Türkmenler ve Irak - 7

muamelelere karşı fili netice verecek şekilde mili mahkemelere

müracaat hakkı vardır.


Madde 9


Hiç kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alıkonulanamaz veya sürülemez.


Madde 10


Herkes, haklarının, vecibelerinin veya kendisine karşı cezai mahiyette

herhangi bir isnadın tespitinde, tam bir eşitlikle, davasının bağımsız ve

tarafsız bir mahkeme tarafından adil bir şekilde ve açık olarak görülmesi

hakkına sahiptir.


Madde 11


1. Bir suç işlemekten sanık herkes, savunması için kendisine gerekli

bütün tertibatın sağlanmış bulunduğu açık bir yargılama ile

kanunen suçlu olduğu tespit edilmedikçe masum sayılır.

2. Hiç kimse işlendikleri sırada mili veya miletlerarası hukuka göre

suç teşkil etmeyen filerden veya ihmalerden ötürü mahkum
edilemez. Bunun gibi, suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan

cezadan daha şiddetli bir ceza verilemez.


Madde 12


Hiç kimse özel hayatı, ailesi, meskeni veya yazışması hususlarında keyfi

karışmalara, şeref ve şöhretine karşı tecavüzlere maruz bırakılamaz.

Herkesin bu karışma ve tecavüzlere karşı kanun ile korunmaya hakkı

vardır.


Madde 13


1. Herkes herhangi bir devletin sınırları dahilinde serbestçe dolaşma

ve yerleşme hakkına haizdir.

2. Herkes, kendi memleketi de dahil, herhangi bir memleketi

terketmek ve memleketine dönmek hakkına haizdir.


Madde 14


1. Herkes zulüm karşısında başka memleketlerden mülteci olarak

kabulü talep etmek ve memleketler tarafından mülteci muamelesi

görmek hakkını haizdir.

2. Bu hak, gerçekten adi bir cürüme veya Birleşmiş Miletler prensip

ve amaçlarına aykırı faaliyetlere müstenit kovuşturmalar halinde

ileri sürülemez.
Madde 15


1. Her ferdin bir uyrukluk hakkı vardır.

2. Hiç kimse keyfi olarak uyrukluğundan ve uyrukluğunu değiştirmek

hakkından mahrum edilemez.


Madde 16


1. Evlilik çağına varan her erkek ve kadın, ırk, uyrukluk veya din

bakımından hiçbir kısıtlamaya tabi olmaksızın evlenmek ve aile

kurmak hakkına haizdir. Her erkek ve kadın evlenme konusunda,

evlilik süresince ve evliliğin sona ermesinde eşit hakları haizdir.

2. Evlenme akdi ancak müstakbel eşlerin serbest ve tam rızasıyla

yapılır.

3. Aile, cemiyetin tabi ve temel unsurudur, cemiyet ve devlet

tarafından korunmak hakkını haizdir.


Madde 17


1. Her şahıs tek başına veya başkalarıyla birlikte mal ve mülk sahibi

olmak hakkını haizdir.

2. Hiç kimse keyfi olarak mal ve mülkünden mahrum edilemez.


Madde 18


Her şahsın, fikir, vicdan ve din hürriyetine hakkı vardır; bu hak, din veya
kanaat değiştirmek hürriyeti, dinini veya kanaatini tek başına veya

topluca, açık olarak veya özel surete, öğretim, tatbikat, ibadet ve

ayinlerle izhar etmek hürriyetini içerir.


Madde 19


Her ferdin fikir ve fikirlerini açıklamak hürriyetine hakkı vardır. Bu hak

fikirlerinden ötürü rahatsız edilmemek, memleket sınırları mevzubahis

olmaksızın malümat ve fikirleri her vasıta ile aramak, elde etmek veya

yaymak hakkını içerir.


Madde 20


1. Her şahıs saldırısız toplanma ve dernek kurma ve derneğe

katılma serbestisine maliktir.

2. Hiç kimse bir derneğe mensup olmaya zorlanamaz.


Madde 21


1. Her şahıs, doğrudan doğruya veya serbestçe seçilmiş temsilciler

vasıtasıyla, memleketin kamu işleri yönetimine katılmak hakkını

haizdir.

2. Her şahıs memleketin kamu hizmetlerine eşitlikle girme hakkını

haizdir.

