Йосыф Кыйссасы - 6

  Иусеф сәүчи бу халь үзә фикер ңылди:
  “Иляһәна, мәдәд сәндән!” — дәйүр имди.
  695. һәмандәм Җәбраил кэлди хазир
  (вирүб йиде Иусефә мәлик ңадир),
  әйдүр: “Бу гәз сурәтаңни ҢЫЛРЫЛ заһир,—
  бәнүм сән ңодрәтеми күргел имди”.
  696. Йугеф сиддиң әһле шәһрә хәбәр ңылди:
  “Иртә ңаму мәйданә чыңың, диди,
  бәнүм күреклү җәмалүм күрең,— диде,—
  ачлыңдан күрән йүзин дуйар имди”.
  697. Улу-кечи, хас вә РӘМ хазир кэлди,
  Иусефең җәмаленә нәзар салди,
  йимәк-эчмәк ңайруси җөмлә ңалди,—
  баңан һәргиз җәмаленә дуймаз имди.
  698. Айда бер гәз Иусеф сиддиң чыңар иди,
  күреклү йүздән пәрдә[се]ни суйар иди,
  улу-кечи, бай-йухсул баңар ирди,—
  берәр айра тигрү ТӘР.ЗМ -йимәз имди.
  ФАСЛ: КЫЙССӘИ ВӘЗИРЕ ЙУСЕФ
  699. Пәйке-хәзрәт Җәбраил кэлди хазир
  (вирүб йиде йусефә мәлик ңадир):
  “Иа Иусеф, җәлил әмре буйлә дорыр —
  иртә хәшәм берлә сәйран ңылгыл имди.
  700. Хәңыйңәтдә гөман-сез байың белгел:
  һәр кешигә сатащсән — алыб кэлгел,
  аны алыб, кәндүзеңә вәзир ҢЫЛРЫЛ,—
  халиң әмре буйлә дорыр, белгел имди!”
  701. Иусефең бер тази аты улур иди,
  ул тази-нең кадәте шуйлә иди:
  ңачан кем ийәрләнсә, кешнәр иди,—
  Мисър әһле җөмлә аны иштүр имди.
  702. Рәзиз Йусеф айда бер гәз чыңар иди —
  тази кешнәб, җөмлә ләшкәр кэлүр иди.
  Бойурди ңолларинә, ийәрлә[т]ди,—
  тази кешнәб, улдәм ләшкәр кэлүр имди.
  702'. йусеф улдәм ңолларинә әмер ңыйлди,
  ул тази ийәрләнди, хазир (килди,
  тази кешнәб, шаһ бенәсец заһир ңыйлди,—
  барча ләшкәр улдәм ТӘРҖИЛ кэлүр имди. (Ссу.)
  702*. Улу-кечи, хас [вә] гам хазир кэлди,
  бикләр, ханлар —җөмлә шаһә хезмәт ңылди,
  падишаһе Мәрриб сәүчи хазир кэлди,—
  шаһ-лә тәмашайә чыңар имди. (Б.)
  703. Ики йүз бең эр ашар саг йанындан,
  ики йүз бең эр ашар сул йанындан,
  ики йүз бең эр ашар һәм уңындан,—
  һәм ардындан ики йүз бең ашар имди.
  703'. Алтун-көмүш, йәшел галәм күтәрдиләр,
  артундан йүз бен кеши хәрир дутар,
  ики йүз бен чүрәсендә ңылыч дутар,—
  бу һәйбәт берлә сәйранә чыңар имди. (Ссу.)
  704. Солтанәт күрән-ләр даңлашурлар, (стр
  ңамулари, хас вә гам, сүзләшүрләр,
  һәйбәтендән душманлари тетрәшүрләр,—
  васъфен ишедән җөмлә хәйран цалур имди.
  705. Рәзиз Иусеф бу һәйбәтлә ашар иди,
  бер нәриб-гә саташди, баңди-күрди,
  ул рәриб[ең] дунлари иске иди,—
  Иусеф әйтүр: “Бәңа лаиң дәгүл имди!
  706. Бу күнги күн бән Мисър шаһе улсам,
  халиңдан бу сифатлу дәүләт күрсәм,
  кәнд-үзүмә бән бони вәзир ңылсам —
  мәңа бу лаиң дәгүл!” — дәйүр имди.
  707. Улуң сарәт Җәбраил хазир кэлди,
  халиңдан Иусефә сәлям ңыйлди:
  “Хатереңдән бу андищә чыңар, диди,
  бу саңынч сәңа лаиң дәгүл имди!
  708. Зөләйхә сәни фисың[ң]ә тартдугында,
  аның кәйде сәнең үзә артдырында,
  сән ңачыб, арт итәкең йыртдурында —
  бу әхуали, йа Йусеф, сән аңрыл имди.
  709. Ул заманда бер айлың углан иди,
  сәнең хален бишикдән баңди-күрди.
  һәм тануң-лың сәнең үчүн нитә вирди,—
  нә МӘРНӘДӘН 'сәңа лаиң дәгүл имди?!”
  710. Йусеф сәүчи бу әхуали бәйан белди,
  алыб кэлеб, аныр ХӘЛРӘТ тун кийүрди,
  бикенде, кәнд-үзинә вәзир ңылди,—
  һәмандәм мөэмин-мөхлис улур имди.
  ФАСЛ: ЗӨЛӘЙХӘНЕ НИКЯХ ҢЫЛМАҢ
  711. Иусеф сәүчи урлан икән бер дүш күрди
  (нитә кем, йуңарыдә әйтдек иди),
  бәрдазан госсә-рәмне тәлим күрди —
  тәлим дөрлү шиддәт-ләр дартди имди.
  712. Андан соңра җәлилдән рахәт ирди,
  Җәбраил йэтүшүбән хәбәр вирди:
  “Иа Иусеф, бу шиддәт-ләр нәчүн улди? —
  Җәлил сәңа ИРЛЯМ ңылур, белгел имди!
  713. һич кемсәгә шәфагәтең дүндермәгил,
  мәҗрухләри дар ңойуйә индермәгил,
  бөһтан берлә бәля утын йандырмагил,—
  мәхбүс-ләрә миһербан-лың ҢЫЛРЫЛ имди.
