27 Mayıs'tan 12 Mart'a - 6

  Fakat, gazetelerimizde fazla yankı uyandırmamakla beraber, yukarıki şikâyetlere tamamıyla zıt bir başka şikâyet konusunun vatandaşlar arasında için için huzursuzluk yarattığını görüyorum. Bu da 27 Mayısla başlayıp daha ziyade alt basamakları kapsayan bir haber verme ve öç alma (ihbar ve intikam) eğiliminin şimdiye değin birçok masumları yaktığı, hatta zamanla dinecek yerde yukarı basamaklara da sızarak ters yönden aynı partizanlık zihniyetinin devamına yol açtığı iddiasıdır. İki yıldır yurdumuzun siyasal havasında başgösteren gelişmeye bakılacak olursa, bu iddianın arkasında da azımsayamayacağımız bir gerçek payı bulunduğunu kabul etmek gerekiyor. 27 Mayıstan hemen sonra yayımladığı bir genelge ile C.H.P. Sayın Genel Başkanı İnönü bu konuda teşkilatı uyarmaya çalışmış, öç alma duygularından sakınılmasını, düşük parti saflarında görev almış, ya da o partiye oy vermiş vatandaşlara karşı şefkat ve anlayış gösterilmesini istemişti. Yazık ki o genelge her yerde beklenen etkiyi yapamadı. Devrim yönetiminin genç ve az tecrübeli sorumluları üzerine gizliden gizliye bir ''haber verme'' hücumu yurt ölçüsünde aldı, yürüdü. Kişisel düşmanlarını zarara sokmak, meslekteki rakiplerini sindirmek amacı ile hareket eden adamlar, çok defa kendilerini gizleyerek, devrim sorumlularını bir ''ihbar'' yağmuruna tuttular. İstanbul bankalarındaki özel kasalar açıldığı takdirde yüz elli milyon dolarlık mı, üç yüz milyon dolarlık mı, saklı bir döviz stoku bulunacağına kadar neler neler söylendi. Oysa birbirine paralel olarak yapılan bu ''ihbarlar'' üzerine kasalar açıldığı zaman bulunan dövizin tutarı sadece bin beş yüz dolardan ibaret kaldı. Bu yüzden halkın bankalara karşı güveni sarsıldı, memleket ekonomisi milyonlarca dolarlık zarara uğradı.
  Daha kötüsü, partizan zihniyet eski hızı ile devam etmek eğilimini hemen hemen hiç yitirmedi. Bugün bile idare amirlerine, yüksek müessese sorumlularına çeşitli kollardan başvurularak ''falan eski demokrattır, atınız filan bizdendir, alınız'' tarzında tesirler yapıldığını duyuyoruz.
  Bu gibi müdahalelerin bizi aradığımız huzura kavuşturamayacağını, ''tarafsız idare'' ilkesini bu yoldan gerçekleştiremeyeceğimizi artık öğrenmeliyiz. Devlet yönetiminde sorum yüklenen politikacılar, her şeyden önce idare mekanizmasındaki yüksek görevlilerin objektif çalışmalarına güvenmek durumundadırlar. Bunlar vatandaşa eşit muamele yapabilmek için gönülleri rahat olmak gerekir. Bu da iktidar hükûmetinin ''tarafsız idare'' ve ''vatandaşa eşit işlem'' prensibine içten sarılması ile mümkündür.
  Şurada burada kalmış eski partizanları temizleyelim derken devlet gemisini yeni partizan ordularıyla dondurmayalım.
 