3. Halkın iradesi kamu otoritesinin esasıdır; bu irade, gizli şekilde
veya serbestliği sağlayacak muadil bir usul ile cereyan edecek,

genel ve eşit oy verme yoluyla yapılacak olan devri ve dürüst

seçimlerle ifade edilir.


Madde 22


Her şahsın, cemiyetin bir üyesi olmak itibariyle, sosyal güvenliğe hakkı

vardır; haysiyeti için ve şahsiyetinin serbestçe gelişmesi için zaruri olan

ekonomik, sosyal ve kültürel hakların mili gayret ve miletlerarası işbirliği

yoluyla ve her devletin teşkilatı ve kaynaklarıyla mütenasip olarak

gerçekleştirilmesine hakkı vardır.


Madde 23


1. Her şahsın çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, adil ve elverişli

çalışma şartlarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır.

2. Herkesin, hiçbir fark gözetilmeksizin, eşit iş karşılığında eşit

ücrete hakkı vardır.

3. çalışan her kimsenin kendisine ve ailesine insanlık haysiyetine

uygun bir yaşayış sağlayan ve gerekirse her türlü sosyal koruma

vasıtalarıyla da tamamlanan adil ve elverişli bir ücrete hakkı

vardır.

4. Herkesin menfaatlerinin korunmasi için sendikalar kurmaya ve

bunlara katılmaya hakkı vardır.
Madde 24


Her şahsın dinlenmeye, eğlenmeye, bilhassa çalışma müddetinin makul

surete sınırlandırılmasına ve muayyen devrelerde ücretli tatilere hakkı

vardır.


Madde 25


1. Her şahsın, gerek kendisi gerekse ailesi için, yiyecek, giyim,

mesken, tıbbi bakım, gerekli sosyal hizmetler dahil olmak üzere

sağlığı ve refahını temin edecek uygun bir hayat seviyesine ve

işsizlik, hastalık, sakatlık, duluk, ihtiyarlık veya geçim

imkânlarından iradesi dışında mahrum bırakacak diğer halerde

güvenliğe hakkı vardır.

2. Ana ve çocuk özel ihtimam ve yardım görmek hakkını haizdir.

Bütün çocuklar, evlilik içinde veya dışında doğsunlar, aynı sosyal

korunmadan faydalanırlar.


Madde 26


1. Her şahsın öğrenim hakkı vardır. Öğrenim hiç olmazsa ilk ve

temel safhalarında parasızdır. İlk öğretim mecburidir. Teknik ve

mesleki öğretimden herkes istifade edebilmelidir. Yüksek öğretim,

liyakatlerine göre herkese tam eşitlikle açık olmalıdır.

2. Öğretim insan şahsiyetinin tam gelişmesini ve insan haklarıyla
ana hürriyetlerine saygının kuvvetlenmesini hedef almalıdır.

Öğretim bütün miletler, ırk ve din grupları arasında anlayış,

hoşgörü ve dostluğu teşvik etmeli ve Birleşmiş Miletlerin barışın

idamesi yolundaki çalışmalarını geliştirmelidir.

3. Ana baba, çocuklarına verilecek eğitim türünü seçmek hakkını

öncelikle haizdirler.


Madde 27


1. Herkes, topluluğun kültürel faaliyetine serbestçe katılmak, güzel

sanatları tatmak, ilim sahasındaki ilerleyişe iştirak etmek ve

bundan faydalanmak hakkını haizdir.

2. Herkesin yaratığı, her türlü bilim, edebiyat veya sanat

eserlerinden mütevelit manevi ve maddi menfaatlerin

korunmasına hakkı vardır.


Madde 28


Herkesin, işbu Beyannamede ilan edilen hak ve hürriyetlerin tam tatbikini

sağlayacak bir sosyal ve uluslararsı nizama hakkı vardır.


Madde 29


1. Her şahsın, şahsiyetinin serbest ve tam gelişmesi ancak bir

topluluk içinde mümkündür ve şahsın bu topluluğa karşı görevleri
vardır.

2. Herkes, haklarının ve hürriyetlerinin kulanılmasında, sadece,

başkalarının haklarının ve hürriyetlerinin gereğince tanınması ve

bunlara saygı gösterilmesi amacıyla ve ancak demokratik bir

cemiyete ahlâkın, kamu düzeninin ve genel refahın haklı

icaplarını yerine getirmek maksadıyla kanunla belirlenmiş

sınırlamalara tabi tutulabilir.

3. Bu hak ve hürriyetler hiçbir veçhile Birleşmiş Miletlerin amaç ve

prensiplerine aykırı olarak kulanılamaz.