  713'. Шиддәт кэтди, мәүля сәна рахәт вирди,
  йаулаң улу хөрмәт һәм ул вирди,
  падишаһлың ңыйласын күргил, диди,
  әманәт: нәһи эшдән саңлан имди!” (Ссу.)
  714. Ушалдәм шиддәт кэтди, рахәт йэтди,
  Мисър эчрә Иусеф улу мәлик улди,
  изеси улу мәләкәт рузи ңылди,—
  тәмам ишне ихсан илә ишләр имди.
  715. һәрдәм ай-ның йаңы-си улдугындә,
  ләшкәр дирлеб жөмлә хазир кэлдегендә,
  Йусеф тази бенүб сәйран ҢЫЛДЫРЫНДӘ —
  сикез йүз бең ләшкәр берлә чыңар имди.
  715'. Фазле берлә халик, аны цыйлды барлу,
  хөкме рәуан, раңле тәмам, үзи гарлү,
  дине бөтүн, гилме тәмам, йүзи нурлу,—
  йүзүн күрән җанен тәслим ңыйлур имди. (Д„ Ссу.)
  716. Зөләйхә зәриф улди, күзи күрмәз,
  тәгам-либас алмагә әли ирмәз,
  ңарый улди, Иусеф ани һәргиз белмәз,—
  Йусефи һич унутмаз, ңу[й]маз имди.
  717. Иусефең йулы үзрә моңим улди,
  рөмрен анда кэчүрмәгә нийәт ңылди,
  кичә"-күндез шул мәңамдә сабит улди,—
  рашиңлыңдин йаулаң рәнҗү тартар имди.
  718. Мөдам ай-ньщ йаңаси улдыгынчә,
  тази кешнәб, ләшкәр дир[е]леб кэлдегенчә,
  РӘЗИЗ Иусеф бенеб сәйран ҢЫЛДЫР.ЫНЧӘ —
  ул Зөләйхә йулда фөрйад-ңылур имди.
  719. Бу хальдә Зөләйхани Иусеф белмәз,
  аның үчүн Иусеф аңа йаңын кэлмәз,
  аның үни ңулагыйнә ишетүлмәз,—
  зарбе-нәңңар, боргу үкүш чал[ы]нур имди.
  720. Зөләйхә мәхзүн улуб кирү дүнәр,
  хәсрәт уды күйдерер, бәррен үртәр,
  -гәрчә мәхрүм улурсә, висаль умар,—
  рәля-д-дәуам өмидени кэсмәз имди.
  721. Зөләйхә тәлим күн-лэр буйлә ңалди,
  бу халь эчрә сәргәрдан, гаҗиз улди,
  тапу ндән санәмендән йүз дүндүрди:
  “Бәнүм халүм күрмәзсән!” — дәйүр имди.
  722. “Рәзиз ирдем — тул, рәриб, гаҗиз ңалдым,
  Иусеф гишңы күйдерде, зәлил улдым,
  әхуалүм бу күнгәчә заһир ңылдым,— (стр. 80)
  сәндән мәдәд йук имеш, белдем имди.
  723. Мисър эчрә улу хатун улур идүм,
  адәм-ләргә сәрвәрлекни ңылур ирдүм,
  андан бирү сәни мәгбуд билүр ирдүм,—
  һич сәбәбдән рахәтең дигмәз имди!..
  724. Иусеф сиддиң бәнүм ңолум улур иди,
  робудийәт самәдинә ңылур ирди,
  мөдам самәд әмрилә йүрер ирди,—
  самәд аңа ул_у м ө лек вирди имди”.
  725. Зөләйхә санәмгә гөман ңылди,
  санәмдән йүз дүндерди, мөэмин улди,
  санәмени сындырди, һәляк ңылди,—
  чыңарубән әҗзаләрин сатар имди.
  726. Бәрдәзан йаңы ай йәнә дурди,
  Иусеф атга атлануб хазир чыңди,
  Зөләйхә чагырубән фөрйад ңыйлди:
  “йа йусеф, бәңа баңгыл!” — дәйүр имди.
  727. Бәс, самәд Зөләйхәйә мәдәд ңылди,
  аның үнин Йусефә ишетдерди,
  үнен иш[е]дүб, Зөләйхани Йусеф күрди,—
  күзи күрмәз, үрә доруб баңар имди.
  728. Ушалдәм тази башын Иусеф дартди,
  ңатынә кэлди, йәнә әхуаль сурди:
  “Нә кеши сән, нә хаҗәтең вардыр? — диди.-
  Әйт бәңа, рәуа ңылсам”,— дәйүр имди.
  729. Зөләйхә әйдүр: “Ишет, йа шаһе-җиһан,
  халүм зәгиф, күзем күрмәз, белгел бәйан,
  Мисър и[йә]се РӘЗИЗ җефте Зөләйхәмән,—
  бән ул хальдән бу халә дүшдем имди!
  730. Бән — улмән, сәни сатун алдым иди,
  җөмлә малум сәңа фида ңылдым иди,
  сәнең дәрдең билә хәйран ңалдым иди,—
  бу күн имде бу халә дүшдем имди.
  731. Барчә кэтди әлемдән үкүш НИРМӘТ,
  берси ңалмай суалди мал вә мөлкәт,
  вәлякин һич суалмаз вишң-у хәсрәт,
  •рәля-д-дәуам ришың уды үртәр имди.
  732. Иңрар ңылдым, инандым бер җәббарә,
  һәм инандым сән Иусеф пәйрәмбәрә,
  һич гөманум ңалмади мөэминләрә,—
  мөэмин улдым, хәңыйңәт”,— дәйүр имди.
  733. Йусеф анда Зөләйхәне исеркәди,
  шул халь үзрә арзу-Еишңын рәжәбләди,
  шул сүзенә хәңыйңәт инанмади,—
  имтихандин йәнә ңайтыб сурар имди:
  734. “йа Зөләйхә, ңани сәнең җаһең, малың,
  зиба буның, узун сачен, хуб җәмалең,
  тулун ай тик балңыр ирде сәнең йүзең,—
  сән ул хальдән бу әхуалә дөшдең имди?!”
