Йосыф Кыйссасы - 7

Бәңа халең мәглүм итгел!” — дәйүр имди.
836. Ибне Иәбин әйтүр: “Бән кирү варсам, (стр.
дәстүр вирсәң, ул сәрайгә кирү кереәм,
һәмишә ул нәңешләрни күрә дурсам,—
ул сурәт Иусефемә биңзәр имди!”
837. Иусеф Ибне-Иәбинә дәстүр вирди,
Ибне-Иәбин ул сәрайяә кирү кэлди,
ул сурәти аңлады, баңды-күрди,— ч
аңа баңыб, хәсрәт илә анлар имди.
838. Иусеф әйдер Мөсалимә: “Үрә доргыл,
гәмуң илә ул сәрайдә буйлә улныл,
сурар ирсә, әхуалең бәйан ңылгыл,—
ул мәхзүнә кем идекең айгыл имди”.
839. Мөсалим ул сәрайгә керди ирсә,'
әл ңушыруб ңаршусындә дорди ирсә,,
Ибне-Иәбин Мөсалими күрди ирсә,—
аглар икән аңа әхуаль сурар имди
840. “К,айгуларн дундерэн висалең вар,
мәхзүн-ләри тындыран җәмалең вар,
Иусефә биңзәйүр хуш сурәтен вар,—
кем сән, кемнең угылы сән?” — дәйүр имди.
841. Ул Мөсалим җәуаб әйдүр бәллү-байың:
“Әйа гәму, ишет бәндән, белгел тәхңыйң,
бәнүм атам — Мисър шаһе йусеф сиддиң,
Мисър әһле җөмлә аның ңолы имди.
842. Мөкәррәм нәби ңылмыш аны җәлил,
атасы—йагңуб нәби һәм Исраил,
мөдам кэлүр ирмеш аңа һәм Җәбраил —
рисаләт, кәрамәт ңылмыш имди”.
843. Ибне-Йәбин, мони ишедеб, бер чагырди,
һәмандәм усы кидеб йирә дүшди,
ушбу хали Мөсалим -аңа сурди:
“Нишә буйлә бу халә дүшдең имди?”
844. Ибне-Иәбин Мөсалимә җәуаб вирди:
“Бәнем даги бер ңәрдәшем улур иди,
аның ады һәм дәхи Йусеф иди,—
ул мәгнәдән бихуд улыб дөшдем имди”.
845. Мөсалим дир- “Иа рәму, ки аңларыл,
бәнем ушбу сүземи ки дыцлагыл —
бән — ул йусеф у?ылы-мән, сәа аңларыл,
кем сәнең ңәрдәшең улур имди.
846. Ул дурур кем, дәүә бенүб сәңа кэлди,
Шамдан йаңа ңапурдә ул сәни булди,
ңордәшләриңә сәни ул ңаушырди,
ңызил йаңут беләзек ул вирди имди”.
847. Ибне-Йәбин бу әхуали бәйан белди,
раңле кидүб, бихуд улыб КРНӘ дүшди,
раңле кэлди, шадлыңдзн хөррә,м улди:
“Хәсрәтемә ңаушдым!” — дәйүр нмди.
847'. Мөсалим тэркләйү кирү кэлди,
бу әхуали атасинә хәбәр вирди,
йусеф аның кәлямен шәриф күрди:
“Хәсрәтемә бу күн ңаушдум!” — дәйүр имди. (Ссу)
848. Иусеф хәлвәт сәрай ичрә кэлди-керди,
нурлу йүздән нәңабен алды-ңуйди,
һәмандәм Ибне-Йәмин аны күрди,—
күрдекендән усы кид ү б дүшәр имди.
849. Андан соңра ракле башә кэлди исә,
икеси (ңаршу) * доруб күреш ңылди исә,
ул икеси бер-берени булди исә,—
зарилыңын фәрештә-ләр таңлар имди.

850. Андан сонра ултурдилар булар хәлвәт,
халиңрә ңылди-лар чуң шөкер вә миннәт,
сүзләшүрләр халь-әхуаль, хәсрәт-рорбәт,—
'арлай-анлай Йусеф әхуаль сурар имди.
851. Атаси-ның әхуалендән әхбар сурди,
Ибне-Иәбин аңа бер-бер әйтүр иди:
“Арламаңдан ики күзи күрмәз улди,—
дар-ел-мәхзун мәңамендән чыңмаз имди.
852. “Иусеф” дисә, күзләрендән ңанлар аңар,
фирңәт уды-ның хәсрәти бәррен йаңар,
висалеңә өмид дутар, күрмәк умар,—
ңаушмаңдин өмидин кэсмәз имди.
853. Ул зәрифә ңәрдәшеңез йарлы Динә,
һич бер йаңы тун кимәди ул игненә,
пәйвәстә сәни сурар йул әһлинә,—
андан бирү арлар, һәргиз күлмәз имди”.
854. Йусеф әйдер: “Имде сән кирү варрыл,
ихван-ләрә ңушулрыл, буйлә улрыл,
анлар илә буйлә сән тәдбир ҢЫЛРЫЛ”,—
Ибне-Йәбин ңурңыр, кирү вармаэ имди.
855. Әйдүр: “Сәни бер аңсыздан йәуа ңылдым,
андан бирү хәсрәтилә мәхрүм ңалдым,
йитмеш йыллар йырлайубән бу күн булдым,-
җигәремни парә-парә ңылдың имди!”
855'. Андан Йусеф сурар, әйдүр: “Үйләндүңмү,
йа ңәрдәшем, УРЛЫҢ-К.ЫЗЫҢ улдыму,
урланларуңа адлар адладуцму,—
нишә дүрлү адлар ңуйдуң?”—[дәйүр] имди. (Ссу.)
8555. Ибне-Иәбин әйдүр: “Тәкре буйруңы улды,
ун ики урыл бәна рузи цыйлды,
һәр беринә бер дүрлү ад аталды,—
сәнен, ңайгуи үзрә нийәт ңыйлдум имди (Ссу.)