Madde 30


İşbu Beyannamenin hiçbir hükmü, herhangi bir devlete, zümreye ya da

ferde, bu Beyannamede ilan olunan hak ve hürriyetleri yoketmeye

yönelik bir faaliyete girişme ya da eylemde bulunma hakkını verir şekilde

yorumlanamaz.


EK 2
Mili Azınlıklara Mensup Bireylere Mensup
Bireylere Dönük 1992 Beyannamesi
Karar Numarası: 47-135
Tarih: 18 Aralık 1992
Birleşmiş Milletler genel Kurulu
Genel Kurul, Birleşmiş Milletlerin tüzüğünde ilan etiği temel hedeflerden biri olan
insan hakları ve temel hak ve hürriyetlerin korunması ve ırk,cinsiyetüdil veya din
dolayısıyla ayrım yapılamayacağı prensibine refere ederek insanların temel hakları ve
insan değeri ve haysiyetine inancını tekrarlamakla, tüzükte yer verilen prensiplerle
İnsan Hakları evrensel Beyannamede, ırklara karşı soykırımın önlenmesi ve
cezalandırılması sözleşmesi, Irk ayrımının bütün şekillerinin önlenmesi sözleşmesi,
Medeni ve siyasi haklar uluslaerarası ahdi,Ekonomik-sosyal ve kültürel haklarla ilgili
uluslararası teahüdü, din ve inanç esasına göre işlenen ayrım ve aşırılıkla mücadele
sözleşmesi,çocuk hakları sözleşmesi ve uluslararası ile bölgesel antlaşma ve
sözleşmelere dayanarak ve uluslararsı medeni ve siyasi haklar antlaşmasının etnik
veya mili ve dini azınlıklara mensup bireylerin hakları ile ilgili 27. maddesini göz
önünde bulundurarak, milli, etnik ve dini azınlıkların korunması ve desteklenmesinin
yaşadıkları ülkelerde sosyal ve siyasi istikrar ve huzuru pekiştireceüine inandığı
içinve bu azınlıkları koruma ve desteklemenin toplumların gelişmesi ve hukuk düzeni
içinde demokratik uygulama olacağını kabule, bu uygulamanın halklar ve milletleri
birbirine daha da yaklaştıracağına inandığı için, Birleşmiş Miletlerin azınlıkları
korumada büyük rol oynayacağnın bilinci içinde ve şu ana kadar gerçekleşen
sonuçları inceleyerek ve insan hakları, ayrımcılığı önleme ve azınlıkları koruma alt
komisyonu çalışmaları ve insan hakları ile ilgili öteki kurul ve kurumlrın çalışmalarını
inceleyerekve hükümet çevreleriyle sivil toplu örgütlerinin çalışmalarını
değerlendirerek ve uluslararası teahütlerin daha da desteklenmesi zaruretine inanarak
mili, etnik, dini ve lisana dönük azınlıklar konusunda şu beyannameyi ilan eder.
Madde 1:
Her ülke kendi sınırları içinde azınlıkları ve bunların etnik ve milli özelikleri,
kültürel,dini ve lisan hüviyetlerini korunmakla yükümlüdür. Bu hüviyetin gelişmesi
için gereken adımları atmalıdır.
Madde 2:
1- Mili, etnik ve dini azınlıklara mensup bireyler , ki burada artık bunlara azınlık
mensupları denecektir, kendi kültürleri, özel dinlerinin ibadet gereksinimlerini,
kendi lisanlarının kulanımını açık ve gizli şekilde kulanmakta serbesttirler. Hiç bir
ayrım yapılmadan ve müdaheleye uğramadan bu haklardan yararlanabilirler.
2- Azınlık mensupları kültürel,dini,sosyal,ekonomik ve genel hayata fiili olarak
katılma hakkına sahiptirler.
3- Azınlık mensupları ulusal ve bölgesel çapta yaşadıkları bölgelerde mensup
oldukları azınlığı ilgilendiren kararlara katılmak ve ulusal yasalara aykırı olmamak
kaydıyla iştirak etmek hakkına sahiptirler.
4- Azınlık mensupları kendi birliklerini kurabilir ve koruyabilirler.
5-Azınlık mensupları cemmatlerinin öteki fertleriyle sebest ve sağlam ilişkiler
kurma ve bu ilişkileri koruma hakkına sahip oldukları gibi öteki azınlıklarla da bu
ilişkilere girebilirler.Ayrıca milli,etnik ilişkiler veya din, lisan ilişkileri olan öteki
ülke vatandaşlarıyla sınır aşırı ilişkiler kurma hakkına sahüotirler. Bu hususta
kendilerine bir ayrım yapılamaz.