  735. Зөләйхә әйдүр: “Җәмалүм, малум вирдүм,
  сәнең үчүн җөмлә-син фида ңылдым,
  бәхетемдән, тәхетемдән кирү дүндүм,—
  сәнең РИШҢЫҢ бәңа әсәр ңылди имди!”
  736. Иусеф әйдүр: “Бәллү сән рашиң ирсәң,
  РИШЫҢЛЫҢДӘ гәрчәк улуб, садиң ирсәң,
  РИШЫҢ зарын, дәрвәсен ңылур ирсәң,
  бу ДӘРВӘЙӘ бер борһан кэрәк имди”.
  737. Зөләйхә әйдүр: “Имде сән йаңын кэлгел,
  кәрәм әйләб, ңамчыңни бәңа виргел,
  рашиң ирсәм, сән бәни бәллү белгел,
  дәгүл ирсәм — бу дәрвам батил имди”.
  738. Йусеф аңа ңамчьыни сону вирди,
  бер “аһ!” үрде, Иусефә кирү вирди,
  ңамчы-рә ут дуташыб йанар күрди,—
  йанубән Йусеф элен күйдерер имди.
  739. Ңамчы-ни б[ы]раңды Иусеф сиддиң,
  Зөләйхә-нең РИШҢЫНИ белди тәхңыйң.,
  һич гөмане ңалмади, дутди тәсдиң,—
  гәҗәбләйү ат ринанын дүндерер имди.
  740. Зөләйхә әйдүр: “Күрдеңмү, аңладыңму —
  ңамчы-рә ут дуташдырин таңладыңму?
  Ушал удың йандуринә дүзмәдеңмү? —
  Ңырың йылдыр, ул уд бәни йаңар имди!”
  740'. Иусеф нәби бу гибрәти гәҗәбләди.
  Зөләйхәйә нәсихәт-ләр, үгүт вирди:
  “Иа Зөләйхә, үмиддер-кем, ВӘРДӘ ирди —
  Шиддәт кэчти, рахәт кэлди”,— дәйур имди. (Ссу.)
  741. һәмандәм Җәбраил хазир кэлди,
  хаң сәлямен Иусефә һәм тикүрди:
  “Зөләйхәйә гәңд-ү “икях ңылсун, диди,
  сән — падишаһ, ул — хатун улсун имди”.
  742. Җәбраилдән йусеф сиддиң бони белди,
  Зөләйхә-нең мәңаменә кирү варди,
  бу әхуали мөждәләди, бәйан ңылди:
  “Иа Зөләйхә, рахәт ирди”, дәйүр имди.
  743. Боны ишдеб, Зөләйхә улди мәрмум:
  “Ходавәндә, бәнүм халүм сәңа мәрлүм,
  малумдән, җәмалүмдән ңалдым мәхрүм,-
  үзем ңарый, ики күзем күрмәз имди.
  744. Бәс, мәүлүмдән әмер-хөкем уйлә улса,
  күзләрүм-нең нуры ңайра йәнә кэлсә,
  җәмалүм һәм Йусефә лаиң улса,—
  мәүлүмдән ринайәт умармен имди”.
  745. Улуң СЗРӘТ Җәбраил хазир кэлди,
  ңанадилә сыйфады, дора ңылди,
  Зөләйхә-нең күзи күрди, йекет улди,—
  биңзе нуры тулун ай тик балңыр имди.
  746. Зөләйхәйә улдәм рәңд-ү никях ңылди,
  йусеф улдәм йаулаң улу ДӘРВӘТ ңылди,
  улу бәкләр үндәлүб, хазир кэлди,—
  йаулаң улу бәшарәт-ләр улур имди.
  747. Андан соңра ул икесе хәлвәт улди,
  йусеф сәүчи Зөләйхә-не бикер булди,
  Зөләйхә-нең элен тутыб әхуаль сурди:
  “Бу дәмгәчә нитә бикер ңалдың имди?”
  748. Зөләйхә Иусефә хуб җәуаб вирди:
  “Халиң бәни сәнең үчүн саңлар иди,
  бәңа биңзәр бер див ңызи кэлүр иди,—
  Ңыйтфир аны мәңа сануб ңучар имди”.
  749. Иусеф әйдүр: “Аңармусән ушал күнни,
  батил ишкә үндәр идең анда бәни,
  мәраз-аллаһ, ңылсаң идек безләр ани,
  бу морадә йитмәз идек, байың имди”.
  750. Ул Зөләйхә әйдер: “Әйа, сиддиң нәби,
  урма бәнүм йүземә ул рәйбемни,
  фазле берлә саңлади җәббар РӘНИ
  сәни, бәни ул фетнәдән!” — дәйүр имди.
  751. “Тулун ЗЙРӘ биңзәр ирде биңзең нәңше,
  сөйләр ирсәң, дыңламагә сүзең йахшы,
  халиң сәңа рәта ңылмыш ушбу нәңше,—
  сәни күреб, кем-нең сабъры ңалур имди?!”
  751'. Зөләйхә әйдүр: “Миннәт — ана, сәни рузи ңыйлди,
  хаҗәтем-морадем бу күн, хасил улди,
  җәмалем[и], дәүләтем[и] кирү вирди,—
  шөкер-миннәт ул мәүляйә ңыйлам имди!” (Ссу.)
  752. Андан соңра хаңдан тәңдир уйлә кэлди,
  ул ики-нең баңый гөмре буйлә улди:
  ун ики урул хода рузи ңылди,—
  улусынә Мөсалим дирләр имди.
  ФАСЛ: ЙАРҢУБ УРЛАНЛАРИ МИСЪРӘ
  ВАРМАҢИ
  753. Кәнран иле йаулаң ңати ңызлың * улди,
  Иарңуб сәүчи урлан-ларә һәм бойурди,
  әйдүр: “Безгә дарлың йаулаң әсәр ңылди,—
  ашлың алу Мисърә варың”,— дәйүр имди.
  754. “Илемездә безем хәйер һич ңалмади,
  йиремездә игенләри һич уңмади,
  ушбу дарлың муңлатды, хуш кэлмәди,—
  йа ур.лан-лар, Мисърә варың!” — дәйүр имди;
  755. “Ашлың улур ирмеш анда байың сатун,
  падишаһе мөэмин ирмеш, дине бөтүн,
  й ү ң илә сату ңылың, йуңдыр алтун,— ;
  ул РӘЗИЗӘ бездән сәлям ңылың имди”.