8553. Улу угылым адин Д и ң е з дидүм.
икенчи-сенен, адин К, у р т дидүм,
үчүнчү-сенең адин К, а й Р у дидүм,
түртенчи-сенен адин Ңан дидүм имди. (Ссу.)
855*. Диңезләр ңырагында күб агладум,
тарларда ңурт дутыб антлар вирдүм,
к.анлы күкләңеңи дутыб күб арладум,—
чуң к.айрулар эченә батдум имди. (Ссу.)
Я558. Бишенчи-сенең адин Гүр дидүм,
алтьшчи-сынын адин Д ә р д дидүм,
йитенчи-сенең адин Рар дидүм,
сикезенчи-сенә А р с л а н дидүм имди. (Ссу.)
855'. Гүрстан арасындә күб зари ңыйлдум,
дәрдләрдән дәрдләрчә чуң йүрүдим,
мәрарәләрдә сәни чуң арадим,—
арсланнар дутубән сур[ар]дум имди. (Ссу.)
8557. Туңызынчи-сының адин Ф ә р и д дидум,
унунчи-сының адин Р ә р и б дидүм,
ун беренчи-сенад адин К, а й Р у дидүм,
ун икенчи<енә Ңол дидүм имди. (Ссу.)
8558. Ңол-лари күрэчәк — хуш дутар идүм,
рәрибләри күрәйәчәк — аглар идүм,
ңайрулари күрәйәчәк — йыглар идүм,
һәм к,ол-ларә миһербан улдум имди”. (Ссу.)
855'. йусеф әйде: “Ул атлари нишә ңуйдуң,
ут атлари ңуймарә нэчүк рәуа күрдүң?!”
Ибне-Йәбин әйде: “Җөмләси — сәнең дәрдең,
сән сез анлар һич күземә күрүнмәз имди!” (Ссу.)
856. Иусеф әйде: “Сән һәргиз ңайгурмарыл,
варрыл, ңәрдәшләреңдән айрылмарыл,
мәнум берлә ңалурсән, щиксез белгел,—
сәнең үчүн бер тәдбир ңыйлам имди.
857. Бән сәнең йүкеңдә бер сак ңуйам,
сар булубән, бәс, сәни уррый дийәм,
ңәрдәшләреңдән сәни алуб ңалам,—
бәнүм илә буйлә улр.ыл”,— дәйүр имди.
858. Ибне-Йәбин ңәрдәшләриң кэлди-булди
(сәүенмәкдән биңзе нурлу улмыш иди);
анлар әйдүр: “Сәни кем хөррәм ңыйлди? —
Биңзең нуры д[у]лун ай-тик!” — дирләр имд
859. Андан йусеф нәңаб илә йүзин уртди,
ңәрдәшләриң икиләйен ңунаңлади,
кәндү әлин әлләринә тәгам вирди:
“Икен-икен ултурыңлар!” —дәйүр имди.
860. Икен-икен ңәрдәш-ләри элен сунди,
сунуб тәгам йимәкгә нийәт ңылди,
Ибяе-Йәбин ңәрдәш-сез мәхрүм ңалди,—
тәдам йимәй хәсрәтилә арлар имди.
861. Иусеф әйдүр: “АЕламагыл, йигел ашың,
имде ңуйгыл, агызмагыл күзең йәшең,
бән ула[йы]м имди сәнең бер ңәрдәшең,-
кэл, икимез буйлә тәгам йийәлүм имди!з
862. Ибне-Йәбин шадлың илә дура кэлди,
Иусеф аңа сар йанындә урын вирди,
икрам ңылыб, кэлдүгени тәшриф күрди,—
тәхет үзә буйлә тәгам йийәрләр имди,
863. ТӘРЗМ йиде, ңәрдәшләри — җөмлә туйди,
изесинә чуң шөкөрләр, миннәт ңылди.
Ибне-Йәбин илә кәнде тәгам йиди,—
икен-икен буйлә тәвам йийәрләр имди.
864. Тәгам йиде, ңызыл алтун сар кэтүрди,
җөмлә-синең дәүәсенә йүк кэтүрди,
Ибне-Иәбин йүкендә сар гизләди,—
ул ики-дән үзгә кемсә белмәз имди.
864'. Ул сар ңызил алтун улмыш иди,
гәүһәр, йаңут йазыг ңыйлмыш иди,
түрт йүз бең алтундан улмыш иди,—
бу ңәдәрлу бәһа-ңыйммәт тутар имди. (Д.)
865. Алкышлашу дога ңыйлыб дибрәдиләр,
варуб йулда бер мәнзилдә эгләндиләр,
бер аз ваңыт бу мәнзилдә дигләндиләр,—
арт-ларыядан Иусеф йитеб дутар имди.
866. Иусеф сәүчи арт-ларындан барыб йитди,
Иарңубең урланларин җөмлә дутди,
сав урырламыш-сез, дәйүб тәһдид итди:
“Иннәкөм-лә сариңунә!” —дәйүр имди.
867. Анлар әйдүр: “Валлаһи, без СЗР алмадың,
мәраз-аллаһ, уррыйлыңни без ңылмадың,
әүүәл-ахир, батил ишни һич ңылмадың...” —
Аңа баңмаз, Иусеф кирү дүндерер имди.
868. Дүндерүбән Мисърә кирү кэтүрдиләр,
чуал-ларин, йүкләрин һәб арадилар,
Ибне-Иәбин йүкендә сар булдилар,—
йүкләри-нең җөмләсен дүшерер имди.
869. Иусеф әйдүр: “Сез туз-этмәк белмәдеңез,
нә МӘРНӘДӘН бәңа 'хөрмәт ңылмадыңез,
дүрт йүз динарлың сашмни гизләдеңез?!” —
Ңати бушыб, үфкә берлә сүзләр имди.