Madde 3:

1- Azınlık mensupları bu beyannamede bahsedilen haklar dahil bütün
haklarını gerek bireysel gerekse de toplu olarak hiç bir ayrım
yapılmadan kulanabilirler.
2- Azınlık mensupları bu hakları kullanmak veya kullanmamaktan dolayı
zarara uğratılamaz.
Madde 4:
1- Devletler gerektirdiği takdirde Azınlık mensuplarının bütün temel insan hak
ve hürriyetlerinden yararlanması için gereken önlemleri almakla yükümlüdür.
Bu hakları kanun önünde eşit olarak ve ayrım yapılmadan kullanırlar.
2- Devletler azınlık mensuplarının kendi özel benliklerini açıklama ve
kültürlerini, dillerini, dinlerini, adet ve geleneklerini kanunlara ve uluslararası
normlara aykırılık teşkil etmemesi şartıyla geliştirmelerine yardımcı olur.
3- Devletler Azınlık mensuplarının kendi ana dillerini öğrenme veya kendi ana
dillerinde eğitim alabilme fırsatını bulmaları için gereken imkanları sağlar.
4- Devletler, uygun olduğu kadar,eğitim alanında azınlıkların tarihi,
dili,gelenekleri ve kültürünü öğretmek için imkan sağlar ve azınlık
mensuplarının tüm toplumun kültürüne vakıf olması imkanını temin eder.
5- Devletler Azınlık mensuplarını ekonomik gelişmeye ve ilerlemeye katkıda
bulunmaları için gereken tedbirleri alır.
Madde 5:
1- Ulusal politikalar ve programlar Azınlık mensuplarının meşru beklentileri göz
önünde tutularak uygulanır.
2- Devletlerarası işbirliği ve yardımlaşma programları planlanırken ve
uygulanırken Azınlık mensuplarının meşru talepleri de dikkate alınır.
Madde 6:
Devletler kendi aralarında Azınlık larla işlgili bilgi alışverişi konusunda
yardımlaşır ve karşılıklı güvenin tesisi için bilgi ve birikim alışverişi yaparlar.

Madde 7:
Devletler, bu beyannamede belirtilen hakların korunması konusunda yardımlaşma
ve işbirliği içinde olur.
Madde 8:
1- Bu beyannamede devletlerin azınlık mensuplarına tanınan hakları kullanmaya
engel olacak ve uluslararası teahütlerini yerine getirmeyi engelleyen
hükümler içermemektedir.
2- Bu beyannamede belirtilen hakların kulanımı bitin şahısların insan hakları ve
temel hak ve hürriyetlerden faydalanmasına engel olamaz.
3- Bu beyannamede belirtilen hakların kulanımı prensipte insan hakları evrensel
beyannamesinde güvence altına alınmış olan eşitlik prensibine aykırı değildir.
4- Bu beyannamenin herhangi bir bölümünün tefsiri Birleşmiş Milletlerin
devletler egemenliği ve sınır güvenliği ile siyasi özgürlük maksatları ve
prensiplerine aykırılık teşkil edemez.
Madde 9: Bütün ihtisas birimleri ve Birleşmiş Milletler organları bu beyannamede zikredilen
prensip ve hakların icrası için gerekeni yapar.
EK 3

İlk Türkmen Öğretmenler Kongresi Sonuç Bildirisi, 1960
Çeşitli alt komisyonlar halinde çalışan kongre, aşağıdaki kararları almıştır:
Program ve kitap Komisyonunun kararları:

1- Kongre, Eğitim Bakanlığı’nın Türkmence eğitim için kararlaştıracağı genel programlaın
uygulanmasını destekler. İhtiyaçlar ve yerel şartların da gözönünde tutularak
programların hazırlanmasında uzman Türkmenlerden yayarlanmasının uygun olacağını
şfade eder.
2- Kongre, bütün öğretim dönemlerinde Arapça öğretimin sürdürülmesi ve mevcut ders
kitaplarının kulanılmasını destekler. Ancak ilk okullarda drslerin Türkmence olarak
anlatılması gereğine dikkat çeker.
3- Kongre, öğrencilerimizin Arapça’yı iyice öğrenmelerini temin etmek için şu anda bu
lisana ayrılmış olan saatlerin azaltılmaması gereğini açıklar ve bu dili, Türkme
bölgelerinde öğretecek öğretmenlerin ehliyetli elemanlar arasından seçilmesini arzular.
4- Kongre, Arapça okuma kitaplarının ilk öğrenim süresince kesintisiz kullanılmasını
destekler. Türkmencenin ise ilk okul ikinci sınıftan başlaması nın gerekli olduğuna
inandığını ifadeyle aşağıdaki hususların dikkate alıması gerektiğini belirtmek ister:

a) İlk okul ikinci sınıfta Türkmence öğrenimi için temel bir ders kitabının
hazırlanması ve öğretime önümüzdeki 1960-1961 ders yılından başlanması
gerekir.
b) Üç,dört,beş ve altıncı sınıflar için ardarda kitapların hazırlanmasına devam
edilmelidir.
c) Türkmence öğretim saatlerinin aşağıda gösterildiğigibi uygulanmalıdır:

- İkinci sınıf Haftada 4 saat
- Üçüncü sınıf = 3 saat
- Dördüncü sınıf = 3 saat
- Beşinci sınıf = 2 saat
- Altıncı sınıf = 2 saat

d) Kongre, bu ders saatlerinin ayarlanması için gerekecek olan düzenlemeler, bazı
derslerin kaldırılması veya ilave edilmesi bakımından, öğrenimin 1960-1961 ders
yılından başlatılması önerimiz çerçevesinde Eğitim bakanlığına bırakmakla
birlikte hayat bilgisi derslerinden haftada iki ssat ve beden eğitimi ile resim
derslerinden haftada birer saat kısılmasını tavsiye eder.

5- Türkmencenin ilk okullarda öğretilmesini gerçekleştirmek için kongre aşağıdaki tavsiye
kararlarını almıştır:

a) Türkmence eğitimi ve ders usullerinin erkek ve bayan öğretmen okulları
programları arasına alınması, ancak Türkmen olmayan öğretmen okulları
öğrencilerinin bu derslerden muaf tutulmaları.
b) Şu anda hizmette olan Türkmen öğretmenler için öğretim usuleri kurslarının
açılması.

Resmi ve Özel okullar komisyonu kararları:
1- Türkmence alfabe, gramer, imla ve kompozisyon kitaplarının hazırlanmasında eski
Türkçe harfleri çerçevesinden çıkılmayacaktır.
2- Kongre, yetişkinlere okuma yazma seferberliğinde Türkmenlerin hem Türkmence
hem de Arapça öğrenim görmelerini teklif eder. Böylece Türkmenler kendi dilleri
yanında Arapça da öğrenmiş olurlar.
3- Kongre, Eğitim Bakanlığında Türkmence öğrenimi kontrol edecek ve Türkmenlerden
oluşacak bir komisyonun kurulmasını tavsiye eder.
Okuma yazma seferberliği komisyonu kararları:
1- Kongre, okur yazar olmayanlara da kültür aşılamak üzere Türkmen bölgelerinde
okuma yazma seferberliğini uygulamak üzere kitaplar hazırlanmalıdır. Kongre ayrıca
okuma yazmayı yetişkin çağda öğrenenlerin kültür hazinesini geliştirmek için bir seri
kitabın hazırlanması gereğini ifade eder.
2- Kongre , okuma yazma seferberliğinde başarı gösteren öğretmenlerin
ödüllendirilmelerini ve kendilerini daha da geliştirmeleri için yurt dışına burslu
olarak gönderilmeleini önerir.
3- Kongre, türkmenlerin sağlık ve sosyal bilgi ve birikimlerini artırmak için külür
merkezleri açılmasını önerir.
4- Kongre, yetişkinlerin okuma yazma kampanyalarını katılımlarının özendirilmesini
tavsiye eder.