  25.2.1962
 
  BARAJ, FABRİKA VE ADAM
 
  Sırası geldi de yazıyorum: Geçenlerde Paris'te katıldığım gazeteciler toplantısında büyük Fransız bilim adamı Jacques Rueff, (NATO'nun ekonomik meseleleri) konulu güzel ve ilginç konuşmasını yaparken bir aralık bizim durumumuzdan da söz açtı:
  - ''NATO üyesi oldukları halde iktisaden geri kalmış milletler var. Atlantik ailesini bir bütün olarak ele aldığımız zaman bunu yadırgamamız gerekir. Nasıl Fransa'nın, İtalya'nın, hatta Birleşik Amerika'nın nispeten fakir bölgeleri bulunuyor ve bu devletler o bölgeleri kalkındırmak için gayret harcıyorlarsa, NATO çerçevesi içindeki geri kalmış milletlere de yardım etmek şarttır.''
  dedi ve arkasından ilâve etti:
  - Bununla beraber ben geri kalmış milletlerin kalkınmalarının barajlar yükseltmek, fabrikalar kurmakla gerçekleşivereceğini sanmıyorum. Bu, her şeyden önce bir eğitim, bir adam yetiştirme davasıdır!''
  Rueff'in bu sözlerini dinlerken bir daha Atatürk'ü hatırladım, onun tuttuğu davaya olan inancım içimde bir daha tazelendi.
  Körpe rejimin temellerini atarken büyük önder neden her davanın üstünde bütün gücü ile devrim hamlelerine girişmişti? Çünkü o herkesten iyi biliyordu ki bu milletin çağdaş uygarlık düzeyine ulaşması ancak yeni bir dünya görüşünü bu topraklar üzerine yaymakla gerçekleşebilecekti. çağımıza uygun insanlar yetişebilmemiz sadece çağımızın tekniğini değil, o tekniği yaratan ve yaşatan düşünce kaynaklarını da benimsememize bağlı idi. Demokratik düzenin temeli bildiğimiz vicdan ve söz hürriyeti, serbest tartışma, serbest seçim müesseseleri böyle bir dünya görüşünün ışığından yoksun kaldığı sürece boşuna, hatta tersine dönen çarklar olmaktan öteye geçemezlerdi.
  1923'ten 1938'e kadar bu uğurda elinden geleni yaptı. Cumhuriyetin ilk yıllarında, orduyu bir yana bırakırsak, üç beş düzineyi bulmayan müspet kafalı bilim ve ihtisas adamlarımızın sayısı on beş yıl içinde iki sıfırlı, üç sıfırlı rakamlarla çarpılacak derecelere yükseldi.
  Cumhuriyet devrinde kurulan müesseseler şüphesiz Atatürk'ten sonra da Atatürkçü kuşakların sayısını arttırmaya devam etmiştir ve edecektir. Yalnız, ne varki çok partili hayata geçeliberi akıntısına kapıldığımız yanlış bir demokrasi anlayışı, ters yönde hızla gelişen direnmeleri başıboş bıraktığı için eğitim davamız hem duraklamış, hem de tehlikeli bölünmelere uğramıştır. Böylece, çağdaş uygarlık düzeyine yaklaşma hamlelerimiz baltalanmakta, yavaşlamaktadır ve kalkınma gücümüz bu yüzden kırılmaktadır.
  Dünyanın bütün demokrasilerinde en büyük tartışmalar, en şiddetli çatışmalar ekonomik konular üzerinde olur. Çünkü sosyal davaların özü gibi, sosyal dengenin temeli de her şeyden önce ekonomiktir. Bugün kapalı rejmi diye adlandırılan Atatürk devrinde, millî ekonomimizi ilgilendiren çeşitli meseleler basında da, Parlamentoda da rahatça tartışılırdı. Hatta bu meseleleri belli ideoloji açılarından ele alan bilimsel gayretlere de sık sık rastlanırdı.
  Şimdi sorarım size! Çok partili hayata geçtiğimiz onyedi yıldanberi vatandaşları en yakından ilgilendirmesi gereken ekonomik sorunların ciddî ve metodlu bir şekilde ele alındığını gördünüz mü? Partilerimiz arasında kayda değer bir ekonomik görüş ayrılığı var mıdır? Basında, ya da Meclis'te halkın ekonomik dertleriyle yakından ilgili tartışmalara kaç kez tanık oldunuz?
  Bir oy avcılığıdır tutturmuşuz, birbirimizi ve devrimleri hırpalayıp duruyoruz. Ekonomik gelişmemizin kaderini sadece dış yardımlara bağlamış bir halimiz var.
  - Amerika yardım ederse, bu yılı atlattık!
  diye umuda kapılıyor, yardımı alınca da:
  - Gelecek yıla Allah kerim!
  diyoruz. Kalkınmamızın da, demokrasimizin de, çağdaş uygarlık koşullarına ulaşmamızın da yalnız ve yalnız Atatürk ilkeleri sayesinde gerçekleşebileceğini nedense bir türlü aklımıza getirmek istemiyoruz.
  Adamın onbeş yılda yaptığını, onyedi yılda yine de bütün bütün yıkamadık. Şimdilik en büyük tesellimiz bu!
 