870. Бони ишдеб, анлар йаулаң утандилар,
Иусеф сәүчи һәйбәтендән имәндиләр,
җөмлә-ләри бер-беринә дирнешдиләр,—
һич кемсәнә нә дийәсин белмәз имди.
871. Андин анлар Иусефә җәуаб вирди:
“Бу урлан-ның бер энеси йауыз иди,
улдәхи буның кеби уврый иди,—
бу икинен анасы Рахиль имди”.
871 '. Иусефнең угрылыги һәм ул ирди:
тыйфел иркән, дайә гәйбен сүйләр иди,
Иусефи ул [дайә] йаулаң сәүәр иди,—
түрт йәшинә дикен ңатындә дутар имди. (Ссу.)
8712. Атамез Йарңуб сәүчи Иусефи деләр,
ул дайә-гәммә кэлиб хәйлә әйләр:
биленә ңызыл алтун ычңыр барлар,—
Иусефи йарңубә вирүр имди. (Ссу.)

8713. Ики күндә дайә раммә хазир кэлди,
әйдур: “К,ызыл алтун ычңыр йәуа улди,
мәгәр ул ычңырни Йусеф алди?..”—
Атасы Исхаңдан ул ңалмыш имди. (Ссу.)
871 4. Йарңуб сәүчи аради — анда булди,
Иусефнең билендә имеш, бәйан белди,
Р1усефи раммәеинә тәслим ңыйлди:
“Даги ики ЙЫЛРӘ тикрү дурсун имди!” (Ссу.)
8715. Бер нәчә ривайәтдә уйлә имеш:
Иусеф ТӘРЗМ йийәр иркән, нан гизләмеш,
пәнһан йуңсызларә ани вирмеш,—
йусеф [и] урры дидукләри улдур имди. (Ссу.)
872. Андан сонра йусеф анларә җәуаб вирди:
“Әүүәл-ахир батил иш-ләр сездән! — диди.-
йарңуб нәби сездән тәлим хәсрәт күрди:
әлеңездән батил РӘМӘЛ чыңар имди!
873. Сез уласыз — атаңызи аглатдыңыз,
алдайубән кечек углин һәм алдыңыз,
.ңол дәйүбән, азад икән, сез сатдьщыз,—
хәрам бәһа йиде ңез сезләр имди!”
874. Улуң сагәт әмер ңылди йусеф сиддиң,
әйдүр: “Дутың сан алани сезләр байың,
шәрирәт хөкмен ңылам аңа тәхңыйң:
ики йыл зиндан ичрә йатсун имди!”
875. Андан бунлар Йусефә җәуаб вирди:
“Атамыз бу урлыни чуң сәүәр иди,
әманәт-дер безләрдә ул: “Саклаң! — диди.—
Бони ңуйыб, безләрдән дутрыл имди”.
876. Йусеф әйдүр: “Ул эши мән ңылмайамән,
РЗДИЛ икән, бән золем-лың ңылмайамән,
сөчлү ңуйыб, сөч-сезләрдән алмайамән,—
урры-ни дутың сезләр!” — дәйүр имди.
877. Бунлар дәрман ул[у]мади, мәхрүм ңалди,
ун ңәрендәш җөмлә бер йиргә кэлди,
бер мәңаме хәлвәтдә тәдбир ңылди:
“Кэлең, бер иш ңылалум!” — дирләр имди.
878. Йәһүдә әйдүр: “Хөфийә илә бән варайен,
һәйбәтилә анларә бән чарырайен,
Ибне-йәминне бән андан чыңарайен,—
сез җөмлә-ңез ңылыч дартыб дорың имди!
879. Ңачан үнүм ишет[те]ңез — хазир кэлбң,
ушбу шәһрең әһелени җөмлә ңырың,
Йәһүдәнең һәйбәтени заһир белең:
ул чарырса, ишедән һәляк улур имди!”
880. Йусеф анлар бушдыгин заһир белди,
кечи урлы Мамиләйә әмер ңылди,
йәһүдәне күстәрди: “Варрыл,— диди,—
арңасынн сыйпа аның!” — дәйүр имди.
881. Ул Мамилә дорубән тэркин варди,
пәнһан улуб, ңатындә бер аз турди,
аңламадин арңасындән әл кэчүрди,—
ул Иәһүдә һәргиз ани дуймаз имди.
882. Иәһудәнең гәдәте: гәр бушар улса,
бушубән ул чагырмарә нийәт ңылса,
берәү кэлеб арңасин сыйпар улса,
һәман дәмдә үфкәси сулар имди.
883. Ул күн тәмам, ңушлың ваңты дәхи улды,
Иәһүдә һәргиз бушуб чар.ырмады,
ңәрдәшләри адың үнин ишетмәде,—
кэлүб, әхуаль нитә-лекин сурар имди.
884. Анлар әйдүр: “Нә МӘРНӘДӘН чарырмадың,
һәйбәтилә шәһәр әһлен сән ңырмадың,
сүземезни йиренә кэлтүрмәден,—
бу арада нә МӘРНӘ вар?” — дирләр имди.
885. Иәһүдә әйдер: “Әхуалем уйлә улди,
байың, бәнүм ңатымә бер урлан кэлди,
рафил икән йаррынымдән әл кэчирди,—
андан соңра һәйбәтүм кэтди имди”.
886. Анлар, ишдүб бу әхуали, рәҗәб-ләшди,
әйдүрләр: “Бу әхуаль-ләр нитә дүшди,
Исраилдән мунда кемсә варму?” — диди.-
Ңамулари гәҗаибә ңалур имди.
887. Ңыйгырди анларә Иусеф сиддиң;
әйдүр: “Хаин улурсыз сезләр тәхңыйң,
сезләриң тәдбиреңез белдем байың,—
тәһдид берлә ңурңутырсыз сезләр имди”.
887'. Йусеф әйде: Дирнәшдүңүз бу шәһрә кермәгә,
ңәсдеңез вар бу гәз чаырмагә,
тәдбир ңыйлурсыз бу шәһр эһлен ңырмарә,—
батил саңынч саңынурсыз сезләр имди”. (Ссу.)