Yüksek öğrenim ve Dış Burslar Komisyonu kararları:

1- Kongre, Eğitim bakanlığı’nın Türkmen öğrencilerin, Türkmen bölgelerinin sağlık,
sosyal hizmetler ve teknik alanlardaki gereksinimlerini gözönünde tutularak
Bağdat’ta üniversiteye alınmalarını temin etmesini talep ve rica eder.
2- Kongre, yeteri kadar Türkmen öğrencinin yurt dışına burslu olarak gönderilmeleri ve
öğrenci mübadelesi programlarından faydalandırılmalarını tavsiye eder.
3- Kongre, orta okul ve liselerde öğretmen açığının kapatılması, okulların laboratuvar
gibi ihtiyaçlarının karşılanmasını tavsiye eder.
Telif, Tercüme ve Yayın Komisyonu Kararları:
1- Kongre, eğitim konusunun Eğitim bakanlığı görevleri arasında olduğuna göre Irak’ta
kültür birliğinin pekiştirilmeswi için bu konunun bu Bakanlığın yetkisi içinde
kalmasını ön görür.
2- Kongre, Türkmence eğitimin kontrolü için Eğitim Bakanlığında uzman ve yetenekli
Türkmenlerden oluşan bir komisyonun kurulması öneriler.
3- Kongre, İlk Öğretmen ve memleketin lideri General Abdulkerim Kasım’ın öğretim
alanlarındaki yol gösterici fikirlerini takdirle karşılayarak faydalanmayı öngörür.
4- Kongre, Eğitim Bakanlığına, Türkmence kitap, dergi, ve broşürler basacak
Türkmence harfli bir basımevinin kurulmasını tavsiye eder.
5- Kongre, Türkmen öğretmenlerin kültür düzeylerinin yükseltilmesi için öğretmenler
sendikasının haftalık ve aylık birer Türkmence derginin çıkarılması için ilgili
makamların onayını rica eder.
6- Kongre, yetenekli Türkmen edebiyatçı, şair ve yazarların eserlerinin yayınlanması
için destek olunmasını ve teşvik edilmesini tavsiye eder.
7- Kongre, Türkmen bölgelerinde okuma yazma seferberliğinde kullanılmak üzere bir
kitabın hazırlanmasını önerir.
8- Kongre, Irak Türkmenlerinin tarihi ve yerleşim bölgeleri coğrafyasının okutulması ve
bu konularda ihtisas sahibi Türkmenler tarafından yapılan etüd ve araştırmalardan
Eğitim bakanlığınca yararlanılmasını tavsiye eder.
9- Kongre, Türkmence imla konusunu inceleyecek ve Türkmence ders kitapları, marşlar
ve şarkıları hazırlayacak ihtisas sahibi Türkmen öğretmenlerin listesi Öğretmenler
Sendikası tarafından hazırlanacak ve Eğitim Bakanlığının dikkatine sunulacak.
10- Kongre, Türkmen çocuk eğitimi edebiyatınının özendirilmesi ve geliştirilmesini
tavsiye eder.
11- Kongre, Türkmenlerin yeteneklerini geliştirmek ve yayınlarına yer vermek üzere
Bağdat Üniversitesi, Irak Bilim Kurumu ve Güzel Sanaatlar Enistitüsünden
yararlanmayı tavsiye eder.