  28.2.1962
 
  YANLIŞ TEŞHİSTEN SAKINALIM
 
  Onyedi yıldanberi ''kapalı rejim'' şartlarını bırakıp ''açık rejim''e ulaştığımızı Sayın İnönü daha geçenlerde söylemişti. Aradan bir kaç hafta ya geçti, ya geçmedi, şimdi 27 Mayıs devrimini korumak amacı ile sıkı kanun yasaklarına başvurulduğunu haber alıyoruz. Bu da gösteriyor ki içinde çırpındığımız rejim davası, bir kapıyı açıp kapamak gabi basit hareketlerle çözülebilecek cinsten değildir ve Türkiye'yi aradığı huzura kavuşturmanın birinci şartı, on yedi yıldır sürüp giden huzursuzluk kaynaklarını bulmaktan ibarettir. Bu itibarla 22 Şubat olaylarını bir kaç subayın kişisel yükselme hırsına bağlamak, sosyal hastalıklarımıza bir defa daha yanlış bir teşhis koymamıza yol açar. Yanlış teşhisler sonunda alınan tedbirlerin ise, herhangi bir derdimize çare olmak şöyle dursun, dertli başımızı büsbütün karıştırdığını görüp duruyoruz.
  Buna benzer bir davranışa düşük iktidar tarafından çıkarılan Atatürk kanunu hazırlanırken rastlamıştık. Buna Heykel Kanunu demek belki daha doğru olurdu. Çünkü yanlış teşhis yüzünden davanın özü unutulmuş, sadece belirtileri üzerinde bir takım yasaklarla olumlu bir sonuca varılabileceği düşünülmüştü. O sıralarda ben burada açıkça Heykel Kanunu'na karşı gelmiştim. Atatürk heykeline kazma ile saldıran yobazların maksadı açıktı: Bunlar, taş ve tunçtan yapılma bir takım sembollerin arkasında devrim ilkelerine diş bilediklerini, asıl devrimleri yıkmak istediklerini yüzümüze çarparcasına haykırıyorlardı. Gençliğin ve ordunun tepkisinden çekinen o zamanki iktidar ne yaptı? Heykel Kanunu çıkarmak suretiyle sembollere dokunmayı yasak etti, fakat demokratik hürriyetler paravanası sayesinde devrimlerin el altından didik didik didiklenmesine açıkça imkân sağladı. Eski iktidarı adım adım doğru yoldan uzaklaştıran, her türlü kötülüklere, hukuk dışı davranışlara sürükleyen, sonunda ona meşruluğunu kaybettiren işte bu sahte, ruhsuz ve temelsiz demokrasi anlayışı olmuştur.
  Şimdi biz ne yapmak istiyoruz?
  Bir kanun çıkararak (imâ yolu ile dahi olsa) 27 Mayıs devrimini lekelemek isteyenleri ağır cezalara çarptıracağız, 27 Mayıs'a dil uzatılmasını yasak edeceğiz. Peki, nedir bu 27 Mayıs? Devrim şartları içinde ilerlemek, bireylere ait hak ve hürriyetleri gerçekleştirmek, milletçe kalkınmak ve çağdaş uygarlık düzeyine bir an önce ulaşmak isteyen Cumhuriyet Türkiye'sinin onyedi yıllık ıstırabının dile geldiği şahlanış olarak ele almadığımız takdirde 27 Mayıs'ın bir anlamı kalır mı?
  27 Mayıs'a dokunmayacaksın, Yüksek Adalet Divanının cezaya çarptığı adamları savunmayacaksın, düşük iktidarı övmeyeceksin! Pekâlâ, klasik demokrasi ilkelerine ve açık rejim şartlarına uymasa da bu yasakların yürürlüğe konduğunu kabul edelim. Bunlara uyulmakla 17 yıldır Türkiyemizi gerisin geriye Ortaçağa doğru sürükleyen şartlar değişecek mi? 27 Mayıs dil uzatamayan ırkçılar, gericiler ve şifa bulmaz Atatürk düşmanları devrim ilkelerini çiğnemeye eskisi gibi devam etmeyecekler mi? Bunlar, vicdan hürriyetine saldırmayacaklar mı? Kadın haklarını çuvala doldurup içindeki kadınla birlikte bir köşede çürütmeyecekler mi? Şeyhler ve ağalar kendi ekonomik çıkarları uğruna bütün yeniliklere karşı ağız dolusu küfür etmeyecekler mi? Halkı aydınlatmak uğruna göze alınacak her olumlu teşebbüsü bunlar ve ortakları profesyonel politikacılar elbirliğiyle daha başlangıçta hançerlemeyecekler mi?
  Türkiye Cumhuriyetini içine saplandığı çıkmazdan kurtarmanın biricik yolu, bence 27 Mayıstan ziyade devrim ilkelerini korumaya çalışmakla bulunabilecektir. Bizi en kısa yoldan Batı demokrasilerine ulaştırabilecek tek yol da aynı yoldur.
 
  7.3.1962
 
  MEHMET, KULAĞIN NERDE?
 