888. Иусеф әйдүр: “Ики нәүбәт килдеңез сез,
сезләр бәндән тәлим тимар булдыңыз сез,
һәм туз-этмәк безим эүдә йидеңез сез,—
“Иарңуб нәби ушлы-мез!” дирсез имди”.
888'. йусеф бушыб, үфкә берлә тәхдән йнди,
һәйбәт берлә тәхте-сәрай[ә] бер гәз баңди,
[улдәм] сәрай дибрәнди, һәйбәт дүшди,—
мәхкәм дерәкләри [ауар] дүшәр имди. (Д.)
889. Әйдүр: “Сезең атаңызи арырладым,
йухсә бән сези буйлә ңу[й]маз идем,
җөмлә-ңези гәзб берлә үлдерер идем!” —
Бу һәйбәтни күреб анлар ңурңар имди.
890. Андан анлар Иусефә чуң йалуарди,
гаңибәт анларә һәм дәстүр вирди,
Иәһүдәдин айруң-лари йула керди,—
Ибне-йәбин уйлә бергә ңалур имди.
891. Тәгҗил берлә ңатарлашуб анлар кэлди,
бу әхуали Йагңубә заһир ңылди:
“Ибне-йәбин әхуале дишвар улди,
Иәһүдәмез аның илә ңалды имди”.
892. Иагңуб сәүчи бу әхуали белди бәйан, >
рәм-р.оссәсе артың улди һәзар чәндан:
“Ибне-йәбин угрый-лың ңылды[му] рәйан —
хәңыйңәтдә күрдеңезмү?” — дәйүр имди.
893. Урлан-лари Йарңубә җәуаб вирди: (с
“Ул падишаһ безгә тәлим ихсан ңылди,
ңызыл алтун (сар эүөндә йәуа ңылди,—
Ибне-Иәбин йүкендә булынур имди”.
894. Иарңуб әйдүр: “Бән тәңредән хуб умармен,
инша-аллаһ, Иусефеми бән күрәрмен,
үч ур.луми бер йирдә күрисәрмен...” —
Анлар әйдүр: “Аны нитә дир[ер]сән имди?!”
895. Иарңуб әйдүр: “Хаңдан уйлә тәүфиң кэлсә,
ңол алдинә ңаты дишвар эшләр кэлсә,
ңол, хөкменә рази улыб, сабър ңылса,
михнәт соңра рахәти һәм улур имди!
8951. К,оръән эчрә халиң уйлә йад ңыйлмыш:
“Ля-тэй әсу мин рәхмәтуллаһи!”—димеш,
ана инанмаранлар кяфир улмыш,—
рәхмәтендән] рахәт уммәк кэрәк имди”. (Ссу.)
8952. Кэлди бер гәз Исраилә ул Рәзраил,
зийарәт[ә] виребде ани мәүля-җәлил,
хәбәр сурди Гәзраилдән ул Исраил:
“Иусефем исәнмидүр?”— дәйүр имди. (Ссу.)
8953. Рәзраил әйдүр: “Йусефең исән дурур,
һәм аның ңандаяыри бәйан дурур,
мәлэкәт, дәүләт ийәси солтан дурур,—
бер тәрафда падишаһлың ңыйлур имди”. (Ссу.)
8954. йарңуб әйдүр: “Йа Рәзраил, бәллү виргел,
бән мохзүнә Йусефи сән белдүргел,
бәна мәдәд-гинайәт ңыйлу виргел!”
Рәзраил әйдүр: “Дәстүр йуңдур имди!” (Ссу.)
8955. Иагңуб әйдүр: “Аһ, дәстүр ңачан ула,
Иусефемдән бәңа дәстүр ңачан кэлә,
мәүля бәңа бу .гинайәт ңачан ңыйла?”—
Буни әйдүр, күзендән ңан агар имди. (Ссу.)
8956. “йа күңлүм шадлыги, күзүм нури,
йа бзррем парәси, нәфсем сури,
йа бәнем Ибне-Йәбинем, һәм өмме-л-ңури,
халиң сәни күрмөгә вирсә имди! (Ссу.)
8957. Ңурңар- в ә н: нәүбәт илә әҗәл ирә,
бән сезләрдән айру иркән фирңәт ирә,
ңаушмадан хәсрәт илә бән сезләрә!”—
Буни әйдүр, аглайуб дүшәр имди. (Ссу.)
895'. Урланлари әйдүр: “Имде арламагыйл,
хәсрәт илә җигәрүңи дагламагыйл,
ахирәтдә ңаушмагэ бил барлагыйл,—
дөнйадә үмидүн[и] кэсгел имди!” (Ссу.)
895 9. Иарцуб әйдүр: “[Ул] кәлачи димәң баңа,
бән үмидүм кэсмәзем андан йаңа,
бәна рахәт ңыйлурса, кяңес аңа,—
үмиддүр-кем, висаль рузи ңыйла имди. (Ссу.)
895 10. К,амур хальдә ул мөңтәдир, ңадир дурур,
хәсрәтләри хәсрәтинә ул ңушурур,
мәхзүнләри фәри? 'һәм ул (уң] ңыйлур,—
андан уман һәргиз нәүмиз улмаз имди>. (Ссу.)
895 ". Бу гәз хөзне шиддәт[ләр] битәр улды, (Д.)
Ибне-йәбин Иәһүдә илә андә ңалды.
Михрабдә сөҗүд эчрә зари ңыйлды:
“Ходавәндә, мәдәд сәндән!”—дәйүр имди. (Ссу.)
896. Әйдүр: “Ул иш әгәр уйлә улур исә,
Мисър эси аны мәхбүс ңылур исә,
Иәһүдә һәйбәтилә чагырур исә,
Шәмрун аның хисарләрин йыңар имди!”