Kaynaklar
Belgeler:
1- Birleçmiş Miletler Genel Kurulu dökümanları ve kararları.
2- Uluslararası Güvenlik Konseyi kararları
3- İnsan Hakları gözetim komitesi raporları
4- İslam Konferansı Örgütü dökümanları
5- Arap Birliği dökümanları ve kararları
6- Avrupa Konseyi kararları
7- İngiltere Göç ve Milletler müdürlüğü'nün İnsan Hakları ve Milli topluluklar
raporu.
8- Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri bakanlığının İnsan Hakları raporları
9- Türkmen Öğretmeneri kongresinin 1960 sonuç bildirisi.
10- 21 Mart 1925 Irak'ın ilk Kanun-i Esasisi"Anayasası" ve tadilatı
11- 27 Temmuz 1958 Irak geçici anayasası
12- 1963 yılı 25 numaralı Devrim Komuta Konseyi kanunu
13- 10 Mayıs 1964 Irak geçici anayasası
14- 21 Eylul 1968 Irak geçici anayasası
Arapça ve Arapçaya çevrilmiş Kaynaklar:
1- Parthold, Tarih-ül Türk Fi Asya el-Vusta "Orta Asyada Türk Tarihi", Anglo-
Mısır Kitabevi, 1958 ve yeni baskı, Mısır Genel Kitap Heyeti, Kahire,1966
2- Ahmet Şenşavi ve arkadaşları, İslam Anseklopedisi, cilt 5
3- Şakir Sabir Zabit,Mucez Tarih-ül el-Türkman fil İrak " Irak'ta Türkmen
Tarihinin Özeti", Bağdat, 1962
4- Hama Sahibi Sultan Müeyet İmaddedin İsmail, Takvimil Büldan, Sultaniye
Basımevi, 1840, Paris
5- Abdurrazzalk el- Hasani, el-İrak Kadimen ve Hadisen" Eski ve Yeni Irak",
İrfan Basımevi, Sayda, 1956
6- Dr. Fazıl Hüseyin,Müşkilat el-Musul "Musul Meselesi ", Rabita Basımevi,
Bağdat, 1955
7- Avukat Abbas Azzavi Tarih-ül İrak Beyne İhtilaleyn", İki İşgal Arasında Irak,
Tefayyuz Basımevi, Bağdat, 1939
8- Al-Tabari,Tarih-ül Ümem vel-Muluk "Ümmetler ve Kralar Tarihi", 4.Cilt,
İstikama Basımevi, Kahire,1939
9- Ahmet Hamit el-Sarraf, El-Şebek "Şebekler", Maarif Basımevi, Bağdat, 1954
10- Dr. Muhammed Enis, El-Devle el-Osmaniyye ve el-Şark-ül Arabi"Osmanlı
devleti ve Arapların Doğu Kesimi", Anglo- Mısır Kitapevi,Kahire
11- Dr. Hüseyin Emin,Tarihül İrak fil Asr-il Selcuki" "Irak Selçuklu Tarihi", İrşat
Basımevi, Bağdat, 1965
12- Abdı Gani el-Mellah, Tarihül Hareke el-Dimokratiyye Fil İrak "Irakta
Demokratik Hareket Tarihi", Arap Yayıncılık, Beyrut
13- Dr. Kazım Nima, El-Melik Faysal el-Evvel Vel İngiliz Vel İstiklal""Kral
Birinci Faysal , İngilizler Ve Bağımsızlık", Arap Enseklopediler Yayınevi,
Beyrut, 1988
14- Abdurrazzak el- Hasani, Tarihül Vezarat il-İrakkiye "Irak Kabineleri Tarihi",
Genel Kültür İşleri Yayınevi, Bağdat 1988
15- Layth Abdulhasan el-Zubaidi, Sevret 14 Temmuz 1958 Fil İrak "Irakta 14
Temmuz 1958 İhtilali", Yakdha Kitapevi, Bağdat,1981
16- Dr. Kazım Habip, El-Ma'sat vel Mehzele Fi İrak-ül Yevm "Bugünkü Irakta
Trajedi ve Komedi", Künuz Yayınevi, Beyrut,1999
17- Dr. Nuri Talebani, Mantikat Kerkük ve Muhavalt Tağyir Vakiiha el-Kavmi
"Kerkü Bölgesi ve Etnik Konumunu Değiştirme Çabaları", 1999
18- Muhammed Cemil el-Ruzbeyani, Bağdat, El- Cennet-ül Amire "Bağdat –
Mamur Cennet", tercüme ve yorum, Bilim Kurumu Yayını, Bağdat, 1988
19- Sati el-Hısri, Muzekkerati fil İrak "Irakta hatıralarım", Talia Yayınevi, Beyrut,
1968
20- Dr. Velit Hamdi, el- Kurd ve Kurdustan fil vesaik-il Biritaniyye "İngiltere
dökümanlarından Kürtler ve Kürdüstan", Sicil el-Arap Basımevi, 1992
21- Dr. Aziz Haj, El- Kadiyye el-Kurdiye fil İşrinat "Yirmili Yılarda Kürt
Sorunu", Arap Araştırmalar ve Yayınlar Müessesesi, 1984