  Ankara'da gazetecilerle konuşan Sayın Devlet Başkanı, son Tedbirler Kanunundan söz ederken, yurdumuzda bu gibi tedbirleri gereksiz kılan bir ortam yaratıldığı gün kanunun yürürlükten kaldırılabileceğini açıklamış.
  Bu düşünce beni de düşündürdü. Adına demokrasi denilen toplum düzeni her şeyden önce bir ortam meselesi olduğuna göre, Sayın Gürsel'in ne demek istediğini kendi kendime sordum. Çok partili hayata atıldığımızdan beri gerisin geriye ters işleyen bir rejimde yaşadığımıza inandığım için Sayın Devlet Başkanının özlediği ortamı nasıl yaratabileceğimiz konusu üzerinde durdum. 27 Mayıs devrimini korumak amacı ile yürürlüğe konan yeni tedbirlerin ışığında el ele veren politikacılarımız bundan böyle ne gibi bir yol tutmalıdırlar ki yurdumuz demokratik bir ortama kavuşsun ve yürürlükteki yasaklara kısa zamanda artık lüzum kalmasın?
  Bu sorunu kurcalarken, Cumhuriyet Türkiye'sini yaratan devrim hamleleriyle ilgili anılar yarı silik bir sinema şeridi gibi gözlerimin önünden geçti. Saltanatın yıkılması, Halifeliğin kaldırılması, din işleri ile devlet işlerinin birbirinden ayrılması, Öğretim Birliği Kanunu, Medeni Kanun, Lâtin harfleri, kadın hakları ve bizi Batı uygarlığına ulaştıracak büyüklü küçüklü bütün devrim hamlelerini, kopuk ve yarım yamalak da olsa, hatırlamaya çalıştım.
  Bu devrim hamleleri, kanun halinde vaktiyle yürürlüğe konurken Sayın İnönü şimdiki gibi yine yönetim organının başında bulunuyor ve herhalde onların lüzumuna yürekten inanıyordu. Kanun zoru ile ve demokratik olmayan metodlarla alınan o tedbirler sayesinde biz en kısa zamanda eski çağdan yeni çağa atlamak savında idik. Halkımız karanlıktan kurtulacak, toplum olarak daha yaratıcı bir güce kavuşacak, ekonomi yönünden ilerleyecek ve böylece gerekli demokratik hürriyet ortamı yurdumuzda kurulacaktı.
  Vatandaşı bilgisizlik içinde bırakmakta çıkarı olan her türlü sömürgenlere, yobazlara ve gericilere karşı devrim hamlelerini koruyacak tedbirler alınmıştı. Bunları Türk Ceza Kanunu'nun maddeleri arasında hâlâ görebiliriz. Resmen bugün de yürürlüktedirler.
  Fakat çok partili hayata geçerken, nedense bu maddeler dumura uğradı. Devrimleri bir keyif ve heves uğruna ya da Atatürk'e hoş görünmek için değil de yurdumuzu gerçek demokrasiye kavuşturmak amacı ile başardığımızı söylediğimiz halde, işe koyulmak üzere kollarını sıvayan Sayın İnönü, yapmak zorunda olduğunun tam tersini yaptı: Devrim kanunlarına karşı atılıp tutulmasına, hatta o kanunların çiğnenmesine göz yumdu. Ekonomik haklarını aramasını henüz bilmeyen fakir ve masum halk önünde iktidar savaşına girişen politikacılar rahatça dini politikaya karıştırdılar, 27 yıllık Cumhuriyet Türkiyesini, devrimleri yerin dibine batırdılar, hatta Atatürk'e dil uzatmaktan çekinmediler. Böylece, Sayın Devlet Başkanının yurdumuzda yaratılmasını özlediği demokratik ortamdan biz daha başlangıçta, bundan on yedi yıl önce uzaklaşmaya başladık. 27 Mayıs, işte bir vakitler dünyayı hayran bırakan Türk mucizesini hayal olup tarihe karışmak tehlikesinden kurtarmak amacı ile Türk ordusunun başardığı bir devrim hareketidir. Bu devrimi, Atatürk çağının devrimlerinden ayrı olarak düşünmeğe imkân yoktur.
  Şimdi biz 27 Mayıs'ı koruyacağız diye özel bir kanun çıkaracak yerde 27 Mayıs'ı zorlayan o idare-i maslahatçı, tavizci ve gericiliğe göz kırpan ikiyüzlü tutuma bir son versek daha rasyonel, daha etkili, sosyal gereklerimize daha uygun bir yol tutmuş olmaz mı idik? dini politikaya karıştırmıyan, devrim ilkelerini kötülemiyen, aykırı davranırsa ceza görecek olan bir adam, 27 Mayıs'a zaten nasıl dil uzatabilirdi?
  Hadi, bir defa o kanun çıktı; bari bundan sonra olsun T.C. Kanunu'nun devrimlerle ilgili koruyucu yasaklarını sıkı sıkıya uygulayabilsek! Sayın Devlet Başkanının beklediği demokratik ortamı başka yoldan yaratabileceğimize ben inanmıyorum. Arada boşa giden her günün de bizi o özlediğimiz ortamdan biraz daha uzaklaştırdığına hiç şüphem yok.
 
  21.3.1961
 
  HA KAPALI OLMUŞ, HA AÇIK!
 