  756. Бу ун' ңәрдәш дәүә бенеб йула керди,
  уныласи вармарә рәзем ңылди,
  Ибне-Йәмин вармади, эүдә ңалди,—
  Кәнр.андән Мисър сари варырлар имди.
  756'. Иулда бер ан йярванә саташдилар,
  асыл-нәсел бер-берииә сурашДилар,
  Исмагид нәслендән ирмеш — бблешдиләр:
  “Безләр Исхац нәсели-вез”,— дирләр имди. (Ссу.)
  7562. Иарңуб сәүчи әхуалени анлар сурди:
  “Ул мәхзүн Иусеф<ез нәйләр?”— диди,
  Иәһүдә анларә җәуаб вирди:
  “Иарңубең хале дишвар”,— дәйүр имди. (Ссу.)
  7563. Бунлар дәхи анларә әхуаль сурдн,
  Мисърдан кэләнләр җәуаб вирди,
  ашлык бәһасе нитәлек, анлар [ә] сурди,—
  алкышлашу Мисър таба варурлар имди. (Ссу.)
  
  757. Мәүля җәлил Җәбраилә һәм бойурди,
  Иусефә ңәрдәшләриң мөждәләди *,
  улдәм анлар һәмишә йулда иди,—
  ун үч күндә Мисърә йитеб варырлар имди.
  758. Рәзиз Иусеф Җәбраилдән хәбәр белди,
  ңәрдәшләри кэлдегинә шад[е}ман улди,
  изесинә хәмде-сәна тәлим ңылди,—
  кэлдекләрин йаулаң рәуа күрәр имди.
  758'. Ңачан кем ңәрдәшләри кэлди ирсә,
  Җәбраил кэлүб хәбәр[и] вирди ирсә,
  ңәрдәшләри йүзин Иусеф күрди ирсә,
  угынубән тәхетендән дүшәр имди. (Бкн.)
  7582. Бәрдазан Иусефен гаңле кэлди,
  вәзирләри бу ишә хәйран ңалди,
  әйдүрләр: “Шаһ, бу иш сәңа нәчүк улди,
  гаңлең кидүб, би-худ улуб дүшдең имди?” (Бкн.)
  758*. Иусеф улдәм вәзирә әхуаль сурды:
  “Белүрмү сән, ңандан кэлүр шулар?”— диде.
  Вәзир әйдүр: “Биш күндүр шунлар кэлди,
  гәрибләрдүр анлар мунда”,— дәйүр имди. (Д.)
  758 *. Иусеф .әйдүр: “Ул ирәнләр ңандан кэлүр,
  сурдуңызму, анлар мунда ни эстэйүр?”
  Вәзир әйдүр: “Ул ирәнләр гәба кийүр,—
  ашлың эстәйү Кәнгандән кэлүр имди”. (Д.)
  759. Бойурди, бер с"әйрай-ны ңылди хәлвәт,
  аның үзрә хазир ңылди дөрлү НИЕМӘТ,
  хазир ңылди ул ңәуемни шулуң сарәт,—
  вәзир үзи анда тапу ңылур имди.
  759'. Ул вәзир ул ирэнләри алыб кэлди,
  дүрлү нигмэт, әлуан тәгам хазир ңыйлди,
  уңларындә айагын үзрә дурди,—
  тәуазиг-лың берлә хезмәт ңыйлур имди. (Ссу.)
  7592. Ңачан анлар күрдиләр ул НИРМӘТИ,
  вәзирдән булдилар ул хезмәти,
  ул тәшриф, ул гиззәт, ул хөрмәти,—
  җөмлә-ләри гәҗаибә ңалурлар имди. (Ссу.)
  760. Бу әхуали тәлим дөрлү сүзләшдиләр: (стр. 84)
  “Мәлик бездән мәгәр үкүш алтун деләр,
  аның үчүн ул безләрә ихсан ңылур,—
  алтуньыез йуңдугин белмәз имди”.
  761. Шәмрун әйдүр: “Атамызи мәлик белүр,
  аньщ үчүн безләрә бу хөрмәт ңылур,
  Иагңуб рәсуль идегинә мөңир кэлүр,—
  ул МӘРНӘДӘН безә РИЗЗӘТ ңылур имди”.
  
  761'. Андан Йәһүдә әйдүр: “Белен бәйан,
  җөмлә-мез йуңсызлармыз ңамулардан,
  гәзиз безим халемези белүр бәйан,—
  ул сәбәбдән безә тәклиф ңыйлур имди”. (Ссу.)
  762. Рауил әйдүр: “Ушбу шаһ радил дорыр,
  безим зәриф халемезни күзи күрер,
  исеркәбән безләрә ул ихсан ңылур,—
  гадил кеши гәриб-нәуаз улур имди”.
  762'. Иусеф ани ншетеб зари ңылди,
  җөмләсени ңәрдәшләриң кәртү белди,
  Иәһүдәни Шәмрундән айырмади,—
  Җәбраил кэлүб ИРЛЯМ ңыйлур имди. (Сал.)
  763. Андан йусеф бойурди Мөсалимә:
  “Су ңуйгыл ул бәнүм хас мәшрәбемә,
  илтгел аны ушал гәриб, РӘЗИЗ ңәумә,—
  җөмлә-синә саңый-лың сән ҢЫЛРЫЛ имди.
  763'. Су эчмакдә җөмлә-сенә хезмәт ңыйлгыл,
  әманәт: гәмуләрицә хөрмәт ҢЫЙЛРЫЛ,
  андан.мундан кэлдүкләрик мәрлүм белгел,—
  сурарларсә, кем идүкен аймә имди!” (Ссу.)
  764. Анлар үзрә Мөсалим хазир кэлди,
  рәмуләри хезмәтендә хазир дорди,
  уңларындә айарин үрә дорди,—
  ңаршусендә мәшрәбә дутар имди.
  764'. Һәр ңанңьки деләр исә, сону вирди,
  мөтабәрәт кыйлмарә тәшркф күрди,
  хезмәт цыйлыб мәшрәби кирү алур иди,—
  бу сифатлу лөтф-ү ихсан ңыйлур имди. (Ссу.)