897. Ул Шәмрун-нең ңуввәти шәйлә иди,
йүгрүб йитеб арслан-лари дутар иди,
гәүдә-сендән башин җөда идәр иди,—
җөмлә-сени парә-парә ңылур имди.
898. Урланлари әйдүр: “Уйлә ңыла идүк,
вәлякин бездән ани күчлу күрдүк,
нә-чарлыңдан без аца бойун вирдек,
һич зәфәр булумадың”,— дирләр имди.
899. Йарңуб нәби Динәйә әмер ңылди,
Динә, варыб, дәүәт-ңәләм алыб кэлди,
Шәмруни чарлады — хазир кэлди:
“Әйа Шәмрун, буйлә бети йазгыл имди!”
899 '. Әйдүр: “Иазрыл, йа Шәмрун, әүүәл — бисмиллаһ,
андә кэзин йазрыл — Исраилуллаһ,
ул Мисър РӘЗИЗИНӘ — сәлямуллаһ,
халем —зәриф, вактым — дишвар, белгел имди! (Ссу.)
8992. Иа РӘЗИЗ, ңабул ҢЫЙЛРЫЛ хәмде-сәна,
нәзар ңыйлгыл бу мәктүб әхуаленә,
безә үкүш тигмешдүр рәнеҗ-гәна,—
без ашнудан тәлим михнәт тартдуң имди. (Ссу.)
8993. Бәнем дәдәм — Ибраһим, мәгруф хәлил,
уда атды ани ул Нәмруд-җаһил,
уд эчендә саклады ани җәлил,—
хәлил үчүн уди бустан ңыйлды имди. (Ссу.)
899 4. Андан җәлил-әмер ңыйлды ул хәлилә:
“Иа хәлилем, МОТИР улгыл бән җәлилә,
хәңыйңәт, [зәбих] ҢЫЙЛРЫЛ урлың Исмарыйле,—
бәнем үчүн ани ңорбан ҢЫЙЛРЫЛ имди!” (Ссу.)
899*. Ул хәлилең угылы — бәнвән йарңуб,
бер угылум вар иде, йаулаң мәхбүб,
мәхрүм ңалдум, ул угылым й ә -у а ңыйл[у]б,—
хәсрәтемдәй йаулаң зәгиф улдум имди. (Ссу.)
8996. Рәля-д-дәуам аның хөзне бәгрем йаңар,
күзүм йаши ңана дүнеб, сув тик агар;
сАҺ” дисәм, нәфәсемдән түтүн чыңар,—
пустә йүрәгем[и] ңан алм|ыш имди. (Ссу,)
8997. Иитмеш йылдур “Иусеф” диб аглайурвәи,
фирңәтилә йүрәгем даглайурвон,
мәүля рәхмәтинә билем баглайурвән:
“Иусефем[и] сән кустәргел!”—дийәм имди. (Ссу.)
899*. Арламаңдан ики күзүм нуры кэтди,
садрем эчрә бәгер күйде, йүрәгем йанди,
Ибне-Иәбин ңатындә нә сөч ңыйлди,—
нә мәгнәдән ани мәхбүс ңыйлдуң, имди? (Ссу.)
900. Пәйрәмбәрләр кемсә малын алмаз улур,
мәшһүр улдыр, батил эши ңылмаз улур,
урлан-лари угри-лың ңылмаз улур,—
ул иш аңа төһмәт-дер, байың имди.
901. Б о “дан уңдан әйләдең тәлим ихсан,
ихсаныңыз арта дорсун, улмай нөңсан,
ул урланә гөмане-бәд ңылмарыл сән,—
ани кирү безгә ирсаль ҢЫЛРЫЛ имди.
902. Энҗүтмәгел бәни бу шиддәт ичрә,
мәгәр бу күн дога ңылам сәҗдә ичрә,
нәслең берлә ңалур-сән михнәт ичрә,—
иәзълүм-ләрең догасындән ңурңың имди!”
902'. Урланлари [ул] бетине кэтүрдиләр,
рәля әл-халь Мисър үзрә йэтүрдиләр,
ул РӘЗИЗ хезмәтинә ңушурдилар,—
йир үбүбән бетине сунарлар имди. (Д.)
903. Рәзиз Иусеф ул бети-не алды-күрди,
ачмаздан уң үбүб ани йүзә сүрди,
андан дүнеб, анларә җәуаб вирди:
“Нә МӘРНӘДӘН буйлә ңылдым, белең имди!
904. Ңанңый солтан, мәгәр кем радил ула,
салихләрең дәсте хати аңа кэлә,
әүүәл ани үбүб, йәнә йүзә силә,—
ул иш йаулаң мөстәҗаб улур имди”.
905. Ул бети-не уңуды Иусеф сиддиң,
әхуалең нитә-лекин белде тәхңыйң,
фирңәт уды бәгыринә йаңды байың,—
хөфийә берлә нәңаб ичрә аглар имди.
906. һәмандәм Җәбраил кэлди хазир,
ирсаль итде Иусефә мәлик ңадир:
“Иа Иусеф, җәуабнамә йазгыл сән, дир,
тиркен кирү Йарңубә күндер имди!”
907. Андан Иусеф йазды җәуаб Исраилә:
“Иа Исраил, бу сүз нитә җаиз ула?
Ңол даим шакир кэрәк ул җәлилә,—
хаң хөкменә бәндә рази кэрәк имди.
907 '. Иа Исраил, бу иш үзро йаңылмыш-сән,
мәүля шиддәт вирдекен йад ңыйлмыш-сән,
ахир' рахәт вирдүкен тәрк ңыйлмыш-сән,—
ңол хаң әмринә буй вирмәк кэрәк имди. (Бкн.)
9072. Ул хәлилә улуң бустан улдугыни,
Исмагилә ңучңар ңорбан кэлдүгени,
сәниң билә ун бер урул ңалдугын[и]
нитә буйлә йазмадуң сән?” — дәйүр имди. (Бкн.)