  Kapalı rejim şartları içinde yaşadığımız yıllarda tek parti idaresinin iyi bir sistem olmadığı düşüncesini savunmak yasaktı. Bu düşünceyi yaymaya kalkışan gazeteciler suçlu gibi işlem görürlerdi. Açık rejim şartlarına kavuştuğumuz 27 Mayıs devriminin ikinci yılında ise çok partılı idareye herhangi bir şekilde dil uzatmak son Tedbirler Kanunu ile yasak edilmiştir. Yasağı dinlemiyenlere suçlu işlemi uygulanacaktır.
  Bir sosyolog gözü ile bakıldığı zaman, birbirine zıtmış hissini veren şu iki yasağın, aslında aynı zihniyete işaret sayılması gerektiği derhal anlaşılır. Bu ''bana dokunanı yakarım'' ve ''benim dediğim olacak!'' zihniyetlerinin tâ kendisidir. Bir memlekette şekil değişiklikleri yoluyla öz değişikliğine varmanın güçlüğünü böylece bir daha açıkça görüyoruz. Kapalı rejim diye sonradan kötülenen tek parti yönetimi başlangıçta ne için kurulmuştu? Türkiye'yi en kısa yoldan çağdaş uygarlık düzeyine ulaştırmak için değil mi? Bir uygarlık savaşı demek olan o yönetim şartları içinde elbette bir takım davranışlara yasak konacaktı. Fes yasağı, Arap yazısı yasağı, üfürükçülük, falcılık yasağı gibi. Batı demokrasilerinde bu yasaklardan hemen hiç birine başvurulmaz. Çünkü Batı milletleri çağdaş uygarlığı, adım adım ilerliyerek yüzyıllar boyunca kendileri yaratmışlardır. Bu milletler, bizim gibi kalıplaşmış bir toplum düzenini yıkıp yeni bir düzene kısa zamanda ayak uydurmak davası ile hiç bir zaman karşılaşmamışlardır. İngiltere'de Arap yazılı İngilizce gazete basınız, kimse okumaz. O toplumun içinde bir yazıdan başka bir yazıya geçmek diye bir devrim gereği şimdiye dek görülmemiştir ki, Fransa'da istediğiniz kadar dincilik, ya da dinsizlik propagandası yapınız, aldırmazlar. Çünkü orada vicdan hürriyeti ta onsekizinci yüzıldanberi toplumun vicdanına sinmiştir. Devletin layikliği kanunundan ziyade insanların hoşgörürlüğüne dayanmakta, gücünü oradan almaktadır. Bundan ötürü değil midir ki, kimi Batılı devletler resmen layik olmadıkları halde, vicdan hürriyeti oralarda yasak zoru ile değil, kendi parıltısı ile dimdik ayaktadır.
  İmdi, kapalı rejimi bırakıp açığına geçerken biz elbette her şeyden önce devrim şartlarını korumak zorunda idik. Çağdaş Batı uygarlığının bir eseri olan demokratik yönetimi Türkiye'de gerçekleştirmek, siyasal partilerimizi Batılı anlamı ile halkın menfaati uğruna iktidar savaşına çıkış birer kurul haline getirebilmek için buna zorunlu idik.
  Böyle yapamadık. Bu yüzden hem rejim soysuzlaştı, hem de -daha kötüsü- bizi kısa yoldan çağdaş batı uygarlığına yaklaştırmasını beklediğimiz devrim ilkeleri yurdumuzda zayıfladı, sallantılı bir hal aldı.
  27 Mayıs, işte bu tehlikeyi önleme amacını güdüyordu. Devrimler yıkılmaktan kurtarılacak ve çok partili demokratik yönetim Batıdaki örnekleri andırır, olumlu, yapıcı bir hayata kavuşacaktı. 27 Mayıs hareketi, Anayasa dışı davranışlariyle meşruluğunu yitiren bir iktidarı devirmişti. Elbette hiç bir devrim, kendi eliyle yıktığı zihniyetin rahatça toparlanarak bir gün kollarını sallaya sallaya ortaya çıkmasına göz yumamazdı. Böyle şey olmazdı.
  Ne yazık ki 27 Mayıs sonrası devrinde politikacılar bu noktayı da unuttular. Devrim ilkelerin zedeleyici eski kısır çatışmalara eklenen 27 Mayıs düşmanlığı Kurucu Meclis sırasında da, referandum kampanyası boyunca da, hatta yeni Anayasa'ya uygun yüksek organlar kurulduktan sonra da devam etti durdu.
  Son Tedbirler Kanunu ile nihayet bu tehlikeye bir çare bulmak gerekirdi. Kanunu hazırlıyanlar da amaçlarının bu olduğunu tekrar söylediler. Fakat gelin görün ki yürürlüğe konan tedbirler fiiliyatta, çok partili rejimin ruhunu değil, sadece adını korur gibidir. Devrim düşmanları devrime karşı sinsi yıpratmalarını şimdilik el altından yine sürdürüyorlar. 27 Mayıs düşmanları kem küm ederek yutkunurken, bir yandan gırtlaklarını ayarlıyor, bir yandan da ne demek istediklerini yarım ses aşağıdan da olsa, yine anlatıyorlar.
  Bu şartlar altında, şimdiki açık rejimin İkinci Dünya Savaşı boyunca yaşadığımız kapalı rejimden temelli bir farkı var mı? Bu rejim memlekete yararlı olabilir mi? Bu metodla Atatürk ilkelerini yaşatmak, onlara Batı uygarlığı yönünde başkalarını ve yenilerini katmak mümkün mü? Aralarında kayda değer bir ekonomik görüş ayrılığı bulunmayan, hatta ekenomik konularını tartışmaya değer bile saymıyan partilerin sayısını çoğaltmakla yurdumuzu gerçek bir hürriyet iklimine yaklaştırabilir miyiz?
  Bu soruları objektif ölçülerle ele alıp incelemeye kalkışmak, son Tedbirler Kanunun'nun ışığında, bir yazarı suç işlemeye kadar götürebilir.
 