  7642. “Гакле тәмам, дели фәсих, хуш, мөрәүүәтлү,
  күңле мөшфиң, биңзе күрклү, йүзи үртлү,
  кәмале раст, сүзи йаулаң датлу,—
  җәмале Иусефә бинзәр!”—дирләр имди. (Ссу.)
  765. Анлар сурар-әйдүр: “Йа, биңзең күреклү,
  гәҗәб шәриф әдәблү сән, үзең рәрлү,
  безә икрам әйләйүрсән һәзар дөрлү,—
  кем сән, кемнең урыли сән?” — дирләр имди.
  766. М&салим анларә җәуаб сөйләр:
  “Мисър шаһе шуйлә әмер бәңа әйләр,
  сезнең үчүн хатирендә РОССӘ-СИ вар,—
  бәни сезгә хезмәтче ңылди имди.
  766'. Мисър ша,һе сезләрни йаулаң сәүәр,
  йүзенезни күрмөгә йаулаң ауар,
  сезни күрмәгә хатирендә россәсе вар,—
  бәни сезгә хезмәткярчи вирде имди. (Ссц.)
  7662. Бән сезгә мөдам хезмәт к.ыйлдачи-вәй,
  сез кидәнчә тәпуцыздә улдачи-вән,
  сезни күрсәм, үкүш тәшриф улдачи-вән,—
  висаленез бәңа рахәт улур имди”. (Ссу.)
  7663. Мунлар күрди ул шаһнең ихсанени,
  агырлаб, хөрмәт цыйлыб сәүгәнени,
  һәр беринә бер үтмак вирдүгени,—
  бу әш эчрә рәҗаибә ңалурлар имди. (Ссу.)
  766*. “Бу мәлик йаулаң җумард”,— дидүшдиләр,
  “Нирмәти чуң”,— дәйүбән сүзләшдиләр,
  “Ашлың бәһаси нә?”—диб сүзләшдиләр,—
  “Бер бочык ашлың ики йүз бең алтун имди!” (Ссу.)
  767. Андан йусеф бизәде тәхт-ү бәхтин,
  тәмами раст әйләде саз-у сахтин,
  ңол-ңарауаш дузотде һәм ул ваңүин:
  “Ңәнраниләр кэлсүн1” — дәйеб әйтүр имди.
  768. Ул арада үч күн тәмам кэчл еш иди,
  анлари йусеф тәмам белмеш иди,
  җөмлә-синә ар атлас тун кииүрмеш иди, —
  дүртенчи кун тапурыйнә варырлар имди.
  769. Ңачан анлар сәрайр.ә керди ирсг>,
  Иусефнең һәйбәтени күрди-ләр-сә,
  , солтанәт, шәүкәтен[и] белдиләрсә,
  унуласи аңа сәҗдә ңылур имди.
  770. Йусеф әйдүр: “Ңалдырыңыз башыңези,
  жәмер әйләң имде сезләр раңлеңея,
  мәрлүм идең сезләр бәңа халеңези, —
  нә хаҗәтә кэлдеңез, әйден имди?”
  771. Бу ун ңәрдәш сәҗдәдән бэш ңалдырди,
  җөмлә-ләри күзин ачыб, раңлин дирдн/
  уналаси айаги үзә дорди, —
  тәхет уңында ңурң[у]лу дорырлар имди.
  772. Бонурды — анда көрси кэтүрдиләр,
  дәстүр вирде — ун ңәр[ен]дәш утурдилар,
  ңурңу, саңынч, андишә чуң йидиләр:
  “Әльхаифә, әльхаифэ!” — дирләр имди.
  773. йусеф баңды — .ордошләрин җөмлә белди,
  җөмлә-сени айру-айру фәһем ңылди,
  пәрдә ичрә пәнһанлыңдә зари цылди, —
  анлар күрүб йусефи һич белмәз имди.
  774, Йусеф әйдүр Г--
  ңанкый илдэн '-
  ӘүүӘЛ-йХИр, ССЭ
  атаңыз кимаер?” — лайү с”/ряр
  775. Анлар әйдүр: “Без КӘНРӘНДӘН кэләйүрмез,
  дәдәмез Исхаң сәүчи, 'шәриф[ләр]мез,
  хәңыйңәтдә безләр ун ики ңәрдәшмез,—
  атамызә Иарңуб сәүчи дирләр имди.
  776. Беримез кэлмәди, эүдә ңалди,
  кечемезни ңорд йиди, күрклү иди,
  атамыз ани йаулаң сәүәр ирди,—
  ул хәсрәтдән ики күзи күрмәз имди”.
  777. йусеф әйдүр: “йа шәрифләр, нә дәйүрсез,
  сез әйтүрсез, атамызи нәби, дирсез,
  беримезни артуңыраң сәүәр, дирсез,—
  пәйрәмбәрә ул иш рәуа улмаз имди”.
  778. Анлар әйдүр: “Әйа РӘЗИЗ, ишет бездән,
  күрсә идең кечемезни сән бер күздән,
  сәүәр ирдең һәм сән ани һәзар чәндан,—
  сән күрмәдең, васъфен нитә ңылам имди?!
  779. Безләр даги ани йаулаң сәүәр идүк,
  күрмәсәүез күрмәкгә ауар идүк,
  ул бер йалан дүш күрди, анда ирдек,— (стр. 6
  атамыз игү йурды”,— дирләр имди.
  780. Йусеф әйдүр: “Ул кечеңез нә дүш күрмеш,
  һәм атаңыз ул дөши нитә йурмыш?”
  Анлар әйдүр: “Ул дөши уйлә йурмыш —
  Мисър э[йә]си уласән димеш имди!”
  781. Йусеф әйдүр: “Ул дөш уйлә улмамыши,
  йәнә ул дүш тәэвиле кэлмәмеши,
  ул Мисърның падишаһе улмамыши,—
  ул әхуальдән белүрмүсиз сезләр имди?”
  782. Анлар әйдүр: “Имде ул уялан ңани,
  хәңыйңәтдә ңорд йиде ул урланни,
  уҗмах ичендә-дер, бәс, аның җани,—
  бу дөнйадин интиңаль ңыйлды имди.