908. Урлан-лари ул бети-не кэлтүрделәр,
кэлтүрүбән Исраилә һәм сундылар,
җәуаб ишдеб, җөмлә тәхсин әйләделәр:
“Пәйрәмбәрләр сүзе бу сүз!”—дирләр имди.
909. Б о ндан соңра Иарңуб әйдер урланларрә:
“Тәрҗил кирү варың сезләр ул Мисъррә,
өмид уйлә дутарым ул рәффаргә,—
Ибне-Йәбин Иусеф илә буйлә имди!”
910. Бәс, анлар Мисърә йәнә кирү кэлди,
Иарңуб сәүчидән Иусефә сәлям ңылди:
“Падишаһ, халемез дишвар улди —
бези дут, Ибне-Иәбин-не ңуйгыл имди.
910'. Иа — бәниййә, изһәбу фәтәхәссәсу мин Иусефә”,— дәйүр
безә,
безләр йаулаң мохтаҗ улуб кэлдүк сезә,
ануң х ө з н е РӘМ ңуйды багримезә”.—
Бети уңуб, аны Йусеф белди' имди. (КБ.)
9102. Тәхетендән инде ул дәм Иусеф йирә,
ңәрдәшләри берлә ңыйлды мөназәрә,
бер бетү сону вирди һәм анларә:
“Бу бетине уңыңлар сезләр имди”. (Ссу.)
911. Иусеф сиддиң анларә бети вирди,
һәр ңанңыси баңди ирсә, уңыди-белди,
хөфийә берлә бер-беринә мәрлүм ңылди:
“Безим батил рәмәлемез”,— дирләр имди.
912. Иусеф әйдүр: “Бони һич уң[у]мазез, (стр. 100)
бу шәһер әһле бони һич аңламазез, ,
уңубән һич әхуалин сүйләмәзез,—
ушбу бети сезнең делчә йазмыш имди”.
913. Анлар әйдүр: “Безләр ДЗРИ белүмәзез,
уңыб сезә һич җәуаб вир[ү]мәзез,
бу бетидә датлу сүз булумазез,—
йаулаң дишвар бети-дер”,—дирләр имди.
914. Ул бетине байың анлар йазмыш иди,
Иусефи ңол дәйүбән сатмыш иди,
“Үч дөрлү рәйбе вардыр”, димеш иди,—
мөштәрийә бети-не вирмеш имди.
915. Ул хат Иусеф әленэ кермеш иди,
Иусеф ани йаулаң мәхкәм дутмыш иди,
сандуң эчрә арастә ңуймыш иди,—
гайәт мәхкәм ихтийатлә саңлар имди.
916. Иусеф әйдүр: “Бер ңол углан-ни сатмыш-сез,
ңолумезнең үч гәйбе һәм вар димеш-сез,
ул шарт илә бу бети-не сез йазмыш-сез!>—
Анлар мөнкир: “Без йазмадың!”—дирләр имди.
917. Иусеф әйдер: “Саг кэтүреб,' без уралум,
саг чыңыраб нә диерсә, без күрәлүм,
нә сүзләсә, без инаныб буй вирәлүм”.—
Анлар әйдүр: “Буйлә тәслим улдың имди”.
918. Бойурди—улдәм саги кэтүрдиләр,
ңызыл алтун мили берлә саг урдилар,
ңодрәт берлә сүзләди, һәб белдиләр,—
анларың нә ңылдыгын әйтүр имди.
919. Иусеф әйдүр: “Имде бауәр ңылдыңызму,
сар чыңыраб, нә дидекин белдеңезмү,
Иусефә нә ңылдыңыңыз аңдыңызму?” —
Нә-чар улуб, җөмлә иңрар ңылур имди.
920. “Сез ул-кем, Иусефи алдамыш-сез,
безим илә тәмашайә кэл, димеш-сез,
хәңыйңәт, улдермәкгә ңәсд ңылмыш-сез,—
әлеңездән Иәһүдә алмыш имди.
921. Сәүдек урлун Иагңубдан айырмыш-сез,
фирңәт утын бәгринә йандырмыш-сез,
кэлиб бәнем ңашымдә үйкүнүрсез * (стр. 101,
“Без — хасләрүз, шәрифләрүз!” — дирсез имди.
922. Сезнең берәр әлеңези кэси-сәрмен,
җөмләңезнен буйынындан аси-сәрмен,
барча-ңезни сәйасәтлә үлдерәрмен —
“Ма ФӘРӘЛТӨМ би-Иусефә”,— дәйүр имди.
922 '. Бойурды: “Күэләрнн баглан!— диде.—
Алтун йыгач бутаңына асын!)—диде.
Анлар чуң аглашды, россә йиде,—
җөмләләри Йусефә йалуарыр имди. (Ссу.)
923. Анлар әйдүр: “Безләрни азад ңылың,
атамез Исраилә хөрмәт ңыйлың,
Иарңуб йаулаң мәхзүн-дер, шәфңәт ңылың,—
арламаңдан ике күзи күрмәз имди.
924. Ул .мәхзүн беримизни йәуа ңылди,
арламаңдан ике күзи күрмәз улди...”—
Ани ишедеб, Иусеф һәм шәйлә күйди,
җөмлә-си-нең элен шишүб ңуйар имди.

925. Ани ишедеб, Иусефнең гаңле шашди,
дәүә бенди, йүзендән нәңаб ачди,
анларың җөмлә-си-нең күзин шишди,—
Иусефи күрүб, анлар йалуарыр имди:
926. “Иусефә нә йаулаң биңзәйүрсән!”
“Иусеф исәң, нитә йадлың әйләйүрсән?”
“Вә-аллаһи, сән хәңыйңәт Иусефмү-сән?”
“Вә иннәкә ләәнтә Иусефи?”—дирләр имди.
927. Андан РӘЗИЗ Иусеф әйдүр: “Белең байың,
бән ирермен ңәрдәшеңез Иусеф сиддиң,
уш бәни падишаһ ңылди халиң —
“Әна — Иусеф вә һәза — әхи!” — дәйүр имди.