  29.3.1962
 
  KADİRLİ OLAYININ ARDINDAN
 
  Kaymakamlarından ayrılmak istemiyen kadir bilir Kadirli halkı, Ankara'ya gönderdiği bir heyet vasıtasiyle Başbakana başvurmuş. İçişleri Bakanı'nın kaymakam hakkındaki kararının bir daha incelenmesini rica eden heyete sayın İnönü, dünkü gazetelere göre şöyle bir cevap veriyor:
  ''- Kadirli Kaymakamının tâyini meselesi, İçişleri Bakanı'nın normal tasarrufu altındadır. Bence yapılacak bir işlem yoktur.''
  Bütün umut kapılarını birden kilitleyen bu kesin cevabın gazetelere yanlış aksetmiş olmasını gönül çok isterdi. Zira açıkrejim şartları içinde halkla beraber halk için çalışmak amacı ile iş başına geldiğini söyliyen bir Hükümet Başkanı'ndan halk temsilcilerine karşı böylesine bir davranışı doğrusu beklemezdik. İsmet İnönü gibi devlet hizmetinin en yüksek basamaklarında uzun yıllar tecrübe görmüş bir kişi elbette bilir ki yurt ölçüsünde geniş yankılar doğuran her tasarruf, yalnız ilgili Bakanlığı değil, Başbakanı da, hatta sırasına göre, tüm hükümeti de sorumlu kılabilir. İdare hukuku yönünden İçişleri Bakanı yüzlerce kaymakamın nakil ve tayin işleri hakkında tam bir yetkiye sahip olabilir. Fakat, kamu oyuna değer veren açık rejimlerde kimi zaman öyle durumlarla karşılaşılır ki bir mahalle bekçisinin kaderiyle bütün bir hükümet, yakından ilgilenmek zorunda kalabilir.
  Kaymakam Mehmet Can'ın, nakli olayı yalnız Kadirli'de değil, bütün yurt düzeyinde gürültülü tepkilere yol açmıştır. Basında konu ile ilgili olarak bir takım iddialar ortaya atılmıştır. Kaymakamın yapıcı ve olumlu bir şekilde çalıştığı, kanun ışığında halka yararlı hizmetlerde bulunduğu, kısa zamanda büyük başarılar elde ettiği yazılmıştır. Ama bu hizmetler kimi ağaların hoşuna gitmemiştir. Çıkarı bozulan adamların, kaymakamı Kadirli'den uzaklaştırmak için her çareye başvuracağı olaydan önce gazetelerde iddia edilmiştir. Kendisi de oralı olan, İçişleri Bakanı'nın bir takım etkilere kapılabileceği açıkça ileri sürülmüştür.
  Sonra, yazılanların daha mürekkebi kurumadan, söylenenlerin kelimesi kaybolmadan, bakıyorsunuz, kaymakam, henüz bir buçuk yıl önce geldiği ilçeden alınıyor, bir dama taşı gibi pat diye başka, uzak bir ilçeye atanıyor. Olay vatandaşları üzüyor. Kadirli halkı, kadını ile, erkeği ile, bir buçuk yıl içinde bunca iş çıkaran kaymakamdan ayrılmak istemiyor. İlgililere telgraflar yağdırılıyor. ''Hiç değilse yarım kalan eserleri tamamlasın da öyle alınsın'' deniyor.
  Sayın İnönü'den özür dilerim ama, bu işlemi, bir Bakanlığın normal tasarrufları arasında saymak için bir insan, gerçek halk yönetimine değil, belki daha ziyade soyut demokrasi fikrine bel bağlamış olmalıdır gibi geliyor bana.
  Karma hükümetteki İçişleri Bakanı'nı sayın İnönü kendi isteği ile seçip yanına almamıştır. Bakan, iki parti arasındaki işbirliği şartlarından biri olarak şüphesiz Paşanın rızasına uygun olarak, fakat onun iradesi dışında hükümete girmiştir. Bu durumda sayın Topaloğlu'nu her türlü tasarruflarında serbest bırakmak suretiyle Başbakan, acaba koalisyon dengesini bozmamak kaygısında mıdır? Bu takdirde, kurmaya çalıştığımız hürriyet rejimini yurdumuzda ruhsuz bir şekil halinde soysuzlaşmaktan nasıl kurtarabileceğizdir?
  - Bir kaymakam oradan oraya atanmış. Ne çıkar yani?
  Deyip geçmiyelim. Halkın sesine kulak asmıyan idareler kısa zamanda halkın sevgisini kaybetmeğe mahkûmdurlar. Şimdi sayın İnönü, istediği kadar ''kaymakamın tayini meselesi, Bakanın tasarrufu altındadır. Ben karışmam!'' desin, Kamu vicdanı, İçişleri Bakanı'nın imzaladığı tayin emrinin altında onun da imzasını görecektir.
  Hukuk ve politika gerçekleri yönünden olayın anlamı da bundan ibarettir.
 