  783. Әйа РӘЗИЗ, халемез[и] белгел тәхңыйң,
  атамыз сәңа сәлям ңылди тәсдиң,
  энҗүтди безләри ушбу дарлың,—
  сездән ТӘРЗМ эстәйү кәлдек имди.
  784. Мохтаҗ улуб кәлдек сезең тапуңезә,
  аз бизарәт кэтүрдек ңапуңезә,
  бу гәз үкүш ихсан кэрәк сездән безгә,—
  ихсанеңез раләм ичрә мәшһүр имди!”
  785. йусеф әйдүр: “Сүзеңез мәңбуль улсун,
  сезләрдән бериңез мунда ңалсун,
  икеләнчи кэлмәкеңез тәрҗил улсун,—
  Ибне-Иәмин сезнең илә кэлсүн имди.
  786. Әгәр сездән дурри-лың улур ирсә,
  Ибне-Иәмин сезең илә кэлүр ирсә,
  атаңыз ани йулдаш ңылур ирсә,—
  һич бәһасез тәлим ашлың вирәм имди.
  786'. Ашлың вирәм, дурлу НИРМӘТ буйлә вирәм,
  җөмлә-незә агыр ХӘЛРӘТ бән кийурәм,
  чуң нәснә сезләрә бәхшиш ңыйлам,—
  атанызә һәдийә ирсаль ңыйлам имдн!” (Ссу.)
  787. Ун ңәрендәш бу ңәуелә рази улди,
  Шәмгун анда ңалмарә бойун вирди,
  йүкләтди тәүәләрин, хазир ңыйлди,—
  бизарәт-ләр йүк эчендә гизләр имди.
  788. Бәс, күндерди анлари Йусеф сиддиң,
  тәлим ихсан-икрам берлә тәуазиглың:
  “Атаңызә бездән сәлям ңылың тәхңыйң,—
  тәрҗил берлә кирү рәуаң кэлең имди!
  788'. Хәңыйңәт, бән сези сәуәрвән, дир,
  икеләйен күрмөгә ауар-вән, дир,
  һәм кэлдүкеңези йаулаң хуш курәр-вән, дир,—
  сези рәйан сәүәр-вән”,— дәйур имди (Ссу.)
  789. Ңачан анлар Мисърдан чыңди ирсә, (с'
  ңанңый мәнзил йул үзрә йитдиләр-сә,
  һәр кешигә йулыңыб күрдиләрсә,—
  арырлайуб, чуң мөхтәрәм дутар имди.
  790. Анлар әйдүр: “Безләр һәрдәм кэлүр идек, '
  бу йирләрдә, бу мәнзилдә ңунар идүк,
  муның кеби ризз-ү хөрмәт булмаз идек,—
  бу гәз 'мунда нә хикмәт вар?” — дирләр имди.
  790'. Анлар йаныб Мисърдан кэлур иди,
  йусеф исе анлар-илә кэлур иди,
  артларундан Иблис-ләгин йитеб кэлди,—
  Иусеф йсен айлардан “итәрүр имди. (Ссу.)
  791. Анлар ңачан сәйер идеб эвә кэлди,
  Иарңуб сәүчи күрүбән бер сәүенди,
  арлар икән Йарңуб нәби бер гәз күлди,
  йәнә дүнеб, бихуд улыб дүшәр имди.
  791'. Урланлари Йарңубә курүшдиләр,
  бу көлмәкнен, аслыни сурашдилар:
  “Йа баба, нәдән күлдүк? — дидүшдиләр.—
  Кәнә нәчүн бихуд улуб дүшдең имди?” (Ссу.)
  791 2. йарңуб әйде: “Сүзенез датлу кэлди,
  ул сәбәбдән мөфәррих улдум иди,
  аранызда беренез иксүк улди,—
  ул МӘРНӘДӘН бихуд улуб дүшдүм имди. (Ссу.)
  7913. Мисър ийәсе ашлык. сезә нитә вирди,
  белдүңеэмү, ңанңый милләт дутар иди?”
  Анлар дурды, Йарңубә җәуаб вирди:
  “Ул сезләрә мөрәуүәт ңылды имдн!” (Б.) ,
  792. Әйделәр: “Мисър шаһе дур мөселман,
  безләри ул арырлады, ңылди ихсан,
  Ибне-Иәмин[не] теләди ул безләрдән,—
  Шәмгун анда ңалди байың”,— дирләр имди.
  793. Ишеткәч, фөрйад ңылди Иарңуб нәби:
  “Нишә анда ңуйдыңыз ул Шәмрунни?
  Ңачан вирәм бән сезә Ибне-йәминни? —
  Бер алдануб, Йусеф-сез ңалдым имди!”
  794. Урлан-лари йарңубә җәуаб вирди:
  “Ул ЕӘЗИЗ сәни бездән үкүш сурди,
  сәнең үчүн чуң аглады, зари ңылди,—
  чуң-чуң сәлям ңылды сәңа!” — дирләр имди.
  794'. Андан Иарңуб ул тәдбири рәуа күрди,
  урланларин җөмлЭсен[и] антлашдурди,
  бунларә Ибне-Иәбинне йәнә вирди,—
  һәр береси ияамлың цыйлурлар имди. (Ссу)
  7942. Андан соңра ачдилар чуал-ларин,
  чуал эчрә булдилар мәтагларин,
  инандурдилар анлар аталарин:
  “һәза бизарәтна!”—дирләр имди (Ссу)
  795. Иарңуб нәби анларә дәстүр вирди,
  Ибне-Иэбин һәм дари буйлә варди,
  ун ңәрендәш гәзем ңылди, йулә керди,—
  кирү йәнә Мисър таба варырлар имди.
  796. Иарңуб әйдүр: “Анда ңачан йитәрсеңез,
  кәндеңези делдән-күздән һәм саңлаңез,
  җөмләңез бер ңапудән кермәйәсез,—
  икен-икен һәр ңапудән керең имди!”
  797. Анлар керди икен-икен бер ңапуйә,
  Ибне-Йәбин йалгыз ңалды бер ңапуйә,
  һәр тарафдан баңубән һәр ңапуйә,—
  йулдаш-сыз, мәхрүм ңалуб торур имди.