928. Ани ишедеб, җөмлә-си йүзин дүшди,
танымаңдан җөмлә-си-нең раңле шашди,
Мисър әһле җөмлә-синә хәбәр дүшди,—
бу әхуалә рәҗаибә ңалурлар имди.
929. Иусеф әйдер: “Ңалдырыңыз башыңези,
бары.шладым ушал батил ишеңези,
ңайрумаңыз, мәраф ңылам имде сези,—
сөчүңези кэчүрдем бән”,— дәйүр имди.
930. Башларин ңалдырубән күрешдиләр,
йаулаң ңаты хәсрәтилә арлашдилар,
ңамулари улу үнин иңрәшдиләр,—
ани күреб, фәрештәләр аглар имди.
ФАСЛ: ЙУСЕФ КҮҢЛӘКЕНИ ЙАРҢУБӘ ЙИБӘРМӘКИ
931. Иусеф әйдүр: “Имде тәдбир уйлә ңылам,
күңләки атамызә виреб и й ә м,
ул мәхзун-не хөррәм ңылыб сәүендерәм,—
хатаңызи сезләр андан деләң имди”.
931 '. Нә әхуальдер, йүзек виреб изәмэз,
һәм андаруң дәст-ра элен тут[а]маз,
айруң нәснә вирмәгә рәуа күрмәз:
“Изһәбу бицамизи һәза”,— дәйүр имди. (Ссу.)
932. Ңойу эчрә Иусеф йалан ңалмыш иди,
Җәбраилә халиң әмер ңылмыш иди,
ул күңләки уҗмахдан алмыш иди,—
кэлтүрүбән Иусефә кийдерер имди.
932'. Аны кийде, цортылды йалан-лыцдан,
ул күңләке рәта-йде ул халиңдан,
дәрман улды түгәл сайрулыңдан,—
ул МӘРНӘДӘН Йарңубә йибәрүр имди. (Д.)
933. Анасы үлди, Иусеф тыйфел ңалди,
Иарңуб сәүчи бер ңарауаш сатун алды,
ңарауашни Иусефә дайә ңылди,—
кечек урлин айырубән сатар имди.
934. Зари ңылды, аглади ул ңарауаш,
күзендән йитмеш ңатрә д[ү]гүлди йәш,
дир: “Иляһи, халемни белүрсән хуш —
урланчыгым айырубән сатди имди!”
935. Халиң әйдер: “Мән бер хөкем бойурыр-мән,
1 аны ДЗРИ сәүдегендән а й у р у р - мән,
фирңәт уды бәрринә ңуйурыр-мән,—
•йитмеш йыл РӘ агладам тәмам имди!
936. Әүүәл сәнең урылыңни ңаушдырам,
андан соңра Иусефи һәм бән күстәрәм,
ңадирмен, ңачан ВӘРДӘ хиляф ңыйлам,—
бәнүм ВӘРДӘМ һәргиз хиля.ф улмаз имди!”

§37. Йусеф бер ңол сатун алды Бәшир адлу
(ушбу сүзи дыңламагә йаулаң датлу),
холңы йаулаң миһербан-лу һәм шәфңәтлү,—
дүгәл иши ихсан берлә ишләр имди.
938. Ул күңләки Йусеф улдәм аңа вирди,
дәхи бер бети йазды, әленә вирди,
Бәшир күңләки алыб йула керди,—
йусефдән йарңуб сари варыр имди.
939. Сәбах йиле халиңгә зари ңылди,
фазле берлә халиң аңа дәстүр вирди,
Бәширдән ун көн шуйлә борун кэлди,—
йусеф йесин Йарңубә кэлтүрер имди.
940. Искәдисә, халиңрә шөкер ңылди, (стр.
м ә х з у н-лыңдән йарңуб нәби хөррәм улди;
әйдүр: “Бәнем Йусефемнең йеси кэлди,—
сәбах йиле кэлтүрди”,— дәйүр имди,
941. “Аңрин искел, сәбах йнле, но үтәрсән,
сән, хәңыйңәт, Иусефемдән ис дутарсән,
җәрахәтем уңармагә сән йитәрсән,—
сән исәли, бән мөфәррәх улдым имди!
942 Тәхңыйң белдем мөждәчи сән, сәба йиле:
йусеф йеси экселмәз һич, сән исәле;
ани дуйдым, асудә булдым бәли,—
йусеф исе табармын”,— дәйүр имди.
943 йарңубдан бони ишдеб, таңлашдилар,
йаулаң йаман гәйебләшү сүзләшдиләр:
“Ңандадыр, ңани Йусеф?—дәйүшдиләр.—
Заляләтең ңәдимдер!”—дирләр имди.
944. Андан соңра ун күндәй Бәшир кэлди,
бер ңойуда бер рәурәт тун йуар иди,
ңуәт берлә кэлүб, Бәшир андан сурди:
“йарңуб эви ңандә?”—дәйүб сурар имди.
945. Рәурәт әйдер: “йарңуби нә сурарсән,
тиз йүрерсән, ңандан кэлдең, нә дәйүрсән,
мәгәр син Йарңубә мөждәләрсән? —
Хәңыйңәт сән мөждәчи-сән!”—дәйүр имди.
946. “Йагңуб нәби мине сатун алмыш иди,
Йусефә бәни дайә ңылмыш иди,
Бәшир адлу кечи урлум сатмыш иди,—
йитмеш йылдур хәсрәтени дартам имди.
947. Халиң бәңа шәйлә ВӘРДӘ ңылмыш иди:
“Сәни уңдан сәүендерәм”,— димеш иди,
уш йарңубең мөждәсе хазир кэлди,—
ңани бәнүм Бәширем?!”— дәйүр имди.
948. Бәшир әйдер: “Әйа ана, агламарыл,
хәсрәтеңлә йүрәгеңни дагламарыл,
хаң ВӘРДӘ-СИ йитмәде диб РӘМ йимәгил,—
хәңыйңәт, Бәшир урлың бән-вен имди!”