  8.4.1962
 
  YÖNSÜZ PARTİLER REJİMİ
 
  Cumhuriyet Halk Partisi, Parti Meclisi'nin geçen gün yaptığı toplantıda iki genç üye, Bülent Ecevit ile Turan Güneş, ilginç birer konuşma yaparak arkadaşlarını uyarmaya çalışmışlar. Genç politikacıların kanısına göre, çok partili hayata geçirildiğinden beri, CHP, eski devrimci yönünü yitirmiş, seçimlerde fazla oy toplamak kaygusu ile taviz vere vere fikir bakımından zayıflamıştır. Oysa, partinin devrimcilik, halkçılık, devletçilik gibi milletimizi kısa zamanda kalkındırmaya yarıyacak kesin ilkeleri vardır. Politik hesaplara dayanarak bu ilkelerin bir köşeye itilmesi doğru değildir. Halen nisbî temsil usulünü kabul ettikten sonra, seçmenlerin tümünü birden memnun etmeğe kalkışmak yetersizdir. C.H.P., kuruluş amaçlarını göz önünde tutarak kendine bir yön seçmeli ve ona doğru cesaretle yürümelidir.
  Ecevit ve Güneş, bu yönün yurdumuzda iktisaden zayıf kütlelere, küçük çiftçiye ve çalışanlara umut verecek, onlara ''işte bizim partimiz!'' dedirtecek bir şekilde ayarlanması gerektiği düşüncesindedirler.
  İki üyenin ateşli bir dille savundukları bu düşüncenin parti meclisinde pek öyle sıcak duygularla karşılanmadığı söyleniyor. Partisiz bir yazar olarak bu bizi ilgilendirmez. Ne var ki, yurt gerçekleri açısından baktığımız zaman biz Güneş'e ve Ecevit'e yerden göğe kadar hak veriyoruz. Eğer demokrasi çeşitli menfaat zümrelerinin Parlamentoda sesini duyurup yurt yönetimine katılması anlamına geliyorsa, bu gün Türkiye'de demokratik bir rejimin yürürlükte bulunduğunu iddia etmek doğrusu biraz güç olur. Seçmen çoğunluğunu meydana getiren az topraklı ve topraksız köylülerle işçiler, bugün Mecliste kaç milletvekili tarafından temsil edilmektedirler? Bütün Meclis üyelerinin Güneş ve Ecevit gibi onların kaderi ile ilgilendiklerini farzetsek bile, prensip olarak bir parti çıkıp da kendini onlara mal etmedikçe, böylesine bireysel (ferdî) davranışlar ne anlam taşır?
  Her zaman dediğim gibi biz işi daha başlangıçta yanlış tutmuşuz. Demokrasiyi Mecliste çoğunluk sağlamaya yarar bir mekanizme sanıyoruz. Çıkış noktamız bu olunca, partimizin ilkelerini falan bir yana bırakıyor, bütün gayretimizle Meclise elden geldiği kadar fazla sayıda temsilci sokmaya bakıyoruz. Hangi çevreler bize oy kazandıracaksa onlara hoş görünmeyi iş ediniyoruz. Bu yüzden, seçim kampanyaları daha ziyade duygusal bir hal alıyor. Seçmen kütleleri, kendi çıkarlarının bilinci ile belli bir takım ilkeler değil, fakat herhangi bir şekilde etkisi altında bulundukları adaylara oy vermek durumunda kalıyorlar. Öyle ki, kısa süreler içinde bir milletvekilinin bir kaç kez parti değiştirmesi bile bizde yadırganmaz bir davranış sayılıyor. Öyle ya, neden yadırgansın? Ha Hacı Hasan demişler, ha Hasan hacı, ne çıkar bundan?
  Sayın Genel Başkanın tavsiyesi üzerine şimdi kendine yeni bir baş aramak ödevi ile karşılaşan C.H.P, iki değerli üyesi tarafından ortaya atılan teklifi, ne dereceye kadar benimsiyecek, bilemem. Bildiğim bir şey varsa, siyasal hayatımızın on yedi yıldır bir türlü yolunu bulamıyan soyut demokrasi denemeleri çıkmazından kurtularak bir an önce yapıcı bir fikir ortamına kavuşması için seçmen karşısına kesin ilkelerle çıkacak ve o ilkelerin savunucusu olarak Mecliste yer alacak yeni bir parti anlayışına şiddetle ihtiyacımız olduğudur. Bu anlayışı benimsiyen bir parti, kısa zamanda büyük başarılar elde edecek, hatta öteki partilere de ışık serperek yönlerini bulmak hususunda onlara yardımcı olacaktır. Gerçek demokrasiye de zaten ancak bu yoldan varabiliriz.
  17.4.1962
 