  798. Шамдан йаңа ңапугә кэлди, дорди,
  улуларә, кечи-ләрә әхуаль сурди,
  һич кемсәнә аның телин белмәз иди,—
  хәйран улуб, уйан-буйан гизәр имди.
  799. һәмандәм хазир кэлди рух-ел-әмин,
  тикүрди Иусефә хаң сәлямин,
  әйдүр: “Кэлди ңәрдәшед Ибне-Иәбин,
  мөждә-ләйү кэлдем сәңа!” — дәйүр имди.
  800. “Әйа Иусеф, дуррыл, зариф тунлар кигел,
  туның үзрә бер рәба палас кигел,
  пәнһан улуб, бер дәүәйә бәҗәд бенгел,—
  ңәрдәшең күрмәгә варрыл имди!
  801. Шамдан йаңа ңапуда кэлеб дурыр,
  кемни күрсә, хәбәр сурар һәм йалуарыр,
  кемсә белмәз аның телин, рибри сөйләр,—
  гаҗиз улуб, хәйран-лыңдан арлар имди”.
  802. Улдәм Иусеф бу сифатлу хазир кэлди,
  Шамдан йаңа ңапуда ани булди,
  Ибне-Иәмин ул идекин белүмәди,—
  йүзи үрт[е]лү андан хәбәр сурар имди. ч'
  803. Иусеф әйдүр: “Әйа РӘЗИЗ, сән нә ирсән,
  ңанңый илдән кэлүрсән, нә эстәрсән,
  нә агларсән, нә ишең вар, нә деләрсән? —
  Әхуалең бәңа ИРЛЯМ ҢЫЛРЫЛ имди!”
  804. Җәуаб әйдүр: “Кәнрандән к э л үр идүм:
  Мисър шаһе хезмәтинә варыр идүм,
  бу шәһрә к е рдем ирсә, йул йаңылдым,—
  Иарңуб углы Ибне-Иәбин мән*,— дәйүр имди.
  804'. “Ун ңәрдәш кэлдук без бу шәһерә,
  икен-икен кердиләр һәр ңапуйә,
  бән ңәрдәшез, йалруз ңалдум бу ңапуйә,—
  үзүм ңайрылу, куземдән йәш аңар, имди! (Ссу.)
  804 2. Бәнем даги вар иди бер ңәрдәшем,
  бер анадан турмыш иди [ул] сүддәшем,
  ани аңыб аңар куземдән [бу] йәшем,—
  мөтәхәййер би-ңәрар улдым имди”. (Ссу.)
  805. Әйде: “Кемнең нәселе сән мөрәүүәт-лү,
  висалеңдән күңлүм улди хуб-рахәтлү,
  рибричә хуш Сүзләйүрсән фәсахәтлү,—
  бу дели сән нитә белдең?” — дәйүр имди.
  806. Иусеф әйдүр: “Кәнр.андә дормыш идүм,
  бер ваңыт-дә ул мәңами күрмеш идем,
  кечек-лекдә анда тәлим дормыш идем,—
  бу тели бән үгрәндем”,—дәйүр имди.
  807. Ибне-Иәбин әйдүр: “Әйа мөрәүүәт-дар,
  сәнең йүзең күрмәкгә морадем бар,
  бәңа хәсрәт әсәр ңылмыш, таңәтем тар,—
  нәңаб суйсаң, җәмалең күрсәм имди?!”
  808. Иусеф әйдер: “Шимди уйлә ңылмайамән, (стр
  йүземдән бән нәңаби суймайамән,
  бу халь эчрә әмереңчә улмайамән,—
  бу иш эчрә сабър ҢЫЛРЫЛ”,— дәйүр имди.
  809. Андан Иусеф аңа, бәс, үгүт вирди,
  бер беләзек чыңарубән аңа вирди,
  ул беләзек сафи ңызыл йаңут иди,—
  ңыйммәте бең динаррә дигәр имди.
  809 '. С и р ч ә санды ани әууәл Ибне-Иәбин,
  белүмәди ани һич нә ңыйлайен.
  Иусеф әйде: “Умызыңә кэч[ир]әрсән”,—
  хөфийә берлә тәбәссем ңыйлур имди. • (Ссу.)
  810. Иусеф Ибне-Иәбинә дәлил улди,
  икеләси шәһәр ичрә буйлә керди,
  Ибне-Иәбин ңәрдәшләриң җөмлә булди,—
  гәзиз Иусеф сәрайенә варырлар имди.
  811. йусеф әйдүр: “Имде бәңа дәстүр виргел,
  ңәрдәшләрең ңашыйнә варыб доргыл,
  сән даги шул сәрайә буйлә кергел,—
  ңайгурмарыл, хәтерең хуш дутрыл имди”.
  812. Ибне-Иәбин айрылмага рәуа күрмәз,
  ңәрдәш-ләри ңатынә дәхи вармаэ,
  әйдүр: “Сәндин айрылмага күңлүм вармаз,-
  сәнең берлә рахәтем артар имди”.
  813. Бони әйтүб, аглайуб зари ңылди,
  әйдүр: “Сәнең сүзең бәңа датлу кэлди,
  бәнүм миһрем сәндән йаңа галиб улди,—
  сәндән айру кемсәнә хуш дәгүл имди.
  814. Сәндән айру кемсә-яи күзим күрмәз,
  сән-сез җанем фираңындә ңәрар ңылмаз.
  бер сүзем вар, сөйләмәгә телем вармаэ,—
  сурәтен хуш, Иусефә биңзәр имди!”
  814'. Иусеф әйдүр: “Бән дәхи ңолвән, дир,
  мәүлем вар, ачың хөкмен дутарвәк, дир,
  аллаһ әмрин сындурмагә ңурңарвән, Дир,—
  бойуруң берлә эшләмәк кэрәк имди. (Ссу.)
  814г. Варгил ңәрдәшләрудә, буйлә улгыл,
  мәгбунлыдан, мәхзунлыңдан айруң улгыл,
  рәнҗең илә ңайгурмагил, шад[и] улгыл,—
  җәрахәтең мәрһәме бән улам имди”. (Ссу.)