949. Ани ишедүб, гәүрәтең раңле -ш[а]шди,
йарлу рәурәт урынуб, йэрә дүшди,
раңле кэлди, урылинә һәм күрешди,— (стр. 10
икеси һәм зарлың идеб арлар имди.
950. Ңатарлашу ул икеси э в и г ә керди,
сәүенмәкдән ул рәурәтең усы кэтди,
Бәшир кэлди, күңләкни сону вирди,—
йүзинә силүб, күзи [улдәм] ач[ы]лур имди.
951. Күзин ачыб, Исраил ани күрди:
“Сән кем-сән?”—димәк илә аңа сүрди.
Бәшир әйдүр: “Ул-кем, бәни сатдың иди,
тыйфел икән анамдан айруб имди”.
952. Андан Иарңуб уңыды ул бети-не,
ңандалырин аңлады ул хәсрәтени,
Иусеф Мисърә падишаһ улдырыни,—
шөкер ңылыб, хаң-рә сөҗуд ңылур имди.
953. Андан Иусеф ңәрдәшләрә ХӘЛРӘТ вирди,
алтун-көмүш, ат-ңатыр буйлә вирди,
атасыни кэлмәкгә рөхсәт вирди:
“Вә'туни би-әһликөм!”—дәйүр имди.
954. Бәс, анлар атасинә ңаушдилар,
җөмлә-ләри Йарңубә күрүшдиләр,
хәталарин дәйүбән арлашдилар:
“Гөнаһемез барышларыл!”—дирләр имди.
955. “Алдайубән Иусефи сәндән алдың,
ңол дәйүбән ираңрә ани сатдуң,
бу күн халән аны улу солтан булдың,—
җөмлә Мисър әһле аның ңолы имди”.
956. Иарңуб әйдүр: “Хәтаңызи барышладым,
сөчеңези бән сезең гәфу ңылдым,
бән дари халиңымдан рахәт булдым,—
сезләрә һәм рахәт улсун!”— дәйүр имди.
957. Бер дәүәни кэлтүрде һәм Җәбраил
(ул дәүәни виреб йиде мәүля җәлил):
“Иа Исраил, Йусеф сари бәҗәд улрыл
тиз Иусефә ңаушамагә!”—дәйүр имди.
958. Шөкер ңылыб, ул дәүәйә Иарңуб бенди,
әңрәбасе, әһле-бәйте билә кэтди,—
тәмам йитмеш үч кешилә йула керди,—
йаңын кэлә урланлари йалуарыр имди.
958'. Иагңуб әлин ңалдурды, дога ңылды,
урлан-лари җөмләсе: “Амин!”—диде;
догасыни тәууаб мәүля ңабул ңыйлды,—
урланлари җөмлә зари ңылур имди. (Б.)
959. Рәзиз Иусеф бари ләшкәр дирелүбән,
атасинә ңаршу чыңыб һәм кэлүбән,
боргу-табел, ңус-нәгарә урылубән —
тази аглар күреклү үнин кешнәр имди.
960. Иагңуб сәүчи, ани күреб, шөкер ңылди,
Иусеф нәби атдан инде, йәйәи улди,
атаси һәм тәүәдэн инеб кэлди,—
ата-угыл күрүшүбән аглар имди.
960'. Әһле бәйте, ңәуме, хәсъми ңәрдәшләри
дүгәл ишә ңадир дурур изем бари,
йэринә кэлде ул душ тәгбири,—
җөмләсе Йусефә хезмәт ңыйлур имди. (Бкн.)
961. Иусеф әйдүр: “Шөкер, мәңһур улды шәйтан,
ңәрдәшләрим[е] дуст ңылды изим сөбхан,
бу күн үзем Мисър эси РӘЗИМ солтан”,—
шөкер ңылыб, шәһрә буйлә керәрләр имди.
961 '. Кэлди анда Иусефен урланлари,
Йагңуб сәүчи сәүеиде, бойурды ани;
Йусеф әйдер: “Угланлар-дур безем бари,—
җөмләси Зөләйхә-дән улмыш имди!” (Б.)
961 2 Бәс, Зөләйхә хезмәтенә хазир кэлди,
йагңуб сәүчи сурубән әхуаль белди,
Йагңуб нәби Зөләйхә-йә ДОРЗ ңылди,—
Зөләйхә йусефә сурар имди: (Б.)
9613. “Дәстүр вирсән, ң[у]наңласам исраили,
сәрайымә үндәсәм ул рэсули?”
йусеф әйдүр: “йа Зөләйхә, бил әхуали:
пәйрәмбәрләр йуксәк сәрайә кермәз имди>. (Б.)
9614. Зеләйхә бер кечек сәрай хазир ңылди,
дүрлү НИРМӘТ арастә хазир ңылди,
Йарңуби үндәде — кэлди, керди:
“Бони буйлә нитә ңыйлдуң ?>—дәйур имдн. (Б.)
961 !. “Бу эви бәңа лаиң хуш дүзмешнсән,
бәнем күц[е]лүм д и д у к чә әйләмеш-сән,
Кәнрандари безум үв” биңзәтмеш-сән!”—
Зөләйхә әйдүр: “Йусефә сур[а]дим имди”. (Б.)
962. Йарңуби ңәуме берлә үндәдиләр,
Зөләйхә-нең сәрайенә һәм кердиләр,
дөрлү НИРМӘТ, әлуан тәгам һәм кэтүрдиләр,—
Иагңуб ани күреб йаулаң таңлар имди.
963. Иагңуб әйдер: “Йүз иегерми йашем дорыр,
рәля-д-дәуам тагәт ңылмаң эшем дорыр,
пәйвәстә арпа этмәки ашым дорыр,—
пәйгамбәрләр мундаг тәгам йимәз имди!”
ФАСЛ: МӘЛИК РӘЙЙАН ЙАГҢУБ РӘ М-Н И
ҮНДӘГӘН БӘЙАН*