22- Avni Fersah, El- Akalliyat fil Tarih-il Arabi "Arap tarihinde Azınlıklar",
Riyad el-Reis Reis Yayınevi,Londra, 1994
23- Hayri Emin el-Ömeri, Hikayat-ün Siyasiyye Fi Tarih-il İrak-il Hadis "Yeni
Irak Tarihinden Siyasi Hikayeler", Afak Arabiya Yayın ve Dağıtım Evi,
Bağdat
24- Ferik Mizhir el-Firaun, El Hakaik-ül Nasi'a Fil Sevrel İrakiyye Senet 1920 Ve
Netaicüha "1920 Yılı Irak İhtilalinin Parlak Gerçekleri ve sonuçları", Belağ
Müessesesi, Necah Kitabevi, Bağdat, 1995
25- Abdulmecit Hasip el-Kaysi, Hevamiş Ala Tarihül İrak-il Siyasi Al-Hadis- El-
Asuriyyun "Yeni Siyasi Irak Tarihinden Dipnotlar- Asuriler", Uluslararsı
Anseklopediler Yayınevi, Londra , 1999
26- Seyyar el-Jamil, Züema Ve Efendiyye- el-Paşavat-ül Osmaniyyun ve el-
Nahdaviyyun el-Arap "Liderler ve Efendiler- Osmanlı Paşaları ve Arap
Kalkınmacılar", Ahliya Yayınevi, Amman-Ürdün, 1999
27- Munzir el-Musuli,El- Hayat-ül Siyasiyye Vel Hizbiyye Fi Kurdustan -Rüyatün
Arabiyye Lil-Kaddiyye El-Kurdiyye "Kürdüstanda Politika ve Particilik
Hayatı- Kürt Sorununa Arap Açısından Bakış", Riyad el-Reis Yayınevi,
Londra, 1991
28- Stephen Hemsley Longrigg, Arbaat Kurun Min Tarih-il İrak-il Hadis "Yeni
Irak Tarihinden Dört Asır", Tercüme: Cafer el-Hayyat, Şerif Al-Radi
Yayınları, Kum-İran, 1968
29- Stephen Hemsley Longrigg, Al-İrak Al-Hadis Min Senet 1900 İla1950 "1900-
1950 Arsı Yeni Irak", Tercüme ve yorum: Selim Taha el-Tikriti, el-Fecir
Yayınları, Bağdat, 1988
30- Casim Muhlis, Zikrayat Nazım el-Tabakçali ve Müzekkerat el-Muhami Casim
Muhlis "Nazım Tabakçalı'nın Anıları ve Avukat Casim Muhlis'ın Hatıraları",
Asriya Kitabevi, Sayda-beyrut, 1969
31- Hanna Batatu, Al-Irak, El-Kitab-ül Evvel, Altabakat El-İctima’iyye vel
herekat el-sevriyye min el-ahdil Osmani hatta kiyam-il cumhuriyye Irak-
1.kitap, “Osmanlı devrinden cumhuriyete dek sosyal kesitler ve ihtilal
hareketleri”, Arap Araştırmalar Yayınevi, Beyrut,1990
32- Hanna Batatu, Al-İrak- el-Kitab-ül Salis, El-Şiyu'iyyun vel-Baasiyyun vel
Zubbat-ül Ahrar " Irak-3.kitap- Komünistler, Baasçılar ve Özgür Subaylar",
Arap Araştırmalar Yayınevi, Beyrut, 1992
33- Dr. Saddedin İbrahim, Teammülat-ün Fi Meselet-il Akalliyat "Azınlık
Meselesine Bir Bakış", Suat el-sabah Yayınevi, Kahire, 1992
34- Lord Luid Dulberan, Al-İrak Min-el İntidap ile-l İstiklal 1914-1932 "1914-
1932 Arsında Manda'dan Bağımsızlığa Irak", Arap Anseklopediler Yayınevi
Tercümesi, Beyrut, 2002
35- Henry Fooster, Neşet-ül İrak-il Hadis "Yeni Irak'ın Kalkınması", Tercüme ve
yorum: Selim Taha el-Tikriti, 1. ve 2. cilt, el-Fecir Yayınevi, Bağdat, 1989
36- Muhammed Hamdi el- Caferi, Biritaniya Vel İrak, Hikbatün Min Al-Sir'a
1914-1958 " İngiltere ve Irak- 1914-1958 Arası Çekişme Dönemi", Genel
kültür İşleri Yayınevi, Bağdat,2000
37- Tamir Abdulmuhsin el-Amiri, Mevsuetül Aşair-il İrakkiye " Irak Aşiretleri
Anseklopedisi"– 9 cilt, Bağdat , 1995
38- Abdurrazzak el-Hasani, Ahdas-ün Asartuha "Yaşadığım Olaylar", Genel
Kültür İşleri Yayınevi, Bağdat,1992
39- Savunma Bakanlığı, Muhakemet Nazım el-Tabakçali ve Cemaatühü "Nazım
Tabakçalı ve Cemaatinin Yargılanması", cilt 18 ve 19, Hükümet Basımevi,
Bağdat, 1962
40- Savunma Bakanlığı, Muhakemet Abdurrahman el-Samerrai ve Ömer Ali
"Abdurrahman el-Samerai ve Ömer Ali'nin Yargılanması", cilt 9, Hükümet