـن!
فاتىھـە سۈرىسـى ئوقۇلـۇپ بولغاندىـن كېيىـن ،يەنـە بىـر سـۈرە ياكـى ئـاز
دېگەنـدە ئـۈچ ئايـەت ئوقۇيمىز ،مەسـىلەن :مائۇن سۈرىسـى﴿ :أَرأَي َ ِ
ِ
ب
َْ
ـت الَّـذي يُ َكـ ّذ ُ
ـك ِني .فـويـل لِّلْم ِ
ِ
ـض َعلَـى طَع ِـام ال ِْمس ِ
ص َلتِِ ْـم
ـن
ع
ـم
ه
ـك الَّ ِـذي يَـ ُد ُّ
ع الْيَتِي َـمَ .وَل َيُ ُّ
ِبل ِّديـ ِن .فَ َذلِ َ
صلّ َ
ََ ْ ٌ ُ َ
َ
ين .الَّذي َـن ُ ْ َ َ
ْ
ـاهو َن .الَّ ِذي َـن ُه ْـم يـَُـرا ُؤو َنَ .ويَْنـَعُـو َن ال َْماعُـو َن﴾ ئوقۇلۇشـى« :ئـەرە ئەيتەللـەزى يۇكەززىبـۇ
َس ُ
بىددىيـن .فەزالىكەللـەزى يەدۇئئـۇل يەتىيـم .ۋەال يەھـۇززۇ ئـەال تەئامىـل
مىسـكىين .فەۋەيلۇن لىلمۇسـەللىين .ئەللەزىينە ھۇم ئەن سـاالتىھىم ساھۇۇن.
ئەللەزىينـە ھۇم يۇرائـۇۇن .ۋە يەمنەئۇنەل مائۇۇن».
ئۇنىڭدىـن كېيىـن ﴿اَهللُ اَ ْكبـَ ْـر﴾ (ئالالھـۇ ئەكبـەر) دەپ تەكبىـر ئېيتىـپ رۇكـۇ
قىلىمىـز .رۇكـۇدا ئىككـى قولىمىـز بىلەن ئىككى تىزىمىزنـى تۇتۇپ باش بىلەن
بەل قسـىمىنى ئوخشـاش تەكىشـىلىكتە تۈز ئىگىمىز.

ئايالالر يېرىم ئىگىلىدۇ .قوللىرىنى تىزلىرىنىڭ ئۈستىدە تۈز تۇتىدۇ.

97

﴿س ْب َحا َن َرَِّب ال َْع ِظ ْيم﴾ (سۇبھانە رەببىيەل ئەزىيم) دەيمىز.
رۇكۇدا ئۈچ قېتىم ُ

ِ
﴿سـع هللا لِمـن َِ
حـ َدهُ﴾ (سـەمىئەلالھۇلىمەن ھەمىـدەھ) دەپ
رۇكۇدىـن تۇرۇشـتا َ َ ُ َ ْ
ـك اْحلَ ْمـ ـ ُد﴾
﴿ربـَّنَـا َولَ َ
تۇرىمىـز .رۇكۇدىـن تـۇرۇپ ئـۆرە تۈپتـۈز بولغاندىـن كېيىـن َ
(رەببەنـا ۋەلەكـەل ھەمـدۇ) دەيمىـز ۋە بىـر ئـاز تۇرىمىـز.
ئاندىـن ﴿اَهللُ اَ ْكبـَ ْـر﴾ (ئالالھـۇ ئەكبـەر) دەپ تەكبىـر ئېيتىـپ سـەجدىگە
بارىمىز .سـەجدە قىلىشـتا ئاۋۋال تىزلىرىمىزنى ،ئاندىن قوللىرىمىزنى ،ئاندىن
پىشـانىمىزنى ،ئـەڭ ئاخىرىـدا بۇرنىمىزنـى يەرگـە تەككۈزىمىـز .پىشـانە ئىككى
قولنىـڭ ئوتتۇرىسـىغا توغرىلىنىـدۇ .جەينەكلـەر يەرگـە تەگمەيـدۇ ،يوتىلار
قۇرسـىقىمىزغا تەككۈزۈلمەيـدۇ .ئىككـى پۇتىمىزنى بىر _ بىرىگە جۈپلەشـتۈرۈپ
تۇرىمىـز .قـول ۋە پـۇت بارماقلىرىمىـز قىبلىگـە قارىتىلىـدۇ.

ئاياللار پۇتلىرىنـى ئـوڭ تەرەپكـە يانتـۇ قىلىـپ ياتقۇزىـدۇ .جەينەكلىـرى
يەرگـە تەككۈزىلىـدۇ .تىزلىرىنـى قورسـاقلىرىغا چاپلاپ تۇرىـدۇ.
﴿س ْـب َحاَن َرَِّب اْالَ ْعل َـى﴾ (سـۇبھانە رەببىيـەل
سـەجدە ئەسناسـىدا ،ئـۈچ قېتىـم ُ
ئـەال) دەيمىـز ۋە ﴿اَهللُ اَ ْكبـَ ْـر﴾ (ئالالھۇ ئەكبەر) دەپ باشـنى كۆتۈرۈپ ئولتۇرىمىز.
سـەجدىدىن تۇرۇشـتا ئـاۋۋال يـۈز ،ئاندىن قوللار ،ئاندىن تىـزالر كۆتۈرىلىدۇ.
ئىككى سـەجدە ئوتتۇرىسـىدىكى ئولتۇرۇشـتا ئەڭ ئاز دېگەندە «سـۇبھانەلالھ»
ب ا ْغ ِف ْرِل،
{ر ِّ
دېگۈچىلىك ۋاقىت ئولتۇرىمىز( ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسسـاالم بۇ ئارىدا َ
ب ا ْغ ِف ْـرِل} (رەببىغفىرلىـي ،رەببىغفىرلىـي﴾ دەپ ئاللاھ تائاالدىـن مەغپىـرەت
َر ِّ
تىلەيتتـى) .ئاندىـن قايتـا ﴿اَهللُ اَ ْكبـَ ْـر﴾ (ئالالھۇ ئەكبەر) دەپ تەكبىر بىلەن يەنە
﴿س ْـب َحاَن َرَِّب اْالَ ْعل َـى﴾ (سـۇبھانە
سـەجدىگە بارىمىـز .سـەجدىدە يەنـە ئـۈچ قېتىـم ُ
رەببىيـەل ئـەال) دەيمىز.