  HAZİN BİR YIL DÖNÜMÜ
 
  Demokrasi parolası altında kendimizi kandırıp daha ilk adımda demagoji bataklığına fırlatmasaydık, şimdi bugün milletçe köy enstitülerini yirmi ikinci kuruluş yıldönümünü kutlayacaktık. Eğitim dâvamız çoktan çözülmüş olacaktı. Başlangıçta, bu işin on yılda tamamlanacağı hesaplanmıştı. Aradan iki defa on yıl geçtiğine göre enstitüler kapatılmasa idi, şimdi Türkiye'de okur yazar olmıyanları parmakla gösterecektik. Tarım metodlarımız yenilenecek, üretim gücümüz artacak, ormanlarımız kurtulacaktı. Uygarlık güneşi yurdu bir baştan bir başa aydınlatacak, köy-şehir ayrılığı büyük ölçüde azalacaktı. Mutlu Türkiye hayali iyiden iyiye gerçekleşme yoluna girecekti.
  Köy enstitüleri fikri, öyle bir iki adamın kafasında rastgele yer eden bir buluş değildi. Dikkatle araştılırsa, bunun belki Kurtuluş Savaşı günlerine kadar uzanan bir tarihi olduğu görülür. Milletleri geri bırakan sebepler arasında bilgisizliğin payını azımsamıyan ülkücü aydınlarımız konu üzerine yıllar yılı eğilmişler, köylüyü kısa zamanda ışığa kavuşturacak bir öğretmen ordusunun yine kısa zamanda nasıl yetiştirilebileceği problemini çözmeğe çalışmışlardı. O arada bir takım deneyler yapılmış, köy enstitüleri müessesesi böylece adım adım geliştirilmek suretiyle kurulmuştur.
  Her şeye rağmen müessesenin kusurlu yanları yok mu idi? Soruya ceffelkalem hayır diyebilmek için insan köy enstitülerine diş biliyen çirkin politikacılar kadar bağnaz (softa) yaradılışlı olmalıdır. Meselenin özü, bu metodla halkımızın kestirme yoldan aydınlığa kavuşup kavuşamayacağında idi. Ve bu noktada kimsenin şüphesi yoktu. Yerli yabancı herkes görüyordu ki, köy enstitülerini kurmakla Türkiye Cumhuriyeti eğitim davasının anahtarını nihayet bulmuştur. Memleketimize konuyu incelemeye gelen bir UNESCO heyeti, bizim buluşumuza hayran olmuş, geri kalmış ülkeleri kalkındırmak hususunda bundan örnek alınabileceğine dair Paris'teki merkeze rapor vermiştir. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Başkanı Sayın General Tevfik Sağlam, bu konu ile ilgili olarak her halde daha geniş bilgiye sahiptir.
  Peki, yerli yabancı herkesin gördüğünü çirkin politikacı görmez mi? Elbette görür ve nitekim gördü. Görür görmez de gözleri faltaşı gibi açıldı. Köylü okur yazar olacak. Okur yazar olunca öğrenecek öğrenince aydınlanacak. Aydınlanınca da uyanacak, bu şartlar altında çirkin politikacının uykusu kaçmasın, olur mu?
  Aksi gibi tam o sıralarda da çok partili hayata geçiliyor. Artık çıkarını yürütmek için sadece iktidar temsilcilerine bel bağlamak yetmez. İktidar halkın oyu ile kurulacağına göre, ilkin ona hoş görünmek lâzım. Hazır köylü henüz enstitülere ısınmamışken kıralım şu uğursuz okulların ayağını bir kere.
  İşte, aydınlığa karşı savaş yurdumuzda böyle başladı. Parti ayrımı gözetmeksizin tüm çirkin politikacılar elele verdiler. Güzelim eseri dört bir yandan kuşatıp yaylım ateşine aldılar. Köy delikanlısının şımardığını, köy ahlâkının bozulduğunu, köye komünizmin sızdığını söylediler. Bu gidişle memleket batacak, dediler. Doğudan Batıya yurdu gürültüye boğdular.
  Ne yazık ki bu gürültü arasında çirkin olmıyan politikacılar, aydınlar ve sağduyulu vatandaşlar pek seslerini duyuramadılar. Gericiler sınıfında öylesine birbirlik kurulmuştu ki, bunun dışında kalanlara kulak asan olmadı. Ve biz on yılda eğitim davamızı çözeceğimize matematik bir kesinlikle inanırken, aradan iki defa on yıl geçtiği halde, bugün ellerimiz böğrümüzde ne yapacağımızı düşünüyoruz. Yüz binlerce Türk çocuğu yobaz okullarında çürüyor. Milyonlarcası, öğretmensizlik yüzünden, istese de okuyamıyacak durumda.
  İnsan düşünüyor da ''17 Nisan acaba bir rüya mı idi?'' diyesi geliyor.
  22.4.1962
 
  BU KAÇINCI?