  815. Ибне-Йэбин ңәрдәшләри эчрә кэлди,
  кэлүбән җөмлә-сеиә күреш ңылди,
  Ибне-Иәмин шад улдыгин җөмлә күрди:
  “Нә мәгнәдән шадеман сән?” — дирләр имди.
  816. “Шад вә хөррәм һәргиз сән улмаз идек,
  Йусефи ңорд йийәли һич күлмәз идең,
  дешең ачыб тәбәссем ңылмаз идең,—
  бу күн буйлә шадеман сән?” — дирләр имди.
  817. .Ибне-Йәмин анларә җәуаб вирди:
  “Бән сезләрдән айрулуб ңалдым иди,
  / ушал йирдә бер дәүәле бәңа кэлди,— (стр. 90)
  бәнүм илә Р и б ричә сүзләр имди.
  817'. Нәңаб берлә үзи-нен йүзи өртелү,
  рәрибләрә дуст үзи һәм мөрәүүәтлү,
  деле фәсих, сүзе аның йаулаң датлу,—
  ани ишедүб, рахәтем артар имди. (Ссу.)
  818. Бәни сезгә ңаушыранчә ул кэтүрди,
  бер беләзек ул бәңа барышлади,
  ани күрүб, хатеримә шад[и] йарди,—
  ңайгум-россәм суалди, кэтди имди”.
  819. Йәһүдә әйдүр: “Ңани [аны] без күрәлүм,
  ул беләзек нәчүк ирмеш, без беләлүм,
  ңәдреН белуб, сәнең үчүн саңлайалум”,—
  беләзекни Иәһүдәйә вирүр имди.
  820. Әүүәл Йәһүдә алды ани: “Сирчә” *,— диди,
  кәнд-үзинең әленә ура ңуйди,
  Рауил э с т ә б Йәһүдәдин булумади,—
  киру Ибне-йәбин үзә кэлүр имди.
  821. ибне-йәмин, бәс, Рауилә сону вирди,
  Рауил алуб, әленә ура ңуйди,
  бу гәҗәбдүр: анда даги эгләнмәди —
  кирү Ибне-йәбинә кэлүр имди.
  822. Ңыйссә-дираз, ңәрдәш-ләри бер-бер алди,
  ңамулари азмайыш ңылу вирди,
  һич ңанңыси әлендә эгләнмәди,—
  Йбне-Йәбин әленә кэлүр имди.
  К чему глосса мгж строк: шишэ (стекло).
  ФАСЛ: ЙУСЕФ СӘРАЙ БИНА ҢЫЛДЫрЫ
  823. Фәрман ңылди: “Б ә н н а лэр хазир кэлсүн,
  гәҗәб йүксәк, мәхкәм сәрай бина ңылсун,
  ул сәрай-ның буйы ңырың аршун улсун,
  һәм йүксәке ңырың аршун улсун имди.
  824. Бизәсүн-ләр анда Иагңуб сурәтени,
  һәм йәнә бизәсүнләр углан-лари,
  углан-лари Йусефә нә ңылдугыни,—
  җөмлә-сен анда мәктүб ңылсун имди.
  825. Алдайубән атасындан алдыңларин,
  дунын суйыб, дар ңойуйә салдыңларин,
  үлдүрмәкгә хәңыйңәт ңәсд ңылдыңларин —
  җөмлә-сени ул диварә йазсун имди!
  826. һәм ңойудан чыңардыңдә кэлдекләрин,
  ңолумез (диб, йалан сату ңылдыңларин, ”
  йәнә сатуб, аз бәһа алдуң-ларин,
  үч гәйбе вар дидекләрин йазмыш имди!”
  827. Рәзиз Йусеф анда улу ДӘР вәт ңылди,
  сәрай ичрә дөрлү нигмәт хазир ңылди,
  ңунаң-ларә тәлим дөрлү ашлар ңуйди,—
  ихван-ларин ңунаңлайу үндәр имди.
  828. Ңәрдәшләри ул сәрайгә кэлүб керди,
  Рауил баңды, ул йазуни анда күрди,
  хөфийә берлә бер-беринә мәглүм ңылди:
  “Безе"м батил гәмәлемез!” — дирләр имди.
  829. “Атамыздән Йусефи без алдугымез,
  атамызә гаси-җафи улдурымез,
  һәр нә иш кем йусефә без ңылдырымез —
  бә м ә л и к-нең сәрайенә йазмыш имди!”
  830. Бу ун ңәрдәш ул йазуны анда күрди,
  кәндүләри батил эшин гәҗәб-ләди,
  нидамәт-дән эшләринә тәүбә ңылди,—
  йимәк-эчмәк ңайруси кэтди имди.
  830'. Унларннэ да ңуйдылар дүрлу НИРМӘТ,
  анларә урради һәм чу россә-михнәт,
  жөмлә-си аглашурлар ңати хәсрәт,—
  һич кемсә бер лөцма тәгам йимәз имди. (Б.)
  831. Рәзиз Иусеф тәрҗеманә әмер ңылди:
  “Сургыл, анлар тәгам нитә йимәз, диди,
  буйлә ңати ар.лашурлар, нә халь дигди?” —
  Кэлүб анда, анларә сурар имди.
  832. Анлар күреб, тәрҗеманә җәуаб вирди:
  “Безем бер ңәрдәшемез улур иди,
  аның күрке бу нәңешгә биңзәр иди,
  , ани байың ңорд йиде...” диләр имди.
  833. “Бони күрүб, хәсрәтемез йаңы улди,
  йимәк-эчмәк арзуси җөмлә ңалди...”
  Иусеф йәнә хәлвәт сәрай айруң ңылди,—
  ңәрдәшләриң ул сәрайә үндәр имди.
  834. Ун ңәрендәш ул сәрайрә кэлди-керди,
  ул сәрайдә дөрлү тәгам хазир иди,
  җөмлә-ләри тәгам йимәк арзу ңылди,—
  Ибне-Иәбин тәам йимәз, аглар имди.
  835. Иусеф әйдүр: “Нә мәгнәдән күзең йәшлү,
  биңзең сары, ңайрулу, бәгрең башлу?
  Нә РОССӘҢ вар, буның кеби ун ңәрдәшлү? —