98

ئىككىنچى سەجدىدىن كېيىن يەنە ﴿اَهللُ اَ ْك َب﴾ (ئالالھۇ ئەكبەر) دەپ تەكبىر
ئېيتىىپ ئۆرە تۇرىمىز ۋە ئىككىنچى رەكئەتكە باشلايمىز .ئىككىنچى رەكئەتتە
«بىسـمىلالھىر رەھمانىـر رەھىيـم» نـى ئوقۇيمىـز .ئاندىـن فاتىھـە سۈرىسـىنى
ئوقـۇپ بولـۇپ« ،ئامىيـن» دەيمىـز .ئاندىـن قۇرئاندىـن خالىغـان سـۈرىدىن
بىرىنـى ياكـى ئاز دېگەندە ئۈچ ئايەت ئوقۇيمىز .مەسـىلەن :كەۋسـەر سۈرىسـى
ك ُه َـو األَبـْتـَ ُـر﴾ ئوقۇلۇشـى« :ئىننـا ئەئتەينـا
﴿إِ َّن أَ ْعطَيـْنَ َ
ص ِّـل لَِربِّ َ
ـك َو ْانَ ْـر .إِ َّن َشـانِئَ َ
ـاك الْ َك ْوثَـر َ.فَ َ
كەلكەۋسـەر .فەسـەللى لىرەببىكـە ۋەنھـەر .ئىننە شـانىئەكە ھـۇۋەل ئەبتەر».
ئاندىـن خـۇددى بىرىنچـى رەكئەتتـە قىلغىنىمىزغـا ئوخشـاش رۇكـۇ ۋە
سـەجدىلەرنى تاماملاپ بولـۇپ﴿ ،اَهللُ اَ ْكبـَ ْـر﴾ (ئالالھـۇ ئەكبـەر) دەپ تەكبىـر
ئېيتىىـپ ئولتۇرىمىـز.

ەئرلەرنىڭ وئلتۇرۇش شەكلى
نامـازدا ئولتۇرغانـدا ،ئەرلـەر ئـوڭ پۇتنىـڭ بارماقلىرىنـى قىبلىگـە قارىتىـدۇ.
بۇنىـڭ ئۈچـۈن ئەرلـەر ئـوڭ پۇتىنـى تىـك تۇتىدۇ ،سـول پوتىنى ئـوڭ تەرەپكە
ياتقـۇزۇپ ئۇنىـڭ ئۈسـتىگە بېسـىپ ئولتۇرىـدۇ .ئىككـى قولىنـى بارماقلىرىنـى
ئەركىـن ئاچقـان ھالـدا ئىككى تىزىنىڭ ئۈسـتىگە قويىـدۇ ۋە كۆزىنى قۇچىقىغا
قارىتىدۇ.

99

ائيالالرنىڭ وئلتۇرۇش شەكلى
ئاياللار ئىككـى پۇتىنـى ئـوڭ تەرىپىگـە ياتقـۇزۇپ ،پاقالچىقىنـى بېسـىپ
ئولتۇرىـدۇ .قوللىرىنـى تىزلىرىنىـڭ ئۈسـتىگە قويـۇپ ،كۆزلىرىنـى ئىككـى
تىزىنىـڭ ئارىسـىغا قارىتىـدۇ.

ئولتۇرغاندا ئاۋۋال تەھىيات «ئەتتەھىياتۇ» دۇئاسى ئوقۇلىدۇ.

تەھىيات دۇائسى
َّب ور ْحةُ ِ
َّحي ُ ِ ِ
ِ
الس َل َم َعلَيـْنَا َو َعلَى ِعبَ ِاد
هللا َو َبرَكاتهَُّ ،
باتَّ ،
ات والطيِّ ُ
الصلَ َو ُ
السالَ ُم َعلَْي َ
ك أَيُّها النِ ُّ َ َ َ
{اَلت ّ
ات ّل َو َ
ِ
أشه ُد أ َّ
َن ُمَ َّمداً َع ْب ُدهُ َوَر ُسولُهُ}.
الصالَِِي أَ ْش َه ُد أ ْن الَ إ ٰلهَ إالّ هللاُ ،و َ
هللا َ
ئوقۇلۇشـى«:ئەتتەھىياتۇ لىلالھـى ۋەسسـەلەۋاتۇ ۋەتتەييىباتـۇ ئەسسـاالمۇ
ئەلەيكـە ،ئەييۇھەننەبىييـۇ ۋەرەھمەتۇلالھـى ۋەبەرەكاتۇھـۇ ،ئەسسـاالمۇئەلەينا
ۋەئـەال ئىبادىلالھىـس _ سـالىھىين .ئەشـھەدۇ ئـەن الئىالھـە ئىللەلالھـۇ ۋە